Tiecelijn. Jaargang 9

[p. 33]

Reynaert in prent en exlibris

Begin 1994 koos de Adviesraad van het Exlibriscentrum van Sint-Niklaas ‘Ecologie’ als thema voor de wedstrijd 1995. De literatuurliefhebbers en Reynaerdofielen in de Raad hadden ‘Reynaert de vos’ als nieuw thema voorgesteld, naar eigen inspiratie en visie van de kunstenaar uit te beelden en mogelijk ook te actualiseren. Maar een kleine meerderheid in de Adviesraad kon zich met Reynaert als thema niet verzoenen en verwees Reynaert naar een eventueel latere wedstrijd. Maar van uitstel komt dikwijls afstel.

Daarom besloot het bestuur van de v.z.w. Tiecelijn-Reynaert zelf de stap te wagen. Het was overmoedig. Het werk was zwaar, maar werd beloond. Er werden wereldwijd 1400 kunstenaars aangeschreven met de vraag tot deelname. Maar liefst 428 kunstenaars uit 35 landen reageerden en namen met 764 exlibris deel aan de wedstrijd. Kwantitatief werd de competitie een uitschieter, maar ook kwalitatief. Er werden zeer veel iconografisch boeiende nieuwe prenten ingezonden met veel grafische hoogstandjes, veelal los van de traditionele Reynaerticonografie. Een selectie van de ingezonden werken wordt tentoongesteld te Sint-Niklaas in de Cipierage op de Grote Markt 45-46, van 23 mei tot 16 juni 1996. Vervolgens wordt ze geëxposeerd in Lokeren en na de zomervakantie in Lint, Sint-Gillis-Waas en Stekene. Ook Tessenderlo en Rupelmonde staan op het programma (1997).

De jury onder leiding van Gerard Gaudaen stond voor een zware taak. Na een tweede selectieronde bleven 180 exlibris over. Geen prentjes met zomaar een vos op, zoals sceptici bij het vermelden van het Reynaertthema meenden te moeten opmerken. En tevens een thema dat de jeugd aansprak, getuige de vele inzendingen van deelnemers tot 30 jaar. Vele deelnemers hebben met vakmanschap en rijke verbeelding de sceptici ongelijk gegeven.

Waaraan hebben we de hoge kwaliteit van de inzendingen te danken? Vooreerst omdat de deelnemers trachtten goed werk te leveren voor een wedstrijd met een interessante prijzenpot. Maar ook belangrijk is dat de deelnemers in een wedstrijd minder gebonden zijn aan de wensen van de opdrachtgever. Het keurslijf van het dikwijls teveel willen in één prent, waaraan sommige opdrachtgevers zich nogal eens bezondigen, valt hier weg. De wedstrijd primeert. De volgende reden - en niet de minste - is dat de Reynaert sterk beeldend geschreven is. De iconografische scènes zijn er zo maar uit te plukken. Bovendien stipuleerde artikel 1 van het wedstrijdreglement dat de materie zo breed mogelijk kon geïnterpreteerd worden, waardoor zowat alle vosseverhalen en ook fabels in aanmerking kwamen. De kunstenaars hebben van deze grote vrijheid dankbaar gebruik gemaakt. Het zal veel tijd vergen om de 764 prenten icono-

[p. 34]

grafisch te duiden. Ook de kwalitatief soms minder goede prenten kunnen voor de Reynaerticonografie en aanverwante vosseverhalen en -fabels verrijkend zijn.

Opvallend is de algemene bekendheid van de Reynaert in Oekraïne, dit door Ivan Franko's bewerking van Goethes Reineke Fuchs tot de Lis Mikita in het Oekraïens (zie Tiecelijn, 1994, p. 105). Uit Oekraïne kwamen er 69 inzendingen met dikwijls 2 tot 3 exlibris per deelnemer. De Oekraïeners werden op de voet gevolgd door de Russische buren met 61 deelnemers, geïnspireerd door de Reineke Lis. ‘Lis’ is het Russische, Oekraïense en Poolse woord voor vos. Bij de Russen was er een sterke vertegenwoordiging van wat men wel eens de ‘School van Sint-Petersburg’ noemt met zeer veel goede exlibris. Zo stuurde onder andere Joeri Ljoeksjin, zeer bekend om zijn serie exlibris geïnspireerd op het Finse Kalevala-epos, drie prachtige prenten in. Op een ervan is Reynaert President of America en staat hij achter de bekende presidentiële ‘desk’.

Opmerkelijk was de sterke vertegenwoordiging (17) van grafici uit Argentinië, met steeds betrekkelijk grote exlibris in felle kleuren. Fel volk, felle kleuren, de felle met de rcsse baard zal in zijn baard lachen. Kan hij na Columbus ook Zuid-Amerika veroveren? Ook Mexico en Uruguay zorgden voor inzendingen. En er was belangstelling van jong tot oud. De oudste deelnemer is 84 jaar en de jongste 5. Verderop zal ik het exlibris van de ouderdomsdeken bespreken.

