Tiecelijn. Jaargang 8

[p. 29]

Reynaert op pad. Beknopt verslag

Goethe und Schiller im Exlibris

Herbert Schwarz, hoofdbibliothecaris van het Duitse Kronach, is een dynamische en kunstlievende man. In de tentoonstellingszaal van zijn Kreis- und Autobibliothek in Kronach richt hij ieder jaar vier tot zes tentoonstellingen in. En om de twee jaar een grote expositie. In 1994 werd ‘Goethe und Schiller im Exlibris’ geprogrammeerd.

Als begeleiding van de tentoonstelling werd een catalogus van 70 pagina's uitgegeven, zeer informatief en voorzien van tientallen illustraties. Aan de manifestatie werd deelgenomen door 135 kunstenaars uit zeventien landen. Er waren 285 exlibris te zien en tevens 85 prenten vrije grafiek. Voor Reynaerdofielen is vooral de iconografie rond Goethes Reineke Fuchs belangrijk. Zoals te verwachten was Faust met 71 prenten het meest voorkomende thema. Maar op de tweede plaats kwam Reineke Fuchs met 24 prenten. Die tweede plaats met een groot aantal prenten is merkwaardig, omdat een bewerking als de Reineke Fuchs veelal geen of maar geringe belangstelling krijgt. In de Goethe-kritiek en in naslagwerken komt de bewerking nauwelijks ter sprake. Een vergelijkbaar geval is de Reinaert in het oeuvre van Stijn Streuvels. Dat er toch veel prenten zijn met het Reineke Fuchs-motief kan niet anders worden verklaard dan door de talrijke beeldende scènes in de Reynaert/Reineke Fuchs.

België, en vooral Vlaanderen, is in de catalogus goed vertegenwoordigd. Marie Louise Albessart uit Wallonië met zes Schiller-exlibris, maar geen Reinekes. Van Frank-Ivo van Damme vinden we twee Goethe-exlibris, maar ook geen Reinekes. De zes exlibris en vier prenten vrije grafiek van Gerard Gaudaen zijn, op één na, allemaal Reynaertprenten. Twee van de beschreven prenten van Gaudaen werden opgenomen bij de illustraties. De eerste is een zeer mooie exlibris voor Christian Verbeke, ‘Reineke Fuchs als ‘Büsser’. Een geknielde Reynaert leest bijna vroom - zijn blik verraadt schijnheiligheid - de paternoster, met op zijn rug een korf boeken en een perkamentrol. De tweede is een verkleinde afbeelding van een Koning Nobel-prent, een houtgravure die als geschenk werd aangeboden aan de genodigden bij het 30-jarig bestaan van de Orde van de Vossestaart in 1993 te Bazel. De grootste oogst biedt het grafisch werk van Antoon Vermeylen met dertien prenten waarvan tien over Reynaert de vos. Eén ervan, een exlibris voor Johan de Batist, werd geselecteerd bij de illustraties (zie ook in Reynaert bloemleest Tiecelijn, p 28).

Deze voor verzamelaars van Reynaertprenten interessante catalogus is verkrijgbaar bij Herr Herbert Schwarz, Kreis- und Autobibliothek, Am Schulzentrum 1, D-96317 Kronach.

[Willy FELIERS]

[p. 30]

Le Roman de Renard geprojecteerd in de Botanique te Brussel

Op 26 februari 1965 overleed Ladislas Alexandrovitch Starewitch. Op één dag na, precies 30 jaar later werd zijn poppenanimatiefilm Le Roman de Renard in het ‘Centre Culturel Le Botanique’ vertoond. De film werd twee keer geprojecteerd: op 17 februari te 21.30 uur en op 25 februari om 15 uur, in het kader van Le festival du dessin animé et du film d'animation, ingericht van 16 tot 26 februari in Brussel (lees maar Bruxelles). Tijdens de festivaldagen werden de poppen die Starewitch voor zijn film maakte in de Passage 44 tentoongesteld.

Tegelijk en in samenwerking met dit Franstalige festival, en zelfs een weekje langer, liep ook een Vlaams Festival van de animatiefilm in Gent. Le Roman de Renard van Starewitch stond daar niet op het programma. Jammer.

