Tiecelijn. Jaargang 3

[p. 82]

Portret: Kenneth Varty, achtervolgd door de vos

Kenneth Varty

Kenneth Varty is ‘an Englishman in Scotland’. Hij werd geboren op 18 augustus 1927 in het landbouwdorpje Calke in Derbyshire. Hij studeerde van 1948 tot 1953 aan de universiteit van Nottingham (drie jaar Franse en Engelse literatuur en dan twee jaar voor zijn Ph.D.). Hij werd in 1953 medewerker aan de universiteit van Keele en vanaf 1961 aan de Leicester University. Sinds 1968 is hij Stevenson Professor of French aan de universiteit van Glasgow. Hij ging met pensioen in 1990. Hij is gespecialiseerd in de historische Franse taalkunde en in de Franse middeleeuwse en renaissance literatuur. Hij publiceerde in 1967 het standaardwerk van de (Engelse) Reynaerticonografie, Reynard the Fox, en in 1975 stichtte hij de internationale Reynard Society. Hij bleef er voorzitter van tot het Lausannecongres van 1989, toen hij de touwtjes doorgaf aan de Franse romanist G. Bianciotto. Varty publiceerde talloze artikels over de Reynaerticonografie en over de oudste Franse branches van de Roman de renart. Een Reynaertprofessor dus.

Wij profiteerden van zijn aanwezigheid in Antwerpen, waar hij de première van de musical Daer Fox bijwoonde, om hem op de rooster te leggen.

Hoe komt een Engelsman bij de ‘Roman de renart’?

‘Eigenlijk begon ik te werken over de Lyonese dichteres Louise Labé en ik promoveerde over deze renaissancistische auteur. In 1955 verliet de mediëvist van Keele de universiteit en hij werd niet vervangen. Ik vroeg of ik tijdelijk zijn plaats kon innemen en dit werd toegestaan. Op het verplichte programma voor de studenten Frans stond de eerste branche van de Roman de renart, toen zowel in Frankrijk als in Engeland quasi onbekend. In het academiejaar 1956-57, op een woensdagnamiddag, trok ik met mijn vrouw naar Nantwich en we bezochten er de St. Mary's Church. Ik vond er een vos in een van de misericorden. Dezelfde namiddag bezocht

[p. 83]

ik Chester Cathedral en opnieuw vond ik vier vossen. 's Morgens had ik tijdens de colleges aan de studenten nog verteld dat de Reynaertverhalen op uitzondering van de dertiende-eeuwse Of the Vox and of the Wolf en Chaucers Nun's Priest's Tale (ca. 1390) het Kanaal niet waren overgeraakt. Ik begon te twijfelen aan deze uitspraak en besloot te onderzoeken of ik d.m.v. iconografisch materiaal niet kon bewijzen dat de Reynaertstof in Engeland in de middeleeuwen wel bekend was door verhalen die nu niet meer bewaard zijn. Ik liet er geen gras over groeien en reeds de volgende dag stuurde ik een lezersbrief naar twee grote zondagskranten met daarin een vraag naar gegevens over sculpturen en illustraties tussen 1150 en 1550. Zowel The Sunday Times als The Observer drukten tot mijn verbazing de vraag af op dezelfde dag en in de laatste was de tekst geïllustreerd door Haro, de cartoonist van de krant. Dit resulteerde in meer dan 300 brieven, dit betekende vijf jaar van bezoek en studie. Nadien werd dezelfde vraag overgenomen in het Amerikaanse satirische weekblad The New Yorker, waar het bericht als een merkwaardig fenomeen werd becommentarieerd en geïllustreerd. En weer volgden brieven, nu Amerikaanse. Ik was begonnen met Reynaert na te jagen, maar op den duur werd ik opgejaagd door de vos. Ik trok zorgvuldig alle meldingen na en weekends en vakanties werden in kathedralen, bibliotheken en kastelen doorgebracht. Vele sporen bleken dood te lopen en ik vond vele honden en wolven. Toch bezat ik een overvloed aan materiaal. Ondertussen verliet ik Keele en werd ik benoemd als mediëvist te Nottingham. Uiteindelijk verscheen mijn Reynaertstudie in 1967.

De brieven bleven komen. Ik volgde de vos niet meer. De rollen waren nu omgedraaid. Ik werd gevolgd door de vos. De grootste vondst nadien was de ontdekking van de illustraties van de drukker Wynkyn de Worde. Ik publiceerde de resultaten



ervan in The Earliest Illustrated English Editions of “Reynard the Fox”; And their Links with the Earliest Illustrated continental Editons (Reynaert, Reynard, Reynake). Vertrekpunt waren de beroemde Bristol misericords, die dateerden van vóór de toen oudst gekende Engelse Reynaertillustraties (1620). Ik was dus op zoek naar

[p. 84]

Engelse Reynardhoutsneden die aan de basis zouden kunnen liggen van die misericorden en ik werd hierbij gestimuleerd door Mary Anderson die zelf een studie had gepubliceerd over middeleeuwse houtsnijkunst. Als bij toeval kreeg ik op een dag via de post een bruin pakje toegestuurd met een oude druk. Een geïllustreerde Caxtondruk van 1520. De eigenaar wist niet welke schat hij had!’

Heeft u nog grote plannen voor de onmiddellijke toekomst?

