Tiecelijn. Jaargang 10

[p. 45]

Reynaerdiefje

Het auteurschap van literaire middeleeuwse anonieme teksten, is sinds lang geen topic meer. Uitgebreide studies naar bijvoorbeeld het auteurschap van de Reynaert moet je de laatste decennia vruchteloos zoeken. De tijd dat L. Willems, J. van Mierlo en anderen de jacht op de Reynaertauteur openden, is reeds lang voorbij. Men kan terecht stellen dat het in de meeste gevallen secundair is te weten wie de middeleeuwse auteur was om een inzicht te krijgen in het literaire werk, of de invalshoek nu structuralistisch, semiotisch, postmodern of esthetiserend is. Zelfs voor een literairhistorische interpretatie is het auteurschap secundair.

Zoals echter met vele trends in de mode, de architectuur, de literatuur, is ook het literairwetenschappelijk onderzoek onderhevig aan slingerbewegingen. Waar er tien jaar geleden vies werd gekeken naar een auteur die de traditionele w-vragen aan een literair werk durfde te stellen (wie schreef het werk, waar en wanneer) is die trend thans niet meer verwerpelijk. Er is immers toch een (zelfs literaire) surplus indien men kan detecteren of een werk vóór 1191 of na 1260 is geschreven. Het is niet onbelangrijk te weten of het werk in het Ieperse of in Holland geschreven is (bijvoorbeeld Reynaerts historie). En zo is het ook niet onbelangrijk te weten hoe ‘de wereld’ er van een bepaald auteur heeft uitgezien: bijvoorbeeld was de Reynaertauteur een Gentse stadsklerk of een monnik? Het lijkt me dat een beter inzicht in dit soort vragen het beeld op het literaire werk in hoge mate kan bepalen.

Het is opvallend dat de middeleeuwse auteur thans opnieuw rechten krijgt. Het mooiste voorbeeld is de meesterlijke studie van Frits van Oostrom over Jacob van Maerlant. Hoewel de auteur alleen maar een aanleiding is om - zoals de ondertitel het zegt - over Maerlants wereld te schrijven, toch staat de middeleeuwse auteur weer op een voetstuk. De auteur staat in Damme reeds jaren letterlijk op een voetstuk voor het stadhuis en is daar recent ook figuurlijk op gezet, waarover verder meer.

In deze Tiecelijn wordt een nieuwe poging ondernomen om het auteurschap van de Latijnse Reynaert, de Reynardus vulpes, scherper te profileren. De bijdrage van Dr. Amand Berteloot, Vlaams hoogleraar en Reynaerdist in opvolging van Jan Goossens te Münster is de eerste sinds lang die een auteurschap van een Reynaertverhaal scherper stelt. In een volgend nummer hoopt ondergetekende kort verslag uit te brengen van een aantal vragen met betrekking tot het auteurschap van Van den vos Reynaerde. Uitgaande van de stelling dat Boudelo als ontstaansplaats van de eerste Reynaert in vele hypothesen terugkomt (Nonneman, Peeters, Heyse, Wenseleers) en dat de kandidatuur van Willem van Boudelo van al de reeds voorgestelde de sterkste is, lijkt verdere vraagstelling mogelijk. Zonder dat bewijzen kunnen geleverd worden,

[p. 46]

kunnen wel vragen gesteld en beantwoord worden. In 1994 bereidde ondergetekende een artikel voor in het kader van de het Leidse NLCM-project onder leiding van professor F.P. van Oostrom over Cisterciënzercultuur en volkstalige literatuur. Door veranderde werkperspectieven bleef het artikel in zijn vorm van formulering van een onderzoeksproject steken. Enkele lijnen en stellingen zullen bijeengebracht worden en kunnen aanleiding zijn tot een vernieuwde discussie.

De reden om dit verslag nu te publiceren is tweevoudig. De Leidse NLCM-epiekbundel wordt binnenkort gepubliceerd. Bovendien is 1997 een belangrijke datum in de Boudelogeschiedenis. Precies 800 jaar geleden stichtte de benedictijnermonnik Boudewijn van Boekel de eerste kluis die tot Boudelo zou leiden. De viering 800 jaar Boudelo is momenteel reeds achter de rug. In het Hemelvaartweekend bouwde de lokale parochiegemeenschap van Klein-Sinaai een mooi feest uit met vooral religieuze hoogtepunten. Tijdens de academische zitting hield Dr. Guido Hendrix een gelegenheidstoespraak over de geschiedenis van de abdij en hij liet ook reeds heel even in zijn kaarten kijken betreffende zijn studie over de boeken en handschriften van Boudelo die volgend jaar zal gepubliceerd worden naar aanleiding van een grote tentoonstelling over de Gentse universiteitsbibliotheek. Hoe verdienstelijk ook, de viering was te lokaal en te bescheiden. Belangrijke partners, zoals de heemkundige kring d'Euzie en de grote figuur van de Boudelo-opgravingen, Alfons de Belie, ontbraken op de academische zitting, maar ook in het totale programma. Jammer ook dat wetenschappelijk onderzoek naar Boudelo moeilijk verliep en in het zand bleef steken. De herdenking van deze verjaardag is een gemiste kans om deze belangrijke Wase abdij wetenschappelijk in kaart te brengen en is mede te verklaren door een te grote bescheidenheid. Hetzelfde moesten wij jaren geleden constateren toen men de mogelijkheid liet voorbijgaan om de opgegraven gronden te bewaren als een openluchtmuseum - dat noch qua vondsten, noch qua ligging (ook toeristisch) moet onderdoen voor de terecht gepromote site in het Zuid-Oost-Vlaamse Ename. Ook de Boudelo-tentoonstelling met boeken en geschriften van en over de abdij was interessant, maar te snel en te weinig didactisch en professioneel gemaakt. In een volgend nummer komen wij op deze viering terug. Meteen willen wij degenen die het feest maakten tot wat het was, gemeend feliciteren met wat gepresteerd werd.

