Tiecelijn. Jaargang 7

[p. 49]

Reynaerdiefje

Twee uitspraken vielen mij de laatste maanden op:

Was het verbazingwekkend, wat Wenseleers daar aan onbekende rijkdommen naar boven had gespit, over een verhaal dat voor ons toch volledig uitgemolken geleken had [sic], en dat aan onze universiteiten bijna als iets volkomen op zichzelf staand behandeld werd, zodat alleen charlatans en neo-romantici in apokriefe bronnen nog hun tijd plachten te verdoen aan zoekwerk en spekulaties naar de ware identiteit van ene Willem [...]’; en:

Mercator mag geen Reinaert worden.

Het eerste citaat komt uit de wat lauwe, schaapachtige boekbespreking van dr. Luk Wenseleers' De pels van de vos door Sus van Elzen in het Vlaamse weekblad Knack, de tweede uit een interview van Hugo de Looze met drs. Theo Penneman in Het Nieuwsblad over het Mercatorjaar 1994 in het Waasland. Ogenschijnlijk hebben beide uitspraken geen verband met elkaar, maar toch.

Penneman, nooit bang van een kritische noot, heeft vanuit zijn gezichtspunt een stukje gelijk. Wellicht bedoelt hij dat de figuur van Reynaert in het verleden te veel de folkloristische en commerciële kant is opgegaan. En hij is niet de enige die zo denkt. In het Mercatorjaar wil hij de ‘Wase’ cartograaf voor dergelijke zijstapjes behoeden. Alleen, nog nooit manifesteerde zich op een zo korte tijd een dergelijke explosie aan Mercatorgadgets en -initiatieven: exlibriswedstrijd, naamgeving van zalen, Mercatorgebak, -bloemen, -hoeden, -reus, -menu's, -routes, enz. Nog nooit was men getuige van een dusdanig gebruiken van een historische figuur als die van Mercator. Ik heb er niets op tegen dat een dergelijk fenomeen zich voordoet, dat Penneman het Mercatorjaar gebruikt om een lang verhoopte astrologie-tentoonstelling (overigens een parel!) te realiseren. En dit voor een figuur die in het begin van de negentiende eeuw van de aardbol leek verdwenen, tot Vlaanderen zijn eigen nationale figuren zocht. Ook de Reynaerdianen kennen dit verhaal. Reynaert en Mercator kenden een vergelijkbare evolutie in de vorige eeuw. Wat echter met Reynaert gebeurd is in de loop van de laatste 40 jaar, wordt thans bij Mercator gerealiseerd in één jaar.

En wij juichen dit toe. Niet de excessen, wel de brede waaier van activiteiten, gericht op diverse bevolkingsgroepen en op diverse sectoren van de vrijetijdsbesteding. Hier heeft de vos echter een beentje voor. De Reynaertbeleving kan steunen op een onderbouw van wetenschappelijk onderzoek. De laatste acht jaar verschenen niet minder dan vijf Reynaertproefschriften (en dan rekenen we de Roman de Renart niet eens mee).

Tiecelijn beoogt de vele facetten van het vossebeeld te laten zien: het wetenschappelijke en het populaire, het professionele en het amateuristische, het literaire en het toeristische. De figuur van Reynaert kon zolang overleven - dat bewijst het onderzoek - doordat Reynaert zich steeds weer aanpaste aan andere omgevingen, steeds dienstig was in andere situaties. Deze eigenschap deelt hij met Uilenspiegel, Robin Hood, Don Quichote, Willem Tell en vele andere literaire en historische figuren.

[p. 50]

Misschien moeten we Pennemans citaat wel omkeren: ‘Reynaert mag geen Mercator worden’. Reynaert moet blijvend bestudeerd worden en mag niet afglijden tot een figuur die alleen opgepoetst wordt bij geboorte- en sterfjaren. Gelukkig bezit de Wase Oudheidkundige Kring genoeg know how en zetelen in zijn bestuurskring genoeg gewaardeerde specialisten, om het Mercatoronderzoek gestalte te geven en te stimuleren. Maar wat als 1994 voorbij is? Hopelijk heeft het Mercatoronderzoek genoeg blijvende wetenschappelijke stimuli gekregen? Hopelijk kan dit ook op Reynaertgebied blijven gebeuren. Want weer staan in Vlaanderen (vooral) en Nederland drastische besparingen bovenaan de academische agenda's. Pas dan zullen we terecht komen in de situatie die Van Elzen aangeeft.

