Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

[XLII] Dat vijfte capittel is van apostemen des halses ende der kelen ende aposteme in de kele squinancie

Aposteumen van deser steden of si sijn in die brade van buten soe datter inwert in gaet of in die innerste braden of in die substancie vanden swelgen of in een holheide wesende tusschen der pipen der longene ende den swelge. Ende desse aposteumen sijn meest van blode of dicwijl van fleume ende min van colera ende alreminst van melancolien ende men bekent sy biden teykenen der aposteumen voerseit.

Die aposteme wesende in die innerste brade bekent men bi dat een deel vanden ghezwel comt uutwart ende die zieken mach qualiken zwelgen. Dat die materie is in die holheide voerseit of binnen dat bekentmen bi dat vanden ghezwelle niet buten en vertoecht ende die zieke en mach niet verswelgen ende qualiken verademen. Ende ist dat die to vallen sijn groet van desen aposteumen -als dat sijn ogen uutwert keren ende hi sijn tonge niet en mach holden in sinen mont ende dat hi niet en mach spreken ende dat die braden der borsten up ende neder springen van pinen- dan moetment Goede up gheven. Ende somwijl hebben somme stoute meisters een priem ghesteken in die kele ende daer

[fol. 93v]

mede die aposteme te braken alse waer bi si varinge ghenesen. Nochtan dicwijl sterven sy in de hande des meisters ende aldus werkende dat wijt men al den meisters ende niet der ziecheiden.

Die bedecte saken die welke die tovallen niet groet en sijn, is aldus ghecureert int begin ende ist van heter materien, men sal bloet laten ter lever aderen. Ende ist dattet is veroudert, men sal bloet laten totter hert aderen ende men salt laten bloden tot dat die zieke in onmacht vallet, meest op dat hi is sterck ende vleischich. Des anderen dages salmen laten in die adere onder tonghen ende ne gheen tijt en salmen laten onder der tongen voer dat men heft ghebloet laet die lever adere of die hert adere, want het ghevalt dicwijl dat die zieke verworget opdat hi vol quader humoren is. Naeden bloet laten salmen hem doen gargarizeren mit water daer in is ghesoden rosen, sumat°, balaustie°, lentilgen°, noten van gallen, mitten welken ghetempert is dyameron°. ³³⁶ Of hi sal gargarizeren ³³⁷ mitten stronten van een swaluwen ghetempert is mit ydromelle° often stront van musken of van hoenren of van een hont die beenren et ende el niet. Item, neem den hont stront voerseit, noten van gallen, satureye°, ana. Dit salmen pulverizeren ende tempert mit water ende zeem ende gargausieren. Ende hi sal drinken water ende ghersten ende eten el niet dan spise van gruse ghemaect aldus: nemet een schotel vol nyewes tarwijns gruus ende dectet mit water warm en wile ende dan stampet herde wal in I mortere ende colierent ende die coleringe suldi wel seden mit een luttel souts ende gevent den zieken

336 ‘dyameron’ is rood onderstreept.

337 ‘gargarizeren’ is rood onderstreept.

[fol. 94r]

mit ponden. ³³⁸ Ende ist alsoe dat hijs niet en mach bezwelgen dan salmen inden put vanden halse stellen een cleyne ventose mit viere, dan sal hy wel verswelgen also lange als die ventose daer sit. Alle die kele ende alle den hals salmen smeren buten mit olie van camomillen ende daer upleggen wolle mitter eyken. Oec salmen daer op leggen een plaester ghemaket van swaluwen neste de ghemeen is van squinancie: neemt een swaluwen nest ende doetet lange zieden in water. Daerna salment cleynsen doer een teems ende datter doer lopet dat salmen houden. Ende in ander water sal men zieden ³³⁹ die wortelen van lelien, van bismalve°, van brionie°, bladen van poppelen, van violetten ende van paritarie.° Dan salmen die stampen wel ende mitten water van swaluwen nesten salmen wal temperen een ripede seme ende meel van lijnzade tot dat het is ghelijc pappen. Dan salmen daer to doen die cruden ghestampt ende ghemeynen olie of out smeer sonder sout ende ziedent altegader ende maken een plaester, het verscheidet of ripet squinancie ³⁴⁰ van binnen of van buten opdatment spredet op een cleet ende leggent warm omtrent die kele. Oec ist guet ghesmeert omtrent den hals mit olie van camomillen ghemenget mit ouder, verscher ³⁴¹ botere op datment bewindet mit wolle mit der hieke. Oec ist guet, als die aposteume is binnen, dat ment niet weder en slaet, mer verscheidet mer hantiert ripende gargarizeren ³⁴² al dit: neemt droge vigen, pappelen zaet, lijnzaet desse salmen zieden in watere ende gargarizerent ³⁴³ of water van vighen mit botere ende mit wijn ghemenget dat rijpt elc

338 In het Middelengels:’with penides’ (een soort suikerstangen).

339 Hiervoor (doorgestreept) ‘zid’.

340 ‘Squinancie’ is rood onderstreept.

