Reynaert-ex-libris-kroniek
Ex-librisgrafiek is toegepaste kunst en de waardering voor deze kunstuiting kent ups en downs. Er is lang weinig belangstelling geweest voor toegepaste grafiek, maar nu is er weer een grotere waardering voor Jugendstil- en art nouveauwerk. De laatste jaren is er ook weer een toename van bekende grafici die ook toegepaste kunst ontwerpen, vooral ex-libris en boekillustraties, zeker in Midden- en Oost-Europa. Het lot van kunstenaars die louter de toegepaste kunst ontwerpen is meestal de onbekendheid. Het hiernaast afgebeelde ex-libris (boven) is van de vrijwel onbekende graficus broeder Virgil van Wiele (˙1919), graficus en leraar aan een vakschool. In deze houtgravure zijn de gegevens vloeiend in de kleine compositie samengebracht. De opdrachtgever, Hendrik Jughters, is van Destelbergen en is op het boek omgedoopt tot Hein van Bergen, met verder boven rechts het kerkje van Destelbergen en links boven een van de vier torenwachters van het Gentse belfort. En natuurlijk voor een Inwoner van Destelbergen (een Reynaertgemeente!) springt de levendig uitgebeelde Reynaert als centrale figuur uit het boek. Reynaert is dé blikvanger van het prentje en dit is dus terecht een Reynaert-ex-libris.
Nu is het vooral in Oost-Europa dat de grote grafici ook toegepaste grafiek ontwerpen. Vroeger zagen we dit ook veel in Vlaanderen en dit vooral door de ‘Groep van Vijf’, nl. Masereel, Minne, Van Straeten en de gebroeders Cantré. Het tweede ex-libris is een houtgravurevignet van Joris Minne, en het werd ontworpen als illustratie voor het boek Vier Kerels (Quatre Types) van Camille Huysmans. Op deze prent zijn Vlaanderens beroemdste literaire figuren samengebracht: Reynaert en Uilenspiegel. Huysmans schrijft: ‘Het schoonste werk in de Vlaamse taal is de Reinaert van Willem, een dierenepos. Het schoonste werk in de Franse taal is de Ulenspiegel van Charles de Coster, een mensenepos’. Vanuit een Belgicistische visie wijst Huysmans op het voor hem merkwaardige feit dat de Vlaamse Reynaert van oorsprong Frans is, en de Franse Ulenspiegel van oorsprong Vlaams, met wat Duitse wortels. Voor hem komen ze allebel in opstand tegen de onderdrukker, Reynaert als enkeling tegen allen, Uilenspiegel vooral tegen de vreemde (Spaanse) bezetter. De moderne Uilenspiegel en Reynaert zijn de exponenten van een volk dat al zoveel en zolang onder vreemde knoet heeft moeten leven en nu op weg is naar een eigen leven en erkenning.
Nu de vakantie voorbij is en velen terug reeds dromen van een onbewoond eiland met de traditionele tien boeken in de rugzak, zijn de eerste twee op mijn lijstje de Reynaert en Uilenspiegel, met of zonder ex-libris.
Willy FELIERS
Auteursrechtelijk beschermd
