Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 10

[p. 283]

Etymologica.

1. Guiten. In den Noordhollandschen tongval wordt het werkwoord guiten in de beteekenis van ‘hevig schreien’ gebezigd. Naar het schijnt is dit guiten een bijvorm van gieten: men vgl. ruiken, rieken. Wanneer men de uitdrukkingen ‘tranen storten,’ ‘tranen vergieten’ in aanmerking neemt, is het niet te verwonderen, dat guiten de beteekenis van ‘schreien’ heeft gekregen, vooral daar het door zijn vorm licht met Mnl. ruten, misbaar maken, Ags. reotan, Ohd. riuzan, Lat. rudo, Lit. raudoti, Slav. rydati, Skr. rodimi, weenen, jammeren, weeklagen, kon worden verward.

2. Deorc. Van Ags. deorc, Eng. dark, donker, is, voor zoover mij bekend is, nimmer eene bevredigende verklaring gegeven, hetgeen zijn grond heeft in de omstandigheid, dat er in de meeste Indogermaansche talen geen wortel derg, darg in de beteekenis van ‘donker zijn’ is bewaard gebleven. Het Litausch kan echter hier, als in zooveel andere gevallen, tot opheldering dienen van het Germaansch. Daar vinden wij namelijk dergia, dergti, slecht weder zijn, bij storm regenen, dargana, regenachtig weder, darganůti, voortdurend met wind in kleine, dichte droppels regenen. Dargus oras beteekent ‘regenachtig, somber weder,’ doch wordt niet in Kurschat's Wörterbuch der litauïschen sprache vermeld. Als bewijsplaats voor dargus, regenachtig, kan ik b.v. eene daina (Lesk. Brugm., Lit. volkslieder und mährchen, p. 70) aanhalen, welke aanvangt met de woorden:

Sutems tamsi naktužele,
Nudergs dargus oruželis:
Kur asz pernakwosiu,
Nakwynele gausiu?

hetgeen ongeveer wil zeggen:

[p. 284]

 

De donkere nacht zal nog donkerder worden,

 

Het regenachtige weder zal nog regenachtiger worden:

 

Waar zal ik overnachten,

 

Waar nachtverblijf vinden?

Eene variëteit van darg is in darkus, leelijk, afschuwelijk, derkiu, derkti, bezoedelen, bewaard gebleven. Naar het mij voorkomt, is de grondbeteekenis van darg, derg (dark, derk) in Ags. deorc, Eng. dark te zoeken: de Litausche woorden dergti, dargana, dargus werden uitsluitend van het donkere, betrokkene luchtruim gebezigd en wijzigden daardoor hunne oorspronkelijke beteekenis. In darkus heeft zich het begrip ‘leelijk, afkeerwekkend’ uit dat van ‘donker, zwart, afzichtelijk’ ontwikkeld, terwijl derkti, bezoedelen, eenmaal een algemeen woord voor ‘donker maken’ moet geweest zijn. Vgl. voor de bet. Lit. apsiniaukti, zich betrekken (van den hemel), zich bemorsen.

3. Wolk. Ndl. wolk, Hd. wolke, oorspr. neutr. Ouds. wolkan, Ags. wolcen, Ohd. wolchan, zoude in het Sanskrit, indien het er bestaan had, valgana-m geluid hebben. Men heeft wolk met Slav. vlaga, vochtigheid, vlĭgŭkŭ, vochtig, Lit. wilgyti, ‘befeuchtend glätten’ in verband gebracht, welke etymologie echter te gezocht is om te worden aangenomen. Waarschijnlijk beteekent wolk oorspr. ‘het trekkende, zwervende’ en is het eene afleiding van den wortel welg, walg: Ags. wealcan, Eng. walk, Hd. walken. De oudere beteekenis van dezen wortel vinden wij bij den wisselvorm welk, walk in Lit. welku, wilkti, Slav. vlěka̮, vlěšti, Grieksch ἕλϰω, trekken. Het is opmerkelijk, dat eene afleiding van Lit. welku, wilkti, namelijk walkunas, vagebond, evenals de Germaansche woorden het begrip van ‘zwerven’ bevat. Hoe gemakkelijk de beteekenis van ‘trekken’ in die van ‘zwerven’ overgaat, getuigt trouwens het woord trekken zelf, alsmede het Hd. ziehen, Mnl. tien.

c.c. uhlenbeck.