Thet Oera Linda Bok

[p. 146]

Nw wil ik selva skriwa êrost fon over min burch and than over hwat ik hav muge sjan.

Min burch lêid an-t north-ende thêre Liudgârda. Thju tore heth sex syda. Thrya thrittich fêt is hju hâch. Fla^et fon boppa. En lyth huske thêr vppa, hwâna ma^en tha sta^era bisjath. An aider syd thêre tore sta^et en hus, long thrya hondred, brêd thrya sjugun fêt, êlika hâch bihalva thju hrof, thêr rondlik is. Altham fon hyrbakken stên, a^end fon buta ne send nênen ôthera. Om tha burch is en hringdik, thêrom en gra^eft diap thrya sjugun fêt, wyd thrya twilif fêt. Siath hwa fonêre tore del, sa siath hi thju dânte fon et Jol. Vppa grvnd twisk tha sûdlika hûsa thêre, send allerlêja krûda fon hêinde a^end fêr, thêrof moton tha fâmna tha krefta lêra. Twisk tha nortlika hûsa is allêna fjeld. Tha thrju nortlika hûsa send fol kêren a^end ôther bihof. Twa sûdar send to fâra tha fâmkes vmbe to skola a^end to hêma Thet sûdlikoste hus is thêre Burchfâm his hêm. Inna tore hangt thju foddik. Tha wagar thêre tore send mith kestlika stêna smukad. In vppa thêre sûderwach is thêne Tex wrytten. An tha fêre syde thêra finth ma^en thju formlêre; anna winstere syde tha êwa. Tha ora sêka finth ma^en vppa ôra thrja. Tojenst tha dik by-t hus thêr fâm stêt thju owne a^end thju molmâk thrvch fjuwer bufla kroden. Bula vsa burchwal is-t hêm, thêr vppa tha burchhêra a^enda wêrar hême. Thju ringdik thêra is en stonde grât, nên stjurar, men svnna stonde, hwêrfon twya twilif vppen etmelde kvma. In vpper binnasyde fona dik is en fla^et, fif fêt vndera krûn. Thêr vppa send thrya hondred krânboga, todekt mith wod a^end lêther. Bihalva tha hûsa thêra inhêmar send thêr binna alingne tha

[p. 147]

Nu wil ik zelf schrijven, eerst over mijne burgt en dan over hetgene ik heb mogen zien.

Mijne burgt ligt aan 't noordeinde van de Liudgaarde. De toren heeft zes zijden. Driemaal dertig voet is hij hoog. Plat van boven. Een klein huisje daarop, waaruit men naar de sterren ziet. Aan iedere zijde van den toren staat een huis, lang drie honderd en breed driemaal zeven voet, en evenzoo hoog, behalve het dak, dat rondachtig is. Al deze van hardgebakken steen, en van buiten zijn er geene andere. Om de burgt is een ringdijk, en daarom heen eene gracht diep drie maal zeven en breed driemaal twaalf voet. Ziet iemand boven van den toren naar beneden, dan ziet hij de gedaante van het Juul. Op den grond tusschen de zuidelijke huizen, daar zijn allerlei kruiden van heinde en verre, daarvan moeten de maagden de krachten leeren kennen. Tusschen de noordelijke huizen is alleen veld. De drie noordelijke huizen zijn vol koorn en andere benoodigdheden. Twee zuidelijke huizen zijn voor de maagden, om school te houden en te wonen. Het zuidelijkste huis is de woning der Burgtmaagd. In den toren hangt de lamp. De wanden van den toren zijn gesmukt met kostbare steenen. Op de zuiderwand is de Tex gegrift. Aan de rechterzijde van deze vindt men de formleer; aan de linkerzijde de wetten. De andere zaken vindt men op de drie andere zijden. Tegen den dijk aan bij het huis der burgtmaagd staat de oven en de meelmolen door vier buffels gekruid. Buiten onze burgtwal is de plaats, waarop de burgtheeren en de krijgers wonen. De ringdijk daaromheen is een uur groot, niet een zeemans, maar een zonne uur, waarvan tweemaal twaalf in een etmaal gaan. Aan de binnenzijde van den dijk is een plat, vijf voet beneden de kruin. Daarop zijn drie honderd kraanbogen, gedekt met hout en leder. Behalve de huizen der inwoners zijn daarbinnen langs den

