Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 19

[p. 65]

Nieuwe Merlijnfragmenten.

Voor eenigen tijd zijn te Münster twee perkamentbladen gevonden van een hs. van den mnl. Merlijn. Zij werden ter uitgave toevertrouwd aan den thans aldaar wonenden Hoogleeraar Dr. F. Jostes, vroeger te Freiburg in Zwitserland. Door Gallée aangaande het bestaan van het fragment en de eerlang te verwachten uitgave er van ingelicht, wendde ik mij tot Prof. Jostes, om hem te verzoeken het fragment in het tijdschrift van de Maatschappij der Ndl. Letterkunde te willen uitgeven. Mijn geëerde ambtgenoot antwoordde mij dat hij tegen mijn voorstel hoegenaamd geen bezwaar had en dat hij het ook daarom gaarne aannam, omdat hij, hoewel reeds 10 jaren lid der Maatschappij, nog nooit in de gelegenheid geweest was eenig bewijs te geven van erkentelijkheid daarvoor en van belangstelling in haar doel (26 Nov. 1898). Doch toen hij door allerlei dringende bezigheden en werkzaamheden verhinderd werd en bleef om aan zijn voornemen gevolg te geven, schreef hij mij twee maanden later dat, als ik die taak op mij wilde nemen, hij mij de uitgave van het fragment gaarne wilde overlaten, en dat hij mij in dat geval de bladen zou overzenden. Ik verklaarde mij natuurlijk onmiddellijk bereid, en weldra ontving ik, door de zeer gewaardeerde welwillendheid van Prof. Jostes jegens onze Maatschappij, waarvoor het mij een aangename plicht is hem hier openlijk dank te betuigen, de beide Merlijn-fragmenten, die ik thans bekend maak¹⁾. Het zijn twee perkamenten bladen in groot 4^o met drie kolommen van 56 regels per bladzijde. Zij zijn, naar de mededeeling van Prof. J., afkomstig ‘aus der Rentei des Grafen Landsberg auf Gemen bei Ahaus an der holländischen Grenze.’ Doch hoewel dus, evenals het door Van Vloten uitgegeven Stein-

1) Het fragment is reeds door mij besproken in de Mei-zitting der Akademie; zie Versl. en Med. van 1899, bl. 303 vlgg. Een gedeelte der daar medegedeelde beschouwingen heb ik mij veroorloofd hier in te lasschen.

[p. 66]

fortsche hs., gevonden buiten de grenzen van het mnl. taalgebied, zoo is het daar gelukkig niet geschreven. En dit is van groot belang: de fragmenten zijn nl. geschreven in zuiver mnl., dat niet, als in het bovengenoemde Steinfortsche hs., door den bovenlandschen afschrijver verknoeid is tot een taaltje, dat geen mnl. meer, maar ook geen middelnederduitsch, is. Vooreerst hebben wij dus hier een niet te versmaden hulpmiddel, hetwelk met de andere werken van Maerlant met vrucht kan worden gebruikt, wanneer men beproeven wil, den Merlijn terug te brengen in het oorspronkelijke dialect, waarin het werk door Maerlant is geschreven. Doch ook voor de juiste waardeering van den dichter of vertaler hebben de gevonden fragmenten groote waarde; het maakt een groot verschil, ook voor een middelmatig werk zonder groote letterkundige verdienste, gelijk de Merlijn is, of men het voor zich heeft in eene goed geschreven taal, dan wel door een onbevoegde overgebracht in een quasi-dialect, waarvan de vorm ons haast van te voren tegen den schrijver inneemt. Men legge het eerste fragment eens naast de overeenkomstige passage van Van Vloten's uitgave, vs. 3993 vlgg., en men zal mij toegeven, dat men in deze redactie gunstiger over den tekst oordeelt dan in de reeds bekende. Ik voor mij houd mij overtuigd, dat, al behoort ook de Merlijn met den Torec tot Maerlant's minst geslaagde werken, het oordeel over dit werk van Maerlant's jeugd bij de schrijvers over de geschiedenis onzer mnl. letterkunde in minder afkeurende termen zou zijn vervat, indien het in zijn geheel ware bewaard in de taal van Maerlant zelf, zooals wij die uit deze fragmenten leeren kennen. Daarom heb ik ook niet geaarzeld het eerste der beide bladen, dat behoort tot dat gedeelte van het werk, hetwelk van Maerlant's hand is¹⁾, en dat tevens het onderhoudendste is, in zijn geheel te doen afdrukken. Het bevat de verzen 3993-4329 van Van Vloten's uitgave en beschrijft de rechtszitting, waarin Merlijn's moeder,

1) ‘De Historie van den Grale’, vs. 1-1926 en ‘Merlijns boec’, vs. 1927-10398, der uitgave van Van Vloten.

[p. 67]

aangeklaagd vanwege het feit der onwettige geboorte van haar zoontje, tot den brandstapel veroordeeld, doch door dezen, die volledige kennis heeft van het verledene, verdedigd en gered wordt. Van het tweede blad, overeenkomende met vs. 18707-19041 der uitgave van Van Vloten, zal het dan voldoende zijn de varianten mede te deelen: vooreerst is dat gedeelte veel minder belangrijk, en ten tweede behoort het niet tot het werk van Maerlant, maar tot het Boec van Arthur¹⁾, van de hand van Lodewijk van Velthem, die zich tot taak schijnt gesteld te hebben, door zijn voorganger onvoltooid gelaten letterkundigen arbeid ten einde te brengen, zij het ook niet altijd op eene waardige wijze.

Ik mag hier niet onvermeld laten de belangrijke bijzonderheid, dat van dezelfde redactie, en hoogst waarschijnlijk van hetzelfde hs. als het Munstersche, reeds een ander fragment bekend is. Het werd gevonden door Stallaert en door hem uitgegeven in het Nederlandsch Museum van 1880, bl. 51-63. Het is eveneens een perkamenten vel in groot-4^o van de 14^de eeuw, met drie kolommen per bladzijde. Ook het aantal regels komt overeen: elke kolom bevat 55 regels, doch daar het tot omslag heeft gediend voor processtukken, zijn er eenige regels verloren gegaan, welke door Stallaert op een tiental geschat worden. Voor de volledigheid voeg ik ook de varianten van dit fragment aan mijne uitgave der tot heden onbekende gedeelten toe.

Wat de verhouding betreft van het Munstersche hs. tot het Steinfortsche, doe ik opmerken, vooreerst dat het schrift veel ouder is, zoodat het zonder twijfel tot de 14^de eeuw is te brengen; en dat het eene andere en tevens oorspronkelijker redactie vertegenwoordigt, zooals blijkt uit verschillende betere lezingen. Vgl. vs. 4072 levende cant met levendich vant; 4140 Dat es waer met Dat es wael²⁾; 4173 Jane met Je²⁾; 4273 dat hier es vermont met dat hier es gesciet terstont; 4311, 12

1) Vs. 10399-36218 derzelfde uitgave.