Wat de populariteit van de stof betreft, zien we duidelijk twee scènes primeren: de vos en de haan (of kip of gans) en (wellicht de topscène) de vos en de raaf. De keuze van deze laatste scène gaat voor enkele kunstenaars misschien terug naar de Roman de Renart, maar meer dan waarschijnlijk zijn de meeste artiesten toch geïnspireerd door Jean de la Fontaines Le Corbeau et le Renard. ‘Maitre Corbeau, sur un arbre perché, / Tenoit en son bec un fromage.’ Een dankbaar onderwerp met veel, zeer goede prenten. Wie wil blijven nagenieten moet zich de catalogus aanschaffen, daar zullen ze ‘Maitre Corbeau’ voldoende ontmoeten, zelfs meer dan eens in de prijzen.

Een mooi voorbeeld van een exlibris over deze scène is de ets-aquatint van Zoltan Bagarus uit Hongarije voor Kristaly Adrienn (afb. p. 32). Een glunderende vos valt de kaas zo maar in de hand, terwijl de raaf te hoge noten zingt ‘pour montrer sa belle voix’. En letterlijk daarvoor zijn snavel te ver openzet, ‘Il ouvre un large bec, laisse tomber sa proie’. Een levendige speelse prent met de tekst goed geïntegreerd in het beeld, een schoolvoorbeeld van een goed exlibris. Maar er waren zoveel zeer goede exlibris dat hij zich met ‘sa belle voix’ niet in de prijzen kon zingen.

Dat kon Arkadi Poegatsjevski uit Oekraïne wel, met een juweeltje van een prent kon hij zich met de vos en de raaf op de tweede plaats nestelen.

[p. 35]

[p. 36]

Ook de oudste deelnemer zingt verder op dit thema. Bruno Wohlmuth uit Praag laat op zijn gekleurde linosnede een rosse vos begerig met open muil naar de kaas smachten (afb. p. 35). Uit de vorige prent weten we dat de kaas zal vallen.

Niet alle inzendingen waren conform het reglement. Enkele kunstenaars hebben daar niet genoeg aan gedacht of kenden de definitie van een exlibris onvoldoende. Het reglement was nochtans duidelijk: de exlibris moesten op naam (initialen waren niet verboden) van een levende persoon of een bestaande instelling staan. Toch kwamen pseudo-exlibris binnen zoals ‘Exlibris Roman de Renart’, ‘Exlibris Reineke Fuchs’ en ‘Exlibris Lis Mikita’. De prenten werden op hun kwaliteiten als exlibris beoordeeld, dus vielen zij uit de competitie. Hoewel de hoofdtoon op de iconografie en op de artistieke kwaliteit van de prent lag, werd natuurlijk ook de kwaliteit van de tekst en de integratie van de tekst in de prent kritisch bekeken. Daardoor is m.i. een prachtige ets van de Fin Simo Hannula juist buiten de prijzen gevallen en kwam hij ‘slechts’ bij de zeven prenten die genomineerd zijn en met een eervolle vermelding van de jury werden gehonoreerd. Het is een prachtige speelse, levendige prent, (afb. p. 37). Hannula's Reynaert laat alles en allen naar zijn pijpen dansen. En de letters dansen mee. Heeft hem dat punten gekost? In deze bijzonder sterke prent houdt Reynaert als poppenspelers zijn antagonisten in de hand als een alwetende en alles controlerende beweger. Het dansen van de letters links en rechts is logisch in het geheel van de compositie maar oogt volgens sommigen toch iets minder mooi. Maar de prent spreekt voor zichzelf. Jureren kan pijn doen!

Voor wie net buiten de prijzen valt en zo een prachtig werk aflevert, is de bekroning slechts uitstel. De zeven genomineerden kunnen evengoed de morele winnaars genoemd worden. Weer anderen vielen net buiten de nominaties, zoals Frank-Ivo van Damme met een exlibris voor Rik van Daele en de Slovaak Piacka met een boeiende reeks waarin wordt geïllustreerd hoe het beest in de mens zit. De transformatie mensdier doet je kippevel krijgen. Allemaal winnaars, stuk voor stuk.

De grootste winnaar is de stad Sint-Niklaas, die een volledige set krijgt aangeboden. Maar ook de Reynaerticonografie zelf triomfeert. Nooit in de geschiedenis van de Reynaert werd op één moment zoveel iconografisch hoogstaand werk in een dergelijke kwantiteit samengebracht. Er is nog exlibriskroniekstof voor vele Tiecelijnjaren.

Willy FELIERS

[p. 38]