[p. 148]

dik jeta thrya twilif nêdhûsa to fâra tha omhêmar. Thet fjeld thjanath to ka^emp a^end to wêde. Anna sûdsyde fon tha bûtenste hringdik is thju Liudgârde omtûnad thrvch thet grâte Lindawald. Hjra dânte is thrju hernich, thet brêde buta, til thju svnne thêr in sia mêi. Hwand thêr send fêlo fêrlandeska thrêja a^end blommen thrvch tha stjurar mith brocht. Alsa thju dânte vsar burch is, send alle ôthera; thach vs-is is thju grâteste; men thi fon Texland is tha aldergrâteste. Thju tore fon Fryasburch is alsa hâch tha^et hju tha wolka torent, nêi thêre tore is al et ôthera.

By vs vppa burch ist alsa dêlad. Sjugun jonge fâmna wâkath by thêre foddik. Aider wâk thrja stonda. In ha ôre tid moton hja huswa^erk dva, lêra a^end slêpa. Send hja sjugun jêr wâkande wêsen, alsa send hja fry. Thân mügon hja emong tha ma^enniska gâ, vp-ra sêd to letane a^end rêd to jêvane. Is hwa thrju jêr fâm wêst, sâ mêi hju alto met mith tha alda fâmna mith gâ.

Thi skrywer mot tha fâmkes lêra lêsa, skrywa a^end rêkenja. Tha grysa jeftha grêva moton lêra hjam rjucht a^end plicht, sêdkunda, krûdkunda, hêlkunda, skêdnesa, tellinga a^end sanga, bijunka allerlêja thinga thêr hjam nêdlik send vmbe rêd to jêva. Thju Burchfâm mot lêra hjam ho hja thêrmith to wa^erk gâ mota by tha^e ma^enniska. Êr en Burchfâm hjra stêd innimt, mot hju thrvch thet lând fâra en fvl jêr. Thrê grêva burchhêra a^end thrja alda fâmna gan mith hiri mitha. Alsa is-t âk my gvngon. Min fârt is alingen thêre Rêne wêst, thjus kâd opward, alingen thêre ôre syde ofward. Ho hâger ik upkêm, to a^ermer likte mi tha ma^enniska. Wral inna Rêne hêde ma^en utstekka makad. Thet sôn tha^et thêr ain kêm, wrde mith wêter wr skêpfachta gâten vmbe gold to winnande. Men tha ma^engêrta ne drogon thêr nêne golden krone fon. Êr wêron thêr

[p. 149]

dijk nog drie maal twaalf noodhuizen voor de omwoners. Het veld dient tot kamp en tot weide. Aan de zuidzijde van de buitenste ringdijk is de Liudgaarde omtuind door het groote Lindenwoud. Hare gedaante is driehoekig, met de breede zijde naar buiten, opdat de zon daarin mag zien. Want daar zijn vele buitenlandsche boomen en bloemen, door de zeevaarders medegebracht. Gelijk de gedaante van onze burgt is, zoo zijn alle andere; doch onze burgt is de grootste; maar de allergrootste is die van Texland. De toren van Fryaburgt is zoo hoog, dat hij de wolken tornt, en in evenredigheid van den toren is al het overige.

Bij ons op de burgt is het zoo verdeeld. Zeven jonge maagden waken bij de lamp. Iedere waak is drie uren. In den overigen tijd moeten zij huiswerk doen, leeren en slapen. Zijn zij zeven jaar wakende geweest, dan zijn zij vrij. Dan mogen zij onder de menschen gaan, om op hunne zeden te letten en raad te geven. Is eene drie jaren maagd geweest, dan mag zij somtijds met de oude maagden mede gaan.

De schrijver moet de meisjes leeren lezen, schrijven en rekenen. De grijsaards of greva moeten haar leeren recht en plicht, zedekunde, kruidkunde en heelkunde, geschiedenissen, vertellingen en zangen, benevens allerhande dingen die haar noodig zijn om raad te geven. De Burgtmaagd moet haar leeren, hoe zij daarmede te werk moeten gaan bij de menschen. Voor dat eene Burgtmaagd hare plaats inneemt, moet zij door het land reizen een vol jaar. Drie grijze burgtheeren en drie oude maagden gaan met haar mede. Zoo is het ook mij gegaan. Mijne reis is langs den Rijn geweest, dezen oever opwaarts en langs den anderen oever benedenwaarts. Hoe hooger ik opkwam, des te armer schenen mij de menschen. Overal in den Rijn had men uitstekken gemaakt. Het zand dat daartegen kwam, werd met water over schapenvachten gegoten om goud te winnen. Maar de meisjes droegen daar geene gouden kroonen van. Voorheen waren