Ladislas Starewitch is een in 1882 in Moskou geboren Pool, die vanaf 1920 in de buurt van Parijs woonde en werkte. Met deze Renard was hij niet aan zijn proefstuk. Eerst in Moskou, later in Parijs, maakte hij talloze animatiefilms. Hij maakte ook films waarin geanimeerde poppen en gewone acteurs speelden, zoals Le Lys, La Souffrance et la résurrection de la Belgique. Une Allégorie d'aujourd'hui. Op de middelbare school toonde hij al veel interesse voor tekenen en schilderen, maar ook voor de entomologie. Zijn allereerste animatiefilm realiseerde hij met dode insekten. Van dode insekten naar zelfgemaakte marionetten en de fabelwereld van onder andere La Fontaine lijkt een logische stap. In het artikel in World Film News noemde Marie Seton hem ‘de moderne Aesopus’ en zijn Le Roman de Renard ‘wellicht de belangrijkste van zijn eerste geluidfilms’. Met dat geluid liep het trouwens niet van een leien dakje. Toen de filmopnames voor zijn Renard klaar waren, moest Starewitch op zoek gaan naar een nieuwe producer om de klankband te kunnen realiseren. Uiteindelijk kwamen dan twee versies op de markt. In 1937 werd een Duitse Reinicke Fuchs uitgebracht, geproduced door UFA, met muziek van Julius Kopsch. In 1941 was ook een Franse versie klaar, geproduced door Roger Richebé, met muziek van Vincent Scotto en dialogen van Jean Nohain en Antoinette Nordmann.

Het scenario voor de film werd geschreven door Irène Starewitch, die haar vader ook hielp bij de animatie en de beeldregie. Het verhaal gaat terug op de middeleeuwse overleveringen: de misdaden van Renart, de aanklachten, de dagingen, het proces, de veroordeling, het schatverhaal, het duel en het beleg van Maupertuis... In 1929, het jaar waarin met de filmopnames werd gestart, kwam in Frankijk een Franse vertaling uit van Goethes Reineke Fuchs, met de tekeningen van Kaulbach. Sommige details in de film, zoals de lachende korenaren, doen wel even aan Kaulbach denken. Maar wie

[p. 31]

dieren gaat antropomorfiseren kan moeilijk om Kaulbach en Grandville heen. Of je moet Walt Disney heten, maar dan ken je de Reynaert weer niet.

Starewitch leverde een mooi werkstukje af. Het hele verhaal wordt doorschoten met flashbacks en toekomstdromen. Opvallend waren enkele gewilde anachronismen. Voor een vleugje erotiek zorgde Nobels vrouw, wanneer ze zich verongelijkt van haar gemaal afwendt en daarbij uitdagend een flink stuk ontbloot dijbeen laat zien. De leeuw wordt er warm noch koud van. Het publiek vond het grappig en misschien was het in 1930, toen de film gemaakt werden wel een gewaagde scène. Net als de hijgende maar zedig bedekte boezems. Castraties, verkrachtingen en priesters komen in het verhaal niet voor, wel een verliefde Tibert die een ‘romance’ ten gehore brengt voor de koningin, die daar niet ongevoelig voor is. Tijdens het proces echter moet de intussen deerlijk toegetakelde kater het bij de koningin duidelijk afleggen tegen Renart. Geen sex dus, maar wel geweld: knok- en valpartijen, waar het publiek evenveel van genoot als van de wekelijkse portie van hetzelfde bij tv-uitzendingen met ‘grappige’ homevideo's, onder het motto: ‘Hoe harder de klap, hoe leuker de grap’. Hiermee wil ik niet gezegd hebben dat deze animatiefilm van hetzelfde allooi zou zijn als die homevideo's. Deze Roman de Renard charmeert door zijn ogenschijnlijke eenvoud, zijn bijwijlen poëtische beelden, de leuke vondsten en vooral het vakmanschap van de animator.

Starewitch werkte achttien maanden aan het beeldmateriaal van deze zwart-witfilm, die 65 minuten duurt. Ik heb me laten vertellen dat er voor de speelduur 93.600 beelden nodig zijn. Van Starewitch is bekend dat hij al zijn poppen zelf maakte, in scène zette en filmde. Een hele klus dus, waardoor onze bewondering alleen maar groter wordt.

Die poppen en enkele decors, ook uit andere films van Starewitch, waren ook nog eens te bewonderen op een uitgebreide tentoonstelling in het auditorium van ‘Passage 44’. Het was interessant de ‘acteurs’ eens van dichterbij te kunnen zien, poserend in hun kleurige kleding voor de mooie decors. Voor zijn poppen gebruikte Starewitch allerlei materialen, maar de hoofdrolspelers kregen gezichten van zeemleer, een zeer geschikt materiaal om wisselende gezichtsuitdrukkingen te creëren. Voor eenzelfde personage werden meerdere poppen vervaardigd, verschillend in grootte. Deze boeiende tentoonstelling bewees nog maar eens hoe hard aan de film werd gewerkt. Starewitch mocht gerust trots zijn op zijn resultaat. Alleen jammer dat de film zo weinig bekendheid geniet. Hij wordt wel, als enige film overigens, vermeld in de filmografie in: Maurice Genevoix, Le Roman de Renard, Presses Pocket, 1991. Volgens diezelfde filmografie zou de Franse versie van de film slechts twee keer in roulatie gebracht zijn, met name in 1941 en in 1990, telkens in Parijs.

De vertoning, gekoppeld aan de tentoonstelling, mag best nog eens overgedaan worden. Ergens in Vlaanderen, bijvoorbeeld.

[Willy DEVREESE]