Tiecelijn. Jaargang 5

[p. 105]

Firmin de Vos: portret van een beeldhouwer

Firmin De Vos

Neen, je kan er niet naast kijken wanneer je door de dorpskom van Lochristi rijdt. En nu zeker niet, waar de doorvaart ministerieel werd versmald ter beteugeling van al te voortvarende chauffeurs. Op het vroegere kerkhof, vóór de kerk, slankt een rilde vos, erg wit en met fier-beschuldigende kop. Zijn rechterpoot, een hand bijna, lijnt uit op een gestrekte vinger die manifest de snode samenzweerders aanwijst, die met hun koppen op de hoge sokkel prijken. De andere poot houdt Reynaert overtuigd ter hoogte van zijn hart als wil hij zijn integriteit daarmee accentueren. Nadien zal de beeldhouwer Firmin de Vos mij inderdaad bevestigen dat dit zijn bedoeling was. Een bijzonder knap beeld, treffend door zijn eenvoud - alle overbodige details verdwenen om des te meer accent te leggen op de idee. Sierlijk-elegant van lijn, vloeiend, slank en spits. Fijn in zijn traditionele pij oogt de vos als een zelfbewust heerschap, sympathiek en toch vals. Het staat er sedert 1965 en is vervaardigd uit Franse steen. Tussen haakjes, ook de kerk vraagt even aandacht: uit de dertiende eeuw en opgetrokken in Balegemse steen. Maar meer aandacht zal de vossejager wellicht hebben voor de kolom naast Reynaert: een kop van Dr. Jef Goossenaerts, eminent Gents Reynaerdist, die mede verantwoordelijk was voor de eerste Reynaertroute van 1955. Ook dat beeld werd door Firmin de Vos gemaakt. Wanneer ik even later knus neergezeten ben in een zetel van zijn woon, vertelt hij mij over zijn relatie met Goossenaerts. Ze dateert al uit zijn studententijd in de Gentse academie. Het was oorlog en Goossenaerts organiseerde tentoonstellingen over het graafschap Vlaanderen. Zo leerde hij hem kennen. Hij trok naar vele van Goossenaerts' spreekbeurten, vond hem zeer sympathiek en interessant en trok op de duur als student overal mee. Niet zo maar, want hij schetste voor deze gelegenheden tekeningen van de vos en stelde die aan de muren van de vele zalen en zaaltjes ten toon. Soms verkocht hij er dan wel eentje. Meteen was de belangstelling van Firmin de Vos voor Reynaert gewekt. Hij las erover terwijl zijn vriendschap en samenwerking met Goossenaerts steeds hechter werd. Na de oorlog waren er moeilijkheden, maar de sympathie bleef en wanneer Goossenaerts opnieuw ging spreken, was Firmin er weer bij. In zijn atelier staat een bijzonder mooie kop van zijn vroegere vriend. Hij vond het dan ook meer dan passend dat naast het vossebeeld ook een duidelijke herinnering zou aanwezig zijn aan die grote man die

[p. 106]

Goossenaerts was geweest, met trouwens een uitzonderlijke betekenis voor het Reynaertonderzoek in het Gentse en het Waasland. Intussen maakt Firmin de Vos mij erop attent dat het niet zijn naam was die hem tot Reynaertminnaar maakte, maar de vriendschap met Jef Goossenaerts.

Over het beeld zelf vertelt hij mij nog meer bijzonderheden. In zijn atelier stond reeds een klein, vroeger gemaakt model van de vos. Ingewijden wisten dit en toen het plan vaste vorm kreeg om een Reynaertbeeld op te richten werd spontaan aan De Vos gedacht. Die vond dat het beeld in Hijfte moest worden geplaatst, de plek waar, zo het verhaal vertelt, de samenzwering plaatsgreep tijdens een donkere nacht. Maar Jozef van Overstraeten, de toenmalige voorzitter van de VTB-VAB was onwrikbaar: het beeld zou te Lochristi staan, daar of nergens. Er werd een piket geslagen op de plaats waar het beeld verrijzen zou. Meteen stootte men op een oude grafkelder, die fluks met stortbeton werd opgevuld. Het beeld mocht uiteraard niet veel kosten (we leven toch in Vlaanderen) en werd in fragmenten in het atelier vervaardigd. Honderdduizend was de limiet voor dit viereneenhalve meter hoge beeld. Niet direct te verplaatsen natuurlijk, en om de kosten te dekken deed de beeldhouwer beroep op EBES, dat juist in zijn straat elektriciteitspalen aan het plaatsen was. ‘Net iets voor jullie’, zei de beeldhouwer. Met een kraan werd de vos heel voorzichtig naar zijn definitieve standplaats gereden. Een Reynaertstreek als je wil van De Vos.

