Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 17

[p. 89]

Een nieuw fragment van den Huge van Bordeeus.

Uit de nalatenschap van Prof. Acquoy is door de Maatschappij der Ndl. Letterkunde aangekocht een perkamenten blad uit een mnl. hs., dat zonder veel moeite te herkennen was als een deel der mnl. bewerking van den Huge van Bordeeus. Het blad bevat vier kolommen, doch slechts drie daarvan behooren tot ééne en dezelfde bladzijde, de vierde behoort tot een ander, met dit één geheel vormend, blad van dezelfde quatern. Zes van de acht kolommen vormen dus een vrij wel samenhangend geheel: de woorden ‘vrij wel’ zijn noodig, omdat onder aan iedere kolom eenige regels zijn weggesneden; de zevende en achtste bevatten afzonderlijke gedeelten uit het vervolg van den roman, door grootere tusschenruimten onderling en van het overige deel van het fragment gescheiden. Het is bekend, dat van den zelfden roman reeds vroeger stukken der mnl. vertaling zijn gevonden, welke te Middelburg in het Archief berusten, en door Mr. S. de Wind met behulp van De Vries zijn uitgegeven in de N. Reeks v.W.d. Mij. d. Ndl. Lett.¹⁾ Daar het van belang was te weten, of dit fragment tot hetzelfde hs. heeft behoord, heb ik de vroeger gevondene, welke mij met de grootste welwillendheid door den Heer Van Visvliet zijn toegezonden, met het nieuwe vergeleken, en bevonden dat dit fragment een deel is van een ander handschrift. Doch dezelfde eigenaardigheid, welke de vroeger uitgegeven fragmenten kenmerkte, wordt ook in dit blad aangetroffen, nl. het gebruik van het aanw. vnw. die na een pers. vnw. (ic die soude .. halen, vs. 177; ic die sal moeten doen, vs. 184; hi die sat, vs. 249; si die souder ... om sterven, vs. 287; ook 204). Men mag daaruit afleiden, dat

1) dl. 5, bl. 263 vlgg.; later in de juiste volgorde herdrukt en literarisch toegelicht door Kalff, Epische fragm 221 vlgg.

[p. 90]

het eene hs. van het andere is afgeschreven, of dat zij beide uit eene gemeenschappelijke bron zijn voortgekomen: immers het is niet aan te nemen, dat eene zoo zeldzame syntactische eigenaardigheid, welke behalve in deze fragmenten slechts in den Couchy¹⁾ (vgl. Ep. fragm. 288, 549: elc die ghinc) is gevonden, in twee verschillende handschriften der vertaling van één zelfden roman zou moeten worden verklaard als een kenmerk van twee onafhankelijk van elkaar werkende afschrijvers.

Het fragment verplaatst ons in het tweede gedeelte van den franschen roman, waarin Huge zijn doel heeft bereikt, nl. den baard en de hoektanden van den emir Gaudijs, door Charlemagne o.a. van hem geeischt als voorwaarde der verzoening, op den gedooden vorst heeft veroverd, en zich nu met zijne bruid, de schoone Claramonde, inscheept om naar zijn vaderland terug te keeren, doch het hem door koning Abroen (Oberon) gegeven gebod, het bewaren van den maagdelijken staat zijner bruid totdat zij het christendom aangenomen en hij haar getrouwd zou hebben, overtreedt, en als straf daarvoor eene nieuwe reeks gevaarlijke avonturen moet doorstaan. Het schip, waarop zij zich bevinden, wordt door een plotseling opgekomen storm, vergezeld van een hevig onweder, uit elkander geslagen, en op eene plank redden Huge en Claramonde, van alles, ook hunne kleederen, beroofd, ternauwernood hun leven. Claramonde wordt door Sarracenen, die toevallig de plaats, waar zij waren aangespoeld, voorbijkwamen, medegevoerd om te worden uitgeleverd aan hare hevig op haar verbolgen verwanten, doch gelukkig gered door Galefiers, koning van Palernen; Huge laten zij achter, aan koude en ontbering ter prooi²⁾. Deze gaat op een verkenningstocht uit, om te zien, in welk

1) Zie bl. 36 der uitgave van De Vries (Tijdschr. 7, 132),

2) In het volksboek (bl. 56 der uitg. van Wolf) en in den Franschen tekst (vgl. Les épopées françaises 3, 769) wordt Huge aan handen en voeten gebonden achtergelaten. Deze bijzonderheid komt niet voor in de mnl. vertaling, die, gelijk Kalff reeds heeft opgemerkt, waarschijnlijk eene vrije bewerking is van het fransche origineel, of anders eene vertaling moet zijn van eene ons onbekende fransche redactie.