341 In het Middelengels staat er ‘oude, niet gezouten boter’.

342 ‘gargarizeren’ is rood onderstreept.

343 ‘gargarizerent’ is rood onderstreept.

[fol. 94v]

aposteme binnen of in die kele of in die maghe of in den dermen.

Ende alst rijp is dan salment weten bi der mynringhe der zweringe ende der to vallen ende des coerts. Ist dat van buten toecht, men salt sniden mit een vlime ende altoes wachten van zenuwen, van aderen ende van arterien ende alst open is dan salment zuveren mit zuverende medicinen geseit in den Antidotario. Ist dattet is binnen ende het niet en brect mit gargarizeren van stoppenden dingen also water der sedinge der noten van gallen, achacie°, psidie°, balaustie°, alijn jameny, want het vercrimpt die aposteume to gader ende dan brect. Als die aposteume is te broken dan salment gargarizeren mit warmen water daer in ghesmouten is botere ende olie van violetten tot dat die etter al uut is ghezuvert ende daerna salmen gargarizeren mit water van ziedinge van liquirissie°, yreos°, tamerisci. Oec ist guet datment supet die doderen van eyeren.

Ende ist dat de materie is wel cout, men ne salt niet weder slaen, mer men sal hanteren hetere gargarizeren ende alst ondaen is, so salmen nemen ³⁴⁴ sterke zuverende medicinen in de welke is ghemenget mirre, sarcocolle° ³⁴⁵ na dat het is voerghescreven in den Antidotario. Somwijl ghevallet dat om die reuma, dalende vanden hoefde, wassen in die wortelen ³⁴⁶ der tonghen in elke side dingen ghelijc amandalen die beletten den zwelghe so dat die zieke mach qualiken verademen. Dat welke salmen cureren mitter voerseyder medicinen in alre manieren.

Hijr sal ic bescriven wat my beveel in die stad van Meylanen van eenre vrouwen van XX

344 Emendatie: het handschrift heeft ‘neme’.

345 Emendatie: het handschrift heeft ‘sartocolln’.

346 Hiervoor (doorgestreept) ‘een’.

[fol. 95r]

jaren die hadde een squinancie ³⁴⁷ van fleume die al die kele bevinc buten ende binnen, so dattet gezwel buten harde groet was; ende zi en mochte spreken noch verzwelgen. Ende si hadde langhe ghesijn in die cure van enen mynre scoelre ende sie argede van daghe to dage. Doe wordic daer to ghehaelt ende ic vant sie in quaden punten, want sie en hadde in veel daghe niet ghegeten ende sy en dorste niet slapen om dat sie ducht hadde van vervurgene. Haer puls was cranc ende ic besef die materie diep int vleische ende ic sach wel dat sie eer soude hebben geworgen dan die aposteme hadde to broken uutwert of inwert want die materie was dicke. Ende ic vant die materie ripe twischen den kinne ende der kelen meer dan elre ende ic taste mit den vingher om te scuwen zenuwen, aderen ende arterien ende ic maecte daer een diepe wonde mit eenre scheren ende ic trac daer uut veel vander ghemorter ³⁴⁸ materien ende vele liet ic daer in omme die redene voerscreven. Doe mochte si te bet verademen ende die puls versterkede haer ende ic cureertse ³⁴⁹ vander doet ende was varinge ghemindert ende doe gaf ic haer vleischich sop ende daer lieps viele uut bider wonden. Ende doe stac ic haer een sulveren pipe in die kele tot dat si die wonde leden was ende daer doer nam sie haer voetsel. Al die kele ende den hals bewond ic mit zuverenden medicinen ende die rijpte die overvloienden materien tot dat ic trac uut den wonden een stuc tayer,

347 ‘squinancie’ is rood onderstreept.

348 Emendatie: het handschrift heeft ‘ghenorter’.

349 Hiervoor (doorgestreept) ‘cureet’.

[fol. 95v]

vervulder matirien die was ghelijc enen darm, langer ende dicker dan een vingher. Ende doe bleef die stede sonder stanc ende sy begonde zeer to versterken ende doe ghenas ic den wonde mit medicinen die zuveren ende vleisk doen wassen ende huden tot sy was vollencomeliken ghenesen.

Alsmen in die voerseide steden vint een coude, vervulde materie, men salt snyden want het en soude niet uutbreken by hemselven, al waert oec dattie materie niet en waer volcomenliken ripen. Want die dicke materie wesende diep in dat let en mach niet uutwert breken bider crancker hetten, noch dat herte en mach niet lange tijt gedegen tgebrech der luchten.