2) Of is dit een drukfout of eene vergissing van den bewerker?

2) Of is dit een drukfout of eene vergissing van den bewerker?

[p. 68]

waren gesent: sagen al tgent met waren gesent daer: zagen al dat vorwaer; 4275 int herte met van herten; 4252 anguipedes met agnipedes¹⁾; 4310 Daer met Dat; 18722 te doene cracht met te doene met cracht; 18828 in porre (:borre) met in norme (hs.; uitg. nu vorne (: borne), en andere van minder belang. Daartegenover staan echter enkele plaatsen, waarin het Steinfortsche hs. de ware lezing heeft bewaard, nl. 4145 vlg. niet in echte: met rechte tegenover niet en weet: gereet (waarin men duidelijk eene verknoeiing van Velthem kan herkennen) en 25429: hielden (d.i. hielden halt) tegenover deilden. Vrij sterke verschillen merken wij op vs. 4000 S. (het Steinfortsche hs.): ‘die vrouwen die spreken (spraken) en M. (het Munstersche hs.): ‘die vrouwen die gi spraket’.

vs. 4067	S. beliegestu	M. bedraechstu
4073	S. somelijc^2)	M. selc
4166, 4094	S. menet	M. waent
4054	S. rechter	M. baliu
4228	S. vel neder	M. seech neder
4287	S. mare	M. tale
18747	S. angest	M. ruwaert^3)
18754	S. hi soude scoen (:doen)	M. hi s. na tgone
18805	S. nergen	M. nieweren
18873, '99, '901, '903, '8, '23	S. dachte	M. pensde (pinsde)
18744	S. gescaden	M. gederen
18790	S. anders	M. elre
18971	S. dan die snee	M. dan I snee
18924	S. maeltijt	M. etentijt
18927	S. denken	M. pensen

1) Deze lezing kan op eene verschrijving uit āguipedes berusten. Voor het woord zelf vergelijke men Teuth. II: ‘anguipes, die ailsche of slangsche voit heeft’.

2) Een aan het Mnl. niet eigen woord; vgl. Lübben op som(e)lik, somm(e)lik, zom(e)lik, summelik, sumlik, d.i. irgend einer; plur. einige, manche.

3) Over deze bet. van ruwaert, nl. die van reden tot vrees of beduchtheid zie De Vries, De afl. en bet. van Ruwaard (afz. afdr.) bl. 13 in Versl. en Med. d. Kon. Akad, Afd. Lett, dl. 12 (a. 1869).

[p. 69]

vs. 18933	S. blijscap	M. joye
18986, 88	S. versaget	M. tebarenteert
18988	S. niet	M. een twint niet
19008	S. bescuddet	M. gemonteert
19030	S. beraden	M. huwen
19037	S. niet meer	M. nember
25286	S. verlosinge	(Stall.) soccors
25398	S. vro	(Stall.) vollic
25466	S. thant	(Stall.) vollic
25417	S. treckede	(Stall.) porde
25315	S. fonteine	(Stall.) borre
25477	S. afgesteken	(Stall.) utgesteken
25421	S. wege	(Stall.) passe

vs. 4299: S. Zeide zi den pape al die woerde,

Hi wart versaget doe hi dat hoerde;

M. Seide si den pape al dat si horde,

Hi was versaget van den worde.

Eindelijk merken wij een kenmerkend verschil op in het opschrift bij vs. 25417, dat in S. in proza gesteld is en luidt: ‘Den groten strijt tuscen den Koninck Ban enten Koninck Claudas entie met hem waren’; daarentegen in M. berijmd is:

Hort hier tusschen den coninc Ban den strijt
Ende tusschen Claudase die droech nijt¹⁾.

Uit deze verschillen kan m.i. geene andere slotsom worden getrokken dan deze, dat de beide afschrijvers²⁾ twee onderscheidene tongvallen spraken, welke zich in hun woordenschat weerspiegelt; misschien ook mag men den schrijver van het oorspronkelijke hs. S. eenige puristische neigingen toeschrijven, doch de meerdere of mindere ouderdom of oorspronkelijkheid

1) Ik doe nog opmerken dat de hoofdstukken in M. genummerd zijn geweest en in S. niet, blijkens het opschrift op f. 2a (van M.): ‘Hoe die coninc Arture ende Jenovre hem irstwerf onderminden. XIII.’

2) Nu bedoel ik niet den bovenlandschen afschrijver, maar den copiïst van het hs., dat hij verknoeide.

[p. 70]

kan er niet uit blijken: daarvoor is ook het fragment in vergelijking met het hs. te weinig omvangrijk, hetgeen voor een statistisch overzicht een groot gevaar is. Ook uit den prozatitel en den berijmden is het bezwaarlijk iets af te leiden. Men vindt beide, doch de prozaïsche zijn het gewoonst. De afschrijvers gingen daarmede zeer willekeurig te werk¹⁾, en het is dus heel goed mogelijk, dat de copiïst van M. zijne krachten aan de berijming der opschriften heeft beproefd: naar dit staaltje te oordeelen zullen ze niet heel groot geweest zijn.

Intusschen is, in weerwil van al deze verschilpunten²⁾ en afwijkingen, de overeenkomst der beide hss., afgezien van de woordvormen en de spelling, zoo groot, dat wij gerust kunnen aannemen, dat zij op hetzelfde voorbeeld berusten. Een groot aantal regels stemt woordelijk of zoogoed als woordelijk overeen. Doch ik erken dat men eigenlijk eerst uit gemeenschappelijke fouten met zekerheid deze gevolgtrekking kan maken, en daartoe zou het noodig zijn de beide teksten met het nog onuitgegeven ofra. origineel te vergelijken. Eéne dergelijke fout zit waarschijnlijk in vs. 4105, waar beide hss. seide hebben³⁾, doch het Fransch, door Van Vloten onder aan de bl. aangehaald, conoist, wat ook door den zin vereischt wordt.

Ik laat thans den inhoud der drie bladen volgen: het eerste in zijn geheel, met opgave der varianten van het Steinfortsche hs., de beide andere alleen voor zoover zij afwijken van den tekst van dat hs.

1) Leerzaam is in dezen de vergelijking van de opschriften der berijmde en der proza-bewerking van den Spiegel der Sonden (die eerlang vanwege de Mij. d. Ndl. Lett. zullen verschijnen), waarvan de tweede aan de eerste is ontleend.

2) Een paar niet genoemde verschillen bestaan in werkelijkheid niet, maar moeten gesteld worden op rekening van de willekeur van den tekstuitgever. Vs. 4216 heeft het hs. niet ‘waenden desen’ maar ‘desse weende’ (M. dese waende). Vs. 4268 vlgg. heeft het hs. ‘so hevet my God gegond des (V. Vl. gegont al) Dat ick weet wat daer gescheen sal des’ (V. Vl. gescheen sal).’ M.: ‘geonnet des Dat ic weet datter (l. datte) gesciene es,’ wat hetzelfde beteekent. Vs. 18944 heeft het hs. ‘een hoet op er hovet’ (V. Vl. op haer hovet een hoet) l. hoot (: bloot); M. ‘I hoet op haren (l. hare) hoet’ (d.i. hoot). - Vgl. ook de volgende noot.

