Tiecelijn. Jaargang 1

[p. 2]

Nog zes Reynaertbanken maar... niet meer verwaarloosd

‘Ende pinen wi ons dat wi ontfaren!’ (v.3327)

Reyn heeft het hele corrupte zootje bedrogen en stuurt nu op zijn klapstuk af. Straks haalt het verbouwereerde hof de kop van Cuwaert uit de Bruunse pelgrimstas en staan alle acteurs naakt voor hun onmacht de felle met de rode baard te betrappen. De sluwerd beseft dat nu met fikse en niets ontziende kracht op hem jacht zal gemaakt worden, dus moet hij definitief ‘ontfaren’. Rep je spieren, zegt hij tot Hermeline en kroost, zodat we wegkomen van hier. ‘Doene was daer gheen langher sparen, Si daden hem alle up die vaert...’ (v.3328-3329). En sedertdien zijn we Reynaerts spoor bijster.

Vandaag met de tekst in de hand proberen wij ruimte en tijd, waar en wanneer, te ontsluieren, nog altijd op zoek naar de rosse schavuit wiens nieuw Malpertuus nog steeds verholen blijft. Talrijk zijn de vossejagers, die al dan niet chauvinistisch, het gehele Reynaertgebeuren in de (meestal) eigen streek proberen te situeren. Wie daarover een volledig overzicht wil, sla de verhandeling van Rik Van Daele na... Maar over één zaak lijken nagenoeg alle Reynaerdofielen het eens: de schalke fielt dient gezocht ergens tussen Gent en Hulst; het Waasland vooral wordt belangrijk opsporingsgebied, terwijl het Gentse zich niet onbetuigd laat om de Reynaertpels fors naar zich toe te trekken. Eén van die ‘Gentsen’, Dr. Jef Goossenaerts (in Lochristi vind je naast het knappe Reynaertbeeld een gedenkplaat van deze Reynaertkenner en -minnaar) ondernam in 1953 de glibberige trip naar de Wase vossejagers en stelde in hun midden een gewaagd plan voor: het ontwerpen van een Reynaertroute die Hulst en Gent zou verbinden. Uiteraard zou deze auto- wandelroute differente oorden aandoen waarvan de onverdroten jagers vermoedden dat die iets met het verhaal hadden te maken. Onmiddellijk hapten de Wase Reynaerdisten Broeder Aloïs en de nog steeds onvermoeide Jozef De Wilde toe en twee jaar later werd de Goossenaertse droom verwezenlijkt. Stijn Streuvels, die het Reynaertepos had ‘herwrocht’ in proza, werd de eregast op de openingsdag.

[p. 3]

‘Het was in enen tsinxen daghe’ (v.41)...

...dat het Reynaerdeske gezelschap de autoroute inreed van bank tot bank, zegge op tweede pinksterdag 1955, rijdende van het mooie Reynaertmonument aan de Gentpoort te Hulst naar de verbeeldingprikkelende kelders van het kasteel Notax in Destelbergen. Als tekenen van Reyns aanwezigheid in en langsheen deze contreien waren er stoere banken geplaatst die de plaats van een of ander Reynaertgebeuren aanduidden met op hun rugleuning de passende verzen uit het verhaal. Waarom men die bank precies daar en waarom men deze en gene plaats precies aandeed, verantwoordde Broeder Aloïs in een uitgebreid artikel dat verscheen in De Autotoerist, jg.8, nr. 10 (een Reynaertnummer): ‘De geografie van de Reinaert’, of ‘een situering van het Reinaertland, een beknopte beschrijving van het landschap en een poging om zijn uitzicht rond 1200 weder op te bouwen, daarbij gebruik makende van de landschapsschildering in de tekst zelf’. Broeder Aloïs bracht meteen enkele plaatsen die in het verhaal genoemd worden of door beschrijving aangeduid op kaart. Hij besefte zeer goed dat hij niet met zekerheden werkte maar eerder met gezellige veronderstellingen, al waren die dan gegrondvest op een zeer nauwkeurige kennis van het Reynaertverhaal. Het chauvinisme van ‘voilà, hier is het nu en dat niemand het nog wage daar iets tegen in te brengen’ was hem totaal vreemd. Dat de huidige jagers de moed dus nog niet opgeven!

