Tiecelijn. Jaargang 10

[p. 129]

Uit boek en tijdschrift

(Red.) B. Levy en P. Wackers, Reinardus. Yearbook of the International Reynard Society. Vol. 9. Amsterdam/Philadelphia, Benjamins, 1996. ISBN 90-272-4038-8. Met 21 illustraties.

Nummer negen van Reinardus biedt de lezer een selectie lezingen van het elfde internationale colloquium van de Reynard Society, dat van 17 tot 21 juli 1995 in Düsseldorf zijn verloop kende. Bijgevoegd werd een lezing die reeds in de achtste bundel had moeten verschijnen over Animal Imagery in the Text and Illustrations of the Roman de la Rose. Naast de tweede helft van het Düsseldorfprogramma vinden we ook een drietal boekbesprekingen die de Tiecelijnlezer zeker zullen interesseren. Dit 218 bladzijden tellend nummer wordt besloten met 21 verhelderende illustraties. Deze eigenschap is niet overbodig, want zoals we bij vorige jaarboeken reeds opmerkten, Reinardus vergt een vrij doorgedreven specialisatie in de stof van de dierenepiek, de fabels en de fabliaus. Dit wil echter niet zeggen dat ook de geïnteresseerde leek zijn graantje niet zou kunnen meepikken. Naast volgehouden concentratie bij het lezen van de bijdragen, vergen de bijdragen ook een vrij grondige kennis van het Engels, Frans en Duits, en dit terwijl het eigen literaire jargon zich blijkbaar voortdurend uitbreidt. Het gewone woordenboek schiet dan ook meer dan eens tekort. Een portie kennis van het idioom is dan ook niet uit den boze. Zeer lovenswaardig sinds enkele nummers is echter de opname van een kort resumé bij iedere bijdrage, wat de lezer toch reeds op het spoor zet.

In deze korte voorstelling van Reinardus 9 toetsen wij alleen even de onderwerpen aan zonder verdere analyse, vooral voorkeur gevend aan die lezingen die de vos en zijn belangrijkste medespelers in het verhaal betreffen.

Massimo Bonafin betoogt dat het geven van eigennamen aan dieren (‘zoönymie’) en het zoömorfisme van de personages in de Roman de Renart dezelfde historische wortels hebben (Le Nom du loup et le trickster-renard. La discussion sur les stratifications ethniques dans le Roman de Renart).

Is de raaf ‘de koningin van de vogels’ vraagt Paola Cifarelli zich af? En om die vraag te beantwoorden gaat ze in op de Franse versies van de bekende fabel over vos en raaf in de zestiende eeuw (Le Corbeau reine des oiseaux? Les versions françaises de la fable du renard et du corbeau au seizième siècle).

De tekst van de vierde branche van de Roman de Renart is het onderwerp dat Norboru Harno uitdiept. Hoewel de handschriften in drie groepen worden geklasseerd, vraagt hij zich af of er werkelijk drie versies van de Roman de Renart bestaan in de strikte zin van het woord. Zijn er misschien slechts twee (de families alfa en beta)

[p. 130]

en is de derde versie alleen een compilatie van de twee vorige? Hij probeert de vraagstelling te beantwoorden aan de hand van een analyse van de vierde branche (Le texte gamma de la branche IV du Roman de Renart).

Thomas Honegger ziet in het Middelengelse The Fox and the Wolf een eerste bewijs dat ‘Renart’ het ‘linguïstische kanaal’ dat de Anglonormandische adel scheidde van hun Engelse onderdanen heeft overgestoken. Deze laatsten kenden wel dierenverhalen en dierenfabels; ook de Physiologus en de bestiaria waren er niet vreemd. Minder bekend waren zij met de eerder ‘schunnige’, in elk geval meer pikante avonturen van de vos (‘A Fox is a Fox is a Fox...’ The Fox and the Wolf reconsidered).