3) V. Vloten heeft voor zegede willekeurig kende in den tekst gebracht.

[p. 71]

3993

Buten haren bedde genoet,⁹³

 

Die tweedeel soude bliven doet⁹⁴

95

Vanden genen die hier staen,

 

Dat wetic wel al sonder waen⁹⁶

 

Alse wel alsijs selve weten.⁹⁷

 

Des dar ic mi wel vermeten⁹⁸

 

Dat ics licteken weet openbaer,⁹⁹

4000

Ende die vrouwen die gi spraket daer⁴⁰⁰⁰

 

Sijn sculdigher dan mijn moeder es,¹

 

Want si gene scout heeft des,

 

Ende dat si hieran heft mesdaen³

 

Heft hi op hem ontfaen,⁴

5

Dese goede man, die hier steet,⁵

 

Die al haer mesdaet weet;⁶

 

Dies mogedi hem wel vragen.⁷

 

Als die scepene dat gesagen,⁸

 

Riepen si den goeden man daer⁹

10

Ende vrageden hem oft ware waer.

 

Die goede man seide: ‘iaet,¹¹

 

Al dat van der moeder mesdaet¹²

 

Hi heft geseit, es waerheit al,¹³

 

Ende est dat men haer recht doen sal,¹⁴

15

Gesciet alse mi heft doen verstaen,¹⁵

 

Sone heft si niet mesdaen,¹⁶

 

Noch iegen gode noch iegen u¹⁷

 

Salmen haer recht doen nu;¹⁸

 

Si seide mi in ware dinc

20

Dat si slapende dit kint ontfinc

 

Ende sine wiste niet wiet haer dede.²¹

Varianten van het Steinfortsche hs.¹⁾

93 Buyten horen

94 twe deel s. blyven d.

96 weet ick wal al zonder w.

97 Also wal alse si dat s.w.

98 daer ick my

99 ick des lijckteken

4000 die spreken daer

1 sculdeger

3 hieran hevet mysdaen

4 Hevet

5 staet

6 Ende die weet al hoer misdaet

7 Des moge gy

8 vraeghden of dat waer w.

9 scult en hevet

11 zegede

12 moder mysdaet

13 hevet gesecht

14 is dat m. hoer r.d.s.

15 Gesciede alse my heft

16 So en hevet

17 tegen iu

18 hoer

21 zi en w.n. wie hoer dat d.

1) De varianten worden hier gegeven naar de door Van Vloten opgegeven lezingen van het hs. Bij zijne bekende manier van werken is er evenwel volstrekt geene zekerheid, dat werkelijk zoo in het hs. staat, of dat al de door hem gemaakte veranderingen door hem zijn medegedeeld.

[p. 72]

 

Si ginc te biechten ende dede mede²²

 

Die penitencie die men haer hiet,²³

 

Maer inne horde noit niet²⁴

25

Dat dese dinc mochte gevallen,²⁵

 

Ende in geloves niet al met allen.’²⁶

 

Merlijn seide vor alle die liede²⁷

 

‘Die wile dat haer dit gesciede²⁸

 

Hebdi bescreven ende den dach.²⁹

30

Gi weet wel weltijt si gelach,³⁰

 

Haer leven es u wel openbaer.’³¹

 

Die goede man seide: ‘du seges waer,³²

 

In weet wiet di dede verstaen.’³³

 

Doe haelde men die II vrouwen saen,

35

Die waren daert kint was geboren,³⁵

 

Omdat si die waerheit wilden horen.³⁶

 

Si seiden weltijt dat si genas,³⁷

 

Ende doen die tijt gerekent was,³⁸

 

Hoet was geboren ende ontfaen.³⁹

40

Die scepene antwerden saen:⁴⁰

 

‘En doncket ons geen recht daer bi⁴¹

 

Dat dese vrouwe quite si,⁴²

 

Want wijs niet geloven connen,⁴³

 

Hine secge ons hoe hi was gewonnen.’⁴⁴

45

Merlijn hi wart harde gram,

 

Doe hi dese dinc vernam.

 

Hi seide: ‘te waren, her baliu,⁴⁷

 

Vele bat so kinnic nu⁴⁸

 

⁺Minen vader dan gi doet den uwen,

50

Gine dorft mire moeder niet verspuën:⁵⁰

 

U moeder kint bat uwen vader⁵¹

 

Dan de mine den minen.’ Al gader⁵²

 

Hoerden si dit die waren aldaer.

 

Die baliu antworde daer naer:⁵⁴

55

‘Sech op mire moeder echt,⁵⁵

22 bichte e. dade

23 hoer

24 ick en hoerde ne n.

25 mochten

26 ick en gelovedes nicht al myt a.

27 voer

28 hoer

29 gescreven

30 wetet wael welcke

31 is iu wael

32 zegges

33 Ick en weet wie dit dy dade

35 daer dat kint

36 Ombe dat zi d.w. zouden h.

37 welken tijt

38 do

39 Ho dat was

40 antworden

41 Dat en doncket; hs. En̄

42 quijt zij

43 wy des niet g. konnen

44 Hy en zegge ons hoe hi; hs. hoe ontbr.

47 te waren, heer

48 zo kenne ick nu; hs. ic u nu

+ b

50 Gy en dorvet myne moder n. verspuwen; hs. dorst of dorft

51 Iu moeder kennet bet

52 die myne

54 Die rechter

55 myne

[p. 73]

 

Wetsture iet af, ic doe di recht.’ -⁵⁶

 

- ‘Ja ic,’ antwerde dat kint,⁵⁷

 

‘Ic hebbe van haer bekint,⁵⁸

 

Dat si der doet heft bat verdient⁵⁹

60

Dan die mine, lieve vrient.

 

Laet mire moeder in vreden wesen:⁶¹

 

Sine heft niet mesdaen in desen⁶²

 

Ende sine lieget u niet .I. twint.’⁶³

 

Die baliu balch hem op dat kint⁶⁴

65

Ende sprac: ‘doestu mi dit bekinnen scire,⁶⁵

 

Du quijts dire moeder vanden vire;⁶⁶

 

Bedraechstu oec met mire moeder,⁶⁷

 

So dat ics ben te vroeder,⁶⁸

 

Ic sal di doen bernen entie dine.’ -⁶⁹

70

‘Dan sal niet sijn, dattie mine,’⁷⁰

 

Sprac Merlijn ‘sal sijn verbrant,

 

Also lange als men mi levende cant.⁷²

 

Selc maect hem vroet ende herde reine,⁷³

 

Hi ende sijn moeder ghemeine⁷⁴

75

Waren beter vanden live.’

