Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 17

[p. 46]

Sukade.

In de allereerste aflevering van het Museum, verschenen in Maart 1893, vindt men een door mij geschreven artikel over het toen pas voltooide etymologische woordenboek van prof. Franck. In dat artikel heb ik eene gissing uitgesproken omtrent de tot nog toe onbekende etymologie van het woord sukade, en thans meen ik die onderstelling eenigszins te kunnen bevestigen. In het oudere Fransch (zie Godefroy) heeft men drie vormen: succade, chucade, sucrade. Die laatste is waarschijnlijk in het Fransch zelf ontstaan door invloed van sucre, want bij alle succades is de suiker een voornaam bestanddeel, en Godefroy verklaart het dan ook door ‘chose sucrée, dragée, sucrerie’ enz. Doch blijkbaar moet men zich houden aan den vorm zonder r, en wanneer deze de oudste is, dan kan sukade niet zijn afgeleid van suiker, zooals Godefroy schijnt te meenen. Zoowel in het Fransch als in het Nederlandsch wordt sukade dikwijls te zamen genoemd met marmelade. Zoo b.v. Antw. Sp. 261:

Bereyt my ten banckette soete sucaden,
Conserven, Syropen ende Myrmiladen.

En bij Samuel Coster (ed. Kollewijn) 527:

Elck had genoech te praten, 't was al van tourtjes, taertjes, vlaetjes,
Van Malmelade, Sucade, en sulcke soete praetjes.

Ook bij Stevin (Vorst. Bouckh. III, 77) vindt men die twee woorden vermeld met bancquetsuycker en dergelijke lekkernijen. Bij Godefroy leest men in eene aanhaling van 1621: ‘succades et marmelades venants d'Anvers.’ Bij overdracht is sukade ook de naam voor een persoon, zooals in de Gentsche Ref. 135: ‘Cleopatra de zoete sucade.’ Een dergelijk woord is het reeds vroeger door mij genoemde carabassada, dat in het Kruidboek van Rumphius (6, 396) wordt genoemd als eene soort van Spaansche confituren, ‘uit cauwoerden of citroenen gemaakt,’

[p. 47]

en dus eene afleiding van een der vormen van sp. calabaza. Ook marmelade is afgeleid van den naam eener vrucht, en wel van port. marmelo, ontstaan uit melimelum. Doch marmelade krijgt in later tijd eene veel ruimer beteekenis, en indien sukade zich met deze woorden laat vergelijken en het grondwoord ook hier de naam van eene vrucht is, dan zou het nog niet juist de Citrus medica (Oudemans, Leerb. 2, 541) behoeven te zijn, waarvan de schil tegenwoordig voor de bereiding der sukade wordt gebruikt. Mijne gissing was deze, dat het stamwoord van sukade zou zijn ital. zucca (in sommige dialecten ook suca: zie Mahn, Etym. Unters. 179), dat is eene kalebas, en daarvan zou dan in het Italiaansch moeten gevormd zijn zuccata. Die uitgang kon in talen waar men dergelijke woorden kende op -ada of -ade, licht aan dien meer inheemschen uitgang worden geassimileerd, evenals wij b.v. zeggen chocolade, dat wel een geheel anderen oorsprong heeft, maar waarin ook -ade in plaats gekomen is van -ate; in het Utr. Placaatb. 3, 481 vindt men uit het jaar 1687 den vorm chocolati (‘coffi, chocolati, thee’). In het Nederlandsch echter bestond vroeger niet alleen sucade, maar ook sucate, zooals men ziet uit Conste der Minnen 83:

Wilt my versolaceren wt charitaten,
Uwen adem is doch soete boven sucaten.

En evenzoo vindt men Hand. d. Amour. 2, 89: ‘Zuyckergheback .... en sucaten.’

Mij dunkt, dat ook deze vorm met t eene Italiaansche afkomst eenigermate kan bewijzen. In 1893 echter kon ik niet verder gaan, daar ik een woord zuccata in den hier bedoelden zin uit het Italiaansch niet kende: in geen der door mij geraadpleegde woordenboeken kwam het voor, en het staat zelfs niet in het groote woordenboek van Scarabelli; het is dus thans zeker verouderd. Wel vindt men zuccata in den zin van ‘een stomp met het hoofd;’ de woorden voor kalebas nl. worden ook op het hoofd toegepast, vandaar zucca pelata, een kaalkop, en uitdrukkingen als non aver sale in zucca, geen verstand

[p. 48]

hebben. Met dit zuccata komt in het Spaansch geheel overeen calabazada, dat vermeld wordt voor ‘golpe que se da con la cabeza.’ Doch het woord zuccata, dat wij hier noodig hebben, staat, naar ik meen, in La pratica della mercatura van Giovanni di Antonio da Uzzano, geschreven in 1442 (uitgegeven in 1766). Op blz. 165 is een hoofdstuk, getiteld ‘Condizioni di mercatanzia a Palermo,’ waarin de handelswaarde van verschillende artikelen wordt opgegeven, en de laatste regel, die, zeker door eene verminking van het handschrift, onvolledig is gebleven, luidt aldus: ‘Zuccata vi vale la libb....’ Het woord libbra staat er dus niet eens in zijn geheel, en van den daarachter gevoegden prijs is niets meer te zien. Maar de vorm zuccata is ongeschonden, en wie in het oudere Italiaansch ervaren is, zal er wellicht meer voorbeelden van kunnen geven. Mij dunkt, het is niet gewaagd dit zuccata te houden voor eene afleiding van zucca, en voor den grondvorm van fr. succade, chucade, ndl. sucade en sucate.

Prof. Verdam heeft de goedheid gehad mij nog eenige andere voorbeelden aan te wijzen, die ik ten overvloede ook hier wil opgeven. Drie plaatsen, waar sucade voorkomt, vindt men in het glossarium op de Invent. d. Arch. de Bruges; zoowel hier als Hanserecesse II, 3, 317 staat de vorm sucade of sucaden (als gen. sing. of plur.). De vorm sucaten staat Polit. Refer. 167: ‘drynct van den nieuwen most, soeter dan sucaten.’ Een voorbeeld van het overdrachtelijk gebruik vindt men in het Deuoot ende Profit. Boecxken (ed. Scheurleer), blz. 115: ‘Maria schoonste der sucaden.’

a. kluyver.