Terras. Jaargang 2018 (14-15)

[p. 145]

Hans van Pinxteren
Horizon binnen handbereik

Soms heb ik de indruk dat mijn leven geen vaste kern heeft en een aaneenrijging is van fragmenten in vrije val. Deze gewaarwording dateert van begin jaren tachtig, toen ik op Schiermonnikoog een tocht maakte die ik nu en dan herbeleef.

Het is vroeg in de middag. We wachten al twee uur in Hotel Van der Werff tot de mist optrekt, maar het zit potdicht. Om niet de hele dag in de gelagkamer te blijven hangen, gaan we toch maar een eindje lopen, Guus, Marian, Inge en ik. Het is een kille decemberdag, er staat een natte, snijdende wind. Een ogenblik zien we door de optrekkende nevelflarden heen het blauw van de lucht. Dan pakken de sluiers weer samen. Binnen de bebouwde kom is er nog enig zicht en onderscheiden we vaag de huizen. Buiten het dorp pakt de mist ons in. Over de duinpannen naast het pad kunnen we nauwelijks tien meter zien. Na een kil kwartier houden de duinen op en bereiken we de opgang naar het strand. De zee is onzichtbaar, maar in de verte horen we de branding ruisen. ‘Een dagje Schiermonnikoog zonder aan zee te staan zou wel treurig zijn,’ zeg ik, ‘zullen we in ieder geval even naar het water gaan kijken?’ ‘Zou dat niet gevaarlijk zijn?’ ‘Ach wat, zolang je bij deze temperatuur maar niet gaat zwemmen...’

Het strand is breed. In de mist lijkt het nog breder en worden de minuten die we onderweg zijn naar het water nog langer. We gaan op het aanzwellend ruisen af en bereiken zonder moeite de zee, die grauwgroen opdoemt vanonder een kleurloze deken. Het is eb. De horizon ligt binnen handbereik, op ooghoogte: het water lijkt naar de einder op te lopen. Op het strand is het of de mist nog is toegenomen. In de verlatenheid van zand is niets, geen struik, geen duinhelling die het oog houvast biedt, niets dat je besef van afstand geven kan.

Huiverend van kou, met een gevoel van beklemming, besluiten we zonder uitstel terug naar de duinen te lopen. Guus gaat samen met Marian voorop, met grote, snelle passen. Ik heb vaag de indruk dat hij afwijkt van het spoor dat we heen hebben gemaakt. Ver weg zweeft de vraag waarom we niet onze voetstappen in het zand terug volgen. Onze vrienden lopen zo'n tien meter voor ons uit, te ver om ze door de nevel heen toe te roepen dat ik niet zeker weet of we zo wel bij de weg naar het dorp uitkomen.

Nu we ons verwijderen van het geluid van de branding duurt de wandeling terug naar de duinen langer nog dan heen, richting de zee. We overleggen even en beslui-

[p. 146]

ten ons te oriënteren op de wind: die moet op onze linkerwang staan. Want tijdens onze tocht naar het water toe kwam hij van rechts. Voor ons uit klinkt, door de wind aangedragen, het regelmatig loeien van een misthoorn. Guus en Marian lijken nóg sneller te gaan lopen, de afstand tussen hen en ons wordt groter. Soms krijgen ze iets schimmigs. Plotseling staan er plassen water op het zand voor ons. Onze vrienden hebben kaplaarzen aan. Zelf loop ik op lage schoenen, en de leren laarzen van Inge zijn ook niet waterdicht; maar we aarzelen niet ze te volgen. Uit een onberedeneerd besef dat het beter is elkaar niet uit het oog te verliezen, versnel ook ik mijn tempo.

Het teloorgaan van het perspectief brengt iets teweeg dat nog het meest lijkt op bewustzijnsvernauwing. Een horloge draag ik nooit, en toch kan ik meestal op een kwartier precies zeggen hoe laat het is. Maar dat vermogen valt weg tijdens deze tocht. Ik heb dan ook geen idee hoe lang we door de plassen lopen vóór we weer het drooggevallen zand bereiken. Vijf minuten? Een kwartier? Langer? De mist is overal, waarheen we ook kijken. Alles wat we zien is het zand, dat vlak voor onze voeten al vervaagt. We besluiten langs onze voetafdrukken terug te lopen, maar als we bij de plassen komen waar we eerder doorheen waadden, zijn onze sporen uitgewist in het weke zand.

Een paar keer als ik over het zand kijk - het lijkt wel of de nevelbanken langs de grond minder dicht worden, of je over de grond iets verder voor je uit kunt zien - doemt verderop een donker voorwerp op, een blokje hout misschien. Maar de afstand laat zich niet schatten. Als ik dichterbij kom, dringt tot me door dat het blokje niet in omvang toeneemt: het was zo groot als een lucifersdoosje toen het uit de mist opdaagde, het is nog steeds niet groter dan een lucifersdoosje als ik er vlak langs loop.