 

Men nam vorste der dage vive.⁷⁶

 

Die rechtere dede sijn moeder halen,⁷⁷

 

Ende hi geboet in corter talen

 

Lieden, dien hi dorste betrouwen,⁷⁹

80

Tkint te houden ende sire vrouwen⁸⁰

 

Oec wachte hise selve wale.⁸¹

 

Vore Merline was menige tale⁸²

 

Van sire moeder daer binnen vertrect⁸³

 

Ende oec ander dinc ontect,⁸⁴

85

Maer sine mochtene niet doen spreken⁸⁵

 

In vif dagen met genen treken,⁸⁶

 

Vore dat trechters moeder quam.⁸⁷

 

Ende alse Merlijn dat vernam

 

Dat si was comen, dedemen saen⁸⁹

56 weetstu daer

57 antworde

58 van er bekent

59 hevet bet

61 myne

62 Si en heeft

63 Si en lieget iu

64 De rechter wart tornich op

65 dit bekinnen schijr

66 quites dyne m.v.d. vuer

67 Beliegestu oeck mijne m.

68 ick des ben de v.

69 ende die

70 Dat en s.n.s. dat die m.

72 levendich vant

73 Somelijc maket

74 gemene

76 verste d. dage

77 rechter dade sine

79 Luden den

80 Dat kint te houdene e. zine v.

81 wal

82 Vor M.w. menege t.

83 ziner m.; vertrecket

84 ontdecket

85 zi en mochten hem

86 vijf

87 des rechters

89 dade men hem

[p. 74]

90

Hem ende sire moeder uten prisoene gaen⁹⁰

 

Ende comen doen vore tgerechte.⁹¹

 

Die baliu sprac toten cnechte:⁹²

 

‘Wat secgestu? dits mijn moeder.’⁹³

 

Merlijn sprac: ‘gi waent vroeder⁹⁴

95

Vele wesen dan gi sijt,⁹⁵

 

Leidse en wech in corter tijt⁹⁶

 

Daert heimelijc es, ende uwen raet,⁹⁷

 

Ende mire moeder die hier staet,⁹⁸

 

Ende haren raet salic daer bringen,⁹⁹

4100

Dats god, die weet van allen dingen,⁴¹⁰⁰

 

Ende daertoe dese goede man.’

 

Sere hem wonderne began

 

Doe hi dese redene brochte vort,³

 

Si dorsten cume spreken .I. wort:

105

⁺Die rechter seide wel al daer⁵

 

Dat hem tkint seide waer.⁶

 

Merlijn seide: ‘magic nu

 

Mire moeder quiten jegen den baliu,⁸

 

Darf si ontsien dinc el negene?’ -⁹

110

‘Neen si,’ riepen si al gemene.¹⁰

 

‘Ontgaet si nu van desen man,

 

Haer na spreket niemen an.’¹²

 

Dus gingen si in de kemmenade,¹³

 

Die rechtere met sinen rade,¹⁴

115

Dats sijn moeder, ende si twee,¹⁵

 

Merlijn quam ende nemmee¹⁶

 

Met hem dan die goede man

 

Ende sijn moedar, daert om began.¹⁸

 

Ende doe die baliu was beraden,

120

Sprac hi te Merlinc met staden:²⁰

 

‘Sech op mire moeder dattu wout²¹

 

Ende hoe du die dine quiten sout.’²²

 

Merlijn seide: ‘op die dine

 

Ne segic niet waerbi de minc²⁴

90 Ende zyne m. wten prisone g.

91 vor dat

92 Die rechter

93 zeggestu dit es

94 gy menet

95 gy zijd

96 Leidetse

97 Daer dat

98 mijne m.

99 hoeren

4100 Dat is God

3 hy dese tale brachte voert

+ c

5 seide wel (als S; vgl. boven bl. 70)

6 dat kint

8 Mine m.q. tegen

9 Darff zi; anders negene

10 Neen, riepen; gemeyne

12 Hoer en

13 die kemenade

14 rechter

15 Dat es

16 ende nieman meer

18 zyne m. daer dat om b.

20 to M.

21 Segget; wolt

22 zolt

24 En zegge ic; die m.

[p. 75]

125

Quite van di soude gaen,²⁵

 

Waert dat si iet hadde mesdaen,²⁶

 

Want iegen recht willic niet spreken:²⁷

 

Gods recht latic node breken,²⁸

 

Want weet vor waer dat si der doet²⁹

130

Verdient ne heft clein no groet.³⁰

 

Gi lietse quite, daetdi wel,³¹

 

Ende vraget vander uwer niet el.’ -³²

 

‘Neen,’ sprac de baliu, ‘sonder waen,³³

 

Aldus ne seldi niet ontgaen:³⁴

135

Ander saken moeti togen.’³⁵

 

Merlijn sprac vor sinen ogen:

 

‘Gi sult mire moeder laten gehermen’,³⁷

 

Dat seidi, mochtise bescermen,³⁸

 

‘Ende optie uwe dit proeven nu.’ -³⁹

140

‘Dats waer,’ seide die baliu,⁴⁰

 

‘Want wi comen horen ende scouwen

 

Wattu wils secgen op mire vrouwen.’⁴²

 

Merlijn sprac: ‘ia en houdi dan⁴³

 

Mire moeder, omdat si mi wan⁴⁴

145

In keefsdome ende niet en weet,⁴⁵

 

Wie mijn vader was, gereet?⁴⁶

 

Si sout bat weten, wildic dan,⁴⁷

 

Wie hi was die mi wan,

 

Dan du dinen vader kins;⁴⁹

50

Ende dijn moeder, die du so mins,

 

Soude bat nomen dan de mine⁵¹

 

Dinen vader al stillekine.’

 

Die rechtere seide: ‘lieve vrouwe,⁵³

 

Dien man dien gi gavet trouwe,⁵⁴

55

Was dat die gene niet die mi wan?’ -⁵⁵

 

‘Lieve sone, wie sout wesen dan,⁵⁶

 

Dan mijn here, dire es doet?’⁵⁷

 

Merlijn seide: ‘vrouwe, al bloet

25 Quijt

26 waer dat zi ieet.

27 tegen; niet in hs. aan den kant bijgevoegd

28 Godes

29 wetet

30 en hevet clene

31 lietetse quijt, dadet gy wal

32 en vraeght v.d.u. vorder n. al

33 die b.

34 en zole gy

35 Gy moten ander zaken t.

37 zolt myne

38 zeide hy mochte hy se b.; hs. mochticse of mochtuse?

39 op de u. proven

40 D.e. wael

42 Wat du wilt; mijne vrouwe

43 houdy niet dan

44 Mine

45 kevesdome e. niet in echte

46 was met rechte

47 zi zoude dat bet w., woude ick dan

49 kinnes

51 Zoude bet nomen d. die m.

53 rechter

54 Den manne; gevet; hs. Uwen? Dien? onduidelijk

55 degene

56 zoude dat

57 die daer is d.

