Tiecelijn. Jaargang 18

[p. 244]

verslag

■ Hans Rijns
Zestiende colloquium van de Société Internationale Renardienne - International Reynard Society (Münster, 1-5 augustus 2005)

Van 1 tot en met 5 augustus 2005 vond het zestiende colloquium plaats van de Société Internationale Renardienne - International Reynard Society (IRS) in de Universiteitsstad Münster. Onder de titel Consortia vulpis - Kulturen der Lüge (het genootschap van de vos - de cultivering van de leugen) sloten ruim honderd vakgenoten zich vijf dagen lang op om zich intensief bezig te houden met de dierenepiek, fabels en fabliaux (boerden). Het Institut für Niederländische Philologie van de Westfaalse Wilhelms Universiteit trad op als gastheer.

De vijfdaagse van Münster begint met de inschrijving in de foyer van het Agora Hotel, idyllisch gelegen aan de Aasee, een uit de kluiten gewassen plas omzoomd met een parkachtige aanleg waarin het tijdens de lunchpauzes goed toeven zou blijken. Bij de inschrijving krijgen de congresgangers een onvervalst Duits volkoren brood uitgereikt, een geste van één van de sponsors de Firma Reineke Brot uit Salzkotten. Het ontvangstcomité (drie studenten van het Institut für Niederländische Philologie) blijkt bij de inschrijving, niet alleen goed het Frans, Duits en Engels te beheersen maar ook uitstekend het Nederlands machtig te zijn, altijd weer een verrassing voor een Hollander in het buitenland.

Aan de vooravond van het colloquium verzamelen de deelnemers zich in de Universiteitsbibliotheek waar de tentoonstelling Unter Tieren. Fabelhafte Ausstellung um Reineke, Isegrimm & Co geopend zal worden. De zichtbaar nerveuze

[p. 245]

bibliothecaris Bertram Haller duikt, na zijn welkomstwoord, plotseling onder de katheder en komt even later weer net zo plotseling boven met Reynaert, een handpop, die namens hem de gasten, waaronder de crème de la crème van het Reynaertonderzoek, welkom heet. ‘Reynaert’ is verheugd dat de gasten afkomstig uit alle delen van de wereld (België, Canada, Duitsland, Engeland, Frankrijk, Italië, Japan, Nederland, Spanje en Tsjechië) naar het Münsterland zijn getogen. Ook vermeldt Reynaert, niet zonder gepast chauvinisme, dat het Dyckse handschrift (bekend onder het sigle F) zich sinds 1991 in de Universitäts- und Landesbibliothek in Münster bevindt. Dit handschrift bevat niet alleen het volledig overgeleverde verhaal Van den vos Reynaerde maar ook Jacob van Maerlants Der naturen bloeme. Amand Berteloot krijgt hierna het woord en licht de tentoonstelling toe. De tentoonstelling is ingericht in drie afdelingen. In de eerste afdeling bevinden zich rond Der naturen bloeme fabels, jachtboeken en afbeeldingen van dieren in middeleeuwse religieuze handschriften. De tweede afdeling concentreert zich rond Van den vos Reynaerde en bevat de vroege Latijnse teksten, de Franse, Nederduitse, Hoogduitse, Nederlandse en Engelse teksten tot circa 1800. De derde afdeling is samengesteld rond Goethes Reineke Fuchs en eindigt met werken tot in de twintigste eeuw (met grafisch werk van Gerard Gaudaen). Deze tentoonstelling kwam tot stand in nauwe samenwerking met de universiteit van Osnabrück. Rita Schlusemann rondt de plechtigheid af met de overhandiging van het eerste exemplaar van de in ‘neuhochdeuts’ vertaalde Reynaerts historie aan Jan Goossens. De bezorgers van het boek, Rita Schlusemann en Paul Wackers, hebben de oorspronkelijk tekst van Reynaerts historie (B) geplaatst naast de vertaalde tekst.

Ter gelegenheid van de tentoonstelling is een catalogus uitgegeven waarin Amand Berteloot en W. Günter Rohr in de inleiding een uitgebreid overzicht geven van de stamboom van Reynaert. Niet alleen de talrijke bronnen in de Reynaerttraditie worden beschreven en toegelicht maar ook zijn verre voorvaders in de fabels van onder andere Esopus, de bestiaria en teksten als de Ecbasis Captivi, Ysengrimus en natuurlijk de Roman de Renart. Een waar en toepasselijk naslagwerk waarmee de deelnemers aan het colloquium hun geheugen kunnen opfrissen.