Waar zijn we? We blijven staan, kijken om ons heen, draaien langzaam om onze as en weer terug. Maar staan we nog wel dezelfde kant op als eerst?

Het geluid van de branding is ver weg, in het vage achter ons. Elk van ons heeft een ander idee in welke richting de duinen liggen. Inge en ik krijgen er onenigheid over. Wie moet de leiding op zich nemen? Die vraag blijft onbeantwoord. Maar de wind staat nog altijd op onze linkerwang, dus, concluderen we, lopen we goed. Vóór ons klaagt de misthoorn. Ik opper dat die zich vermoedelijk aan de andere kant van het eiland bevindt, dichtbij de aanlegsteiger; want toen we de boot afgingen, klonk hij van heel nabij. We besluiten op dat geluid aan te houden.

* * *

‘Sorry,’ zegt Guus, ‘maar ik móet om hulp roepen. Ik voel me zó angstig worden, ik móet dit uiten... Ik kan er niets aan doen... Hélp!’ schreeuwt hij, ‘hélp!’ En zijn kreet,

[p. 147]

die in mijn oren bijna zo luid klinkt als een scheepstoeter, herhaalt hij met korte tussenpozen.

Als hij begint te schreeuwen is mijn eerste gedachte: wat een kabaal! Moet dat nou? Zo meteen horen ze ons nog! Maar zijn voortdurend geroep om hulp over de lichtloze vlakte waar niets contouren heeft, wordt hoe langer hoe angstaanjagender. En ten slotte hoor ik nog maar één klank: hél!

Er is geen antwoord dan het gekrijs van meeuwen. Of toch? Nog in het begin van Guus' geroep dringt van eindeloos ver een kreet tot me door. ‘Stil,’ zeg ik, en ik meen het nogmaals te horen. Maar de anderen denken dat het vogels zijn. Een fluitende vogelkreet?

De gewaarwording die zich deze tocht steeds sterker in mij grift, zou ik het grijnzen van de dood willen noemen: de ironische wijze waarop hij ons een loer draait. Juist door de verstolen, bijna achteloze manier waarop hij naderbij komt, heb ik het niet in de gaten. Natuurlijk registreer ik dat mijn hart bonkt en heftig tekeergaat, maar dat wij in groot gevaar verkeren dringt heel lang niet tot mij door. Druk ik het weg omdat ik het niet wíl geloven of is in deze alom heersende mist ook mijn bewustzijn in een staat van verdoving? Het begint me pas echt te dagen als voor ons uit een zwart veld opdoemt dat zich boven de bodem lijkt te verheffen. In eerste instantie roep ik verheugd dat dit wel een uitloper van de duinen zal zijn. Maar als we dichterbij komen, kan ik er niet omheen dat dit een mosselbank is, rijzend uit de nevel als een zwarte katafalk. Met een schok besef ik dat dit gebied bij vloed onder water verdwijnt. We lopen niet meer op het strand rondom het eiland; dit moet het wad zijn.

Op dit moment ook voelen we met ons vieren tegelijk aandrang om ons water te lozen. En alsof met het verloren gaan van het perspectief ook de distantie verdwijnt die we als leden van verschillende seksen hebben leren bewaren, pissen we dicht bij elkaar op het zand.

Vanaf dit moment raak ik, met elke stap die ik zet, meer en meer mijn greep kwijt op wat ik tot dan toe, onuitgesproken, als de werkelijkheid heb ervaren.

De laatste signalen van wat mij eens het concrete bestaan toescheen, krijgen een surrealistisch karakter. Vaag voor mij uit doemt het skelet op van een naakte boom. Wat doet die boom hier in het zand? Een boom die op het wad gegroeid is uit het zand? Als we dichterbij komen, zie ik dat hij oprijst uit een brede vaart. Wat het precies is weet geen van ons. Kort daarop daagt uit het niets een groot silhouet op, het beweegt, lijkt te leven. De groteske gestalte van een paard? Als ik er naartoe loop, krimpt de gestalte, het paard wordt een zeehond, de zeehond een reuzenvogel, de reuzenvogel slinkt. Vlakbij gekomen duikt hij in het water en verdwijnt in de golven: een aalscholver die aan de oever stond. Hardop denkend komen we tot de veronder-

[p. 148]

stelling dat we voor een vaargeul staan - misschien wel die tussen Schiermonnikoog en de vaste wal - en dat het boomskelet een baken voor de schippers is.

Maar hoe ver zijn we van het eiland af? Welke kant moeten we op om zo snel mogelijk buiten het domein van de zee te komen? De ribbels die het water in het zand getrokken heeft: kunnen we daaruit afleiden hoe de zee stroomt, waar het strand is? Hoe intelligent we ons ook wanen, geen van ons weet een antwoord op deze vragen. De stilte om ons heen lijkt zich te verdiepen, het hulpgeroep van Guus klinkt steeds desperater.

Dan is hij daar. Of moet ik zeggen ‘het’?