[p. 91]

land hij aangespoeld was. Hier begint het fragment, dat tot den ons bekenden ofra. tekst¹⁾ en het volksboek (vgl. Taalk. Bijdr. 1, 113 vlgg.) in dezelfde verhouding staat als de vroeger uitgegeven fragmenten, nl. er eene vrije bewerking van is (vgl. Kalff, Ep. fragm. bl. 226 vlgg.). Het is daarom niet mogelijk het nieuwe fragment doorloopend te vergelijken of op te helderen met den ofra. tekst, evenmin als dit met de reeds vroeger uitgegeven fragmenten het geval is. Doch wèl vinden wij allerlei bewijzen, dat de fransche tekst zijn voorbeeld was, al treffen wij de overeenkomstige gedeelten ook aan op eene geheel andere plaats in den ofra. tekst en het volksboek. Van den verkenningstocht over het eiland is in het oorspronkelijk - eene andere fr. redactie is althans niet bekend - niets te vinden. De vrij nuchtere passage over de kleur der zee berust op de vroeger voorkomende plaats, waar dezelfde Malebroen of Maleproen Huge op dezelfde wijze als in ons fragment over de roode zee draagt op zijn tocht naar Babylonië. Vgl. ofra. vs. 5354: ‘dist Malebruns: .. porterai toi outre la rouge mer’, en Volksb. bl. 33: ‘so is hij ooc ghecomen op die rode zee oft op dat rode meer, daer en mocht hi niet over.’ Blijkbaar is het hier in ons fragment de eerste en eenige ontmoeting met Malebroen: Huge heeft nog nooit zoo iets gezien (vs. 137); hij vraagt hem zijn naam (vs. 176). Dat Malebroen ook Claramonde heeft gered (vs. 221 vlgg.) wordt evenmin in den fra. tekst gevonden als de bloedverwantschap van Huge en den aard- of watergeest Malebroen. Het verhaal van de beide portiers waarop vs. 268 en 280 vlgg. doelen, komt eveneens in het Fra. voor bij gelegenheid van Huge's tocht naar Babylon (Volksb. bl. 34 en 35; in den ofra. tekst worden bij deze gelegenheid de portiers niet gedood, waarvoor ook eigenlijk geene aanleiding is), en volstrekt niet als hij na zijn schipbreuk door Male-

1) Huon de Bordeaux, uitg. in ‘Les anciens Poëtes de la France,’ door Guessard en Grandmaison (Parijs 1860). Vgl. over den fra. tekst o.a.A. Longnon, L'élément historique de H.d.B. (Romania dl. 8 (1879)), en verder L. Gautier, Bibliographie des Chansons de Geste, bl. 132 vlgg.

[p. 92]

tekstkritische noten

broen naar Mombrant overgebracht, in dienst is gekomen bij den speelman Astramant (fra. vs 7215: Estrumens; Volksb. bl. 59 en 60: Astermant). Het verhaal van de ontmoetingen van Huge en Astermant aan het hof van koning Yvorijn van Mombrant wijkt ook geheel af van den fra. tekst: Huge speelt hier niet schaak met 's konings dochter Ydonie (wier naam in het Fra. en in het Volksb. niet genoemd wordt), maar viool voor haar, en van een neef van Astermant, Fortunant (vs. 274) is in het Fra. evenmin sprake.

Men ziet, dat door deze opmerkingen de meening van Kalff, dat wij eene vrije bewerking van den fra. tekst voor ons hebben, een welkomen steun ontvangt. Ik laat nu het fragment zelf volgen in een getrouw afschrift en met aanwijzing van enkele noodzakelijke verbeteringen, die ik heb aangebracht, doch vermeld vooraf nog, dat in dit hs. het teeken 9, dat gewoonlijk de verkorting is van us, hier ook dient voor as (b.v. in was, vs. 8, 36, 51, 52, 55 e.e.).

