Tiecelijn. Jaargang 7

[p. 168]

Reynaert-ex-libris-kroniek

De beer is weer aan de eer, binnen het jaar krijgt hebzuchtige Bruun een tweede themanummer. De prachtige eerste daging is door grafici al dikwijls in beeld gebracht. Maar nu hebben we een ex-libris waar de beer nog niet klem zit. Hij verkeert nog in uitstekende vorm en is nog niet een ‘so leelijc dier’. Meester-taalvirtuoos Reynaert is hem aan het bepraten, en spreekt listig tot Bruun: ‘Maar, vond de koning geen andere boodschapper om mij te verwittigen? Gij zijt toch de beste en edelste here van 't hof!’ (Streuvels). Eerst maakt hij Bruun tot de ‘edelste here’ en na die vleierij gaat hij zijn vraatzucht aanspreken: ‘Schamele kost at ik, here Bruin. Wij geringe lieden moeten ons helpen met... Goede, verse honigraten heb ik in overvloed; die moet ik eten, daartoe heeft de nood mij gedwongen omdat ik anders niet en vond. En maar rechts heb ik die dingen binnen of 'k voele pijn en ongemak. Bruin had geluisterd met zijn muile open.’ (Streuvels).

Hier kunnen we de stap zetten naar de prent. De grafica heeft deze scène zeer realistisch en suggestief uitgebeeld. Met ‘zijn muile open’, likkebaardend luistert Bruun naar Reynaert die nog half in zijn donker hol verscholen zit. In de achtergrond ontwaren we Lamfrets hof met de verraderlijke boomstam op het erf. Men zou het een prent in de traditie van de tekstondersteunende illustraties kunnen noemen. Maar toch niet volledig. De kunstenares trekt toch vooral de aandacht op de hebzucht van de beer. Bruun droomt van een honingfestijn. Ze plaatst Reynaert in een natuurgetrouwe omgeving, en niet voor de poort van kasteel Malpertuus. Het ex-libris heeft ook een voorgeschiedenis. Het is een deel van een grotere prent: ‘De drie koningsboden’, een zwart-wit lijnets (29,5 × 10,5 cm) uit 1994, handgedrukt in een oplage van twaalf. Op deze horizontale prent zien we naast elkaar de drie dagingen, de drie taferelen vloeien vlot in elkaar over. De kunstenares heeft dan de plaat in drie delen gesneden en zo de prent verwerkt tot drie ex-libris. Bij de eerste afdruk van de grote prent is een doorschijnend schutblad toegevoegd met de voorgestelde verdeling, waarop je kan zien hoe de afzonderlijke ex-libris zijn uitgesneden. Het hier afgebeelde ex-libris kreeg als onderschrift: ‘Reynaert vertelt Bruun over de honing waarvan hij moest eten. Bruun luistert met wijd-open bek en droomt van de lekkernij’.

De kunstenares, Anita Christiaens uit Tongeren, heeft een grafische opleiding genoten en geeft ook les in die materie. Ze toonde al vroeger belangstelling voor Reynaert, zoals blijkt op een vroegere grote kleurenets van 27,5 × 21,5 cm waarop een slanke Reynaert de raaf listig zijn kaas ontfutselt. En op een prent in de prent zien we de vos met de kaas wegvluchten. Ze heeft ook al enkele ex-libris gemaakt over andere thema's, maar toch dikwijls met dieren. Op de afgebeelde ets kon ze dieper gaan en één van de zeven hoofdzonden, de hebzucht (van Bruun), uitbundig visualiseren.

Voor beeldende kunstenaars en auteurs is het talent tot inleving belangrijk. De deze zomer overleden schrijver en Nobelprijswinnaar Elias Canetti schreef dat enkel een groot auteur zich volledig kan inleven in zijn personage(s), ja zelfs tot in een metamorfose zoals Kafka in Die Verwandlung, waarin we lezen hoe Gregor Samsa op een morgen in een

[p. 169]

monsterachtig dier is veranderd. De Reynaertauteur had ook een dergelijk groot talent tot inleving, zodat hij de menselijke hebbelijkheden en ondeugden, de karakters achter het dierenmasker kon oproepen. Zouden Willems tijdgenoten de Reynaert gelezen of aanhoord hebben als een sleutelroman? Volgens Jozef de Wilde en Luk Wenseleers zit er achter de beer een concrete bekende figuur. Maar was het bij Willem niet universeler? Zit er achter het masker van de beer, die Anita Christiaens zo smakelijk laat likkebaarden, niet dé hebzuchtige mens? Geen exacte persoon, ook niet in een reële wereld, maar een verbeeldingsfiguur in een gecreëerde wereld, een wereld van woorden. Als we gaan speuren bij schrijvers van de laatste decennia zijn er zeker enkele te vinden waar men kan nagaan hoe ze verschillende bestaande modellen hebben samengelegd tot hun imaginaire romanfiguur. Was dat bij Willem zoveel anders? Was de mens achter het dierenmasker, slechts één bestaande figuur, of had hij er meer in gedachten, die hij kon samensmeden tot zijn diep-ingeleefde, imaginaire figuur? Liet hij zijn figuren optreden in een bestaand dorp en landschap of was het een samenleggen van herinneringsbeelden op zijn netvlies tot zijn uiteindelijk toch imaginair dorp en landschap van woorden?

Laten we met deze open vraag, voer voor literatuurwetenschappers, de beer grafisch van zijn honingmaal dromen en likkebaarden. Zo kunnen er nog ‘vele boucke’ geschreven worden, die misschien wel niet waar zijn, maar toch boeiend.

[Willy FELIERS]