Tiecelijn. Jaargang 9

[p. 38]

Reynaert op pad. Beknopt verslag

Retrospectieve Albert Poels

Het silhouet van Antwerpen wordt gedomineerd door twee torens, de mooiste en de lelijkste van België. Die van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal moet eeuwig blijven staan, die van de K.B. mag morgen geruisloos wegzinken in de bodem van de rechter Schelde-oever.

In de laatste van die twee bouwwerken, de Boerentoren, werd van 6 november tot 15 december 1995 de tentoonstelling ‘Retrospectieve Albert Poels’ gehouden. En dus is er toch iets positiefs te vermelden over dit architecturale wangedrocht. De Kredietbank, hoofdbewoner van de kolos, heeft kans gezien 97 kunstwerken van de hand van Albert Poels bijeen te brengen, en dat is natuurlijk een prestatie. Merendeels zijn het vrijstaande figuren, maar reliëfs en penningen zijn niet vergeten. En wat de Waaslanders zeker veel deugd zal hebben gedaan is de expositie van het ontwerp van hun Vos van de Sint-Niklase Reynaertbank.

Albert Poels werd op 7 april 1903 geboren te Berchem, toen nog geen Antwerpen. Zijn vader was ornamentist van beroep, dit wil zeggen dat hij gevels en binnenhuizen met kunstzinnig ontworpen zaken opsierde, veelal nog in Lodewijk-stijlen. Hij groeide op in een artistiek milieu waarin hij veel beeldende kunstenaars en architecten ontmoette.

Buitenshuis kreeg Albert gedurende drie jaren les aan de plaatselijke academie. Vervolgens een jaar Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Antwerpen. Het dagonderwijs vond hij te saai en schoot naar zijn mening niet genoeg op. Daarom stapte hij over op avondlessen en volgde die gedurende zes jaren. Hij studeerde af met vele onderscheidingen. Zoals Albert zelf zegde had hij de stielkennis vooral aan vader Jan te danken. Diens werk moest een eenheid vormen met de architecturale gegevenheden van het op te sieren object. Zoon Albert voelde zich ook tot de bouwwereld aangetrokken en was thuis in architectonische ruimten. Als uiting daarvan trekken in zijn werk onder meer de plastiek voor de Lettergieterij te Amsterdam en voor Philips te Eindhoven, het Filip de Pillecynmonument, en vooral het ontwerp voor het Bevrijdingsmonument van Antwerpen de aandacht.

Wat de werkstijl van Albert Poels betreft het volgende. Van jongsaf wilde hij ‘weg van het zuivere realisme’ en zocht hij ‘een meer gestileerde lijn’. Hij vond aansluiting bij het kubisme. In zijn vroege reeks dierenstudies is dat goed te herkennen. Geleidelijk komt in zijn techniek een wat koud aandoende manier van uitdrukken van zijn gevoel en van zijn kijk op de wereld naar voren. In de loop van de jaren worden zijn

[p. 39]

werken minder cerebraal en meer innerlijk bewogen. De lijnen worden vrijer, sierlijker. Hij maakt zich los van de strakke vormenwereld. Hij wil kunst maken die door de gewone mensen begrepen kan worden en niet door de moderne-kunst-kenner alleen. Dichter Karel Vertommen zal over Poels' werk zeggen: ‘Er brandt een ziel in die geronnen sierlijkheid’.

In 1929 trouwde Poels en in datzelfde jaar had hij ook zijn eerste tentoonstelling. Vanaf dan kwamen er veel opdrachten, ook vanuit Nederland. In diezelfde tijd ontstaat zijn eerste Reynaertbeeld. De voorliefde voor de vos en nadien zeker ook voor Tijl Uilenspiegel, zal hem zijn gehele leven bijblijven. Alberts interesse voor het volkse, het volkseigene en de volkslegende blijkt ook uit de conterfeitsels van Het loze vissertje, Het kwezelke en Tineke van Heule. Talrijk zijn de beeltenissen van religieuze aard: mooi, monumentaal en devoot. Zij sieren kerken, kloosters, scholen, kerkhoven en andere openbare plaatsen op. Zo waren op de tentoonstelling onder andere een sublieme Sint-Willibrordus en een ingetogen Sint-Antonius te zien. Het gelukt Poels steeds verstaanbaar te zijn voor iedereen.