Voor het Mnl. Wdb. is het woord vlichtelike een aanwinst (vs. 249; vgl. vlich, imper., Stemmen 97). Het beteekent vliegensvlug, komt van den stam van vlien en is te vergelijken met mnl. vlichtmare (O.R.v. Dordr. 2, 143, naast vliechmare (t.a. p. 1, 301 en 279), vluchmare (Ann. Em. 14, 55) en mnd. vlôchmere (Lübben 5, 277). In de aanteekeningen zal ik bijbrengen uit het Ofra. en het Volksb. al wat tot opheldering van het fragment kan strekken, ook al komt het daar op eene andere plaats voor.

Dus ghinc hi vaste wert in:

Hine wiste meer no min

In wat lande dat hi was;

Ende sine ogen ras

Liet hi altoes omme gaen,

Als een dief die gevaen

Wesen waent met siere proie;

Soe sere was hi te vernoye

Mids sinen naecten leden.

Soe verre quam hi gescreden,

1 hs. wt in (= inwert?) niet duidelijk. - 9 hs. sine.

[p. 93]

 

Dat hi merete ende nam goom

 

Menegen sconen figeboom,

 

Die sere wel geladen

 

Waren met figen ende met bladen;

15

Daer wert die ridder ghinc,

 

Ende plocte varinc

 

Vanden figen, vanden bladen,

 

Ende wert soe beraden

 

Dat hi vanden figen at,

20

Want sijn herte nalinx mat

 

Worden was van droocheden

 

Vanden rouwe, die hi leden -

 

Ende vanden tranen heet -

 

Hadde, ende wel gereet

25

Wert hi al doe beraden,

 

Dat hi tacken ende bladen

 

Alsoe vele ave brac,

 

Ende scuerde ende trac,

 

Ten besten dat hi mochte,

30

Ende trac ende knochte

 

Tsamen geliken worden.

 

Doe ghinc hiere hem met gorden

 

Ten iii steden ofte vieren,

 

Dat men in gere manieren

35

Sijn blote lijf mochte sien.

 

Blide was hi vandien,

 

Want hi hem, die hoge genaemde,

 

Te voren in hem selven scaemde:

 

Soe bewijsde die natuere.

40

Hi hadde beter aetsemuere

 

Ghedragen, die vrome man,

 

Dan hi an sijn lijf hadde an,

 

Jegen swerden ende speren

 

 

 

Eenige regels weggesneden.

[p. 94]

 

Die ghinc aldus wel iii dage,

 

Dat sine ogen ne sagen

 

Daer binnen noit creatuere

 

Die ie moeder wert te sure,

 

Hine hadde hem selven gesien.

 

Wonder soe haddi vandien,

50

Die wel edel wigant:

 

Hi was op i eylant,

 

Dat sere wilt was ende woeste;

 

Vanden frute dat hi moeste

 

Van honger eten over al.

55

Het was recht sijn geval,

 

Dat fruut was in sinen tijt,

 

Daer hi menich imbijt

 

Ende menich mael met dede,

 

Ende natuere voede mede

60

Bede spade ende vroech,

 

Soe dat hi sijn lijf ontdroech.

 

An die doerne, an die bramen

 

Scuerdi sine cleder tsamen,

 

Soe dedi daertoe vel ende huut,

65

Datter trode bloet liep wt.

 

Sine voeten tien stonden

 

Die hadden menege wonden

 

Ende daertoe menege bleine,

 

Want hine vant wege geine

70

Die welke getorden waren,

 

Maer herten, hinden ende baren,

 

Evers, denen ende liebaert,

 

Tygers ende lupaert

 

Die soe sach hi menich een,

75

Ende menegen herden steen,

 

Ende menege rootse hoge

 

Ende menege velde droge,

 

Maer menege dicke sant,

 

Maer gene fonteine hi vant

80

Binnen dachverden drie.

 

Van dorste soe ware hie

[p. 95]

 

Doot bleven, die ridder reen,

 

Ne maer om den dieren steen,

 

Die stont in dat vingerlijn;

85

Ende menich quaet venijn

 

Hadden oec gevimeert

 

 

 

Eenige regels weggesneden.

