Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 12

Volch-Elegast.

In verschillende Russische heldenliederen worden de tooverlisten van een held bezongen, die nu eens Volch Vseslavjevič, dan weder Vol'ga Buslajevič wordt genoemd. Men heeft verschillende pogingen gedaan om in hem een historischen persoon aan te wijzen en sommigen zien in hem den Věščij Olëg, Rjurik's bloedverwant, die vooral door zijn glansrijken tocht tegen Byzantium (Chronica Nestoris, ed. Miklosich, p. 14 v.v.) lang in de herinnering van zijn volk is blijven leven. Anderen daarentegen zien in hem vorst Vseslav van Polock, die eene rol in het Igorslied speelt, waar (Slovo o polku Igorevě, ed. Malašev, p. 74) van hem verhaald wordt, dat hij in de gestalte van een wild dier (ljutym zvěrem), van een wolf (vlŭkom) in korten tijd onmetelijke afstanden aflegt. Deze meeningen worden door Wollner in zijne Untersuchungen über die Volksepik der Grossrussen (p. 84 v.v.) uitvoerig besproken: hij eindigt

[p. 199]

met de opmerking, dat de waarheid wel in het midden zal liggen en dat Volch zoowel aan Olëg als aan Vseslav trekken kan hebben ontleend. Van meer belang dan deze onzekere gissingen is echter de sterke overeenkomst, die de sage van Volch met die van Karel en Elegast vertoont, eene overeenkomst, die niet door het toeval te verklaren is. Om het Russische verhaal voor den beoefenaar onzer letteren toegankelijk te maken, moge hier een uittreksel volgen van het Volch-lied, zooals dat door den Kozak Danilov in de vorige eeuw is opgeteekend (ed. Bühler, p. 30 v.v.), met vermelding van enkele varianten in de redactie's, welke door Russische geleerden in onze eeuw zijn genoteerd. Daar de meeste hunner werken mij echter ontoegankelijk zijn, moet ik voor de varianten op Wollner afgaan en zelfs in één geval mijne toevlucht nemen tot een niet-wetenschappelijken schrijver. Graaf L.N. Tolstoj (Werken, IV, 615 v.v.) heeft namelijk getracht verschillende redactie's van het Volch-lied tot één geheel te vereenigen en uit zijne bewerking is mij één variant bekend, die voor de vergelijking met den Karel-en-Elegast van groot gewicht is. Bij Tolstoj eindigt namelijk het gesprek in de slaapkamer tusschen den sultan en zijne vrouw op dezelfde wijze als het overeenkomstige tusschen Eggerik en Karel's zuster: door hare tegenspraak verbitterd slaat de sultan zijne vrouw in het aangezicht. Uit Bezsonov's aanteekeningen op Kirějevskij's liederenverzameling (Pěsni IV, p. CLXXXVIII) is mij bekend, dat een dergelijk gesprek met denzelfden afloop ook in het Russische volkssprookje van Bova Korolevič voorkomt. Bezsonov voegt er aan toe, dat dezelfde trek in de liederen omtrent Olëg (waarmede hij Volch bedoelt) wordt gevonden en verwijst daarbij naar Rybnikov's verzameling, welke in onze bibliotheken ontbreekt. Nu is echter de geschiedenis van Bova Korolevič volgens Wollner (die zich op Pypin beroept) uit het Italiaansch ontleend: hij verwijst naar het gedicht Buovo d'Antona (eerste uitgave Bologna 1480) en naar de Reali di Francia (eerste uitgave Modena 1491). Dit weinige kan wellicht

[p. 200]

tot vingerwijzing strekken voor hem, die de onderlinge verhouding van Elegast en Volch wil trachten te bepalen.