De in zijn werk meest opvallende en terugkerende figuur is Tijl Uilenspiegel. Een meer dan voortreffelijke tweede plaats is voor Reynaert, die trouwens eerder gestalte kreeg. De inspiratie voor de vos deed Poels op in de Antwerpse Zoo.

Trots was hij op zijn Bevrijdingsmonument. De stad Antwerpen had na de Tweede Wereldoorlog een prijsvraag uitgeschreven voor een ontwerp van een oorlogs-herdenkingsteken. Albert Poels maakt een ontwerp voor een majestueus bouwsel waarop onder meer een zeer grote Reynaert en een even grote Tijl prijkten. Poels won de wedstrijd, maar door ongelooflijke politieke machinaties is het plan nooit uitgevoerd.

Het is al in 1963, enkele besturen verder, als Poels alsnog een opdracht van de stad Antwerpen krijgt. Vlakbij Het Steen wordt de Lange Wapper onthuld. Als het aan Camille Huysmans lag, waren er nog twee reuzen gebouwd door Poels. Huysmans was zo enthousiast over een beeldengroep van Tijl en Reynaert die hij had gekregen, dat hij aan de stadse kant van de tunnel Tijl Uilenspiegel wilde laten oprichten, terwijl aan de Wase ingang Reynaert de vos moest verrijzen. Beide uiteraard van de hand van Poels. Burgemeester Huysmans kende beide folkloristische figuren al langer. In de jaren 1934 en 1935 had hij voordrachten over deze roemruchte schelmen gehouden. Deze oraties zijn in de vorm van een opstel gepubliceerd in 1937: Les quatres types, waarin na Tijl en Reynaert ook de Duivel aan bod komt in een tweede opstel. In 1966 zorgt Huysmans voor een Nederlandse vertaling: De vier kerels. De vier zijn dan Tijl, Reynaert, de Demon en de Duivel. In dit werkje analyseert de schrijver op eigenzinnige wijze de Waalse Uilenspiegel en de Vlaamse Reynaert. De beelden zijn er nooit gekomen. Jammer, de Waaslandtunnel zou er een stuk fraaier en indrukwekkender hebben uitgezien.

[p. 40]

Beeldhouwer Poels ging bij het ontwerpen van zijn scheppingen nooit onvoorbereid te werk. In de weergave van figuren als Tijl Uilenspiegel en Reynaert de vos valt de grondigheid van de studie van de literaire bronnen te herkennen. Met name in de uitbeelding van de vele dierenfiguren - dus niet alleen de vos - uit het Reynaertverhaal is te zien hoe Poels de details van het verhaal tot zich heeft laten doordringen. In de reeks vossen, die allen Reynaert heten, die Albert Poels in tientallen jaren heeft vervaardigd, is te zien dat zijn uitdrukkingswijzen steeds in harmonie zijn met het leven van zijn tijd. In het algemeen is zijn kunst zeker eigentijds. Ze mist echter de te sterke cerebrale, idealistische wanorde van vele avantgardisten van de twintigste eeuw. Herkenbaarheid van vormen, maar ook van gevoelens, staat voorop. Laat me er enkele noemen: vreugde, verdriet, schalksheid, sluwheid, heimwee, mededogen, eerbied, trots. Deze en andere emoties en karaktereigenschappen zijn door Poels aangeduid en verwerkt met meer of minder volksheid en met meer of minder cerebraliteit, maar steeds met te waarderen gevoel voor schoonheid. En het is deze schoonheid die door de grote meerderheid van de toeschouwers wordt herkend.

Nog enkele opmerkingen over de Poels-expositie. Het is jammer dat zovele objecten achter glas moesten, waardoor de weerkaatsing van licht uit vele bronnen en weerspiegeling van de objecten in elkaars glazen omhulsels hier en daar afbreuk deden aan het visuele genoegen. Jammer ook dat er geen beschrijvende en geïllustreerde catalogus de tentoonstelling begeleidde. Overigens, deze waardevolle tentoonstelling liet reliëfs, penningen, bustes en beelden van familieleden van de kunstenaar, van zijn vrienden, van geleerden, kunstenaars en heiligen zien. Verder ontwerpen van monumenten, van beelden en beeldengroepen, van de vos het meest.

Het was een artistiek genoegen de realiteit plastisch weergegeven te zien in ‘afgeronde schoonheid’. Ik wacht gespannen af of er ooit nog een nieuw boekwerk zal verschijnen waarin een uitvoerige levensbeschrijving en een fotografisch totaaloverzicht van het werk van Poels wordt weergeven.

Wim GIELEN