 

Dat hi ewelike moeste

 

Aldaer bliven in dat woeste

 

Ghelijc enen wilden man,

90

Want gemerken hi niet ne can

 

Hoe hi over comen soude.

 

Neder soe ghinc die boude

 

Op den oever sitten daer:

 

Hi mercte ende wort gewaer

95

Dat dat water was al root,

 

Dies hi hadde wonder groot,

 

Want het sceen al i bloot;

 

Dat daden die stenen goet,

 

Die welke lagen in den gront,

100

Dat Huge was oncont.

 

Dus waende die ridder goet,

 

Dat water al root bloot

 

Altemale hadde gesijn.

 

Te hem selven sprac Hugelijn:

105

‘Daer es emmer gevochten sere,

 

Daer dit grote wide mere

 

Aldus bloedich ave si:

 

Ic wildicker hadde bi

 

Ghewesen te dier stat

110

Ende ic wapen hadde gehadt,

 

Al soudic in dien swaren stoet

 

Hebben gebleven doot,

[p. 96]

 

Op datter kerstine mede waren.’

 

Daer aldus die vrome baren

115

Es geseten op die marine

 

Studerende metten ogen sine,

 

Hevet die ridder coen

 

Ghesien comen Maleproen

 

Ghevloten in die wilde see.

120

Huge hadde wonders mee

 

In sine hertegedochte

 

Wat dinge het wesen mochte,

 

Dan hi ie hadde te voren.

 

Dien ridder wel geboren

125

Quam te voren in sijn gedochte

 

Dat die necker wesen mochte

 

Of die viant uter helle,

 

Want bin enen swarten velle

 

Hi in dat water vloot

130

........ root

 

Eenige regels weggesneden.

 

Dat het quam te hemwaert.

 

Hi spranc op metter vaert:

 

Enen stoc addi in die hant;

 

Waert necker of viant,

135

Wildi hem comen aen,

 

Hi souden metten stocke slaen,

 

Dat hi soude hebben quaet geval.

 

Aldus quam hi als i bal

 

Ghewentelt, Maleproen;

140

Daert aensach Hugoen,

 

Scudde hi met leden snel

[p. 97]

 

Ave dat swarte vel,

 

Ende seide: ‘here Hugoen,

 

God die ter rechter noen

145

Opten vridach sterf ant cruus

 

Omme te behouden huus,

 

Huge, moet u achterwaren

 

Ende alsoe lange sparen,

 

Dat gi pais ende soen

150

Metten coninc Ebroen,

 

Vrome ridder, hebben moet!’

 

Alse die ridder goet

 

Coninc Ebroen hoerde noemen,

 

Seidi: ‘vrient, wel sijt comen!

155

Doer den here god, here Jhesoen,

 

Wie bestu?’ - ‘Ic ben Maleproen’,

 

Vrome ridder Hugelijn,

 

‘Ende moet die penitencie mijn

 

Aldus doen in die see,

160

Ende hebbe jaren mee

 

Ghedaen dat ic geseggen can.

 

U vader, die edel man,

 

Van Boerdeus Saisvijn,

 

Die soe was die neve mijn.

165

Contrarie den gebode,

 

Die ons sijn geset van gode,

 

Leefdic op erterike,

 

Daerom moetic swaerlike

 

Dese penitencie doen.

170

Ne waer die coninc Ebroen,

 

Diere heeft geboden voren,

 

Ic waer ewelike verloren,

 

In dat vermalendide vier,

 

Dies benic sijn messagier

[p. 98]

 

 

 

Eenige regels weggesneden.

175

Wesen die int water sijn

 

Ende opt lant, Hugelijn;

 

Ic die soude in corter stont

 

Halen opter see gront

 

Cop, halsberch ende horen,

180

Ende tswert, dat gi verloren

 

Hebt, ende den groten scat

 

Weder halen, maer dat

 

Mi verboden heeft Ebroen.

 

Ic die sal moeten doen

185

Mine penitencie swaer

 

Doer uwen wille te langer .i. jaer,

 

Omdat ic te desen male

 

Jegen u houde tale,

 

Ende ic u nu, sonder duecht mee

190

Te doene, over die rode see

[p. 99]

 

Al nu te dragen mene

 

Van desen eylande onrene

 

Tote int conincrike van Monbrant.

