Tiecelijn. Jaargang 4

[p. 36]

Reynaert-ex-libris-kroniek

‘De vos weet vele dingen, maar de egel weet één belangrijk ding’. Deze uitspraak van de Griekse dichter Archilochos was voor de schrijver-filosoof Isaiah Berlin het fundament om een hele theorie op te bouwen over de vos-mens, die belangstelling heeft voor een breed spectrum van fenomenen en de egel-mens, die slechts één aspect uitspit, maar dan wel tot op de bodem.

John Bel heeft in zijn boekenkasten niet één schrijver wiens werk hij leest en verzamelt, maar wel een pracht van een collectie boeken van alle belangrijke Vlaamse auteurs. Het gaat veelal om eerste, gesigneerde drukken. Voor I. Berlin is John Bel dus een vos.

Heeft Bel daarom een vos gekozen op zijn ex-libris? Onbewust misschien wel. Er is echter meer. We laten hem zelf aan het woord:

‘Daar ik van de natuur hou en vooral van de planten en dieren die hier zeldzaam zijn, heeft Frank-Ivo van Damme een vos afgebeeld, temeer omdat Reynaert samen met Uilenspiegel een symbool is van de vrijheid, waarvoor wij in Vlaanderen nog steeds moeten weerbaar blijven [en hij verwijst naar de houding van de vos]. Kortom, ik waardeer in de Reynaertfiguur voornamelijk de vrijheidszin en het verstand.’

De ex-libris van John Bel, opusnummer 310 op de werklijst van Frank-Ivo van Damme, is uitgewerkt als een houtgravure en is iconografisch zeer rijk. Naast het Reynaertverhaal met de vos en zijn slachtoffer Coppe bindt John de vrouw de bel aan (een zogenaamde naam-ex-libris) en mag de leeuw ook klauwen.

[p. 37]

[p. 38]

Vlaanderen is rijk aan goede grafici. In het vorige nummer nam de redactie van Tiecelijn het gelukkige initiatief om Reynaertgrafiek van Gerard Gaudaen (Sint-Niklaas, ^o1927) te publiceren. Deze kunstenaar heeft ook vele Reynaert-ex-libris ontworpen en in hout gesneden. Gaudaen is nu minder actief als houtgraveur vanwege zijn drukke taak als directeur van de Antwerpse Academie, maar hij heeft talrijke prachtige ex-libris gemaakt. Hij is als xylograaf bekend tot ver buiten Vlaanderen.

Als we de draad -niet van Ariadne- maar van Isaiah Berlin weer opnemen en trachten af te dalen in het labyrint van de menselijke geest, dan is Gerard Gaudaen niettegenstaande zijn vele vosseafbeeldingen een egel-mens. Zeer vele beeldende kunstenaars bewerken het hele gamma van tekenen over schilderen en grafiek. Gaudaen heeft echter als een egel zijn stekels (burijn) enkel in het hout gedreven en is door deze zelfbeperking een meester-xylograaf geworden. Wij illustreren dit door een voorbeeld van een gelegenheidsgrafiek (een geboorteaankondiging van Joris de Vos) en een ex-libris.

Voor André Vercammen, voorzitter van de ex-libris-vereniging ‘Graphia’ ontwierp Gaudaen een zeer geslaagd Reynaert-ex-libris (houtgravure). In tegenstelling tot bijvoorbeeld de meeste Tsjechische kunstenaars maakt Gaudaen ex-libris op gebruiksformaat, zodat de prenten werkelijk als eigendomsmerk in de boeken kunnen ingekleefd worden.

Wie van de Reynaert houdt is wellicht ook een boekenminnaar en wil misschien wel iets meer weten over ex-libris. Die informatie is te vinden in een speciaal nummer (nr. 107) van het tijdschrift Graphia (uitgegeven door de gelijknamige vereniging). Het werd samengesteld door hoofdredacteur Luc van den Briele. Deze bekende luisterspelauteur is er niet alleen in geslaagd om een zeer informatief nummer vol te schrijven, maar hij deed dit bovendien op een erg leesbare en boeiende wijze. Zoals Van den vos Reynaerde het beste in zijn soort is, is Graphia het beste ex-libris-tijdschrift. Het is dan ook op het in 1990 in Duitsland gehouden ex-libriscongres terecht bekroond met de ‘Walter von Zur Westen Medaille’. Meer inlichtingen zijn te verkrijgen op het secretariaat van ‘Graphia’, Lange Rekstraat 13 te B-9100 Sint-Niklaas.

Willy FELIERS

[p. 39]