Tiecelijn. Jaarboek 11 (jaargang 31)

(2018)– [tijdschrift] Tiecelijn– rechtenstatus

Vossen. Expeditie in het land van Reynaert
Een reisverslag
Hilde Reyniers

Er is veel kans dat de zomer van 2018 de geschiedenis ingaat als die van de vos. Ondanks de aanhoudende droogte en de hitte die af en toe zelfs opliep tot 38 ^oC, verkenden vele fietsers en autotoeristen het Waasland op zoek naar sporen van de literaire vos.

Vossen. Expeditie in het land van Reynaert zette tussen 5 mei en 30 september fiets- maar ook cultuur- en erfgoedliefhebbers massaal aan om het Waasland en het Hulsterambacht op een nieuwe manier te ontdekken aan de hand van een expeditie boordevol kunst, cultuur, natuur, erfgoed en moderne technologie. Centraal in het hele verhaal stond Reynaert de vos en met hem het dierenepos Van den vos Reynaerde.

Voor ingewijden is deze snoodaard een bekend figuur en wie vertrouwd is met literatuur kan zich het verhaal meestal vrij snel voor de geest halen. Voor alle anderen is een dergelijk initiatief een uitgelezen kans om op speelse en actieve wijze kennis te maken met cultureel en literair erfgoed van de bovenste plank. Als het dan ook nog eens gaat om een bijzonder grootschalig en tegelijk laagdrempelig gebeuren, dan verdient het zonder meer een bespreking in Tiecelijn.

Diverse bestuursleden van het Reynaertgenootschap ondernamen tijdens de zomermaanden de tocht. Sommigen zelfs meermaals. Vanuit het bestuur reden we op dinsdag 7 augustus een deel van de tocht met een internationaal gezelschap van uitwisselingsstudenten van de zomercursus Nederlands van UGent en de Taalunie. Op vrijdag 31 augustus legden we speciaal voor onze leden een literaire bustocht in.

Los daarvan ging ik zelf ook op expeditie. Het werd een intergenerationele en bijzonder gesmaakte autorit op een bloedhete dag. Ik vertel u graag hoe ik aanvankelijk startte met een lichte aarzeling en hoe ik gaandeweg tot reflectie kwam en aan het einde van de rit een overtuigde ‘believer’ werd.

Burcht Singelberg, een veilige haven voor het Hof van Nobel

Op 13 april startte het project met een in het oog springende mediacampagne die zichtbaar was tot in elke uithoek van Vlaanderen: kranten, weekbladen, tijdschriften, informatiemagazines van verenigingen tot zelfs studentenblaadjes brachten uitvoerig nieuws over deze unieke Expeditie in het land van Reynaert. Ook radio en televisie zorgden voor de nodige verslaggeving. Flyers en folders vonden hun weg naar de rekken in cultuur- en gemeenschapscentra, bibliotheken en diverse wachtzalen. Bevlagging en bewegwijzering werden aangebracht langsheen het traject. Cadeauartikelen werden zichtbaar opgesteld bij de toeristische diensten en VVV-kantoren. Want ja, ook Nederland - en dan zeker Zeeuws-Vlaanderen - werd bedeeld. In Antwerpen en Gent sierde het VOSSEN-project het tramnet. Waar je ook ging, je kon er amper naast kijken.

Katoen Natie, Indaver en The Phoebus Foundation riepen op om massaal te komen VOSSEN in het Waasland. Op de voor de gelegenheid ontwikkelde website stond het volgende te lezen:

VOSSEN. Expeditie in het land van Reynaert. Was u even vergeten hoe het ook alweer zat met dat middeleeuwse epos Reynaert de vos? Dit gaat u nooit meer vergeten. Een combinatie van cultuur, natuur en avontuur. Stap op de fiets en beleef het mee. De middeleeuwen zijn nog nooit zo leuk geweest...

Het project of het belevenistraject kreeg het Reynaertverhaal mee als rode draad. Het verhaal werd speciaal hiervoor herschreven en in een eenentwintigste-eeuws jasje gestoken.