 

Om uwen wille, vrome wigant,

195

Soe droegic teser stonde

 

Die scone Claremonde

 

Van ere rootse uter see,

 

Die u m werven ende mee,

 

Neve, bi mi groeten doet,

200

Want ic haer maecte vroet

 

Dat gi noch levende waert

 

Ende u god hadde gespaert,

 

Ende gi laget in een hol.

 

Soe die hadde gegeven tol

205

Vanden live, Claremonde,

 

Ende in der see gronde

 

Ghesprongen bides viants raet,

 

Ne waer tbeelde van Monseraet,

 

Dat na Mariën es gemielt.

210

Huge daer neder knielt

 

Int sant voer Maleproen

 

Ende seide: ‘dat u Jhesoen,

 

Die sone van Mariën,

 

Moete gebenediën

215

Ende vergeven uwe sonden.

 

Secht mi van Claremonden,

 

In wat steden dat soe si

 

 

 

Eenige regels weggesneden.

[p. 100]

 

Dat (het vel) heefti ane gedaen;

 

Voer Huge es hi gestaen

220

Ende seide: ‘sit op mi,

 

Ic sal u overdragen vri

 

Tote ane den anderen cant

 

In dat rike van Mombrant;

 

Daer seldi die avontueren

225

Nemen die u mach gebueren

 

Niet anders canic u doen.

 

Dat gi den coninc Ebroen

 

Met uwen sonden hebt verwrocht,

 

Dies waerdi qualike bedocht.

230

Ende wilt mi vragen niet,

 

Ghine selt geen bediet

 

Van mi mogen weten mee:

 

Dit soe is die rode see

 

Die van arde es dus roet

235

Om die stene groot,

 

Die welke teser stont

 

Liggen in der see gront,

 

Alle root van natueren.

 

Nu sit op ter goeder uren

240

Dat god opten esel sat,

 

Daer hi mede in die stat

 

Reet van Jherusalem.’

 

Huge die seinde hem

 

Ende peinsde tier uren,

245

Dat hijt soude avonturen.

 

Gode dat hi hem beval,

 

Siere moeder ende den heilegen al,

 

Die behoren te hemelrike.

 

Hi die sat; vlichtelike

250

Droegene over Maleproen.

 

Eer men een orisoen

[p. 101]

 

Van enen pater noster lanc

 

Hadde gelesen; groten danc

 

Seide hem doe Hugelijn,

255

Want hem een dropelkijn

 

Des waters genaecte niet.

 

Gherne haddi tbediet

 

Gheweten van Claremonde,

 

Waer hise soude hebben vonden,

260

Ende sine vrienden allegader

 

 

 

Eenige regels weggesneden.

 

Hoeveel regels er tusschen deze kolom en de volgende ontbreken is niet te berekenen.

Van hier af wordt het verhaal moeilijk te volgen. Huge, door Malebroen over de zee gedragen, wordt door hem op het strand gezet en aan zijn lot overgelaten (Volksboek, bl. 58; Fransche tekst, vs. 7121). Hij vindt tot zijn geluk een speelman Astermant, die hem welwillend ontvangt, hem van kleederen en voedsel voorziet, en hem in zijn dienst neemt. Huge, die zich uitgeeft voor een Sarraceensch koopman die heeft schipbreuk geleden, heeft pijnlijke oogenblikken te doorstaan, want Astermant is de speelman van den door hem verslagen emir Gaudijs, en hij slingert van tijd tot tijd de hevigste verwenschingen naar het hoofd van den man, die hem van zijn heer en daarmede van zijne broodwinning heeft beroofd. Thans is hij op weg naar den broeder van den emir, koning Yvorijn van Mombrant, die hij hoopt dat hem in dienst zal nemen. Huge vergezelt hem daarheen met genoegen, omdat hij op deze wijze zijne Claramonde misschien zal terugzien, en, als het lot hem gunstig is, terugkrijgen. Doch van eene vijandige ontmoeting op dien tocht of met de portiers van Yvorijn is in het Fransch evenmin iets te vinden als van de andere dingen die worden verhaald. Daar wordt Astermant, bij Yvorijn gekomen, verzocht om wat te spelen, ten einde de

[p. 102]

door zijne droevige mededeelingen opgewekte smart wat te verzetten, en nadat hij dit heeft gedaan en luide toejuichingen van het geheele hof heeft ingeoogst, overladen met geschenken, welke door Huge, zijn dienaar, worden in ontvangst genomen. Dan valt de aandacht op dezen, en moet Astermant vertellen hoe hij aan hem gekomen is. Deze geeft dan zelf hoog op van zijne veelzijdige kundigheden, en Yvorijn stelt hem op de proef, waarvan hij, gelijk men begrijpen zal, weinig genoegen beleeft.