[p. 150]

mâr wêst, men sont wi Skênland miste, send hja nêi tha berga gvngon. Thêr delvath hja yserirtha, thêr hja yser of mâkja. Boppa thêre Rêne twisk thet berchta, thêr ha^ev ik Mârsa^eta sjan. Tha Mârsâta tha^et send ma^enniska thêr invppa mâra hêma. Hjara husa send vp pa^elum buwad. Tha^et is vret wilde kwik a^enda bose ma^enniska. Thêr send wolva, bâra a^end swârte grislika lâwa^(*). And hja send tha swetsar^(†) jeftha pa^elingar fonda hêinde Krêkalandar, thêra Ka^elta folgar a^end tha vrwildere Twiskar, alle gyrich nêi râv a^end but. Tha Mârsâta helpath hjara selva mith fiska a^end jâga. Tha huda wrdat thrvch tha wiva tomâkad a^end birhet mith skors fon berkum. Tha litha huda saft lik fâmnafilt. Thju burchfâm et Fryasburch^(§) sêide vs tha^et hja gode ênfalde ma^enniska weron. Thach hêd ik hja êr navt sprêken hêred, ik skolde mênath ha^eve tha^et hja nên Fryas wêre, men wilda, sâ ryst sâgon hja ut. Hjra fachta a^end kruda wrdon thrvch tha Rênhêmar vrwandelath a^end thrvch tha stjurar buta brocht. Alingen thêre Rêne wêr et alên, til Lydasburch^(**). Thêr was en grâte flyt^(††). Invppa thisra flyt wêron âk ma^enniska, thêr husa vp pa^ela hêde. Men tha^et nêr nên Fryas folk, men tha^et wêron swarte a^end bruna ma^enniska, thêr thjanath hêde to rojar vmbe tha butafârar to honk to helpane. Hja moston thêr bilywa til thju thju flâte wither wêi brûda.

To tha lersta kêmon wi to-t Alderga. By-t suderhâvahâved stêt thju Wâraburch, en stênhus, thêrin send allerlêja skulpa, hulka, wêpne a^end klathar wârad, fon fêre landum, thrvch tha stjurar mith brocht. En fjardêl dâna is-t Alderga. En grâte flyt omborad mith lothum, husa a^end gârdum, ella riklik sjarad. Invpper flyt lêi en grâte flâte rêd, mith fônon fon allerlêja farwa. Et Fryas dêi hongon tha skilda omma tha borda to. Svme blikton

(*) Leeuwen in Europa, Herodotus, VII, 125.

(†) Swetsar, Switsers.

(§) Fryasburch, Freiburg.

(**) Lydasburch, Leiden, de burcht.

(††) Flyt, jeftha mâre, de Mare.

[p. 151]

er meer geweest, maar sedert wij Schoonland misten, zijn zij naar de bergen gegaan. Daar delven zij ijzererts, waar zij ijzer van maken. Boven den Rijn tusschen het gebergte, daar heb ik Marsaten gezien. De Marsaten, dat zijn menschen, die op de meeren wonen. Hunne huizen zijn op palen gebouwd. Dat is wegens het wild gedierte en booze menschen. Daar zijn wolven, beeren en zwarte afgrijselijke leeuwen. En zij zijn de naburen of aangrenzenden van de heinde Krekalanden, der Kalta volgers en der verwilderde Twiskar, alle begeerig naar roof en buit. De Marsaten generen zich met visschen en jagen. De huiden worden door de vrouwen toegemaakt en bereid met schors van berken. De kleine huiden zacht als vrouwenfilt. De burgtmaagd te Fryasburgt zeide ons, dat zij goede, eenvoudige menschen waren. Doch had ik haar niet vooraf hooren spreken, ik zoude gemeend hebben, dat zij geen Fryas volk waren, maar wilden, zoo onbeschaamd zagen zij er uit. Hunne vachten en kruiden werden door de Rijnbewoners verhandeld en door de schippers buiten gebracht. Langs de (andere zijde van) den Rijn was het eveneens tot aan Lydasburcht. Daar was een groote vliet of mare. Op deze vliet waren ook menschen, die huizen op palen hadden. Doch dat was geen Fryas volk: maar dat waren zwarte en bruine menschen, die gediend hadden als roeijers om de buitenvaarders naar huis te helpen. Zij moesten daar blijven, tot dat de vloot weder vertrok.