Als campagnebeeld voor de promotiefolder werd gekozen voor een antropomorfe vos in een dandyachtige outfit inclusief wandelstok. De achterkant werd ingenomen door een vos in een wielertoeristentenue uit de jaren 1960, met handschoenen en Eddy Merckx-koersfiets. Hip, opvallend en tegelijk classy - voor een vos dan toch. Dezelfde lijn werd doorgetrokken naar de website en diverse gadgets die de campagne versterkten. De folder die voor de autoroute werd aangemaakt, kreeg een aangepaste vos op de cover, met vliegeniersbrilletje en bontjas.

Bij een dergelijk grootschalig gebeuren hoort ook een start- en aankomstplaats met een grote parking. De initiatiefnemers kozen niet voor een bekende

erfgoed- of museumsite, maar richtten - midden in de Waaslandhaven - een deel van een loods van Katoen Natie achter Burcht Singelberg in als tijdelijke ontvangsthal en beleveniscentrum. Ruimte genoeg, zowel in de hoogte als in de breedte, dus er paste een dorp met binnenplein in dat tot Hof van Nobel werd omgedoopt.

Een groots project verdient een grondige aanpak

Met het voornemen er een hele dag van te maken, starten we stipt om 10 uur in Burcht Singelberg. De ontvangst vindt plaats in een Eftelingachtige entree die ik met enige aarzeling betreed. Pretparken laat ik meestal links liggen. Enkele sympathieke medewerkers die van wanten weten, voorzien ons meteen van een polsbandje, een herbruikbare en stevige goodiebag en een autoroute. In een aangrenzende ruimte nemen we in groep plaats voor een introductiefilmpje. Na een korte toelichting over het traject en wat er onderweg te beleven valt, worden de bezoekers verder geleid in een gangenstelsel waar de belangrijkste personages uit het dierenepos zich op een ludieke manier voorstellen in afzonderlijke filmpjes. De acteurs die gestalte geven aan de karakters van Isegrim de wolf, Canteclaer de haan, Courtois de hond, Hermeline de vossin, Cuwaert de haas, Hersinde de wolvin en Nobel de leeuw geven het publiek een idee van de hofdag uit het Reynaertverhaal. De sfeer zit er al meteen goed in.

Met een min of meer opgefrist verhaal in het hoofd, komen we aan op het binnenplein van het Hof van Nobel, waar koffie en water ter beschikking staan. De Gazet van Malpertuus, een handig en mooi uitgewerkt spel- en expeditieblad dat in de goodiebag zit, wordt kort toegelicht. De bezoekers ontvangen duidelijke informatie en enkele tips over de spelzoektocht onderweg. Aan elke expo of stopplaats op de route, aangegeven op de expeditiekaart, zijn zoekopdrachten verbonden. In de krant zit een stickerblad met daarop het Reynaertalfabet en bijbehorende symbolen. Elke letter correspondeert met een stukje in de krant en een op te lossen puzzel. Laat het meteen duidelijk zijn dat niet alleen de aanwezige kinderen hiervan genieten. Na de uiteenzetting krijgen we in theaterzaal Madoc een filmpje aangeboden waarin Lucas van den Eynde, Tom Audenaert, Ludo Hoogmartens en Amaryllis Uitterlinden een poging ondernemen om het Reynaertverhaal in het kort te spelen. Het Vlaamse productiehuis Koeken Troef!, met Bart de Pauw als grote bezieler, tekende voor het audiovisuele plaatje van VOSSEN. Nog meer humor, dus! Dat kan ik alvast appreciëren.