Ons nadert het onuitsprekelijk afwezige. Lichter nog dan het murmelen van een kleine beek, bijna als het ruisen van regen, maakt het zich kenbaar, nog voor ik het zie: een haast speels, tinkelend geluid van water dat in minieme stroompjes over het zand begint te lopen, ten teken dat de vloed opkomt. Dit is exact het moment waarop het leven een illusie lijkt te worden. Het krijsen van de meeuwen krijgt iets van een ijle roep, als van mensen die eerder op het wad verdronken zijn. Om niet in paniek te raken probeer ik mij vast te klampen aan het denkbeeld dat het leven slechts een vluchtige droom is. Maar ondertussen bonkt mijn hart onstuimig bij het vooruitzicht van een snel naderend einde. In de grijs wolkende deken van mist, die mij verkilt tot in het merg, voel ik mij heel nietig worden, een al bijna uitgewist onderdeeltje van een werkelijkheid die oneindig veel groter is.

Nee, het idee dat dit leven een waan zou zijn, maakt mijn angst er niet minder op. Ik besef maar al te goed dat er nog minstens een uur zal volgen waarin, met het stijgen van het water en het opdringen van de kou, ook de angst zal toenemen, het hallucineren sterker worden.

‘Dat het zo moet aflopen!’ zeg ik voor mij uit, terwijl het water van alle kanten aanstroomt over de zandplaat. Inge en ik wisselen enkele woorden met elkaar, meer niet. De enige troost die ik weet te bedenken is dat we samen gaan. Dat de een niet zonder de ander verder hoeft te leven. Ik druk haar hand vaster in de mijne.

* * *

Ver weg klinkt een geluid. Snel komt het dichterbij, het heeft iets regelmatigs, iets van een steeds terugkerende slag; dan herkennen we het als het geluid van een motor. Onze eerste gedachte is dat het afkomstig is van een boot die door de vaargeul vaart.

‘Laten we met ons vieren tegelijk zo hard mogelijk roepen.’

We krijsen, schreeuwen tot het ronken nóg dichterbij is en het tot ons doordringt dat dit de motor van een auto is.

‘Dan zitten we tóch vlak bij de duinen! Dacht ik het niet!’ roep ik opgewonden,

[p. 149]

alsof ik al die tijd niet heb kunnen geloven dat het einde daar was. Uit de nevel komt een jeep, een landrover tevoorschijn, komt aanrijden op ons hulpgeroep, dat als vanzelf omslaat in een juichkreet.

‘Idioten!’ roept een van de drie mannen die de auto uitspringen. ‘Het zijn er verdomme vier! Blijf staan! Er is drijfzand hier! Idioten! Wie gaat er nu in de mist het wad op!?’

Een jongen van een jaar of achttien, die zijn hond uitliet in de duinen, heeft Guus' geschreeuw gehoord toen hij nog maar pas begon te roepen. Hij heeft terug geschreeuwd en gefloten, maar omdat de wind uit zee stond, drong zijn signaal zo vaag tot ons door dat wij het uiteindelijk voor een vogelkreet hielden. Toen het geroep hoe langer hoe verder weg klonk, is hij hulp gaan zoeken. Samen met een politieman en de boswachter van het eiland zijn ze naar ons toe gereden, langzaam, telkens opnieuw de motor uitschakelend om zich te oriënteren op de stem van Guus.

‘Leeuwarden, de heli's zijn niet meer nodig!’ spreekt de agent in zijn walkie-talkie. Want voor ze het strand opreden heeft hij contact opgenomen met de vliegbasis, en de mogelijkheid besproken om bij opkomende vloed, als het voor henzelf te riskant zou worden, het zoeken voort te zetten met helikopters.

Wij staan op een zandplaat, drie kilometer van het eiland af. ‘Maar,’ zegt de agent vloekend, ‘als het tien minuten eerder vloed was geworden, hadden we jullie niet meer kunnen bereiken: dan zou de zee nu te hoog hebben gestaan om nog terug te kunnen rijden.’

Klappertandend van de kou, verstijfd, klauteren wij in de achterbak van de landrover. De boswachter start de motor. De achterwielen slippen weg in het waterige zand, de auto blijft staan. De agent begint opnieuw te vloeken: ‘Nog geen jaar geleden is hier een eilander verdronken, een visser die zeepieren ging steken en door de mist werd overvallen. Het zal verdomme niet de eerste keer zijn dat de redders samen met de waaghalzen verzuipen.’ De boswachter geeft een aantal malen tevergeefs gas. Dankzij de voorwielaandrijving slaagt hij er ten slotte in de wagen uit de zak in het zand te manoeuvreren.

We rijden terug naar het eiland.

De volgende dag bericht het Nieuwsblad van het Noorden dat de reddingsbrigade van Schiermonnikoog vier wadlopers in de dichte mist van het wad heeft gehaald. De buitenwereld heeft zijn eigen verhaal.