Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

[LX] Dat vijfte capittel is van siechede der mammen of groetheit of weeheit jeghen

natueren de comen mach

Die mamme sijn ghemaket van vele aderen ende senuen ende arterien ende binnen sijnsie ghevullet mit clierich vleisk ende wit. Ende vander moder totten mammen comen aderen by den welken dat bloet van menstrua op climme totten mammen ende ontfanget witte verwe om dat de mammen sijn wit. Ende melc is anders niet dan overvloyende voetsel der mammen. In dese mamme comen diversen seecheden, want daer comen apostemen, verhertede vander melc, somwijl opene zeren. Ende somwijl werden der mannen mammen so dat sy scinen wive mammen.

Aposteume meest in den

[fol. 134v]

mammen om dat ghetrecte bloet dat niet en mach bikeren in melc of om sijn quade complexie of om datter is to vele of om die cranchede der crachten. Die teyken der aposteumen staen bescreven ⁵¹⁴ in dat generael capitele der aposteumen. Als die aposteumen der mammen sijn van heter materien, men sal bloet laten ter lever ader of ventosen in die scouderen. Of ist ⁵¹⁵ dat menstrua is verloren, men salt doen weder comen of bloet laten onder die anclauen binnen des votis ende dan salmen de mammen salven mit wermer oli van rosen, gemenget mit sinen vierendeel azijns.Want het weder slaet die materie al ende sterket. Ende ic heb menichwerve mit deser medicien allene ghenesen grote, ⁵¹⁶ hette zwellen binnen I daghe. Ist dat dit niet en helpt, men sal legghen op die salvige mit oli van rosen mit azijn. Dan salmen leggen een cleet, ghenet in lausap van nachtscaden°. Want op die mammen salmen niet leggen dat cout is om dier zenuwen dier in sijn. Ist dat al dit niet en helpt ende dat bloet wert etter dan salmen ripen.

Ist datment niet mach wederslaen noch verscheiden, mer dat het blijft in een punten ende dan ist tonsien van mamma, dat is een manere van verwoethede. Ende dit oerkunt Ypocras ⁵¹⁷ in Affarisimo: ‘Dan salment thovet scheren ende sterken ende ⁵¹⁸ achter waren mit dynner spisen ende verbeden wijn ende vleisk ende werken behendelike’.

Want ic sach een edel wijf die had die mammen gheaposteumet van blode ende ic beval daer up te leggen die medicien

514 Emendatie: het handschrift heeft’ bscreven’.

515 Emendatie: het handschrift heeft ‘is’.

516 Hierna (doorgestreept) ‘hebb’.

517 ‘ypocras’ rood onderstreept evenals ‘affarisimo’.

518 Emendatie: het handschrift heeft ‘en’.

[fol. 135r]

voerseit. Ende en leec ⁵¹⁹ surgijn weder scheident ende hi leide daer up ripende medicijn. Ende te meer dat hise daerup leide, te meer dat vergaerde die materie ende verherde. Ende die surgijn wilde mijn raet niet horen ende die vreenden vanden seken gheloveden bet den lieken surgijn dan my. Ende do ghinc ic wech ende seide dat sie soude verwoden. Ende ten darden daghe daer na so wast alsoe ende veel doe in frenesie ende starf. Ende doe was mijn leringe zeer verheven.

Ist also dattet etter maket, men salt sniden ende doen uut die ettere ende daer up leggen een zuverende plaester. Ende men en salre gheen langhe wiec in doen, want het soude quetsen die zenuwe ende daer af soude comen grote zweringe. Oec sijnt vele sotten als sie vijnden ⁵²⁰ clierich vleisk in die mammen, si treckent uut ende si seggen dattet is ⁵²¹ overvloiende vleisk ende dus so destrueren sy die substancie der mammen. Dune seltet niet uut doen, want het sijn die natuurlike mammen. Als het is ghezuvert, salment helen ende huden. Ist datter een coude materie is vergadert in die mammen, al isset so dat het is seldene, dan salment beseen weder het is van fleumen of van melancolien. Ist van fleumen, men salt salven mit olie van camomillen ende van dillen° ende van lelien met een luttel warms azijns, want het sal verscheiden. Ende is dattes te doen is, men sal den lichaem purgeren van fleumen. Ist datment niet en mach verscheiden, men salt ripen ende curerent alsoet

519 Emendatie: het handschrift heeft ‘leet’.

520 Het handschrift heeft oorspronkelijk ‘wijnden’ maar er is een ‘v’ over de ‘w’ heengeschreven.

521 Hierna doorgestreept ‘v’.

[fol. 135v]

voerseit is.

