Terras. Jaargang 2016 (10-11)

[p. 39]

Caroline Meijer
Aantekeningen bij ‘De kegel’

Het verhaal ‘The Cone’ van H.G. Wells (1866-1946) speelt zich af in en om een ijzerfabriek in het Engelse graafschap Staffordshire aan het eind van de negentiende eeuw. Het zijn de met veel gevoel voor drama opgeroepen beelden en geluiden van het industriële landschap die de lezer van nu het meest bijblijven. Want het verhaal mag dan spreken tot eeuwige basale driften als jaloezie en wraakzucht, de plot heeft niet veel om het lijf: een man bezoekt zijn geliefde, ze worden verrast door haar echtgenoot, de echtgenoot geeft de man een rondleiding door zijn fabriek en dat loopt voorspelbaar slecht af. Het eigenlijke onderwerp is dan ook de in het verhaal expliciet gestelde vraag of een landschap dat verwoest is door industrie nog schoonheid kan bezitten. Uit het schitterende, helse schouwspel dat de auteur oproept - de met vlammen uitslaande hoogovens, de fabrieksschoorstenen met hun rook- en roetwolken in de maneschijn, de stoomtrein die als een ketting van verlichte ramen in de zinderende zomeravond voorbij puft - mag duidelijk zijn welke positie hij in deze esthetische discussie inneemt.

‘The Cone’ verscheen oorspronkelijk in 1895 in het geïllustreerde weekblad The Unicorn en werd later opgenomen in de verhalenbundels The Plattner Story and Others (1897) en The Country of the Blind and Other Stories (1911). Het was bedoeld als eerste hoofdstuk van een uiteindelijk nooit geschreven roman gesitueerd in het industriegebied van wat tegenwoordig Stoke-on-Trent heet. Eind negentiende eeuw bestond die stedelijke agglomeratie nog niet en waren er in de streek tal van kolenmijnen, hoogovens en porselein- en aardewerkfabrieken gevestigd. Josiah Wedgewood had er in 1759 zijn nog altijd bestaande bedrijf opgericht en er voor zijn werknemers het dorpje Etruria omheen gebouwd. Wells had in 1888 drie maanden in de omgeving van Etruria gelogeerd om te herstellen van een ziekte en was zeer onder de indruk geraakt van het industriële landschap, zoals hij vertelt in zijn autobiografie en in een brief aan zijn tijdgenoot Arnold Bennett, die uit de streek afkomstig was.^1.

Ik heb twee deukjes in de oorspronkelijke tekst uitgehamerd, anderen zouden zeggen twee minieme merktekens aangebracht: zo is er een witregel ingelast waar de plaats

1. Vgl. An Experiment in Autobiography, hoofdstuk 6, § 2, online raadpleegbaar via https://ebooks.adelaide.edu.au/w/wells/hg/experiment_in_autobiography/chapter6.html, respectievelijk John R. Hammond, A Preface to H.G. Wells, Routledge 2014, p. 90.

[p. 40]

van handeling verandert en is het woordje ‘verder’ toegevoegd in de zin waarin beweerd wordt dat Horrocks ‘zich niet verontschuldigde’ nadat hij zojuist ‘sorry’ heeft gezegd. Ik aarzelde wat langer bij het aanbrengen van een alineascheiding na de drie puntjes in deze passage:

Weer viel er een stilte. Was de man voornemens het kalm op te vatten? Was hij er eindelijk achtergekomen? Hoelang was hij al in de kamer? Maar zelfs toen ze de deur hoorden was hun houding... Horrocks keek even naar het profiel van de vrouw, ontdaan van kleur in het halflicht. Toen keek hij naar Raut en leek hij zich plotseling te vermannen. ‘Dat is waar ook,’ zei hij, ‘ik had beloofd u de fabriek te laten zien onder de meest dramatische omstandigheden. Vreemd dat dat me ontschoten was.’

Afhankelijk van de vertaling kunnen de hier verwoorde innerlijke gedachten namelijk behalve aan de bedrieger ook aan de bedrogene worden toegeschreven; immers het zinnetje ‘Did he after all know?’ in het origineel kan, vanuit het perspectief van de bedrieger (Raut), worden vertaald als: ‘Was hij überhaupt op de hoogte?’, ‘Wist hij het toch?’ of het hier gekozen ‘Was hij er eindelijk achtergekomen?’, maar vanuit het perspectief van de bedrogene (Horrocks) met flink wat goede wil ook als: ‘Wist hij het in feite niet al?’ De alinea vervolgt namelijk met Horrocks als onderwerp en volgens moderne tekstconventies moeten de gedachten dus als de zijne worden gelezen. Toch lijkt deze laatste interpretatie minder waarschijnlijk. De in vertaling aangebrachte alineascheiding lost het probleem op. Of zou die ambiguïteit, in het Engels pregnanter aanwezig dan in het Nederlands mogelijk is, opzet van Wells zijn geweest?