Alvorens de weidsheid van het landschap in te trekken, bezoeken we 't Scriptorium, waar enkele bijzondere drukken van het Reynaertverhaal gepresenteerd worden. Achter glas weliswaar, omdat het hier duidelijk om een unieke expo gaat met onder meer edities uit de zestiende en zeventiende eeuw. We vergapen ons aan topstukken uit de Reynaertcollectie die recent door de Phoebus Foundation werd aangekocht. Om er maar een paar te noemen: Reynaertuitgaven van Jan Frans Willems, Felix Timmermans en Stijn Streuvels en illustraties van onder meer Gustave van de Woestijne en Bernard Wierink. Heel bijzonder is de verloren gewaande druk uit 1589 van Bruyn Harmansz Schinkel. Tijd te kort om ons hierin al te veel te verliezen want het echte avontuur lonkt naar ons. We laten het marktkraam Bij Albert Haan en de herberg In de malse billetjes dus voorlopig nog voor wat ze zijn en met de krant in de hand en een handig rugzakje boordevol boeiende lectuur voor onderweg en thuis over de schouder, gaan we op weg. Maar niet alvorens nog een blik te werpen op de Panamarenko boven onze hoofden, het centraal geplaatste standbeeld op het dorpsplein en de reusachtige haas voor Burcht Singelberg, beide sculpturen van Sophie Ryder. De beeldentuin van Burcht Singelberg zal voor een andere keer zijn.

Sluizen, kunst, cartografie en hoeve-ijs

Het eerste ritje brengt ons via de Kallosluis en langsheen Ecogolf Kallo tot in de dorpskern waar Alexander Farnese tijdens de Tachtigjarige Oorlog zijn sporen naliet. Kallo speelde ook een belangrijke rol in de historische fortengordel en verdedigingslinie rond Antwerpen. Aangekomen bij het Mercatorhuis in Melsele - het voormalige jachtgebied van de heren van Beveren en nu in privébezit van Natiebaas Fernand Huts - staan we oog in oog met ‘Blue Eye’, nog een kunstwerk van Sophie Ryder. In de prachtige landschapstuin ontdekken we nog meer fraais van dezelfde kunstenaar, naast prachtige beelden van Jan Fabre, Wilfried Pas en Nadia Naveau.

In het Mercatorhuis worden we hartelijk ontvangen en bijzonder professioneel begeleid. De inrichting - helemaal in het thema van de cartografie met een sympathiek schrijftafeltje in de entree - is ronduit indrukwekkend. Vier grote toonkasten met atlassen en kaarten uit de zestiende en zeventiende eeuw geven een inkijk in het historische landschap van de streek. Aan de hand van werken van Mercator, Ortelius en Kaerius herontdekken we de mooiste plekjes

van Vlaanderen en het Waasland. Twee digitale kaarttafels met schuifpuzzels spelen in op de zoekopdrachten. De multimediale toepassingen waarbij de opgehangen werken op gesofisticeerde manier gescand worden met een in een metalen omhulsel ‘gekooide’ tablet zijn uitgekiend en laten de vos op ludieke wijze doorheen de tijd reizen. Zelden zag ik verbeelding en historische rijkdom zo mooi aan elkaar gelinkt worden. Hier zou ik wel kunnen wonen.

Met nog een heel programma te gaan, rijden we via Vrasene naar Sint-Gillis-Waas. In het Trianon van de koningin, gelegen in de tuin van ijshoeve De Boey, vinden we volop sporen van Reynaert. Rondom het prieel bewonderen we fascinerende installaties, opgebouwd uit metalen onderdelen van onder meer oude landbouwwerktuigen en fietskettingen, die doen denken aan drukpersen en spijkertapijten. Petje af voor de bedenkers en de makers! Ook binnen in het paviljoen zijn diverse speelse en goed doordachte opdrachten bijeengebracht rondom een centraal opgestelde memorytafel. Na de lotto, de weersvoorspelling en de geuropdrachten brengen we een bezoek aan de tentoonstelling in de schuur van de ijshoeve. De inzendingen van de kunstwedstrijd van Katoen Natie Art Trophy zijn hier te zien. De editie van 2018 staat helemaal in het teken van de vos. Hier en daar een verrassing, maar geen blijvende indrukken. Enkele artiesten haalden hun mosterd duidelijk bij kunstenaars die hen op het Reynaertpad voorgingen. Daar zit onze roodharige trickster vast voor iets tussen.

Alvorens verder het landschap in te duiken, vinden we verfrissing bij een fruitig ijsje. De wacht- en rusttijd geeft ons ruimschoots de gelegenheid om in het ijssalon de foto's van Fotoclub 9130 uit Kieldrecht te bewonderen; een kunstreeks gemaakt in het kader van de Week van de Amateurkunsten 2018 in Beveren. We kunnen het niet laten om ook even in Reynaerts fotobooth te stappen voor een hilarische foto waar de vos doorheen komt spoken. De constructie van het fotohokje spreekt tot de verbeelding; met grote tandwielen en een ‘fotohol’ dat wel van een gesloopte industriële site lijkt te komen, inclusief metalen frames en uitrusting. Hoe verzint men het...