Naar aanleiding van Maerlant is de naam Damme reeds gevallen. Daar heeft men onder leiding van schepen van Cultuur en Toerisme Joachim Coens en directeur Toerisme Bert van Haecke de boodschap goed begrepen. Damme heeft zich op korte tijd geprofileerd als het literaire dorp van Vlaanderen. Wat Watou is voor de beeldende kunsten, is Damme voor de literatuur. Het Oost-Nederlandse Bredevoort en het Waalse Redu hebben nu een eerste Vlaamse boekendorpbroertje. Tijdens de zonnige eerste meidagen zag het dorp van Uilenspiegel en Maerlant zwart van het volk. De

[p. 47]

straten stonden voor de gelegenheid vol boekenkraampjes waar vooral Uilenspiegelfanaten talrijke verzamelobjecten konden zien liggen. Ook Reynaerdofielen vonden hier en daar wel een (veelal stevig geprijsd) boek. Op 1 mei 1997 werden ineens zeven permanente antiquariaten en boekhandels geopend. De belangrijkste trekpleister van het weekend was de rijke Maerlanttentoonstelling in het fraai heropgebouwde Huyse De Grote Sterre, waarin ook een vernieuwd toeristisch infokantoor en een erfgoedboekhandel werden ingericht. De Maerlanttentoonstelling haalde circa 15.000 bezoekers, kon rekenen op ministeriële aanwezigheid en steun, en ging vergezeld van enkele mooie publicaties (een bibliofiel boek over de Spieghel historiael onder redactie van J.D. Janssens, uitgeven bij het Davidsfonds, een volledige tentoonstellingscatalogus en een geslaagde video).

Damme speelt niet op één literaire troef, maar op twee: ook Uilenspiegel beschouwt men er als een lokale inwoner. Wie het historische stadje nauwlettend doortrekt, vindt uilen, spiegels en Uilenspiegels op huizen en in de naamgeving van horecazaken. Het wordt pas cultuurtoerisme in de volle zin van het woord en in de juiste betekenis, indien hieraan een meerwaarde kan worden gegeven. En ook dit is Damme van plan. In samenwerking met het Uilenspiegelgenootschap is in juli in De Grote Sterre een ex-libristentoonstelling rond het Uilenspiegelthema te zien. Dat dit gebeurt in navolging van de internationale ex-libristentoonstelling over Reynaert de vos die de vzw Tiecelijn-Reynaert organiseerde, stemt ons tevreden. Nog iets later hoopt men het Uilenspiegelmuseum te doen herrijzen uit zijn as in Huyse De Grote Sterre, waar het trouwens vroeger ook zijn plaats had.

Damme heeft visie. Damme durft. Het komt er nu op aan te bevestigen en vervolgens uit te breiden. Het aantal antiquariaten is iets te beperkt en de winkelpanden iets te bescheiden om bibliofielen er frequent naartoe te lokken. De combinatie evenwel van boekendorp met het museum, de Onze-Lieve-Vrouwekerk, de molen, de natuurgebieden, de vaart, de gastronomie en het nabije Brugge, biedt ruime kansen tot slagen. Moge Damme, dat in de kern van het Uilenspiegelland ligt, ook in Het Land van Reynaert verantwoordelijken inspireren tot interessante literaire projecten. Een mogelijk Reynaertmuseum heeft een levend en levendig voorbeeld voor ogen.

In dit nummer is een portret te vinden van Marcel Ryssen, Reynaerdist en verantwoordelijke uitgever van dit tijdschrift, die op 23 april 70 jaar werd. Het artikel van Yvan de Maesschalck biedt inzicht in een goede, modale Reynaertbibliotheek, met name van de Broeders Hiëronymieten te Sint-Niklaas. Het is misschien een aansporing om ook in de toekomst een aantal van dergelijke bibliotheken te gaan belichten. De vorm waarin het artikel is opgesteld biedt de in de Reynaert geïnteresseerde leek een overzicht van enkele aspecten van de Reynaertstudie.

Rik VAN DAELE