[p. 76]

 

Moetti die waerheit doen verstaen,⁵⁹

60

Salmen ons quite laten gaen.⁶⁰

 

⁺Ic liet aldus, wilt u sone gedogen.’⁶¹

 

Die rechtere seide: ‘gi moet togen⁶²

 

Van mire moeder die waerheit’.⁶³

 

Merlijn seide: ‘al dit gepleit

65

Dat gire an wint, hout al bloet.⁶⁵

 

Gi waent, dat u vader es doet?⁶⁶

 

Hi leeft noch, orconde uwer vrouwen’.⁶⁷

 

Dien andren wonderts die dat scouwen,⁶⁸

 

Ende Merlijn sprac: ‘segt uwen sone,⁶⁹

70

Vrouwe, wie hi was de gone’.⁷⁰

 

Si seinde haer als die gram was.⁷¹

 

‘Wat segdi’, seget si, ‘Sathanas,⁷²

 

Ja en wetict wel?’ - Merlijn seide:⁷³

 

‘Gi wet wel over waerheide,⁷⁴

75

Dattene die man noit ne wan’.⁷⁵

 

Die vrouwe seide: ‘sech, wie dan?’ -

 

‘Dat was die pape sonder gile.

 

Te licteken datter selver wile⁷⁸

 

Doen hi tirsten met u was,⁷⁹

80

Dat gi seit, gi vruchtet das⁸⁰

 

Dat gi wanet kint ontfaen’.⁸¹

 

Hi seide: ‘vrouwe, laet dat staen,⁸²

 

Van mi en wertdi niet beswaert’;⁸³

 

Want hi was altoes vervart

85

Dat u een ander soude beswaren,⁸⁵

 

Bedi bescreef hijt twaren,⁸⁶

 

Weltijt dat hi met u was.⁸⁷

 

In liege u niet, sijt seker das,⁸⁸

 

Ende gi waerd qualike met uwen man,⁸⁹

90

Doemen desen an u wan,⁹⁰

 

Dat gi niet vele bi hem ne laget;⁹¹

 

Ende gi over hem doe claget

 

Ende seit, gi droget bi hem kint;⁹³

59 Mote gy

60 quijt

+ V.A.

61 liet a., wolde dat u.

62 rechter

63 mijne

65 gy daeran wint

66 Gy menet d. in

67 levet

68 anderen wonderde des

69 segt

70 die gone

71 zegende h.

72 zeide zy

73 Je weet ick dat wal

74 weten w. vor w.

75 Dat hem de man niet en w.

78 lijcktekene; te der s.w.

79 Doe hi ten eersten m. iu w.

80 zegeden

81 een kint

82 dit

83 en werde gy n. bezweert

85 iu

86 Hier ombe b. hi dat

87 Welke tijt; iu

88 I. en liege iu

89 weren ovele

90 desen sone aen iu

91 vele doe; en leget

93 zeidet gy droeget

[p. 77]

 

Dit en es logen niet een twint;⁹⁴

95

Ende geloefdijs niet hier mede,⁹⁵⁹⁵

 

Ic secges u meer al hier ter stede’.⁹⁶

 

O wi, hoe gram was de baliu!⁹⁷

 

Sine moeder sprac: ‘geloefdi nu,⁹⁸

 

Lieve sone, desen viant?’

4200

Merlijn sprac altehant:

 

‘En geloefdijs niet bi deser saken,²⁰¹

 

Ic saels u harde wel vroet maken’.²

 

Die vrouwe si antwerde saen:³

 

‘Ic weet wel wat ic hebbe gedaen’. -⁴

5

‘So doe ic oec, nu horter naer:⁵

 

Doe gi dit kint droecht, haddi vaer⁶

 

Ende badt den pape, dat hi den vrede⁷

 

Gestadelike wesen dede⁸

 

Tuschen u ende uwen here⁹

10

Om te decken u onnere;¹⁰

 

Ende doe hi den vrede hadde bejaget,

 

Dedi dat gi te samen laget.¹²

 

Dus dadi uwen man verstaen,¹³

 

Dat gi kint van hem hadt ontfaen;¹⁴

15

Dus waendent al die liede sint,¹⁵

 

Ende dese waende wel wesen sijn kint.¹⁶

 

⁺Dit leven hebdi lange geleet,¹⁷

 

Ende noch doet; hort wat ic weet:¹⁸

 

Dies nachts doe gi hier sout tiden¹⁹

20

Lach hi doe bi uwer siden,²⁰

 

Smorgens geleide hi u .I. stic,²¹

 

Ende wat hi seide, dat wetic.

 

Al lachgende sprac hi: ‘“lude ende stille

 

Doet al dat mine sone wille”’,²⁴

25

Want hi weet wel dat es sijn sone²⁵

 

Bi sinen gescrifte’. Doe si tgone²⁶

 

Hoerde dat hi seide waer,

94 logene

95 gelovet gy des

95 de beginwoorden, resp. 2, 4, 4, 3, ontbr. hs.

96 zegges iu; to der s.

97 die b.

98 Zijn

201 gelovet gij des; desen s.

2 sal iu des herde

3 antwoerde

4 wael

5 hoert daer n.

6 droeget hadde gy

7 beden den p.

8 Gestedelike

9 iu

10 Ombe te decken iu

12 Dade hy

13 dede gy iuwen

14 dat kint v.h. haddet

15 Aldus meenden dat alle

16 E. desse weende

+ b

17 hebbe gy l. geleit

18 doedijt, hoert w.i. des w.

19 nachtes; her; hs. riden of tiden

20 Doe lach hy by

21 Des morgens ginck hy met iu

24 mijn

25 wael dat hi es

26 dat gone

[p. 78]

 

Seech si neder ende hadde vaer²⁸

 

Si wiste wel, si moste gien.²⁹

30

Die rechtere heft dit versien,³⁰

 

Ende seide: ‘moeder, ic ben u kint,³¹

 

Wat vader so gi mi toesint;³²

 

Goet kint blivic u embermere’. -³³

 

‘Genade’, seitsi, ‘om onsen here,³⁴

35

Ic ne mages geloechenen niet:³⁵

 

Also hijt seget, est gesciet’. -³⁶

 

‘Paerdieu’, seide de baeliu,³⁷

 

‘Dit kint seide die waerheit nu:

 

Het wiste sinen vader bet

40

Dan ic den minen; ens gene wet⁴⁰

 

Dat ic sire moeder wise ten vire,⁴¹

 

In verberre die mine oec scire’.⁴²

 

Hi seide ten kinde: ‘nu bidic di,⁴³

 

Dattu seges wie dijn vader si,⁴⁴

45

Omdat ic di mach daerbi ontsculden⁴⁵

 

Vore die liede’. - ‘Om dine hulden⁴⁶

 

Doe ict meer dan dor bedwanc’,⁴⁷

 

Sprac Merlijn, ‘al sonder wanc

 

So was mijn vader .I. viant:

50

Daer hi mire moeder slapende vant,⁵⁰

 

Was hi met haer, geloeft mi des,⁵¹

 

Ende selke heetmen “anguipedes”;⁵²

 

Dese duvle, des machmen mi geloven,⁵³

 

Wonen in de lucht hier boven.⁵⁴

55

Ende om dat mi .I. duvel wan,

 

So gedogede onse here daeran

 

Dat ic hebbe haren sin

 

Ende haer list meer no min.⁵⁸

 

Bedi wetic dat leden es,⁵⁹

60

Ende van mire moeder, sijt seker des,⁶⁰

 

Dor die doget die an haer was vonden,⁶¹

 

Ende die berouwenesse van haren sonden,⁶²

28 Vel zi

29 moeste geen

30 rechter hevet d. geseen

31 iu k.