Kreken en polders met sporen van meer dan één veldslag

Terug op pad nu, maar niet zonder eerst nog even halt te houden in Meerdonk bij het beeld Free Foxes van Caroline Coolen, dat uitkijkend over de polders een plaatsje vond in het krekengebied dat in de middeleeuwen toebe-

hoorde aan de norbertijnerabdij van Saleghem. Onderweg naar Hulst lezen we de informatie in de brochure over de Beverenpolder, de bunkerlinie en de Saleghempolder nog even door. Zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog doorkruisen de lokale geschiedenis en ook overstromingen en veldslagen hebben hier hun sporen nagelaten. We steken de grens over tussen De Klinge en Clinge. De tekst in de folder herinnert ons aan verhalen over smokkelen en vluchten. Hier stond ooit een deel van de 332 km lange ‘Dodendraad’, waar vele honderden slachtoffers het leven lieten tijdens de Eerste Wereldoorlog. Vanuit de verte zien we de toren van de Sint-Willibrordusbasiliek van Hulst. De merkwaardige torenspits kwam er pas in de jaren 1950 nadat de vorige verloren ging in de Tweede Wereldoorlog.

De medewerkers van het VVV-kantoor in 's Landshuis in Hulst verwelkomen ons en verwijzen ons meteen door naar de eerste verdieping voor een bezoek aan Het Cachot. Van een blik op een folterkamer met historische marteltuigen word je niet meteen vrolijk, dus schuiven we vrij snel door naar de achterliggende kamer waar we Reynaert achter slot en grendel vinden. Al ‘rappend’ probeert hij zich eruit te kletsen. Wij weten echter beter en vervolgen onze weg. De brochure spijkert onze kennis over de Staats-Spaanse Linies en de Tachtigjarige Oorlog bij terwijl we richting Kieldrecht rijden.

Onderweg valt het me in dat dit traject ons in vogelvlucht op nog geen kilometer van de geboortegrond van zowel mijn grootmoeder (Clinge) als mijn grootvader aan moederzijde (Kieldrecht) brengt. Deze expeditie brengt me ineens ook een stukje dichter bij mijn eigen geschiedenis. De boerderij in Oud Arenberg is weg, letterlijk weggevaagd, opgegaan in een natuurcompensatiegebied. Op vergeelde foto's spelen er kinderen, lopen er paarden en varkens, groeien er appels aan de bomen. Had ik hier ooit kunnen wonen?

Over ijdelheid en vraatzucht

Veel tijd voor bespiegelingen is er niet, want in het centrum van Kieldrecht wacht ons in de schaduw van de kerktoren het Huis van Zonde. De voormalige pastorij dateert uit 1894 en is een beschermd monument, thans eigendom van Fernand Huts. Elke kamer in het pand is voor de gelegenheid gewijd aan een van de zeven hoofdzonden. Aan de hand van een verrassende selectie mij onbekende kunstwerken en met de nodige technologische snufjes wordt Reynaert opgevoerd in elk tafereel. De vos weet zich in elke zonde te wentelen als was

het zijn biotoop. Terwijl we van kamer tot kamer dwalen, kijken we onze ogen uit. Verbluffend hoe hier topstukken van Rubens, Bouts en Teniers getoond worden in een absoluut uniek kader. Ongekend. Hier werd vele uren en dagen getimmerd, behangen en gestoffeerd om de bezoeker in vervoering te brengen. Wat een ongelofelijk gevoel voor detail, voor drama, voor theater. Ik voel een steek van jaloezie als ik besef dat er niet genoeg kleur in mijn verhaal zit om deze ervaring recht te doen. In dergelijke decors - dat van de ijdelheid draagt mijn voorkeur weg - zou ik elke ochtend wakker willen worden. Maar dan zal ik toch eerst de schat van Kriekeputte moeten vinden.