De volgende ochtend om precies klokslag negen uur, niks geen Leids kwartiertje, begroet de conrector van de Westfaalse Wilhelms Universiteit professor doctor Ulrich Müller-Funk de deelnemers. Amand Berteloot, de organisator van het colloquium, stelt het consortium vulpis (wat volgens hem, zo vertrouwde hij mij later die week toe, ‘de onbetrouwbare volgelingen van de vos’ zou betekenen) voor aan zijn twee medeorganisatoren, W. Günter Rohr en Beatrix Zumbült, en de drie studentmedewerkers die hem deze week met raad en daad zullen bijstaan. Hierna opent Noboru Harano, president van de IRS, het colloquium en somt hij alle vijftien voorafgaande colloquia op waaronder Tokio, Düsseldorf, Turijn, Poitiers, Hull en Louvain-la-Neuve. Drie sprekers volgen nu: Keith Busby, Adrian Tudor en Paul Wackers. Zij gedenken de door alle aanwezigen betreurde en op 10 augustus 2004 plotseling overleden Brian Levy, die samen met Paul Wackers de initiatiefnemer was van het in 1987 opgerichte jaarboek Reinardus. Persoonlijk heb ik Brian Levy niet gekend - het is mijn eerste colloquium van de IRS -, maar hij moet, getuige de vele anekdotes, een opzienbarende verschijning zijn geweest. Adrian Tudor beschrijft hem als een man met een aanstekelijk gevoel voor humor waarbij men zich snel op zijn gemak voelde. Eén van de meest opmerkelijke anekdotes is dat Brian Levy tijdens het geven van een college een niet te stelpen bloedneus kreeg en hij, performer als hij was, een pijpje krijt in zijn neus stopte en 45 minuten lang

[p. 246]

doodgemoedereerd doorging met zijn les. Paul Wackers opent de reeks van referaten met een lezing ter ere van Brian Levy die is getiteld: How comic can a villain be? Reflections on the character of Reynaert the fox. Hij schetst het verschil in de karakters van hemzelf en Brian Levy. Zelf is hij in zijn onderzoek vaak streng op zoek naar de bedoeling en de moraal van de teksten terwijl Brian Levy veel meer de humor op wilde sporen, die met name in de fabliaux veelvuldig voorkomt.

Tijdens de koffiepauze die volgt, schudden veel deelnemers elkaar de hand en halen zij oude banden aan. Deze amicale sfeer zou de hele week zo blijven. Men noemt elkaar bij de voornaam en tutoyeert alsof men elkaar al jarenlang kent en in sommige gevallen is dat natuurlijk ook zo. Ik voel me al snel op mijn gemak tussen zoveel Weledelzeergeleerde en Hooggeleerde Vrouwen en Heren.

Na de koffiepauze beginnen de eerste lezingen. In totaal zijn er 47 referaten die, verdeeld over de dinsdag, woensdag en vrijdag, gehouden worden in twee zalen in het Agora-Congrescentrum. De sessies, bestaande uit maximaal drie lezingen, zijn gegroepeerd rond elf thema's: ‘Consortia vulpes - Kulturen der Lüge’ (viermaal), ‘Bestiarien’ (tweemaal), ‘Editionskritik’, ‘Fabeln’ (tweemaal), ‘Fabliaux’ (tweemaal), ‘Darstellungsformen des Tieres’ (afbeeldingen van dieren), ‘Miserikordien’ (versierde steunstukken aan klepzittingen in koorgestoelten), ‘Neuere Entwicklungen der Tierepik’, ‘Tiere als moralisches Instrument’, ‘Tiere in Erbauungstexten’ (dieren in stichtelijke teksten) en ‘Überlieferungsgeschichte’. Vanwege het grote aanbod aan lezingen moeten de deelnemers van tevoren een keus maken omdat de sessies tegelijkertijd in de twee zalen gehouden worden. De sessies worden voorgezeten door steeds wisselende moderators en zij houden de tijd zeer strikt in de gaten. Het is natuurlijk ondoenlijk om hier, als dat al zou kunnen, de lezingen te bespreken. De neerslag zal men terugvinden in de jaarboeken Reinardus 18, 19 en 20.