Ist dat die aposteume hertwert ende zwert of blaeu, dan salmen scuwen wel hete medicinen, want die stede winnet licht den canker ende dan en salment niet ripen, want in sulc danigen curen comt grote pine. Mer men sal die stede hanteren mit salve van thucie° ende purgeren dicwijl melancolie, op dat die zeke te langer leven mach. Ende al ist soe dat ic - bider gracie van Gode - ghenuech weet omme aposteumen ende open gaten to cureren, sone mochtic noyt varachtigen cancker te cureren in zenuwigen steden, nochtans heb ics my menichwerf ghepijnt. Opene zere van mammen salmen cureren alse voergeseit is in dat gemene capitel, sonder dat si niet en mogen ghedogen sterke corrosiven omme die bevolichede der zenuwen. Mer si bigheren die zuveren ende drogen sonder corrosiven.

Het ghevallet dat het hovet van die mammen in zomen wiven niet uut en comt alsoet behoert, so dattet kijnt niet en mach crigen te zugen. Men sal nemen die coppekine van een eykene note ende smerent binnen mit terpentine of mit pecke ende stellent warm daerup ende dan bindet dat vaste. Dit trecket dat hoeft vander mammen uutwert, alsoet behoert. Ist dat dyt niet en helpet, men sal doen maken een ventose, een busse, na der groetheit des hoefts vander mammen. Ende stellent mit vier daerup, dan salt uut comen.

Het ghevallet somwijl magheden dat hoer mammen meere wassen dan het behoert. Nemet II witte teesten ende wrivetse so langhe te gader mit sterken azijn dattie dicke werde en dat salmen verwermen ende

[fol. 136r]

smeren daer mede die mammen ende bindense ghemateliken mit een scroden, want het belettent die mammen te meeren ende het minretse ist dat si sijn ghemeeret. Item, comijn° ghepulverizeert ende ghetempert mit zeem ende mit asinen, isser goet op. Item, boel van armenien, ghezegeld eerd, grone noten van galle, alle dese of somme salmen stampen of temperen mit azijn ende leggent der op tot III dagen sonder vermaken ende daerna dwaense mit couden water. Ist ⁵²² datmen die mammen niet en wil hebben meere, menne salse niet tasten noch laten tasten.

Melc dat verhert is in die mammen bi hetten, men sal cureren mit oli van rosen ende asijn, alsoet gheseit is in heten aposteumen der mammen, ende beplaestrent mit colen bladeren alse van nachtscaden°, porteleynen°. Oec is hijr to goet tsap van colen alse daermede is ghemenget saffraen ende mirre. Alse die melc in die mammen is verhardet bi vercoutheden, men salse betten in warmen water daer sout in is ghemenget. Ende noch bet op datter in is ghesoden calamentum° ende die ziedinge van fenekoel° ende van sinen zade ende van allen dingen die doen maken urine om haer subtijlhede. Dese plaestere verscheiden die verclonterde melc ende rijpt die materie der aposteumen: nemet crumen van zuur brode, meel van ghersten van fenigreet° van lijnzade elx een onse, wortele van bismalven° ende van pepwort° elx een hantful ende dese II laetsten salmen wel seden ende daerna stampen ende mitten water daerin dat si ghesoden sijn. Mit een luttel oli salmen temperen die melen mit den

522 Emendatie: het handschrift heeft ‘is’.

[fol. 136v]

crumen van brode ende maken een plaester ende leggent daer up allaen mit een coel blat achter dat si sijn ghebettet.

Item, groete vethede wassende in mannes mammen en machmen niet cureren sonder hant. Ende ist dat die mannes mamme is to groet, datse hanget als een wives mamme, so salmen maken II snidingen int opperste deel der mammen een half cirkel aldus ⁵²³ , so dat die hoveden der sneden vergaderen. Ende men sal al die huut wech doen mitter overvloiende vetheit ende daer na nayen ende helen alsmen wonden plach to doen. Ende ist so dat dit niet en is so groet dat het hanget, so ist ghenoech een dusdanige snidinge om die overvloiethede uut to doen ende daer na to helen.

523 Emendatie: het handschrift heeft ‘ald’.