Tijdschrift voor Boek- en Bibliotheekwezen. Jaargang 2

[p. 149]

Nog een schoolboekje.

Voor mij ligt een merkwaardig schoolboekje dat aan een uit Mechelen herkomstig, te Luik gevestigd schoolmeester diende om zijne jongeren te drillen. Het is een klein 8^o met tweetaligen titel:

Les Collocvtions de Matthias Francois, Malinois, Maistre d'Escole à Liege, Demeurant au Pont de Torrent, proche l'Eglise de S. Denis. On les vend chez ledit Autheur. Il vend aussi plusieurs sortes de fin papier de Loraine en gros: Par bale, rame, &c. Auec pemission (sic) des Supérieurs. L'An 1634.
De T'samen-sprekingen van Matthys Fransoys Mecheleir, School-meester tot Luyck, Woonende aende Brugge vande Beke, by de Kercke van Sinte Denys. Men vercooptse by den voorseyden Autheur. Hy vercoopt oock diuersche soorten van fyn pampier van Loreynen in t'grosse. Met de bale, riem, &c. Met permissie vande Ouerste. In t'Iaer 1634.

De naam van den drukker bleef onvermeld; maar het werkje is ongetwijfeld te Luik ter perse gelegd, zeer waarschijnlijk bij Christiaen Ouwercx, wiens gewone lettertypen er voor het meerendeel in voorkomen.

Onze Matthys Fransoys schijnt zich vooral te hebben toegelegd op het onderwijs in zijne moedertaal. En het blijkt wel dat dit zijn streven eenige verbazing moet hebben verwekt, want hij legt aan een zijner ‘t'samensprekers’ in den mond: ‘Hoe soude men te Luyck connen leeren duytsch spreken?’ Waarop dan ter snede geantwoord wordt: ‘Ist datmen t'Antwerpen leert Fransoys, Spaensch ende Italiens spreken, waeromme en soudemen te Luyck niet wel connen leeren duytsch spreken?’ Waarmede zich dan ook de twijfelaar gewonnen geeft.

Maar het blijkt dat het boekje niet zonder bijbedoeling werd in het licht gegeven. Namelijk als een niet te versmaden reclaam voor 's meesters inrichting: onder de ‘t'samensprekingen’ over zaken van den dagelijkschen handel en wandel, over keuken en markt, over de gewone oratiën ofte gebeden, over enkele leervakken, waarbij telkens om de drie vier woorden Fransch de Nederlandsche vertaling wordt ingelascht, voert hij plotseling twee ‘Cosyns’ ten tooneele, waarvan een, op 's anders vragen, breedvoerig wezen en bedrijf uiteenzet eener ‘goede schole’, waarmede natuurlijk in casu die van meester Matthys bedoeld is, waar de jonge lui niet alleen in deugd en wetenschap worden opgeleid, maar ook, zooals in bijzonderheden wordt verhaald, een overvloedigen disch vinden voor hunne ‘dertich stuyvers

[p. 150]

ter maent’, terwijl ‘de cleyne die lesen ende schryven leeren’ slechts ‘vyftien stuyvers’ moeten inbrengen. Wat de medespreker met overtuiging doet uitroepen: ‘'t Is goeden Coop’.

Inmiddels het stukje geeft een interessant kijkje op het wezen eener kostschool van de eerste helft der zeventiende eeuw, en wij meenen onzen lezers geen ondienst te doen met er hier enkele passages van over te schrijven:

Van het tracteersel van een goede schole

- Maer waert gyer wel getracteert?

- Waerom vraechdy dat?

- Omdat ick in een seker schole gewoont hebbe al waer wy seer magerliic getracteert waren.

- Waer was dat?

- T'was op t'dorp.

- Ick sal u seggen. Daer is volck dat seer gierich is, dewelcke wel wilden dat hun kinderen half om niet opgevoedt werden, en̄ en geuen niet veel voor hun costen, ende soo moet mense naer hun gelt bestedē.

- Gy hebt gelijc: maer men vint ooc schoolmeesters die geerne wat te veel winnen ende en tracteren de kinderen niet geliic sy behoorden te doen.

- Dat is qualiic gedaen. Men moet een middelmaete houden in alle dingen. Ende die anders doet, die bedriecht sy selven: want de kinderen connen te seer wel bemercken al t'gene datter passeert ende schryvent aen hun ouders, ende alsoo wordē de meesters beclapt ende verliesen hun credit. Maer aengaende van my, ic en soude mij in geender manieren connen beclagen van onsen meester, maer my daer af lovē ende bedancken: want wy aten altoos aen syn tafel, en vande selve spyse die hy at.