Tot nu toe was er geen breuk tussen ivoren universitaire torens en de buitenwacht, tot nu toe was geen sprake van romantische charlatans die de Reynaert op universitair niveau bestudeerden, of van amateurs die dit etiket kregen. Wij vragen ons trouwens af in welk opzicht het werk van Wenseleers verschilt in dat van bijvoorbeeld een De Wilde en een Nonneman?

Door de combinatie van vulgariserende publikaties en wetenschappelijke uitgaven is de Reynaertstudie erin geslaagd binnen te dringen bij een relatief groot publiek en wordt de stof met plezier meegedeeld en beluisterd in het middelbaar onderwijs.

De combinatie van vernieuwende inzichten, het continu bijscholen en informeren van liefhebbers en het laten kennis maken met de vele facetten van de onuitputtelijke Reynaertstof, dat alles staat centraal in de bezigheden van de v.z.w. Tiecelijn-Reynaert.

Dit Tiecelijn-nummer is een themanummer rond de tweehonderdste verjaardag van de Reynaertbewerking van Johann Wolfgang von Goethe. Diverse specialisten belichten vanuit verscheidene invalshoeken deze publikatie. De artikels vullen elkaar aan en schetsen zo geleidelijk een steeds duidelijker portret van Goethe, zijn bewerking en de illustratoren ervan. Kleine herhalingen zijn inherent aan de behandelde materie. Horst Klitzing, directeur van de ‘Arbeitsstelle Reineke Fuchs’, verbonden aan het prestigieuze Goethe-Museum van Düsseldorf, leidt de materie in en concentreert zich op de ontstaansgeschiedenis, de bronnen en vooral op de lauwe receptie van Goethes tijdgenoten en medestanders. Willy Feliers bespreekt een Goethe-ex-libris en leidt de tekeningen van Allart van Everdingen in, die Goethe zeker hebben beïnvloed, en die postuum diens werk sierden. Een andere Goethe-illustrator is Wilhelm von Kaulbach, die in 1846, in een even revolutionaire tijd als die van Goethe, een onsterfelijke reeks gravures ontwierp. Erwin Verzandvoort onderzoekt de Kaulbach-teksten in ‘beeld’. De illustraties bij deze bijdrage staan verspreid in dit nummer. Ze zijn overgenomen uit de ‘Insel Taschenbuch, nr. 125’ (1975).

Dezelfde Kaulbach-illustraties leverden op het einde van de negentiende eeuw de inspiratie aan een Antwerpse schilder-decorateur. Rik van Daele brengt verslag uit van zijn onderzoek en schetst een portret van decorateur Henri Verbuecken. Goethe staat dan weer centraal in de prestigieuze ‘Reineke Fuchs’-tentoonstelling die vanaf 7 mei in het

[p. 51]

stadskantoor van Hulst wordt georganiseerd. Bibliofiel en reynaerdist Wim Gielen leidt in en legt in zijn bijdrage de nadruk op de latere drukgeschiedenis van de Goethe-uitgaven. Marcel Ryssen ten slotte waagt zich aan een getrouwe vertaling van de beginverzen van Goethes Reineke Fuchs. Hij eerbiedigde zoveel mogelijk de interpunctie van Goethe en de splitsing van de versregels. Goethes hexameters werden niet behouden. Hij vertaalde naar de uitgave van F. Düsel, Goethes Werke, Dritter Band (Leipzig, z.d.), p. 236-238, vers 1-88. Marcel Ryssen was ook verantwoordelijk voor de vertaling van Klitzings artikel.

Deze Tiecelijn opent echter met een verrassende bijdrage van de Leuvense hoogleraar in de renaissanceliteratuur Karel Porteman. Hij vond in het Haags liederenhandschrift een zeer positief geconnoteerde Reynaert. Het middeleeuwse vossebeeld is misschien aan een aantal correcties toe. Of gaat het enkel om een hond in het kegelspel?

Rik VAN DAELE