[p. 4]

‘Vrauwe, ic ben(h)u peelgrijn’ (v.2855)

Aldus sprak Reynaert tot de koningin vooraleer hij op pelgrimstocht vertrok naar Rome en overzee. Hij zou haar pelgrim zijn. Broeder Aloïs en vossegezellen werden op hun beurt Reynaerts pelgrims wanneer ze op die tweede sinksendag pelgrimeerden van bank tot bank. Stoer en sterk waren die oorspronkelijke banken: stevig betonnen onderstel, een zwaarhouten zitruimte en rugleuning met de schildering versierd van een toepasselijk tafereeltje en dito tekst.

Het pad vertrekt, zoals reeds gezegd, aan het Reynaertmonument van Hulst, stevent richting St.-Jansteen, waar in het gehucht Absdale de vader van Lamfreit het levenslicht zag en bereikt over Clinge in Nieuw-Namen een eerste bank: Hulsterlo, het bos waar Reyn zijn fameuze leugenschat verborgen had. Het Belgische De Klinge wordt de eerste Wase pleisterplaats, hier immers situeert Pater Stracke het mysterieuze Kriekeputte, wat meteen het ontstaan gaf aan een tweede bank.

Langsheen de rijksweg Hulst-Sint-Niklaas, in de wijk de Trompe, een derde bank, nog steeds in verband met de fameuze schat van Ermenrik. De Reynaertbank in het stadspark van Sint-Niklaas was er in 1955 nog niet, dus fluks naar Belsele gereden waar ‘onder enen boom’ herinnerd wordt aan het verbond dat Reyn en Isegrim hier sloten. Daknam werd de volgende pleisterplaats met niet minder dan twee banken. Een op het stemmig marktpleintje onder een lindeboom - hier zou Coppe begraven liggen - en een langsheen de Durme op de Middendam waar koning Nobel zijn hof zou ‘gecrayeerd’ hebben. De laatste bank (maar eerst nog richting Zeveneken waar broeder Aloïs de galg situeerde) stond nabij Oudenbos tussen Zeveneken en Beervelde, waar Reyn zijn berouw over zijn pas gebiechte zonden vierde met een snood berekende aanslag op een vette hoen van de kloostertuin. Zonder banken (wel met palen) over de Beerveldse wijk Haenhout (Malpertuus) naar Destelbergen, het dorp aan de rivier waar Bruun zijn wilde haren verloor en Tibeert de kater de pape voor de rest van zijn leven de klepel ontnam. Eindpunt tenslotte in het kasteel Notax, Destelbergen. In de middeleeuwse kelders zetelde hier een soort Reynaertacademie tot besluit van de riante pelgrimstocht van de Gentse en Wase vossejagers.

[p. 5]

En vandaag?

Hugo De Looze schreef in Het Nieuwsblad van 10 mei 1985: ‘Reinaertpad ligt er erg verwaarloosd bij, twee van de zeven banken verdwenen’. ‘In enen tsinxen daghe’ anno 1988 ging steller dezes zich ervan vergewissen in welke staat en aantal de Reynaertbanken zich vandaag verheugen. Het resultaat deed mijn vossestaart kwispelen van vreugde.