Indien de mnl. bewerker al de door hem verhaalde feiten uit zijne verbeelding heeft geput, of door reminiscencen uit andere mnl. of ofra. romans heeft ingelascht, dan is hij met zijn origineel op eene bijzonder vrijmoedige wijze te werk gegaan. Het verhaal op kol. 7 en 8 luidt in het Mnl. aldus:

Bloedich hadde in die hant;

Als een leeu sonder bant

Soe stoet hi aldaer gemoet.

Haddem iemen die daer stoet

Willen mesbieden iet,

Hi hadde, dat vrome diet,

Hem getoocht sulke chiere,

Als hi elken poertiere

Dede, die daer stille lagen;

Sere dat sine besagen,

Die drossate ende sijn sone;

Een tekijn van Babilone

Hadde ane Astramant

Ende sine neve Fortunant.

Den vromen Hugelijn,

Dien haddi een teekijn

Aldaer gegeven mede.

Die drossate al doe sede:

‘O wi, felle mordenaren,

Hebdi mine portenaren

Bede aldus vermoort!

Daer ane dat verboort

Sijn uwer beder live,

Al waerdi vii werf vive

Die met u hadde gesijn partie,

Bi al miere mametterie,

[p. 103]

 

Si die souder al om sterven

 

Ende van den live derven.

 

Jane benic in sconinx stede,

290

Wien dus gedane lelichede

 

Binnen sinen hove es gedaen!’ -

 

‘Here drossate, wilt verstaen’,

 

Seide doe Astramant,

 

‘Wi behoren den soudant

295

Toe vanden rike van Babilone.

 

Al es hi gevaen, die gone,

 

Noch sone es hi niet doot.

 

Ende omdat ons omboot

 

Die coninc sijn broeder Yvorijn

300

Ende Ydonie sijn dochterkijn,

 

Soe sijn wi comen in sijn rike,

 

Ende omdat dus claerlike

 

Ons beden was weten laten

 

 

 

Het aantal regels, tusschen deze en de volgende kolom ontbrekende, is evenmin aan te geven.

 

Weder eten noch drincken,

305

Want sijn sorgen ende sijn dincken

 

Ende sine smerte die was groot

 

Vander wonden in sijn hoot.

 

Doe sprac die vrouwe vaeliant:

 

‘Lieve meester Astramant,

310

Truert om u leven niet

 

Ende op uwen geselle siet,

 

Ende eet, alsoe hi doet,

 

Ende maect goeden moet

 

Ende speelt ons een liedekijn:

315

Die rike coninc Yvorijn

 

Die sal uwes genadich wesen.

 

Mochti met spele genesen

 

Sijn herte vanden rouwe

 

Ende Ydonie, die joncfrouwe,

320

Der liever nichte mijn,

 

Het soude u wel vergolden sijn.’

 

Astramant wel verstoet,

 

Dat hem die vrouwe goet

[p. 104]

 

Doe was in allen kere,

325

Ende sonder letten mere

 

Dedi sine vedelen bringen

 

Die daer in der sale hingen,

 

Hine wilder niet om opstaen,

 

Die vedelen heefti wt gedaen

330

Ende gaf Huge den wigant

 

Ene vedele in die hant,

 

Ende bat hem dat hi spelen woude.

 

Maer liever hadde die ridder boude,

 

Met enen swerde, des gelooft,

335

Te speelne na sulker hooft

 

Die daer saten in die zale,

 

Dan te strikene tien male

 

Al daer op die vedelsnaren.

 

Men mochte an den vromen baren

340

Wel die waerheit merken das,

 

Dat hi ongewillich was:

 

Herde node hiere an

 

Quam, die vri edel man;

 

Nochtan ghinc hiere hem toe voegen;

345

Die paiene daer omme loegen.