Ten laatste kwamen wij te Alderga. Bij het zuiderhavenhoofd staat de Waraburgt, een steenhuis, daarin zijn allerlei schulpen, hoorns, wapenen en kleederen bewaard van verre landen, door de zeelieden medegebracht. Een kwartier daarvan daan is het Alderga. Een groote vliet omzoond met schuren, huizen en tuinen, alles rijk versierd. In die vliet lag eene groote vloot gereed, met banieren van allerlei verf. Op Fryasdag hingen de schilden om de boorden toe. Sommige blonken

[p. 152]

lik svnna. Tha skilda thêr witking a^end thêra skolta bi tha nachtum wêron mith gold vmborad. Abefta thêre flyt was en gra^eft gra^even, to hlâpande dâna alingen thêre burch Forâna^(*) a^end forth mith en ênga muda^(†) in sê. To fâra thêre flâte wêre thit tha utgvng a^end et Fly tha ingvng. A bêde syda thêre gra^eft send skêne husa mith hel blikanda farwa mâlad. Tha gârdne send mit altid grêne hâgvm omtunad. Ik ha^ev thêr wiva sian, thêr filtne tohnekna drogon as t skriffilt wêre. Lik to Stavere wêron tha ma^engêrtne mith golden kronum vppira holum a^end mith hringum^(§) om a^erma a^end fêt sjarad. Sudward fon Forâna lêid Alkmârum. Alkmârum is en mâre jefta flyt, thêrin lêid en êland, vppa tha^et êland moton tha swarte a^end bruna ma^enniska hwila êvin as to Lydahisburch. Thju Burchfâm fon Forâna sêide my, tha^et tha burchhêra dêistik to-râ gvngon vmb ra to lêrande, hwat a^efte frydom sy, a^end ho tha ma^enniska an thêre minne agon to lêvane vmbe sêjen to winnande fon Wr.aldas gâst. Was thêr hwa thêr hêra wilde a^end bigripa machte, sa wa^erth er halden, alont er fvl lêrad wêre. Tha^et wrde dên vmbe tha fêrhêmande folka wis to mâkane, a^end vmbe vral âtha to winnande. Êr hêd ik anda Sâxanamarka to thêr burch Ma^ennagârda forda^(**) wêst-Thach thêr hêd ik mâr skâmelhêd sjan, as-k hyr rikdom spêrde. Hju andere: sâ hwersa thêr an da Sâxanamarka en frêjar kvmath en mangêrte to bi frêjande, alsa frêjath tha ma^engêrtne thêr, kanst thin hus fry wêra tojenst tha bannane Twisklandar, ha^est nach nêne fa^elad, ho fêlo bufle ha^est al fa^ensen a^end ho fêlo bâra a^end wolva huda ha^est al vppa thêre ma^erk brocht? Dâna ist kvmen tha^et tha Saxmanna thju buw anda wiva vrlêten ha^eve. Tha^et fon hvndred to sêmine nên êne lêsa mêi ner skriwa ne ka^en. Dâna is-t kvmen, tha^et nimman nên sprêk vppa sin skild neth, men blât en mislikande dânte fon en diar, tha^et er fa^elad

(*) Forana, Vroonen.

(†) Engamuda, Egmond.

(§) Diod. Sic. V 27, van de Galliers.

(**) Mannagârdaforda, Munster.

[p. 153]