Ook in Destelbergen staat een prachtig beeld van De Vos. In het gemeentepark, langsheen de drukke weg naar Gent en bijna in de schaduw (waren de prachtige bomen er niet) van het kastelige gemeentehuis tronen Bruun en Reynaert in duidelijk verschillende gemoedsgesteltenissen, want het gaat om de fameuze scène op het erf van timmerman Lamfroyt. Wie de vele discussies over de plaatsnamen in Van den vos reynaerde min of meer volgt, zal wellicht weten dat Destelbergen met de Damslootvallei door heel wat vossejagers als het dorp uit de Reynaert wordt gezien, waar ook de rivier doorheenvloeide en alwaar Bruun zijn kwalijk avontuur beleefde. Meer naar het Waasland toe zou Malpertuus hebben gestaan (Beervelde) en de schuur waar Tibeert weliswaar geen muizen, maar een pastoorstestikel oogstte, zou eveneens in Destelbergen moeten gezocht worden. Hoe dan ook, het gaat weer om een prachtig beeld in de duidelijk herkenbare stijl van Firmin de Vos: vloeiend in ononderbroken lijnen, sober en toch veelbetekenend. Het staat er sedert 1985 en werd geschonken door de Kunst en Cultuurking ‘Rond de Damvallei’, die toen tien jaar bestond. Dezelfde snaakse vossekop als die van Lochristi, gespannen van intens genot om de dwaze pijn van een stomme beer. Bruun steunt log op zijn gestrekte achterpoten en kijkt meewarig verrast een onpeilbare verte in. Een prachtige momentopname van de meest populaire gebeurtenis in het Reynaertverhaal. Een enorme vossestaart golft weg in de pij en één hand beroert nog als het ware een wig, terwijl de berepoten quasi onherroepelijk gekneld zitten tussen de toegeslagen boomstam. Verzaligde dwaasheid waarin een nog maar ampere gespannenheid om zich te bevrijden lijnt en een

[p. 107]

kaarsrechte Reynaert, tintelend van triomfantelijke binnenpret. Dat in de werkelijkheid een vos tegenover een beer veel kleiner uitvalt, stoort echt niet.

Firmin de Vos vertelt me nog één van zijn Reynaertstreken naar aanleiding van deze beeldengroep. Inwoners van Destelbergen verkneukelen zich uitermate over het gezicht van de beer. Eén van hen zei ooit tegen de beeldhouwer: ‘Als ik dat gezicht van de beer zie, dan denk ik spontaan aan...’, waarop uiteraard hier een niet te citeren naam volgde. ‘Inderdaad’, vertelt De Vos, ‘ik stak er duidelijk een gezicht in van een alom bekende autochtoon. In Destelbergen weten ze dat, ze kennen hem en er wordt fijntjes om gelachen.’ Wat de beeldhouwer ook prettig vindt is dat een Vlaams symbool in de (vroeger) eerder Fransgetinte kastelengemeente -ook residentie-uitwijk van Gent- zijn plaats kon vinden. Het ging niet zonder gebakkelei en tegenstand, zelfs de pastoor was kwaad, maar een dosis onkunde betreffende de Nederlandse literatuur enerzijds en studentikoze initiatieven anderzijds (met milde steun van De Vos) zorgden er ten slotte voor dat het beeld er kwam.