Het groot aantal lezingen wordt woensdagavond onderbroken met een ontvangst op het ‘historische stadhuis’ van Münster aan de Prinzipalmarkt. Daar ontvangt de onderburgemeester mevrouw Reissmann de al dan niet betrouwbare volgelingen van Reynaert. Zij had zich terdege voorbereid en geeft een meer dan een uur durende uiteenzetting over de geschiedenis van de stad en haar huidige zegeningen. Vanwege de Franstalige deelnemers wordt elke zin direct door een studente in het Frans vertaald. In de Friedenssaal gaat zij zich gênant te buiten aan a-historische superlatieven als zou na de Vrede van Westfalen (bij ons bekend als de Vrede van Münster) de wereld vanaf 1648 alleen nog maar vrede hebben gekend. Noboru Harano (Hiroshima) bedankt haar desalniettemin in perfect Duits en met een eigen samenvatting in het Frans voor de gastvrije ontvangst waarna het glas geheven wordt. Een president om trots op te zijn. Het merendeel van de congresgangers gaat daarna naar de Mühlenhof, een kleinschalig openluchtmuseum, voor het officiële banket van de IRS. Ik was daar niet bij aanwezig omdat ik bij de inschrijving niet kon inschatten hoe vriendelijk men voor nieuwkomers zou zijn. Het moet een genoeglijke bijeenkomst geweest zijn, compleet met een rondleiding door een Münsterlandse boer in het kleine voor een groot deel uit authentieke bouwwerken bestaande dorpje. Volgens fijnproevers was het geserveerde scharrelvarkensvlees een culinair hoogtepunt.

De dag daarop is het vroeg verzamelen geblazen. Om ‘Stau und stockende Verkehr’ aan de Bismarckallee te voorkomen, moet men stipt om kwart over acht voor het Agora-hotel aanwezig zijn om in de bus te stappen voor de excursie naar Keulen. Daar krijgen wij een rondleiding door het Museum Schnüttgen en een stadswandeling die ons door het Romeinse gedeelte van de stad naar de Dom zou

[p. 247]

voeren. In het museum, de voormalige Romaanse Sankt Cäcilienkirche, bevinden zich talrijke kerkelijke middeleeuwse kunststukken die een herbezoek zeker waard zijn omdat de beide gidsen niet in één uur de volledige expositie konden toelichten. Opvallend in de tentoonstelling zijn de glimlachende Mariabeelden, al dan niet met het Kind op haar schoot. Volgens de gids zouden de Keulenaren, als ik het goed begrepen heb, hier het adjectief van ‘dümmlich’ aan over hebben gehouden. De rondleiding door het oude Romeinse gedeelte van Keulen door een voormalige medewerker van het Keulse Institut für Niederländische Philologie is door het lawaaiige verkeer vermoeiend. De toch al in het Frans niet luid sprekende gids getroost zich nochtans veel moeite om ons op de bezienswaardigheden, waaronder zowaar een heuse vos in een monumentaal deurportaal, te wijzen.

Voor de echte diehards geeft Amand Berteloot om negen uur 's avonds spontaan en terecht trots een rondleiding door het Haus der Niederlande waar onder andere het Institut für Niederländische Philologie is gevestigd. In dit huis, dat tijdens de geallieerde bombardementen in de Tweede Wereldoorlog wonderwel gespaard is gebleven, woonden van 1643 tot 1648 de afgezanten van de zeven opstandige Nederlandse provincies. In de omvangrijke bibliotheek wordt natuurlijk lang stilgestaan bij de Reynaertafdeling om te checken of alles wel in huis is. Tot onze verrassing staat buiten het Haus der Niederlande een uit het Waasland en het Land van Hulst afkomstige Reynaertbank, geheel in de traditie van de Reynaertbanken in het Soete land van Waes maar dan met een Nederduits citaat.

