Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 16

[p. 70]

Alva's bril.

Dat het bekende rijmpje: ‘Op den eersten April verloor Alva zijn bril’ in de plaats is gekomen van: ‘Alva kreeg een bril op zijn neus’, zal na het opstel van prof. Fruin in dit Tijdschrift XI, 25 vlgg. wel door niemand betwijfeld worden. (De afleiding brillen van breidelen zal nu ook wel voorgoed afgedaan hebben). Maar ook de onderstelling van dezen geleerde, ‘dat het rijmpje, hoe oud het mag wezen, niet meer is dan eene verbastering van het oorspronkelijke gezegde, uit enkel misverstand ontstaan’, is niet alleen aannemelijk, maar zelfs zeer waarschijnlijk. Er heeft nl. inderdaad eene afbeelding bestaan van Alva met den bril op den neus.

In de Mémoires van Aubéry (Paris, 1680) lezen we op blz. 38: ‘Quand il (le Comte de la Mark) eut surpris la Brille, qui veut dire lunettes en Flamand, il se fit peindre dans un grand Tableau, et le Duc d'Albe aussi, auquel il mettoit des lunettes sur le nés par derriere pour se mocquer de luy, estant un terme de mépris en Hollande, pour dire qu'on manque de lumiere.’

R. Roukema, de vertaler dezer Mémoires, geeft de laatste woorden aldus weer (bl. 43): ‘alzo veragtender wijze willende te kennen geven, dat hoe fijn en doortrapt hij ook wezen mogte, egter om wel te zien nog een Bril van noden hadde’. Bijna letterlijk is dit overgenomen door G. van Zonhoven, die in 1732 een 2^en druk bezorgde van W. Meerman's Comoedia Vetus.

Als de door Aubéry bedoelde schilderij in het bezit van Lumey gebleven is, zal ze wel verloren gegaan zijn. Maar de beschrijving is duidelijk genoeg. We zien in onze verbeelding

[p. 71]

den duivelachtigen lach, waarmede de ruige Watergeus over den schouder van den somberen Dukdalf heen dezen den bril op den neus drukt. Maar hoe gemakkelijk kon men daarin niet zien, dat hij hem den bril afnam en, zooals Meerman (Com. Vet. bl. 35) het uitdrukt, zelf ‘een Bril (sagh) te bekomen, daer mede (hy) over de gantsche zee konde kijcken.’

Zooveel te eerder kon men tot eene verwarring komen, doordat de bril als praam of klem wel bekend was bij hen, die met paarden omgaan, maar de groote hoop al vroeg dit werktuig niet meer kende, zooals blijkt uit Plantijn, die brillen verkoopen reeds opgeeft als ‘vendre ou bailler de bourdes, nugas dare’ en uit de verklaringen, die Aubéry en Roukema geven.

Dat de bij Aubéry vermelde bijzonderheid niet ‘pour le besoin de la cause’ verzonnen kan zijn, is duidelijk: dan had hij verteld, dat op de schilderij Lumey den bril afnam, en niet dat hij hem Alva opzette.

p. leendertz jr.