Firmin de Vos is een prater. Hij debiteert ononderbroken zodat mijn notities achterna hinken en, nu ik dit artikel uit mijn schrijfmachine tokkel, hier en daar volledig onleesbaar zijn. Maar hij boeit mij uitermate. ‘Een beeld moet iets vertellen’, zegt hij, ‘het moet aanspreken’. Gaandeweg leer ik een man waarderen met diepe inhoud. Hij lijdt onder onze oppervlakkige tijd, ervaart er de vele verloederingen van -niet in het minst van het milieuals erg pijnlijk, lijdt als het ware onder de geestelijke vervuiling van de mensen die de diep verankerde waarden van altijd blijkbaar aan het loswrikken zijn naar een bestaan toe waarin alleen nog genieten om het genieten en geestesdodende oppervlakkigheid de tendensen zijn. Vooral het teloorgaan van de trouw kwetst hem diep. Daarom maakt hij voortdurend beelden van echtparen die als het ware in elkaar vergroeid of verstrengeld zijn, niet verliefd kijkend naar elkaar, maar samen kijkend in eenzelfde richting, wat op ware liefde duidt. Firmin de Vos moet genezen door zijn eigen beelden van een wereld die hem bedroeft. In zijn tuin, voor en achter zijn huis, maar ook in zijn atelier, treffen de vele meditatieve beelden, die leven naar binnen toe, ietwat treurig-in-zich en wat de vorm betreft steeds weer zachtmoedig gevat in die vloeilijnen die overal zijn beelden onmiddellijk laten herkennen.

Maar het Reynaertmotief laat hem niet los. Ook de Reynaertreuzen van Hijfte-Lochristi zijn van zijn hand (Reynaert, Hermeline en Nobel). Die sakkerse deugniet blijft hem boeien. Niet dat Firmin zijn snode streken met zijn goedkeuring zegent -hij zelf geeft me de indruk een bijzonder zachtzinnig en goed mens te zijn- maar hij eerbiedigt, zo zegt hij, de geest van Reynaert. ‘Je moet ermee kunnen lachen, je herkent voortdurende eigentijdse toestanden, heel die deftige wereld, maar je zou eens moeten weten wat erachter zit. En dan zo iemand die lol maakt in die boel, zelf wel een schurk, maar toch ontmaskerend, blootleggend wat krom en scheef is zoals zijn eigen kromme paden. Grandioze kerel!’

[p. 108]

In zijn atelier wemelt het van allerlei vossebeeldjes, grotere en kleinere, steeds weer in die onvervreemdbare stijl van hem. Er waart iets tijdloos in. Expressie door versobering. Hij weet zelf niet meer waar er overal Reynaertbeelden van hem staan. Heel wat particulieren bestelden bij hem en ook in restaurants (o.a. te Overmere) prijkt werk van zijn hand. In het atelier van deze tengere man valt mij ook nog een kop op van die andere vossejager, die Maurits Gysseling heet.

Firmin de Vos werd geboren te Sint-Amandsberg in 1925. Als kind begon hij reeds te tekenen en hij volgde gedurende tien jaar les aan de Gentse academie (sierkunst, schilderen, beeldhouwen, tekenen en grafiek). Grote onderscheiding in die studies, vele prijzen en de titel van leraar vielen hem te beurt. In 1953 startte hij een privé-school in Gent en in 1962 bouwde hij een nieuw atelier in Destelbergen, Steenakkerstraat 10. Hij woont er nog altijd met zijn vrouw, in een niet zo opvallend huis, maar gezellig, gespaard van overbodige luxe, maar waar het duidelijk goed wonen is. Hij ontwierp en ontwerpt monumenten, medailles, historische stoeten (regisseert ze ook), bloemencorso's en festivals (begoniafestival van Lochristi), toneeldecors voor de Koninklijke Opera van Gent en restaureert bovendien schilderijen (vanaf de zeventiende eeuw) en beeldhouwwerk (Sint-Pietersabdij van Gent, kerken en kastelen). Verder ontwerpt hij logo's en affiches, geeft kleuradvies voor interieurs en schildert, schildert ononderbroken. Een bedrijvig man dus, waarvan onlangs in Kortenberg, naar aanleiding van het 150-jarig bestaan van het instituut voor geesteszieken een prachtig beeld werd onthuld, waarin weerom zijn diepste verlangen naar een zuivere en integere wereld uitgelijnd wordt.

Voor ik hem verlaat, laat hij mij nog even zijn verzameling Reynaertboeken zien. Veel zijn het er niet, wel merkwaardige tot en met een eerder zeldzame uitgave van Snoeck-Ducajou. Een Reynaertfan ten volle, zonder veel uiterlijk lawaai, maar doordringend. Waar dit felle dier toch zijn Malpertussen niet heeft opgetrokken...

[Marcel RYSSEN]