Eens wandelde de jonge prinses Marfa Vseslavjevna door een groenen tuin. Plotseling slingerde zich een wreede slang om hare leden en sedert dien tijd werd de prinses zwanger. Toen zij den slangenzoon, Volch Vseslavjevič, ter wereld bracht, schudde de vochtige moeder-aarde en kwam de blauwe zee in beroering: de visschen zochten een schuilplaats in de diepte, de vogels verhieven zich hoog in de lucht, de wilde dieren vluchtten in de bosschen. Anderhalf uur na zijn geboorte vraagde het wonderkind om een stalen pantser en een looden staf van dertig poed. Op zijn zevende jaar begon hij lezen en schrijven te leeren en daarna legde hij zich toe op de geheime tooverkunst. Toen hij twaalf jaar oud was, had hij de macht om zich in een helderoogigen valk, in een grijzen wolf en in een bruinen stier met gouden hoornen te veranderen. Vervolgens besteedde hij drie jaren met het samenbrengen eener bende: op zijn vijftiende jaar had hij zevenduizend gezellen van denzelfden leeftijd bijeen (volgens andere lezing had hij slechts negenentwintig gezellen, Wollner, p. 48). Plotseling kwam het gerucht tot Kiev, dat de koning van Indië (resp. Saltan Beketovič, Wollner, p. 84) tegen Rusland wilde optrekken om de stad Kiev te veroveren, Gods kerken in rook te doen opgaan en de kloosters te verwoesten. Volch trok met zijne makkers naar Indië (resp. Turkijë) met het doel om den ongeloovigen vorst te tuchtigen. Des nachts, terwijl zijne bende sliep, veranderde Volch zich in een wolf om pelsdieren te dooden en in een valk om jacht te maken op ganzen, witte zwanen en grauwe eenden: met de vellen der gedoode beren, vossen en sabeldieren kleedde hij zijne gezellen; met het verslagen gevogelte voedde hij hen. Toen zij een eindweegs getrokken waren, vraagde Volch aan zijne makkers, wie uit hen zich in een bruinen stier zoude kunnen veranderen om het rijk van den Indischen (resp. Turkschen) vorst te verkennen. Zij

[p. 201]

antwoordden hem, terwijl zij zich voor hem bogen: Onder ons is niet zulk een held, behalve u, Volch Vseslavjevič! Daarop veranderde Volch zich in een bruinen stier met gouden hoornen en in twee sprongen was hij uit het oog verdwenen. In de gestalte van een helderoogigen valk vloog hij naar het rijk van den Muzelmanschen vorst en ging hij op het venster van diens kamer zitten. Zoo beluisterde hij een gesprek tusschen den koning en diens vrouw en ving hij de volgende woorden der laatste op: Wee u, gij wilt optrekken tegen Rusland, maar gij weet niet, dat er te Kiev een machtige held is geboren, die uw tegenpartij kan zijn. (de redactie bij Tolstoj voegt hier nog aan toe: De sultan geloofde niet aan die woorden, de vorst werd vertoornd op de vorstin, hij sloeg haar in het blanke aangezicht en verdreef haar uit zijne oogen). Toen Volch deze woorden had vernomen, veranderde hij zich in een hermelijndier, beet hij alle boogpezen der vijanden door en ook de pijlen en vuurwapenen maakte hij onbruikbaar. Daarop vloog hij als een valk naar zijne vrienden terug en voerde hij hen voor de ijzeren poorten der stad. Hij veranderde zich en de zijnen in mieren: zij kropen onder de poort de stad binnen en namen daar hunne menschelijke gedaante weder aan. Op bevel van Volch, hiewen zij alles neder, behalve 7000 meisjes (resp. 30). Volch zelf trad het paleis van den Indischen koning (resp. van den sultan) binnen, nadat hij de ijzeren deur met den voet had opengebroken: hij greep den vorst bij de blanke handen en smakte hem tegen den steenen vloer, zoodat hij in stukken viel. Toen werd Volch zelf koning, hij huwde de weduwe van den door hem gedooden vorst en gaf de 7000 (resp. 30) meisjes aan zijne makkers tot vrouw.

c.c. uhlenbeck.