Tiecelijn. Jaargang 20

[p. 1]

intro

Egidius daer bestu bleven

Mijn fascinatie voor de Middelnederlandse literatuur telt vele facetten. Onder de mooiste relicten op dit rijke, evenwel door vele stormen geteisterde strand reken ik onder andere de strofische gedichten van Hadewijch, de tijdklachten van Jacob van Maerlant en een ontroerende scène uit het abel spel Lantsloet van Denemerken. Tussen de aangespoelde scherven en schatten van die oude literatuur liggen twee parels die de andere echter in de schaduw stellen.

De ene, fel rood, ros, is het stekelige Van den vos Reynaerde, het absolute meesterwerk. Dat oordeel is persoonlijk, maar werd in de literatuurgeschiedenis door zovelen gedeeld, dat men zich voor deze stellingname geenszins hoeft te schamen. Niet voor niets is rood de dominante kleur in de magistrale prenten van Klaas Verplancke die de sterk gesubsidieerde heruitgave van Henri Van Daeles Reynaertvertaling sieren.

De andere, bijna doorzichtig wit, frêle, is het mooiste gedicht dat onze letterkunde heeft voortgebracht. Het lied, dat het heengaan van een vriend bezingt, werd circa 1400 in het Brugse geschreven.

Egidius, waar ben je gebleven?
Ik mis je zo, mijn kameraad.
Jij koos de dood, liet mij het leven.
Je vriendschap was er vroeg en laat,
maar 't moest zo zijn, een van ons gaat.

zoals Willem Wilmink het vertaalde. Wie ooit een goede vriend verloor, doorgrondt deze verzen, of proeft een stuk van het bittere verdriet. Het gedicht staat haast onopvallend neergeschreven in een handschrift dat de laatste jaren nauwelijks het daglicht zag. Ik zag het eenmaal. De rest van de tijd bleef het in het privébezit van de familie van Caloen uit Koolkerke. Een familienaam en een dorp dat ik eenmaal per jaar voor mijn studenten van de afdeling Woord van het Herman Teirlinck-Instituut vermeldde. En soms liet ik dan het lied van Paul Rans horen, even breekbaar, naast andere afscheidsliederen uit de Nederlandse literatuur. Vondel, Hooft, Eddy van Vliet...

Half februari werd bekend gemaakt dat de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag het Gruuthusehandschrift, een uniek Vlaams liederenhandschrift - een heuse schatkist -, voor een pak meer dan 75.000 euro (het maximale bedrag dat de K.B. Brussel er voor over had) had gekocht. Ineens stonden in Vlaanderen de media even stil bij de Middelnederlandse letterkunde. Het was van de publicatie van Stemmen op Schrift in februari 2006 geleden. Eenmaal per jaar dus, staat Vlaanderen stil bij zijn literair erfgoed. Vorig jaar bij de komst van Maxima en Mathilde naar Breda, dit jaar bij het vertrek van Egidius naar Den Haag. Klara, De Morgen en Gazet van Antwerpen rouwden. Heel even. In De Standaard noemde Frank Willaert de tocht naar Den Haag een gelukkige reis. En Ludo Simons deelde die mening in dezelfde krant enige dagen later. En wij met hen. (Waarbij wij geenszins uitstekend werk van diverse wetenschappers binnen de Koninklijke Bibliotheek in Brussel willen bekritiseren.)

[p. 2]

In Den Haag legde het bereidwillig bibliotheekpersoneel van de Koninklijke Bibliotheek op mijn vraag tijdens een Nederlandreis van neerlandici in de late jaren 1960 de Beatrijs zomaar op tafel. Weliswaar in een aparte ruimte en met veel zorg, maar het lag er. Uit goede handen. Dit lot staat Egidius nu ook te wachten. Opgenomen te worden in een dynamische omgeving, in een instituut met visie: ‘daer bestu bleven’. Het handschrift is nu toegankelijk en is meteen gedigitaliseerd.

De witte parel van de Middelnederlands literatuur is dus in goede handen. De rode rust in bibliotheken in Münster, Stuttgart, Darmstadt, Rotterdam en Brussel. Er is nog hoop. Misschien wordt het thema documentair erfgoed (en wij willen dit gerust verengen tot literair erfgoed) in Vlaanderen nu even au sérieux genomen. En misschien ook de studie van het Reynaertverhaal, die wij nu reeds twintig jaar centraal stellen. In 2007 beleeft Tiecelijn zijn twintigste jaargang En eindigt Tiecelijn in schoonheid met een dubbelnummer in september.

Dit tijdschrift werd in 2005 immers bedacht met een Vlaamse uitdoofsubsidie. Omdat de commissie Literaire tijdschriften van het Vlaams Fonds voor de Letteren (onterecht!) anders oordeelde dan de lezers, die het tijdschrift erg positief beoordeelden in het lezersonderzoek van het VFL, waarvan wij de resultaten sinds enkele weken in ons bezit hebben (zie www.reynaertgenootschap.be). Dank aan allen die reageerden. U bent voornamelijk mannelijk en gemiddeld 60 jaar oud (dus een relatief oud lezerspubliek). U leest een nichetijdschrift dat velen onder u al twintig jaar steunen en appreciëren. En dat maakt ons gelukkig (en een beetje trots). En daarom gaan wij ook door. Met een jaarboek in 2008, het jaar dat de vereniging die dit tijdschrift zonder universitair secretariaat en zonder uitgeverij uitgeeft, twintig jaar bestaat. Geen as, geen feniks. Tiecelijn sterft een beetje, maar leeft anders verder. Omdat wij de Middelnederlandse verzen de sterkste van onze literatuurgeschiedenis vinden en de Reynaertnaleving een spiegel van onze cultuurgeschiedenis. Elke tijd krijgt de Reynaert, die hij verdient (Frits van Oostrom). Ook in de eenentwintigste jaargang, in de eenentwintigste eeuw.

Omdat wij willen meebouwen aan het bewaren en bestuderen van ons literair en documentair erfgoed. Omdat deze verhalen van alle tijden zijn en in alle tijden brandend actueel. Over leven en dood, over zijn en schijn. Dan hoeven wij ons tenminste alleen maar te schamen over ons toekomstig wegenvignet dat wij onze Nederlandse Tiecelijnredacteuren moeten laten betalen om naar de redactievergaderingen te mogen komen.

Rik van Daele