Onder de indruk van alle opgedane ervaringen vatten we de terugweg aan. De route brengt ons langs Verrebroek terug naar de Waaslandhaven en naar Burcht Singelberg. Daar wacht ons een laatste uitdaging. Aan het Hof van Nobel vinden we de schatkist die we met onze polsbandjes kunnen activeren. Behulpzame medewerkers staan al klaar om ons op weg te helpen. Elke speler krijgt een vraag over het Reynaertverhaal. De symbolen van het Reynaertalfabet, die tijdens de expeditie spelenderwijs werden ontdekt, vormen een code om de schatkist te openen. Wie de schat kan kraken, krijgt drie ‘nobels’ en kan daarmee een prijs afhalen bij het marktkraam van Albert Haan. Ter plaatse kan je meteen ook een voorraadje lekkernijen uit het Soete Land van Waas inslaan.

Iets van de vraatzucht uit de laatste halte is blijven hangen. Van zo'n dagtocht krijg je honger. Terwijl we napraten over onze ervaringen, worden de ‘bills and balls’ ter tafel gebracht. We smullen van de zorgvuldig bereide kippenbillen en balletjes van de pastoor, die met frietjes worden geserveerd. Als toetje volgt een warme wafel met slagroom. Om bij te watertanden. Overdaad, zoveel is zeker. Toch een beetje schuldbewust strijken we - ijdel als we zijn - even over onze eerlijk verdiende vossenstaarten.

Expeditie geslaagd

Het is inmiddels een stuk later geworden dan we hadden verwacht. Deze dag vloog voorbij zonder ook maar een moment van verveling. In ons kleine gezelschap zijn we het er unaniem over eens dat de expeditie geslaagd is. Er zit wat in voor iedereen. Dit is beter dan Disneyland en Studio 100 samen. De kunst bestaat erin om dit verhaal, dat na 800 jaar nog steeds springlevend is, zo te brengen dat een brede groep van mensen erdoor in vervoering wordt

gebracht. Deze expeditie had het allemaal: speels, actief, cultureel en literair en dan nog in een uniek landschappelijk kader. Bij elke bezoeker blijft ongetwijfeld iets hangen. Is het niet over Willem of over de schat van Ermenrike, dan is het misschien over de Staats-Spaanse Linies of de Tachtigjarige Oorlog. Voor wie het allemaal wat snel ging, is er de goodiebag met lectuur voor thuis. Naast de brochures met de route en de Gazet van Malpertuus kreeg elk deelnemend gezin een fraai gebonden uitgave van Reynaert de vos mee samen met een handzame gids over de geschiedenis achter het verhaal en een exemplaar van Vossensprongen, een leidraad om te speuren naar Reynaert, uitgegeven door het Reynaertgenootschap.

Lectuur

Naast www.vossen.vlaanderen.be, de gedrukte flyers van de fiets- en autoroutes van Vossen. Expeditie in het land van Reynaert en de Gazet van Malpertuus, uitgegeven door de Kanselarij Phoebus Foundation vzw, Antwerpen, 2018, verwijzen wij naar:

•	Het themanummer Vossen. Expeditie in het land van Reynaert van OKV/Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, Gent, 2018, met een inleiding van Jozef Dauwe (p. 1) en de artikels ‘Zoete woorden’ van Rik van Daele (p. 2-27) en ‘Weetstu waer Krieke Putte steet’ van Niels Schalley (p. 28-47).

•	Niels Schalley, Reynaert de vos. Een kleine geschiedenis van het middeleeuwse dierenepos, Antwerpen, Kanselarij Phoebus Foundation vzw, 2018, (Phoebus Focus, deel IV).

•	Katharina van Cauteren, Rik van Daele en Patrick Bernauw, Reynaert de vos, met illustraties van Joris Snaet, Antwerpen, Kanselarij Phoebus Foundation vzw, Antwerpen, 2018.

•	Rik van Daele, Yvan de Maesschalck en Hilde Reyniers (samenstelling), Vossensprongen. Speuren naar Reynaert. Reynaertgenootschap, Sint-Niklaas, 2017.

Vorige Volgende

Tiecelijn. Jaarboek 11 (jaargang 31)