 

Hadde die vrome Hugelijn

j. verdam.

14 hs. W'n. - Vs. 20 droocheit, d.i. rampspoed, kommer. In deze bet. zeldzaam in het Mnl. - 29 hs. Dat ten b. - Vs. 31 worden, waarschijnlijk te lezen corden. - 37 hoge genaemt, d.i. een beroemden naam hebbende. De uitdr. hoge name komt voor Heim. 2122. - 39. d.i. dit was een gevolg van zijn edelen aard; daaruit bleek zijne edele natuur. Bewisen heeft hier de bet. aan den dag leggen, aantoonen (soe = dit). - 40 aetsemure, d.i. dos, uitrusting. Vgl. Mnl. Wdb. op achemure.

56 in sinen tijt, d.i. rijp. Tijt bet. hier hetzelfde als mnl. volle tijt, nl. rijpheid, de tijd van volheid of rijpheid. Vgl. M. Loep II, 4145. - 57 imbijt, hd. imbisz, ontbijt. Vgl. Mnl. Wdb. op inbijt. - 67 hs. menegen. - 72 denen, damherten. Zie Mnl. Wdb. op dein. - 78 l. Ende m. - 81 hs. w'.

84 De ring, waarop hier gedoeld wordt, zal wel zijn die welken hij den verslagen reus Dagayant had ontweldigd, en die iemand onkwetsbaar maakte (Volksb. bl. 31); in de voorstellin van den mnl. dichter schijnt hij er bij gekregen te hebben de eigenschap van den ‘nap’ of ‘cop’, dien Huge vroeger van Abroen had ten geschenke gekregen, en die de eigenschap bezat om zich met wijn te vullen, zoodat zelfs een leger van honderd duizend man zich er aan kon verzadigen, als men hem zegende (Volksb. bl. 21 en 25). - 86 gevimeert l. gevenimeert. Vgl. Mnl. Wdb. op gevenineert, en voorbeelden van venimeren, Flandr. III, 51; Praet 3152; ofra. venimer en envenimer. - 112 hs. Hebbe.

114 vlgg. Vgl. Volksb. 33: ‘aldus staende Huge al seer bedroeft op die zeecante, so sach hi van verre in de zee een wonderlike creatuer comende op dye wage van der zee, ende was swart ende leelic als die duvel; waeraf H. vervaert was ende reedt achterwaert metten perde (hij is hier op weg naar Babylon) ende hi sette sijn hant opten appel van sinen swaerde. Ende ... so quam dat creatuer te lande ende scudde dat leelic swarte vel wt, ende lietet vallen ende was een frisch scoon man... Doe seyde die man ... ‘Conine Abroen heeft mi hier gesonden ende ... ic sal u metter spoet overdragen, dat ghi u niet eens nat maken en sult ...; ic heet Malproen ende ic moet in deser zee mijn penitencie doen, mer god heb lof, ic en heb gheen pine: ic wandele bat in dit water sonder pine dan yemant anders op dat lant in der sonnen schine....; nu sidt op metter haest’...; ende H. sadt op ende dye man stelde hem met zijn paert terstont over die zee aen dander side optlant. - 124 hs. Die. - 133 hs. dhant.

146 huus, d.i. uus, ons. Deze niet vlaamsche vorm komt ook elders voor. Vgl. Franck § 215; Van Helten, bl. 436; Boekenoogen, Zaanl. Idiot. 688 vlg. - 154 In het Fransch daarentegen (vs. 7061): ‘sovent maudist Auberon’ en (vs. 7095) ‘Dix le puist craventer!’ - 155 Jhesoen, d.i. Jezus. Vgl. 212. De vorm is zeldzaam in het Mnl.; zie nog een voorbeeld Tijdschr. 16, 298, 97. Hij beantwoordt waarschijnlijk aan ofra. Jheson (zeldzaam; b.v. Chanson d'Antioche I, bl. 11). Vgl. Charlon en Perron naast Charles en Pierres, en Mnl. Hugoen, Ganeloen. - 157 hs. Hugoen, waardoor het rijm in de war raakt. - 159 hs. sere voor see. - 163 Saisvijn; in het ofra. Sewins (fra. Séguin) de Bordiax; in het Volksb. Sanguyn (bl. 16, 17, 73). - 165 vlgg. wordt noch in het Fra. noch in het Vb. teruggevonden. - 171(?).