Menig vossenliefhebber zal zijn gading vinden in de lezing van Jacques Voisenet, waarin de auteur dieper ingaat op de plaats die de vos inneemt in de geestelijke literatuur van de vroege Middeleeuwen. Die plaats is eerder bescheiden. De beer en de wolf hebben het privilegie, maar zijn door de duivel bezeten dieren. De vos behoort ontegenzeggelijk tot die noodlottige groep die bedrog, dwaling en zonde incarneert. De vos bestijgt als het ware de troon vanaf de twaalfde eeuw. Zijn imago is complex. Hij wordt de dubbelzinnige figuur van een nieuwe geestestoestand die de oude structuren wil omkeren (Le renard dans le bestiaire des clercs médiévaux).

De Roman de Renart wordt een laatste maal onderwerp van een bijdrage in de aparte, interessante, maar moeilijk leesbare bijdrage van Corinne Zemour: Perception de la verticalité par les animaux dans le Roman de Renart, met als ondertitel: Chesne: signifiant, signifié et valeurs symboliques. De auteur gaat uit van de vaste stelling dat in de Roman de Renart de dieren de macht nemen en niet akkoord gaan dat de ‘bewerking’ van het heelal een menselijke bedrijvigheid is, waar het heelal ‘zoöcentrisch’ ontworpen is. Het waarnemingsoord (‘observatoire’) is niet langer de ‘vlakte’ (‘plaine’). De vlakte verwijst naar een uitgestrekt gebied dat door de mens werd ontgonnen. Maar in de Roman de Renart wordt vlakte vervangen door ‘bois’ (bos), verzamelplaats van verloren gegane gevoelens (duisternis, veiligheid, gemeenheid...) en symbolen. Op die gevoelens en symbolen gaat de schrijfster in. Ze plaatst daarbij de eik als meest representatieve element op de voorgrond.

Het valt op dat in deze bundel alleen de Franse Renarttraditie is opgenomen; over de volledige Duitse noch de rijke Middelnederlandse traditie is in deze bundel geen enkele bijdrage te vinden, en dat is te betreuren.

Toch willen wij ook een beknopt overzicht presenteren van de andere in de bundel besproken onderwerpen. Keith Busby verdiept zich in de ‘Respectable’ fabliau (Jean Bodel, Rutebeuf en Jean de Condé). De fabliau krijgt ook de aandacht van Marie-Therèse Lorcin in Le Statut de l'objet dans les fabliaux français. Meradith T. McMunn belicht de dierenbeeldspraak in tekst en illustratie van de Roman de la Rose. Met Jean-Marc Pastré dringen we in de Keltische traditie met Les trois bêtes (zij verlenen

[p. 131]

de held de macht van de metamorfose) en de drakendoder. Elizabeth Porges Watson leidt ons binnen in de vreemde dierenwereld van Spenser's Submarine Creation. Guiseppe Porta analyseert de dierensymboliek in de Italiaanse kronieken van de veertiende eeuw; Richard Trachsler benadert het heraldische bestiarium van Johannes de Bado Aureo; Gert-Jan van Dijk tenslotte verdiept zich in de Byzantijnse fabels van de (Pseudo) Ignatius Tetrastichs.

Naast veertien lezingen worden ook een drietal boeken besproken, die alledrie reeds in Tiecelijn werden gerecenseerd. Het betreft de dissertaties van Rik van Daele (Ruimte en naamgeving in Van den vos Reynaerde, uitgegeven door de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde) en André Bouwman (Reinaert en Renart. Het dierenepos Van den vos Reynaerde vergeleken met de Oudfranse Roman de Renart) en het nog weinig krediet krijgende boek - zoals opnieuw blijkt uit de weinig positieve recensie van Geert Claassens - De pels van de vos. Historische achtergronden van de Reynaertsatire van Luk Wenseleers.

In het editoriaal van de recentste Reinardus wordt verwezen naar het congres dat in september van dit jaar in Turijn werd gehouden en dat in een volgend nummer wordt becommentarieerd door Paul Wackers en naar het Japanse colloquium dat in 1996 in Tokyo werd georganiseerd. Een selectie van de lezingen van de beide congressen mag in de volgende afleveringen verwacht worden.

Marcel RYSSEN

M. Muis, Vosje Rein en Bruin. Illustraties van Filip Ramon. Hulst, Reinaertstichting, 1997. ISBN 90-8037481-4 (Reynaertverhaaltjes, deel 1). Prijs: 6 HF.