‘Door mijn pensioen komt tijd vrij voor onderzoek en lectuur en die ga ik ten volle benutten. De eerstvolgende maanden worden druk. Ik zal een aantal colleges geven te Cambridge en ondertussen een bijdrage schrijven voor het grote Mercatorfondsboek dat binnenkort zal verschijnen. Nadien plan ik om mijn Reynard the Fox uit 1967 te herwerken, want sindsdien heb ik heel wat nieuw materiaal verzameld. Ik zou dan de evolutie van de Reynaerticonografie in Engeland willen schetsen van bij het begin in 1520 tot de jaren negentig van deze eeuw. Ik moet me beperken tot Engeland omdat het materiaal zo omvangrijk is. Weet je dat de Reynard tijdens de zeventiende eeuw in de top tien stond van de populairste boeken en in de achttiende eeuw nog steeds in de top twintig?

Ondertussen zal wellicht ook het tweede deel van A la recherche du Roman de Renart, het hulde-album dat werd samengesteld n.a.v. mijn zestigste verjaardag, verschijnen, ondanks de moellijkheden met de uitgever.’

Kenneth Varty, initiatiefnemer van de ‘Reynard Society’?

‘Als gevolg van de publikatie van mijn boek ontving ik een uitnodiging voor een colloquium van het “Instituut voor Middeleeuwse Studies” te Leuven in 1972 en dat georganiseerd werd onder de titel Aspects of the Medieval Animal Epic. Dit gaf mij het idee om dit soort bijeenkomsten een permanent karakter te geven. Na het colloquium besloot ik een dergelijk congres te organiseren in 1975 te Glasgow en ik nodigde de deelnemers aan het Leuvense colloquium uit naar Glasgow. Vooral de Britten, Beigen en de Nederlanders reageerden (er waren toen nog geen Amerikanen, Japanners of Fransen). Vooral van Nico van den Boogaard kreeg ik veel steun. Hij was gespecialiseerd in de fabliau en hij wilde dat genre graag betrokken zien. Hij organiseerde het volgende congres in Amsterdam (1977). Toen verschenen de eerste Fransen en Japanners. Contacten met Jan Goossens, voor wiens studie Reynaert, Reynard, Reynke ik een bijdrage geleverd had, leidden naar Münster (1979). Nadien kwam Frankrijk aan de beurt en werden de Franse romanisten een vaste groep binnen de Reynard Society.’

[p. 85]

Hoe moet de ‘Reynard Society’ verder evolueren? Waar ligt haar sterkte?

‘De Reynard Society heeft zich een plaats verworven naast de drie grote andere verenigingen die de middeleeuwse literatuur bestuderen, nl. de Société Rencesvals, de Arthurian Society en de Courtly Literature Society. Haar sterkte zit in de kleinschaligheid, maar vooral in de sfeer van vriendschap en respect tussen de leden.

Wat de te bestuderen gebieden betreft, moet nog veel gedaan worden aan de onuitputtelijke Reynaerticonografie. Ook de naleving van het verhaal dient nog onderzocht te worden, in alle talen. Naast artistieke bekommernissen hadden vele Reynaertbewerkers polltieke motieven of sterke sociale motieven. De Reynaert heeft zich in vele talen steeds aan nieuwe situaties aangepast. Waarom? Reynaert leent zich tot parodie en satire. Denk maar aan de knappe tekeningen van P. Weber. We moeten onderzoeken hoe de teksten functioneerden. Er komt wellicht binnen de “Reynard Society” meer plaats voor de didactisch-moralistische literatuur van de middeleeuwen tot nu en ook de satirische literatuur moet aan bod komen. In de andere literaire genootschappen krijgt deze soort literatuur geen aandacht. Toeval of niet, zowel J. Dufournet als ikzelf spraken ooit tezamen over Rutebeuf en Villon. Blijkbaar ligt deze literatuur binnen hetzelfde interesseveld. Villon was net als de Reynaertfiguur een verderfelijk iemand, een dief en een moordenaar. Ook de figuur van Tijl Uilenspiegel kan aan bod komen, de “trickster” literatuur.’

Wie was de middeleeuwse Reynaert? U schreef in een recent artikel in ‘Le goupil et le paysan’ over de humor in de ‘Roman de renart’. Is Reynaert een duivel? Een komische figuur?

‘Dit is een fundamentele vraag. Ik ben daar nog niet volledig mee in het reine. Het is daarom ook dat ik de vraag stelde en er een antwoord op probeerde te zoeken. Ik ben niet van plan het bij dat ene artikel te laten. Hier is meer onderzoek nodig. Men moet constateren dat wij met Reynaert sympathiseren. Reynaert is inderdaad een duivelse figuur. Maar hij exploiteert zo handig de menselijke zwakheden, en het blootleggen van die zwakte is zo scherp en knap dat wij het grappig gaan vinden en gaan sympathiseren. Hier ook gelijkt de Reynaertfiguur op Villon. De Reynaertauteurs exploiteren zeer handig de discrepantie tussen de norm en wat er in werkelijkheid gebeurt, tussen schijn en werkelijkheid. In elk geval waren vele Reynaertteksten niet gespeend van enige moralisatie. Toch moet men hierbij opmerken dat elke branche verschilt van alle andere en men deze vraag voor elke branche in al zijn nuances anders moet beantwoorden’

[Rik VAN DAELE]