179 vlgg. Vgl. fra. 7086 vlgg.

Dist Malebrons: ‘Auberon li faé
M'i envoia par convenent itel
Que jou seroie luitons (lutin) en haute mer
xxviii ans, tant m'i convient ester
Avec les xxx que g'i dois converser.
Por toi m'estuet ma poinne à doubler
Et si mestuet le haubert rapourter,
Le cor d'ivoire et le hanap doré,
Car ainsi l'ai ge Auberon créanté.

De cop en horen waren geschenken van Abroen aan Huge; den halsberch had hij op den reus Dagayant veroverd (Volksb. 21 en 30); vgl. Vb. bl. 57: ‘Mocht ic (Malebroen) hem (Huge) helpen wt sinen lasten, ic soude inder zee gront duycken om den cop, halsberch ende horen, ende brenghen hem die in corter stont; maer Maleproen ginc so lange in der zee, dat hi den horen, den cop, den halsberch wtbracht totten coninck Abroen, die des blide was. Doe seide coninc Abroen: ‘o Maleproen, wildi hem emmer helpen, so suldi een iaer langer penitencie doen dan ghi soudt; here, seide Maleproen ..., ic soude liever noch vii iaer langher penitenciën doen dan hi soude ongeholpen bliven ...; doe seide Abroen: gi sult hem ontbinden, ende aen dander side vander zee stellen, maer anders laet hem so hi is.... Als H. nu M. sach, so wert hi seer verblijt ende M. heeft hem ontbonden, dies hem H. seer bedancte ende ... seide, wat doet mijn goede here Abroen, sal ic nemmermeer weder in sijn gracie comen? - 186 hs. I haer - 189 de woorden sonder duecht mee te doene beteekenen ‘zonder u een anderen dienst te bewijzen.’ Vgl. 224 noot.

199 hs. mi u. - 204 d.i. zij zou den tol aan de natuur betaald, zich van kant gemaakt hebben. - 208. Er wordt hier gedoeld op een in de Middeleeuwen beroemd Mariabeeld te Montserrat in Spanje, ten N.W. van Barcelona. Het was volgens de overlevering gesneden door Lucas en door den apostel Petrus in eigen persoon gebracht naar Barcelona. Toen de Mooren in 717 het land vermeesterden, werd het beeld naar Montserrat gebracht en daar verborgen. Later (880) is aldaar eene kapel opgericht, het begin van een reusachtig klooster, op eene plaats waar het beeld, hetwelk men naar elders wilde vervoeren, niet verder wilde. Zie Encyclopedia Britannica op Montserrat. Dit Mariabeeld beschermt op wonderdadige wijze Claramonde tegen de inblazingen van den duivel, die haar tot zelfmoord wilde brengen: hoewel nog heidin, had C. beloofd het Christendom te zullen aannemen en zich door den paus te laten kerstenen (Mnl. Ep. Fragm. bl. 222): vandaar de van Maria ondervonden bescherming. - 214 hs. Moet u g. - 218 vlgg. Vgl. fra. vs. 7107: Dedens sa pel est Malabrons entrez Et Hues est sour sa crupe montés. - 222 hs. ander. - 224. Volksb. bl. 58: ‘ic sal u dragen over de zee, mer anders en mach ic u niet helpen ..; ghi sult met arbeyt ende armoede onder die Sarrasinen u broot crigen. Fra. vs. 7116: ‘je ne vous puis tolir ne doner’ en 7119: ‘ne te puis conforter.’ Vgl. 189 noot. - 227 hs. Dan. - 249 vlichtelike. Zie bl. 92. - 251 vgl. fra. vs. 5367:

il n'a chi varlet ne baceler,

Qui peust mie demie lieue aler,
Quant Malabruns ot pasée la mer.

Vs. 255; vgl. fra. vs. 5356: ‘n'i moilleras ne cauce ne soller.’

294 soudant, een ongewone, elders niet voorkomende, bijvorm van soudaen; ofra. soudant. - 302 dus(?), misschien ons.

326 hs. vedele. - 346 Hadde half afgesneden en niet zeker.