Na de zittingen op de vrijdagochtend en de ook dit keer uitstekend verzorgde lunch in het bij het Agora-Congrescentrum aangrenzende restaurant Uferlos, volgt de slotzitting. Het gezelschap, of wat er dan nog van overgebleven is, verzamelt in de grote Bühnensaal. Na de opening van de Assemblée Générale door Noboru Harano handelt Paul Wackers als enig overgebleven eindredacteur van Reinardus enkele praktische zaken af en maakt hij bekend dat de eindredactie met drie leden is uitgebreid: Baudouin van den Abeele, Richard Trachsler en Gabriella Parussa. Het organiserende comité kondigt het zeventiende colloquium aan dat in 2007 plaats zal vinden in de Giardini Botanici Hanbury, gelegen tussen Menton en Ventimiglia aan de Côte d'Azur, waar de IRS ondergebracht gaat worden in een riante villa. Als hoofdthema stelt het organiserend comité voor watercreaturen die voorkomen in de dierenepiek, fabels en fabliaux te behandelen. Een excursie naar het zeeaquarium in Monaco behoort tot de mogelijkheden. Het colloquium in 2009 zal, tot ieders verrassing, plaats gaan vinden in Utrecht. Nog meer verrassingen: Paul Wackers wordt voorgedragen als president van de IRS en de aftredende Noboru Harano wordt meteen benoemd tot erelid. Paul Wackers had aanvankelijk bezwaren gemaakt tegen zijn voordracht omdat de colloquia, sinds de oprichting van de IRS in 1975 door Kenneth Varty, de Oudfranse teksten als voornaamste onderwerp op de agenda hadden staan en hij een specialist is in de laat-Middelnederlandse Reynaertteksten. Maar de IRS drong bij hem aan en, zo meent Paul Wackers, is hiermee met recht volwassen te noemen door het aandachtsgebied uit te breiden van de Oudfranse naar de Europese historische literatuur. Hij hoopt dat de leden van de IRS net zo blij zijn met zijn benoeming als hij met de Société, wat met een instemmend applaus bevestigd wordt. Na dit officiële gedeelte volgen de dankwoorden, de boeken, de flessen wijn en de bloemen voor de organisatoren en de medewerkers van het colloquium waarbij Ettina Nieboer zich ontpopt als een charmante presentatrice die voor elke medewerk(st)er een passend dankwoord heeft. Met het ‘Colloquium finitum est’ (het ‘Ite missa est’, ontbrak er nog maar net aan)

[p. 248]

zendt de kersverse president van de IRS ten slotte de congresgangers uit naar alle windstreken van de aarde.

Tot slot nog enige frikkerige kanttekeningen. Opvallend was dat bijdragen uit het land van Reynaert zelf ontbraken. Waar zijn onze Vlaamse zusters en broeders gebleven? Ligt Reynaert schijnbaar op apegapen en wacht hij de komst van Tiecelijn af om dan weer snel toe te happen? Daarnaast moet me van het hart dat de kwaliteit van de lezingen zeer uiteenliep. Voor degenen die één van de drie voertalen niet volledig beheersen, ik bleek niet de enige te zijn die daar last van had, valt het niet mee om tijdens een Franse, Duitse of Engelse voordracht die afgerafeld wordt de aandacht vast te houden. Als dan ook nog een presentatie in de vorm van een hand-out, overheadprojectie of powerpointpresentatie ontbreekt, is het voor velen niet meer te volgen. Met name jonge onervaren sprekers wilden teveel hun overigens interessante informatie kwijt in de twintig minuten die daarvoor gereserveerd werden. Sommigen kwamen zelfs tijd te kort en konden helaas hun conclusies niet meer samenvatten. Een veelvoorkomende beginnersfout. Het meest bleven mij de rustig uiteenzettingen bij, ondersteund door goed verzorgde powerpoint-presentaties en/of overheadprojecties. Hoewel sommige deelnemers van mening waren dat je van de aanwezigen wel wat mag verwachten en dergelijke presentaties de aandacht van de spreker afleiden, zou het zeker voor een groot aantal deelnemers een welkome aanvulling zijn.

Is deelname aan het colloquium aan te bevelen? Ja en nee. Deelname is zinvol als men minstens twee van de drie voertalen (Frans, Duits en Engels) goed beheerst. Enige kennis van het Latijn is handig en voorkennis van de dierenepiek, fabels en fabliaux een voorwaarde wil men ten volle de vruchten plukken van dit colloquium. Ik heb genoten, veel nieuwe ideeën opgedaan en nieuwe contacten kunnen leggen. Ik kijk uit naar het volgende congres al zal ik dan wel mijn beperkte schoolfrans een flink eind moeten opkrikken.