32 So wat v. gy

33 blive ick iu embermeer

34 zeide zi, omb. o. heer

35 en mach des g. geen

36 hi dat zeghet es dat gescheen

37 Pardeu; die b.

40 dat en es gene w.

41 zine

42 Ic en verberne; sciere (: to den viere)

43 toten k

44 my zegges

45 Ombe dat

46 Vor; omb

47 ick dat

50 mijne moeder

51 gelovet

52 zulke heten agnipedes

53 duvele; mi geloven

54 in der 1.

58 liste

59 Ende ick weet dat geleden es

60 myner

61 gevonden

62 Unde de berouwnesse

[p. 79]

 

Ende om den aflaet die haer dede⁶³

 

Dese goede man, ende oec mede⁶⁴

65

Om der heiliger kerken gebode,⁶⁵

 

De si hilt ende geloefde an gode,⁶⁶

 

So heft mi god geonnen des,⁶⁷

 

Dat ic weet dat te gesciene es:⁶⁸

 

Dit machtu proeven nu te tide.’⁶⁹

70

Hi nam den baliu over .I. side,

 

Ende seide: ‘dijn moeder si sal gaen⁷¹

 

Ende secgen dinen vader saen⁷²

 

⁺Algader dat hier es vermont,⁷³

 

Ende als hi weet dat di es cont,⁷⁴

75

Sal hi int herte sijn versaget⁷⁵

 

Ende vlien oft hi waer geiaget.⁷⁶

 

Die duvel, dien hi heft gedient,⁷⁷

 

Salne leiden alse sinen vrient,⁷⁸

 

Daer hi hem verdrinken sal.⁷⁹

80

Hier bi merct dat ic weet al⁸⁰

 

Die saken die sellen gescien’.⁸¹

 

Die baliu antwerde mettien:⁸²

 

‘Es dit waer, ic sal di bi mire wet⁸³

 

Embermeer geloven te bet’.⁸⁴

85

Quite scout die baliu Merlijn⁸⁵

 

Ende daertoe die moeder sijn.⁸⁶

 

Die tale was vor tfolc verhaelt.⁸⁷

 

‘Dese’ seiti ‘heft wel ontaelt⁸⁸

 

Met scoenre redene sire moeder,⁸⁹

90

Ende weet oec wel dat geen vroeder⁹⁰

 

U nembermeer te siene steet,⁹¹

 

Nadat ic de waerheit weet.’⁹²

 

Dat volc riep al met vlite:

 

‘God hebs danc dat si es quite’.⁹⁴

95

Die rechter sende sire moeder henen⁹⁵

63 ombe; dien

64 ende ontbr.

65 Ombe; heilger

66 Die zy hielt

67 gegond des

68 wat daer gescien sel des; hs. datter gescien es; vgl. vs. 81

69 machstu proven

71 moeder die

72 zeggen

+ c

73 Allegader dat hier es gescheen ter stont

74 dattet

75 van herte s. versaecht

76 vleen of hi waer

77 hevet

78 Sel hem l. alze

79 verdrenken

80 merke

81 zolen

82 antwoerde myt dien

83 mijnre

84 Omber g. de b.

85 Quijt scolt de rechter Merlijne

86 moder zijne

87 mere w. voer den volke v.

88 Dese zeide hi hevet wael vertaelt

89 sconer rede zine m.

90 wael dat daer

91 Ju

92 Na dien dat ick die w.

94 hebbe des

95 sine m. hene

[p. 80]

 

Ende boden mede, die alt gene⁹⁶

 

Proefden, dat kint dede verstaen.⁹⁷

 

Doen si was comen, also saen⁹⁸

 

Seide si den pape al dat si horde.⁹⁹

4300

Hi was versaget van den worde³⁰⁰

 

Ende vloe van groter scame.¹

 

Hi pensde, als die rechter quame,²

 

Dat hine soude doen verslaen.³

 

Als hi was uter port gegaen,

5

Quam hi saen op ene riviere⁵⁵

 

Ende seide: ‘mi as beter dat ic sciere⁶

 

Verdrinke, dan hi mi doden sal⁷

 

Te lachter deser werelt al’.⁸

 

Dus leitdene de duvel eer iet lanc,⁹

10

Daer hi hem solven verdranc.¹⁰

 

Die metter vrouwen waren gesent,¹¹

 

Stonden ende sagen al tgent.¹²

 

Dese boec seit: al es een erre,¹³

 

Dat hi den lieden niet ontferre.

15

Ende alse die boden weder quamen,

 

Seiden si dat si vernamen

 

Ende dattie pape verdronken was.

 

Den rechtere hadde groet wonder das,¹⁸

 

Ende Merlijn loech doe ende seide:¹⁹

20

‘Merc, en seidic di niet waerheide?²⁰

 

Nu biddic dattut seges dan²¹

 

Blasise, den goeden man.’

 

Blasijs hiet hi die altoes hoeder

 

Hadde gesijn van Merlijns moeder.

25

Hi teldem hoe dat was gesciet²⁵

 

Metten pape, ende anders niet.²⁶

 

Blasijs ginc thuus metter vrouwen,²⁷

 

Die quite was van groten rouwen.²⁸

96 al datgene

97 Proveden dat dat k. dede v.

98 Doe

99 al die woerde

300 wart versaget doe hi dat hoerde

1 vlo

2 dachte alse

3 ene (?) solde

5 Alse; ut der poerten

5 hi te hant op e. riveer

6 schier

7 hs. dathi

8 To laster

9 leitdene die d.

10 Dat hi em

11 met der v. waren gesent daer; hs. gesint: tgent

12 zegen al dat vorwaer

13 Dit boeck zecht al is

18 rechtere

19 lachgede

20 merke

21 dattu dat zegges

25 Hi vortelde hoe

26 Met den p.

27 genek te huys

28 quijt

[p. 81]

Tweede blad.