- Iae! dat is seer goet. Maer wat spysen hadt gylieden?

- Seker, gy vraecht my vele: maer aengesiē dat gy soo curieux syt om dat te weten, soo sal ickt u seggen. Ten eersten soo hadden wy smorgens voor den ontbyt, twee boterammen, met eenen teug alssen-bier. Ende inden winter alst coudt was, een goede vette soppe met eenen boteram, met eenen teuge biers daer op. Snoenens soo hadden wy gemeynliic eenige goede potagie, naer t'saisoen vanden tydt, geliic waermoes, coolen, raepen, erten oft boonē, ende daer naer twee soorten van vleesch, gelijc van een stuck ossen vleesch, wat gesouten, ende een snede gebraets. Oft somtijts hutspot, met eenich gestooft oft gecapt, wel bereydt met verius ende speceryen. Sondaechs, soo hadden wy somtijdts hinnen, ionge duyfkens, oft andere vogelen, gelijc gansen, eyndtvogelen, oft van een goet gebraeden vercxkens, wel gevult, met pruymē, castaignien, ende corenten, oft andere soorten van vultsel.

- En aet gyer geen hasen ende conynen? Patrysen, sneppen oft quackelen?

- Niet dickmaels, ten sy datmen der den meester presenten af deden, ende dan soo maeckte hyer ons deelachtich af: want wy aten van al t'gene dat hy at. Daer nae, soo gafmen ons kaese ende eenich fruyt, naar t'saisoen van t'iaer,

[p. 151]

gelijc appelen, peeren, kriecken, pruymen, persen, ende amarel appelen, noten, hasenoten ende druyuen. Ende s'Vrydaechs ende Saterdaechs, eenige potagie van suyuel, pap, melck, oft bierenbroot; daer nae, elck een ey, in t'water gesoden, of gebackē, oft een halven harinc oft boecxhorinck, ende de groote die hadden het dobbel. Daer nae soo hadden wij een goede schotel visch, gelijc abberdaen oft stockvisch, met boter ende mostaert: dickmaels verschen visch, gelijc cabeliau oft scheluisschen, barbeelen ende carpels, gorskens ende grondelingen, witvisschen oft braessemen, palingen oft lompen ende andere soorten van visschen.

...........................

- Maer ic bidde u, segt my, te wat ure dat gylieden smorgens opstont, ende te wat ure dat gy s'auons slaepen ginckt?

- Wy stonden t'somers ten vyf uren op, ende inden winter te ses uren, ende wy gingen gemeynlic slaepen t'auonts ten negen uren.

- Te wat ure begost gylieden te studeren?

- Men badt s'morgēs ontrēt een quartier uers, diuersche soorten van gebeden, en̄ daer nae soo begosten wy te leeren, tot seuen uren en halve, ende dan soo ontbeten wy tot acht uren, ende daer nae soo gingen wy op t'schole tot de twelf uren, al waer wy wercx genoech haddē, een iegelijc nae dat hy gevoordert was, en̄ nae den noene, vande een ure en half tot vier uren en half, ende daer nae soo speelden wy alle dagen een ure, ende dan soo begosten wy wederom te leeren tot seuen uren, tot welcke ure wy gemeynlijc d'auontmael gingen eten. Nae het auontmael soo rusten wy eene goede half ure, ende daer nae soo danckten wy Godt dē Heere, seggende onse gemeyne gebeden, ende daer nae soo gingen wy slaepen.

- Dat behaecht my seer wel. Maer en hadt gy geen coude inden winter?

- Men en heeft te Luyck niet dickmaels coude, want men maeckter goet vier van houillen, ende wy hadden een stoue op ons schole ende op d'ander earner een groot goet vier, d'welck van s'morgens tot s'auonds duerde.

- Hoe, waerender dan twee scholen?

- Iaet, d'een in t'fransoys ende d'ander in t'duitsch.

- Ick ben seer verwondert te verstaen al t'gene datter in u schole passeert, ende ic en verwonder my niet dat gyer soo wel geprofiteert hebt, aengesien dat den meester sulcken arbeit doet.

En op dit laatste complimentje aan 's meesters adres, scheiden de beide ‘Cosyns’, en begint ‘de cleyn Tafel van Multiplicatie’.

V.A. Dela Montagne.