Terras. Jaargang 2013 (04-05)

[p. 38]

Ruth Verraes
Het ding dat begint begint

1. Ik maak een wandeling door een landschap, ik voel de aarde onder mijn voeten, adem de lucht in en ruik het gras. In een brief beschrijf ik het landschap aan een vriend en de vriend stelt zich voor waar ik ben en hoe dat landschap er uit ziet. Nu zijn er drie landschappen, ze verwijzen naar elkaar maar zijn niet dezelfde. Eén landschap is tastbaar, het andere landschap is een beschrijving en het derde een verbeelding.

[p. 39]

Ik loop door het landschap dat ik als zodanig ervaar. Het landschap waar ik doorheen loop, verschijnt als landschap door mijn blik. Staand of wandelend in het landschap begrijp ik wat boven is en wat onder en ik begrijp de richting waarin ik me begeef. Steeds sta ik met de voeten op de grond. Een vlucht over het landschap verandert nauwelijks het perspectief, de grond blijft de grond, de lucht de lucht, het landschap valt niet in een opsomming van elementen uiteen. Ik zoek een perspectief dat me vreemder is. Dat me een inkijk biedt in iets dat wel in het landschap aanwezig is, maar voor mij niet zichtbaar is.

Stel dat ik op een dag een apparaat ontvang waarvan ik de functie en werking niet snap. Ik haal het uit de verpakking, wentel en keer het alle kanten op. Alle ingangen en uitgangen bekijk ik zorgvuldig, ik heb geduwd op wat op een knop lijkt, gewreven over iets wat structuur heeft. Ik weet dat deze ervaring van onwetendheid

[p. 40]

eenmalig is, uniek. Slechts duurt tot ik weet wat de boven- en onderkant is en waar het apparaat voor dient. Daarom stel ik het moment uit de handleiding er bij te nemen.

Ik kan het apparaat in de handen nemen, het niet begrijpen. Dat is een vrijheid die ik geniet. Ik probeer vanuit die vrijheid het landschap te bekijken. Alsof ik het landschap tijdens het wandelen rond mijn voeten kan wentelen en keren, er is geen notie meer van wat onder is en boven. Het landschap valt in primaire begrippen uiteen, wordt een verzameling aan vormen, kleuren en metaforen. Ik heb het begrip voor het landschap verloren, voor even ben ik de perfecte buitenstaander, het landschap dat ik met mijn voeten keer heeft geen betekenis meer.

2. Een vriend leest een brief waarin staat dat ik een landschap ga beschrijven. Hij leest het woord landschap en maakt zich op, bereidt zich voor of stelt zich open om

[p. 41]

zich een landschap te verbeelden. Er is al iets in zijn hoofd op gang gezet nog voor hij weet of de beschrijving er een van een berg- een zee- of een woestijnlandschap is. Toch maakt hij zich al een voorstelling van het begrip.

Hoe meer ik me in het idee ‘landschap’ verdiep, hoe meer ik me bewust ben van de complexiteit van het begrip. Strikt genomen is een landschap een afgebakend stuk uit de omgeving dat voor de kijker betekenisvol is. Het begrip ‘afbakening’ is een facet van het landschap dat in alle mogelijke landschappen aanwezig is.

Ik heb het landschap onder mijn voeten gewenteld tot het in primaire begrippen uiteen viel en het landschap vervolgens beschreven. Een vriend krijgt een brief, maar mist de handleiding die te lezen. Alle elementen voor een beschrijving van een landschap zijn aanwezig, maar het lezen van de brief roept geen beeld in hem op. Het landschap uit de brief is een puzzel waarvan je niet weet waar die naar moet

[p. 42]

verwijzen of welk plaatje de puzzel uiteindelijk vormt. Het landschap is niet meer dan een afgebakend stuk uit de omgeving.

Afbakening is een facet van een landschap, zoals schaduw dat is, vorm, kleur, gradatie, licht, materie, ordening onder vele andere. In steeds verschillende waarden en combinaties komen ze in elk mogelijk landschap terug. Het zijn containerbegrippen zoals het woord landschap dat is. Elk facet al even problematisch als het andere. Toch zijn het deze begrippen die van het landschap een specifiek en herkenbaar landschap maken. Het verbeelde, beschreven en reële landschap maken alle onderdeel uit van het idee ‘landschap’ als geheel.

3. Er is een moment tussen het zien en het benoemen in. Een wereld tussen iets wat is en net niet is. Dit moment is zo kort dat het moeilijk is dit als een reële momentopname

[p. 43]

te beschouwen. Maar ik heb het toch gegrepen, eraan getrokken, het zo ver uitgerekt dat ik er doorheen kan wandelen.

Ik bevind me in het landschap waarover ik mijn vriend schrijf, maar er is niets. Alles wat dit landschap toebehoort, heb ik van zijn oorspronkelijke plaats gehaald, in mijn broekzak gestoken. Niet het zand heb ik weggehaald, maar alle schaduw die de zandbergjes werpen, niet het water, maar het licht dat op het oppervlak weerkaatst, het geluid dat de golven maken. Niet de lucht en zijn wolken, maar alle gradaties blauw, rood en geel afzonderlijk. Niet de rotsen waar de golven op stukslaan heb ik weggehaald, maar de materie waaruit de rotspartij bestaat. Ik sta op een leeg, horizontaal vlak waarin niets gebeurt, niets klinkt en niets is.

Een voor een haal ik de elementen uit mijn broekzak. Het blauw is uitgelopen in de inhoud, de cirkelvorm is gedeukt door scherpe materie, de schaduw heeft zich

[p. 44]

met de zilte geur van de zee vermengd. Het licht schijnt zonder betekenis. Niets wat ik uit de broekzak haal is nog zoals het was. Elk element heeft zich nog verder opgesplitst naar begrippen, elementairder nog dan voorstelbaar was. Toch plaats ik alles terug in het vlak. De losse facetten samen fungeren als een diagram, een schets die nog geen definitieve vorm gevonden heeft. In theorie bekom ik opnieuw een landschap, maar is het landschap voor de kijker nog als dusdanig herkenbaar?

4. Er zijn overeenkomsten tussen de eigenschappen van het zand, het water, de lucht en de rots, toch zijn het de verschillen die tellen. Wat ik over de materie van de rots weet, som ik op. Bij wat ik niet weet, hoef ik niet stil te staan. Ik heb de rots aan de zee bekeken en het water in schuimende golven gezien. Hoe ze zich laven aan het zand, de zee en de lucht.

[p. 45]

Het wier in een rivier, twijgen en takken van bomen wiegen, zweven en klapperen. Ondanks het constante stromen van water, het blazen van wind, buigen noch het wier noch de takken als versteend één kant op. Aan water en wind ontsnappen ze. Daarin laten ze ons de werkelijke leegte zien, waarin ze in het wiegen, zweven en klapperen rusten.

Ik schrijf mijn vriend in geuren en kleuren over het landschap, maar hij is daarmee niet hier. Hij schrijft me dat wat ik vertel niet werkelijk is. Hij stelt dat ik teveel woorden gebruik die niets beschrijven.

's Avonds val ik in slaap naast een blauwe zee. 's Nachts is de zee even zwart als de nacht. 's Morgens word ik wakker naast een rode zee. Ik moet blindelings geloven dat het steeds dezelfde zee was waarnaast ik lag.

Alles wat ik ooit heb uitgesproken, smijt ik weg en nu struikel ik.