Magda Heitzman-Muis, de secretaresse van de Hulsterse Reinaertstichting, en Filip Ramon bewijzen met dit eerste Reynaertverhaaltje dat je met zeer eenvoudige middelen een bescheiden, maar toch bijzonder aantrekkelijk kijk- en leesboekje kan maken voor kleuters en beginnende lezertjes. Tegen de achtergrond van fel rood, geel en groen ontwikkelt zich een verhaal in woord en beeld dat nauwelijks in de beurs tast. De Bruunepisode werd uitgefilterd tot enkele hoofdmomenten die voor het begripsvermogen van kinderen zeer bevattelijk zijn. Rein ontdekt de honing van Bruin en smult zich barstensvol. Wanneer de beer vermoedt wat er gebeurd is, weet Rein hem wijs te maken dat de honing uit een boom komt. Bruin wil ook wel eens proeven, gaat mee met Rein, steekt hoofd en poten in het boomgat en raakt vastgeklemd. Wanneer hij er achterover vallend in slaagt zich kermend van de pijn los te wrikken, is Rein reeds weggehold naar een volgend avontuur.

[p. 132]

Geheel het verhaaltje wordt verteld in ongeveer 220 - overwegend eenlettergrepige - woorden. Al deze woorden behoren als het ware tot het ‘basic’ Nederlands. Het zijn woorden die tot de dagelijkse taal van kinderen behoren.

Bijzonder geslaagd vind ik de wijze waarop Vosje Rein zich voorstelt aan het jeugdige publiek: hij houdt van grapjes, lust kippetjes, doet wat hij wil (misschien niet het beste voorbeeld voor kinderen?) en hij is erg slim. Dit laatste bewijst hij duidelijk in het verhaal en hij steelt daarmee de sympathie van kinderen die ervan houden om iemand beet te nemen, om te grapjassen en slimmerd te zijn.

Ook de tekeningen van Filip Ramon zinnen me best. Het zijn geen ‘wollige’ beesten in felle Disneykleuren, maar eenvoudige lijntekeningen, pittig en ontdaan van alle overbodige barbie-details. De hoofdlijnen weten raak de situatie en de gemoedsgesteldheid van de helden te vangen. De dieren hebben - op het hoofd na - een menselijke gedaante gekregen; ze dragen vest, broek en schoenen en zijn staartloos. Opvallend is de spitse snuit van Rein die zeer expressief de vossengevoelens weergeeft. Voordurend wisselt de mimiek van de komediant Rein: gevoelens van sluwheid, ongemak, verbazing, verwachting; hoe glundert hij wanneer zijn list is gelukt. Geheel zijn gevoelenstoetsenbord is in eenvoudige lijnen begrijpelijk weergegeven. Bruin komt tevoorschijn als een lamme goedzak, wat sullig, een welgedaan burgermannetje. En ook deze figuur is eenvoudig, zodat hij heel gemakkelijk kan nagetekend worden, wat bijzonder belangrijk is voor beginnende schoolgangertjes.

Eén element roept een zekere ergernis op: de titelpagina. Ze is te leeg, met kleuren die aan een lolly doen denken of aan ‘fondants’. Ze spreekt weinig tot de verbeelding van de kinderen.

Slotsom is in elk geval dat hier een schitterend initiatief geboren is. De eerste aanzet is voortreffelijk. Wij wachten vol spanning op de volgende afleveringen in naam van de kinderen die aan de eerste veel plezier beleefden en voor wie de vos een zeer aantrekkelijke figuur is.

Marcel RYSSEN

H. Maes, La grangia en Reinaert, in: Contactblad Kring voor geschiedenis en kunst van Deinze en de Leiestreek, 17 (1997), nr. 3, p. 2281-2283.

Allerlei weetjes uit tweede hand over het Reynaertverhaal: bevat o.a. Van Oostroms bespreking (uit Maerlants wereld) van de geneeskrachtige werking van de vos uit Maerlants Der natueren bloeme en een lijst van twee dozijn spreekwoorden over de vos en (vooral) zijn listigheid.