18707 wet 8 Waser; tsens gaven 10 Wildi s.g. here w. 11 werelt wilde duingen 12 Seynen de 14 roefden 15 om dattie barone 16 soude 17 segic u 18 hulpen 19 Om dit 20 roefden 21 wel de m. 22 te doene cracht 23 N. lanc daer na dattie coninc Rion o. 25 allen; wet v. 26 Eer iet l.s. quamer daer 29 Vore 30 dat segic u 31 coninge, dat wet 32 een ende twintichste met 33 hadder bracht. 34 ne dorsten i. gere wisen 35 meniger t. om 36 sire 37 M. hen bracht ut xx conincriken 38 sekerliken 39 Dats niemen 40 Menigen w. 41 dede proven de coninc 42 oft h. de s. conde 43 hi ne conste 44 Gederen 46 Alse 47 geen ruwaert (t. anxt, hs. angest). 48 coninc 51 menigen 52 Ende die coninc hen 53 nu genoech 54 verledicht hi soude na tgone 55 Comen 56 Ende die ..., condi 57 swiget de boec 59 secgen vort 60 coninge Opschr. coninc Arture, irst .xiij. (b) 61 seget 62 Dattie; blide 63 Omdattie Seynen 64 Verslegen 65 Ende der 66 lettelgoet 68 Dede M. met 69 Ende die xlii met 70 Ende die 71 seget die boec 72 Doen 73 bliscapen in de stat 74 coninc 75 iegen 76 dedem g.f. daer naer 77 doen; waren 78 coninc presenteren daer naren 79 xlii soudiren sijt 80 Alt g. dat daer 81 seide het was h. 82 Si haddent (gaatje in 't perk.) trēuē (?) met gevechte 83 Wine; clein 84 di mi 85 Bescud; gevancnessen 86 danctens den coninc 87 seiden si ne 88 Het coemt 89 gichten 90 gevet nu elre na 91 coninc 92 Sint mere dat gijs n. vortan 93 gi 94 deilet; u w. si 95 coningen 97 deildent 98 weet 99 dats 800 pennincs 1 warensi 2 Si beiageden daer so g. ere 4 Om h.g.d.e. om haer milthede 5 nieweren af sprac 7 deden so bi 8 Dats; segic u 9 sinen werd 10 sire werdinnen 11 goets; naren 13 Doen; gedeilt 14 Seide d. coninc 15 soudiren 16 maniren (c) 17 Vort meer sine 18 sine herberge segic 19 vort ter stonde (: tafelronden) 21 ontfaen 22 dede d.h. ontwapen 23 hiet d. coninc 24 Sire; g. daer naer 25 vortan 26 selverine beckijn e.g. vordan 27 wies; borre 28 in porre 29 coninc 30 sine nu d. wats g. 31 Vore 33 Ginc s.h. wassen 35 droget met ere scoenre 36 ginc 37 coningc 38 Ende die a. Jenovre 39 wijfs 40 der ander 41 coninc 42 ginc d. andre Jenovre 43 cō 46 coningen om d.h. 47 de cō; vortan 49 Jenovre besagen s. daer bi 50 doen s. 51 tande 52 wel t.m. sijn bi mire t. 53 begerte 54 wilde 55 mochtsi 56 Bliscap; elke 57 wilde 58 soudene vortan 59 vermalediën; werelt 60 man m. ontsede 61 hi 62 Dine om m. 63 taflen 64 dede d. coninc 65 cō 68 daer dat segic 69 daer an 70 Dit mercte de goede L. 71 taflen 72 Bi; si (v.a.) 73 Pensdi dat

[p. 82]

haer 76 Hier om haddi 77 hijt 79 liet h.h. costen vele 81 saudire 82 vrienscapen 83 cō; pensde d. 84 seiti; sijn olsoe (vóór de eerste o schijnt nog eene 1 te staan). 86 vortan 87 Mire d. getrout 88 wet wel 89 man als hi 90 N. mochte sijn; binic 93 groten conne 94 Oft hets 95 gesint heft 97 Om d.l. te b. 98 Ende te s. Gods w. 99 pinsde om twonder 18901 pinsde 2 stoet 3 pensde vort 4 verloeste 5 Hem xlii 6 vortan 7 sere g. heft 8 Dus pinsdi; begeft 9 sire 11 mercte 12 Dient l. 13 ginc ten cō 14 seidem heimelijc d. dinc 15 seidi in s. u noit eer 16 Mesgripen an gene dinc so s. 17 u 18 Gi sout; blide gemoet 19 gi (Dese als ths.) 20 Oft gi sliept e.d. u 21 Gine sout u 22 seide doe bi 23 pensde om den edelsten sijt 24 Ende den; in de w. 25 Ende den v.e. in conste mi 26 in moester bi 27 Pensen e. om d. dinc segic 28 soudemen (b) 29 seide het 30 pinster om 31 gijs s. hebt 32 est geens pensens 33 Doet f. en̄ ioie desen h 34 alre 35 cō tgepens 36 Jenovre 37 scinctem 38 segic 41 vriendeliken 43 stoet in haren roc 44 En̄ .i. hoet op haren hoet 45 menich dire 46 .i. hals scone 47 Ende de 49 gordel 51 Rodelijc (dan gaatje in het perk.) 52 Geminct; nature 53 haer lede 55 licham, w. helpt messaect 56 So ne s.m. nie gene bat gemaect 57 In can; volprisen 58 wisen 59 a. volcomen e. also volmaect 60 ende so 61 goedertierheit e. in miltheden 62 doechgeden e.i. soeticheden 63 gestadicheit 64 hadsi 65 ict; gesecgen can 66 coninc; doe 68 wi 69 borstekine 70 apelkine 71 dan .i. snee 72 magic; prisen 73 Sine 74 tuscen beiden 75 Doe [l. Die] cō; merketse d.h. sere 76 pensde om h. ie l. so mere 77 pinsde s.v. om h. 80 Dats 81 ioncfrouwe 82 seide; drinct 83 wel hoe gi h. 84 u (c) 85 Drinct e. ne scaemt u twent 86 E. ne sijt niet tebarenteert omtrent 87 bi; ne sidi 88 Een twint niet tebarenteert donct mi 89 wel; segic nu. 90 D. si V^M s. na u 91 Joncfrouwe seithi gi segt 92 derre dinc swigic 93 ic dr. ghescone (aldus) m. vri 95 uwen 96 gi mi d.d. nu 97 seitsi, gine hebts 98 oft gijt g. 99 gi h. mi h. vortan 1900 u can 1 wale 3 gine verlosset 4 Ende tere ander stat d. gi staect d. 5 minen; eerden 6 perde 7 gi u ombe aventuret 8 gemonteert 9 daetdi; wapinen 10 here voer u 11 noit 12 sijt diet 14 cō 15 Secgen 18 seide ioncfrouwe, daer doe 19 hebt 20 ionfrouwe d. bidic u 21 seide dan sal n.w. 22 vort 23 menigen 24 doen die etentijt 25 Ende die 26 cō 27 Toten cō 28 u 29 hout over h.v. 30 u d. niet huwen d. 32 gise nu nine geft nu t.s. 33 machtigen 34 u; vortan 35 U lant jegen uwe 36 mi donct wel te horne 37 gi nember kindere hoet g. 38 En hebt; bliven 40 cō; na tgene (19040)

[p. 83]

Varianten van het door Stallaert uitgegeven fragment.

