Terras. Jaargang 2016 (10-11)

[p. 111]

Hélène Gelèns
Pechblende

bohemen begin 16e eeuw, een stil diep uitgesleten dal in het ertsgebergte de beer leeft er, de wolf, een enkele woudboer, we hebben er niets te zoeken zeker niet in een herfststorm

razend was de wind, het knarste het zwiepte het boog
machteloos het woud, het kermde het kiepte het brak
bladstil is het nu, het glinstert - wat glinstert? de zon breekt door

overal druisen de stroompjes holderdebolder de berg af
her en der ligt een gevloerde boom, daar glinstert het
tussen de boomwortels: zilver! het ligt er voor het oprapen
geen woudbewoner die haast maakt, het zilver wacht wel
stroompjes zullen opdrogen modder zal inklinken, geen haast

bohemen tweede kwartaal 16e eeuw, een diep uitgesleten dal in het ertsgebergte hebben we er niets te zoeken?

elders begint het rond te zingen: zilver! zilver!
zilver in een afgelegen dal in het ertsgebergte
we hebben er iets te zoeken! het begint rond te schreeuwen
we halen de berg leeg! mijnbouw! we worden rijk!
bouw huizen! we stichten een dorp, een vrij dorp!
we noemen het sankt joachimsthal
een rijk dorp, alle dagen glinstert het zilver
maar hoe maakt het zilver ons rijk?
munten! we munten het zilver als joachimsthaler
we noemen hem taler, daler, daalder, dollar
we zetten sankt joachimsthal op de kaart

niet alle dagen glinstert het zilver, soms hebben we pech
stuiten we op zwartgrijs gesteente met vaalbruine strepen
waardeloos spul, iemand noemt het pechblende haha

[p. 112]

berlijn laatste kwartaal 18e eeuw

muizenkeutels geraspte mummie gedroogde biet
al eeuwen genezen ze ons maar wij staan niet stil
chemische verbindingen, daar knapt men van op!
en je vindt ze overal, in water in steen in de lucht
apotheker klaproth pakt er zelfs pechblende bij
en jawel hij vindt iets: een raar soort halfmetaal
noemt het uranium naar de pas ontdekte planeet uranus
een wondermiddel? wie weet, maar zeker een kleurstof
groen en geel, dat heeft potentie!

joachimsthal eerste helft 19e eeuw, pechblende wordt uraniniet

de glorietijd van pechblende! wie had dat gedacht
we kleuren de glazen de schalen zelfs porselein
iedereen wil annagroen en annageel glas in huis
zet het in de zon en het straalt felgroen licht uit!
de uraniummijnen draaien op volle toeren
we worden rijk! maar waar laten we het residu?
ach dat bruine gruis, gooi tussen de dennen in het woud

europa eind 19e eeuw, het is alles straling wat de klok slaat

alles straalt! röntgen maakt met zijn x-stralen
de botten in de hand van zijn vrouw zichtbaar!
becquerel legt bij toeval uraniumstraling vast
op een fotografische plaat in een donkere lade!
natuurkundestudente marie sklodowska ontdekt
dat ook thorium straalt, ze noemt dat radioactiviteit
en samen met kompaan pierre curie meet ze pechblende
het blijkt radioactiever dan thorium en uranium bij elkaar!
duidt dat op een nieuw element? jawel!
ze noemen het polonium naar haar geboorteland
en hopla ze vinden er nog een, ze noemen het radium

[p. 113]

joachimsthal - parijs eind 19e eeuw

haal het pechblende-residu uit het woud, het gaat op reis!
iemand in het sjieke parijs heeft er tonnen van besteld!
we storten het op een binnenplaats midden in de stad
naar parijs! naar parijs! en het woud reist mee: muizenkeutels
dennennaalden opgedroogd modder boomschors

sjiek is de binnenplaats niet en nog minder het aanpalende lab
houten schuur zonder schoorsteen of wasemkap, het dak lekt
er staan pijnhouten tafels een gietijzeren stoof een schoolbord
marie inmiddels curie roert er uren achtereen een kokende massa
in een gietijzeren bassin met een ijzeren staaf hoger dan zijzelf
ze weet: uit een ton gruis isoleren we een speldenknop radium

maar dan de parijse nacht! in het donker lichten
overal in de schuur blauwe silhouetten ijl op
geesten van ontwortelde bomen? ontwortelde feeën?
ze betoveren ons! komen ze ons genezen?
marie zal resoluut zijn: zeg niet radium doet wonderen
zeg radium bewijst de mensen een dienst
een grote dienst als u wilt