Die van Hulsterlo (Nieuw-Namen) is de enige die zorgen baart. Onze Noorderburen hebben blijkbaar iets van hun Reynaertse scherpte verloren want de bank staat er wat verkommerd bij. Geen schilderijtje meer en de tekst taant langzamerhand weg achter de patine van de verwaarlozing (‘Int oostende van Vlaenderen staet een bosch, ende heet Hulsterloo’, v.2574-2575). Heerlijk nochtans is hier het weidse uitzicht over het polderland. Dan stelt de bank van Kriekeputte op de Klingedijk (St.-Gillis-De Klinge) het heel wat beter. Een riante dries, Reinaertplein geheten. Zeven berken, fris achter de bank, herinneren aan vers 2605 (‘Ghi sult vinden jonghe baerken’). Daar ligt de schat van Ermenrik. Mooi herschilderd in levendige kleuren: ‘Weetstu waer Kriekeputte staet? Cuwaert sprac: of ict weet?’ (v.2657-2658). Cuwaert had geluk want wij weten het nog altijd niet, maar deze bank verdient in elk geval lof en eer vanwege plaatsing en verzorging. Dezelfde lof dient gezwaaid aan de derde bank nabij het staatsbos De Stropers (wijk Trompe, Kemzeke-Stekene). Schildering en tekst lachen kleurrijk en het fraaie plantsoen errond doet de bank alle eer aan. Wie door het dichte struikgewas kijkt, ziet het zwarte water glimmen midden de resten van een vroegere wildernisse (‘Dats een de meeste wildernesse die men hevet in eenich rike’ (v.2582-2583).

Sedert 1958 verheugt Sint-Niklaas zich in een monumentale Reynaertbank en Reynaertbeeld van Poels, gelegen ende gestaan in het De Vidtspark. De huidige staat ervan wekt tevredenheid al hadden de vroede heren onlangs vergeten dat dit beeld er dertig jaar staat en duidelijk wachtte op een milde verjaardagswens. Het werd een ludieke happening door enkele getrouwen opgezet.

Op naar Belsele nu waar helaas de prachtige boom verdween aan

[p. 6]

wiens voet destijds de Reynaertbank prijkte. Geen boom meer en een volledig houten bank, weliswaar keurig onderhouden maar ergens toch ontpit. De tekst verloor door die verdwenen boom heel wat van zijn kracht: ‘Daerna quam ic aen Isengrime, bi Belsele onder eenen boom’ (v.2095-2097). Daknam echter steelt de Reynaertbankenkroon met twee zeer goed verzorgde exemplaren. Een op het pittoreske dorpsplein onder een lindeboom. ‘Hier leghet Coppe begraven die Reinaert die vos verbeet’ (v.461-462). De bank zwart-groenig van kleur, het schilderijtje fel en fris, de bezoeker herinnerend dat hij voor een grafmonument staat (R.I.P.). De tweede bank glinstert miniaturig tegen de grassige oever van de Durme: ‘Nobel die coninc hadde ghedaan syn hof crayeren overal’ (v.44-45). Dat zijn de zes banken die vandaag nog het Reynaertpad markeren. De zevende waarover Hugo De Looze het had is die van Oudenbos. Zij werd onlangs door een vrachtwagen wredelijk vermoord en werd tot nog toe niet heropgericht. Hoeft niet, zeggen sommige vossejagers, want Oudenbos heeft niets met de Reynaert te maken. Op de bank stond destijds te lezen: ‘Nu was buter rechter vaert een prioreit van swarten nonnen’ (v.1694-1696).

En morgen?

Nu de banken grotendeels opnieuw gewaardeerd werden, zouden wij ook willen pleiten voor een herwaardering van de Reynaertroute. Het traject heeft naast zijn Reynaerttroeven ook heel wat toeristische troeven in petto. Het prachtige polderlandschap tussen Hulst en Nieuw-Namen, de uitwijkmogelijkheden tussen Kieldrecht en De Klinge, De Stropers, Sint-Niklaas, de Gouden Leeuwbossen in Belsele, de dorpskerk, het Daknam, de Oude Scheldekrinkeling te Destelbergen en ten slotte de grafelijke stede Gent.

En misschien mogen wij de route in de toekomst herzien en uitbreiden. We pleiten voor Boudelo en Stekene: wellicht toch niet zo vreemd aan het Reynaertverhaal dan tot nog toe werd aangenomen. En waarom ook niet naar Rupelmonde waar Bert Peleman de herinnering aan de vos zeer levendig houdt in zijn Reynaertmuseum. Wie ontwerpt een definitieve Reynaertroute voor automobilist, fietser en wandelaar? Reynaert als gids en het toerisme in het Waasland ten bate. Wij wachten.

Marcel Ryssen