25275 Om d.m. dier om g. 77 coningin E. die ter s. 80 yegeren bi 81 Oft gevaen e. weende s. 82 Dicwile daer om haren h. 83 marret 84 troeste (l. troestse of troestese). 86 Goet soccors h.s. 87 troesti d. vrouwe f. 88 Ende hi had 89 peter 90 scone 91 Leonses 92 Leonse; waerheide (: mede) 93 Dattie 95 come p̄ pliēn (l. fpreken?) 96 secgic iu 97 hemelijc 98 Biroske int f. 99 Met sinen e. onbeit o. daer naer 25300 Optie fonteine e. segt daer 1 af ontbr. 5 hemelijc 6 Leonse van Banniin d.n. 7 senden 8 u 9 Om dat 10 voer 11 Int f.d.h. wel w. 12 emmer 13 Hine vor hemelic ende daer (aldus) 14 vor nu daer naer 15 Int f.d. die borre s. 17 hadden M. 19 Dus beide o.L.e. Antran 20 Tot dat 22 na sent Jans dach 24 soccors 25 hen geloefde te bringen 26 an Gawyne 27 bataelge 29 Drie neuwe r. 30 Die van C. 31 nemt soe vele dan 32 hebt 33 Ulfijn voren u 34 her Waler dede a.s. 35 Alse hem M. hevet g. 36 lieden ontbr.; als wijt w. 37 dede M. 39 Die Waler v. souden n. 40 riddren 41 coninc Bohorde 42 vorde 43 betalie; nemet met u 44 bracht 45 Ut sconinc Anias l. e nemt daer mede 47 ridders; Carmelide 48 vort t. tide 49 sult (: gewelt) 50 virde 57 met u selen sijn nu t.s. 52 ridders v.d. tavelronden 53 coninc Artur 54 Her Uile (?) e. Nasciene 55 sijn liede hen d. gereden 56 dadent doen 57 Doe nam 59 hinen vorde 60 het es u r. 61 E. wacht u wel 62 en ontbr.; u 63 wetti w.g. selt d. 64 Alse gi; comt 65 voret teken altoes in u hant 68 Ende Waler (bedoeld is hier en elders verkorting van Walewein); dapperlijc 69 Trebes werd voren 70 hijs 71 der 73 bataelge 74 enen van den haren anstriden 75 Hoe seide; Meerlijn 77 Jase; de helecht secgic u 78 selen e.s. soccors h. secgic u 79 wel 80 selen c. 81 int bosch v. Brioskes 82 selen si weten 84 tide genoch 85 Bliobleris s. vore 86 u 87 alst 88 enen horen hort; naren 90 In der l.; thant 91 u soccors 92 ic u 93 Blift 94 hen 96 sinen 97 licgdi h.o. u 98 Gine comt n. so vollic nu 99 ne 403 vraechden om b.d. coningen doe 4 selt 6 vast gereit u 7 G. si hen e maecten d. 8 V.b., deerste d.n. 9 Leide Anthiones 13 H. met quamen si te T. werd 14 al die wile d.s. quamen i. die verd 15 u vort secgen v. Artur (: aventure) Opschr. Hort hier tusschen den coninc Ban den strijt Ende tusschen Claudase die droech nijt. 25417 seget 19 porde doe 20 Bliobleris vore voren daer 21 de passe conste s. vrage 22 Dien n. voren se 23 quamensi 25 de Louure 26 comen alsoe 27 had te 28 Wel

[p. 84]

o.d. secgic u 29 deildense om dat se wilden 30 hem 32 Die inden locht 33 horne diese 34 binnen dien 35 heeft versien 36 ginc int a.h. secgen 38 hen 39 battelgeerden hen 40 Ponces Antones trac 41 Ane dinde; bosch 43 Aelmaengen, daerna q. 45 den maras ontbr. 46 al en sijt seker das onleesbaar 47 dus wert voren 48 hier algader af w.d. sijn (l. fijn) 51 den horen horde ... 52 Ende den b. vliegen sach naer 53 ten here werd 54 E. her Walijn v. metter verd 55 Antrolles (l. An Trolles) de h. secgic u 58 Bohor 59 Pontes Antonijs 61-63 ontbr. 64 bede 65 beide 66 beide vollic op 67 swerd 68 Deen opten andren slage 69 alse hi (l. her) Wallijn te voet s. 70 Sagremor 71 Daer .... enen Ulfijn o.m. 72 baniere vorde 74 Om d.h. te bescudden d. 75 deen den andren 76 Doe werd mennich s.t. daer naer 77 utgesteken mennich 78 niet ontbr.; vort an 79 werd d.s. groet ende starc m. 81 Sagrimor 82 het was groeten leide 83 wel die xii 84 nuwe 87 Heer ontbr.; Wallijn i.g. const 89 man ende paert onleesbaar 90 Ende Ywen onleesbaar 91 Ende Ywen overdoem onleesbaar (bij S. ... in l .... m, dese twee) 92 mense na onleesbaar 93 hilt .... daer nu 94 N. Wallijn 95 G enen Egrawein 500 ontbr. 1 tegen C. komen ter onleesbaar; waere (l. were: here) 2 de felste 3 si ontbr. 4 swaerde 5 ut 7 de erre 9 maert swerd scamselde (l. scamfelde) 10 orsse 12 maer hi spranc onleesbaar 13 maer eer hi op conste onleesbaar 15 bina 16 eerden u 17, 18 ontbr. 19 het was 20 hem ontbr. 22 Banne werd 24 in besiden; u 25 Quamen daer t. 27 alse 28 de coninc B. dede tien tide (: liede) 29 met (l. niet) 33 Bohort 34 Pontes Antonijs vort 35 had in die hant 36, 38 Bohor 39 Wat si (l. Was, hi) staken 40 gewilt 41 nichelden hem 43 orsse 44 ontmacht (l. ommacht) 46 ofte 49 hare 50 daer werd 52 Ende coninc liede quamenre j., secgic u 53 starken; werd 54 starc 55, 56 ontbr. 57 e. scaemden sere 58 reden; m. enen here (l. kere) 59 sloegen 61 Ende die coninc Bohor sloegen weder 63 overreden daer 64 Romenie 67 porsse (: orsse) 69 werd d.c. Bohord 70 vord 72 daer waer (l. naer) 73 .... uer (alleen leesbaar) 74 Artur 77 tavelronde 80 Pontes here Antonijs 81 volchde 85 domsdach 86 ververden hen 90 martilie 91 slane met 92 tiden dat wet 94 groet 95 selfs liede 96 iegen hen 97 Mordiette (l. Mordrette) 25598 = V. Vloten.

26070 slechts over hem daer 71 Met Arture wal' (l. ende Waleweine) vore waer 72, 73, 74 Ende die 75 slechts over een casteel

26124 slechts over Met 25 Ut ere c.g., seggic u 26 omdat d.o. lewe 37 waermede (l. waer mede) 28 Ten g. leeuwe waert 29 So liep ontbr.

j. verdam.