gelijk de zon. De schilden van den zeekoning en den schout bij nacht waren met goud omboord. Van uit die vliet was eene gracht gegraven van daar voortloopende langs de burgt Forana en voorts met eene enge mond in zee. Voor de vloot was dit de uitgang en het Fly de ingang. Aan beide zijden der gracht zijn schoone huizen met helder blinkende verwen geschilderd. De tuinen zijn met altijd groene hagen omheind. Ik heb daar vrouwen gezien die viltene tunikas droegen, als of het schrijffilt was. Even als te Staveren waren de meisjes met gouden kroonen op hare hoofden en met ringen om de armen en voeten gesierd. Zuidwaarts van Forana ligt Alkmarum. Alkmarum is eene mare of vliet, daarin ligt een eiland, op dat eiland moeten de zwarte en bruine menschen verwijlen, even als te Lydasburgt. De Burgtmaagd van Forana zeide mij, dat de burgtheeren dagelijks tot hen gingen om hun te leeren, wat echte vrijheid is, en hoe de menschen in der minne behooren te leven om zegen te erlangen van Wraldas geest. Was er iemand die hooren wilde en begrijpen kon, zoo werd hij daar gehouden, tot dat hij volleerd was. Dat werd gedaan om de veraf wonende volken wijs te maken, en om overal vrienden te winnen. Weleer was ik in de Saxenmarken op de burgt Mannagardaforde geweest. Doch daar had ik meer armoede gezien, als ik hier rijkdom bespeurde. Zij antwoordde: zoo wanneer daar aan de Saxenmarken een vrijer een meisje komt bevrijen, dan vragen de meisjes daar, kunt gij uw huis vrijwaren tegen de verbannen Twisklanders? hebt gij er nog geen geveld? hoeveel buffels hebt gij reeds gevangen en hoeveel beeren en wolvenhuiden hebt gij al op de markt gebracht? Daar van daan is 't gekomen, dat de Saxmannen den landbouw aan de vrouwen overgelaten hebben. Dat van honderd te zamen niet een lezen mag of schrijven kan. Daarvan daan is het gekomen, dat niemand eene spreuk op zijn schild heeft, maar bloot eene wanstaltige gedaante van een dier, dat hij geveld

[p. 154]

heth. And a^endlik, dâna is-t kvmen, tha^et hja sêr wichandlik ewrden send, men to met êvin dvm send as et kwik, tha^et hja fa^ensa, a^end êvin erm as tha Twisklândar, hwêr mith hja orloge. To fâra Fryas folk is irtha a^end sê eskêpen. Al vsa rinstrâma runath vppa sê to. Tha^et Lydas folk a^end tha^et Findas folk skil ekkorum vrdelgja, a^end wy moton tha lêthoga landa bifolka. In-t fon a^end omme fâra lêid vs held. Wilst nw tha^et tha boppalânder dêl ha^eve an vsa rikdom a^end wisdom, sâ skil ik thi en rêd jêva. Lêt et tha mangêrtne to wênhêd wrde hjara frêjar to frêjande, êr hja ja segsa: hwêr ha^est al in wralda ommefâren, hwad ka^enst thin bern tella wra fêra landa a^end wra fêrhêmanda folka? Dvath hja alsa, sâ skilun tha wichandlika knâpa to vs kvma. Hja skilun wiser wa^ertha a^end rikkâr a^end wi ne skilun nên bihof longer navt na^eve an tha^et wla thjud. Tha jongste thêr fâmna fon thêra thêr by mi wêron, kêm uta Saxsanamarka wêi. As wi nw to hongk kêmon, heth hju orlovi frêjad vmbe nêi hjra hus to gâne. Afternêi is hju thêr Burchfâm wrden, a^end dâna is-t kvmen tha^et er hjudêga sâ felo Saxma^enna by tha stjurar fâre.

Ende fon thet Apollonia bok.

[p. 155]

heeft. En eindelijk, daarvan daan is het gekomen, dat zij zeer oorlogzuchtig geworden zijn, maar somtijds even dom zijn als het gedierte, dat zij vangen, en even arm als de Twisklanders, met welke zij oorlogen. Voor Fryasvolk is aarde en zee geschapen. Alle onze rivieren loopen in zee uit. Het Lydasvolk en het Findasvolk zullen elkander verdelgen, en wij moeten de ledige landen bevolken. In het heen en omvaren ligt ons heil. Wilt gij nu, dat de bovenlanders deel hebben aan onzen rijkdom en wijsheid, zoo zal ik u een raad geven. Laat het de meisjes tot eene gewoonte worden om hare vrijers te vragen, eer zij ja zeggen: waar hebt gij al in de wereld rondgevaren? wat kunt gij uwe kinderen vertellen van verre landen en over verwonende volken? Doet zij zoo, dan zullen de krijgshaftige knapen tot ons komen. Zij zullen wijzer worden en rijker en wij zullen geen behoefte langer hebben aan dat vuile volk. De jongste van de maagden, die bij mij waren, kwam uit de Saxenmarken weg. Toen wij nu te huis kwamen, heeft zij verlof gevraagd om naar huis te gaan. Naderhand is zij daar Burgtmaagt geworden, en daarvan daan is het gekomen, dat heden ten dage zoo vele Saxmannen bij onze zeelieden varen.

Einde van Apollonias boek.