Logo DBNL
Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck (2015)

Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

(2015)–Anoniem Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[XX] Dat ierste capittel is van wonden des hovedes 160 ende sijn anthomien ende ander regiment

Thovet is maket van III delen: als van vleisk,van benen, van hersenen. Dat vleisk, daer

upt hersenbecken leit, is maect van een harigher huijt al ful braden of poren. Dat haer is nutliken up dat hovet om dat die coude noch de hetten niet varinge en soude in gaen bi den sweet gaten ende dat die fumeyen vanden hovede uut gaen mogen ende datmen de complexi vanden hovede mach bekennen bi den verwe vanden hare. Dat hersebecken is bidect mit een bredige huyt ende bedect mit dicken vleiske om dattet soude bevolen heten ende coude up hem comende. De welken huyt is maect van subtilen draden der zenuwen, der aderen, der arterien comende vander hersene.

Dat hersenbecken is maect van voel benen: als dat hovet wert gequetset in een stede, de quetsinge en soude niet al deer gaen alsoet soude doen up dat het waer al in een been, ende dat de aderen soude dalen twischen die vergaderingen der benen om dat voetsel to dragen 161 ter hersenen, ende dat die zenuwen comende van harsenen enen wech soude hebben uut te gaen, ende dat die fumeyen der harsenen uut mogen verademen, ende dat dura mater hevet een voetseel dat si de harsenen niet en quetsen. Ende dat hersenbecken is gemaect van II slecten tafelen, de een onder ende dat ander boven. Ende int middele ist noesachtich dat de fumeyen des hovedis te bet uut mogen comen. Ende dat eerste been is sachte om dattet de hersene niet te zere en soude quetsen.

Dat hersenbecken is gemaect van VI beenren ende achter is een been dat sustineert de VI beenren. Teerste been gaet vanden wijnbrauwen totten dwerse vergaderinge des hovedis ende hetet coronale jof dat voerhovet. Ende II anderen sijn mit desen been gevoget overdwers in de middel

des hovedis ende sijn to gader voget mit een juncture gaende overlanx des hovedes van foren tot after. Ende die junctuur is dus ghemaect (illustratie. Dat veerde been is achter ant hovet ende is voget mit II beenren voerseit bi een juncture aldus gemaect illustratie. De derde juncture de de IIII beenren to gadere voget is aldus gemaect illustratie, ghelijc II sagen ghetandert, de een in de ander; ende gheen beenren sijn to samen gevoget aldus, behalven dese ses beenren. Onder dese beenren is een wel hart been, in de middel door ghegatet, dat up houdet alle de beenren vanden hovede. Dit been heet men baallus ende is beneden ghecoppelt mitten eersten spondile vanden halse. Ende dits die figuur vanden vijften been des hovedis illustratie. Ander rechter siden ende ander luchter siden der de oren sijn so sijn II beenren ende die sijn also hert als een steen ende sijn doer ghegatet. Ende als dese VI beenren sijn vergadert, so is dit de vulmaecte schepnisse vanden hovede up dattet waer ront. Bi der middele der juncturen int hovet daelt illustratie een adere, comende vander levere tot onder an dat hersenbecken. Ende biden gate van baallus so climmet een arterie comende vander herten. Ende dese adere ende dese arterie vogen hem to gadere ende maken een harde vellekijn dat men heet dura mater. Ende is up gecoppelt onder dat hersenbecken in de juncturen mit velachtich bijnzele twelke, uut gaende der hersenbecken, maken hudekijn de te gadere bijndet de beenren vanden hovede. Als dese adere ende arterie hebben gemaect dura mater dan vergaderen si weder ende maken pia mater. Ende daer na dalen si weder in die hersene ende dragen mit hem clenen voetzele ende den gheest vander herten.

Pia mater bevanget al die hersene ende onderdeelt in III cameren. Die voerste

camer is breets ende meest ende hevet vele vanden gheeste omme dattet vele dingen ontfanget. Ende is dat proper instrument van merckinge ende ymaginerende cracht. Ende al ist soe dat die hersene is ghenigeert coel ende versk, nochtan is dese eerste camer ghenigeert heet ende droge. De middelste camer is minst ende is voer breet ende achter scherp om dattet foel sal ontvangen. Dese camer is ghestellet twisken II dingen lijc II eersebellen, opten welken de camere on doet alst onfanget die ymagineerde dingen deet hevet ontfangen. Ende dan ondoetet weder alset seindet de verclaerde dingen ter achter camere ende dese camere is minre dan de ander twe, want uut haer en comen gheen zenuwen ende om dat voele dingen soude sijn bevangen in een cleen stede om varinge raet to nemen. Ende dese camer is heet ende versk. De achterste camere is mere ende herdere dan die middelste ende is cout ende droge, want in desen is die gheest der digherende ende denckende craft. Ende hets voren breet ende achter scerp ende het ontfanget die gevondene dingen ende beholtze ghelijc een scat. Ende uut dese camere comet dat merch ende gaet nederwert doer 162 de gaet van baallus ende is bewonden in die II hudekine der hersenen. Ende dits die schepnisse vander hersenen ende van sinen vellekinen, twelke is ghenigeert coel ende versk om dattet soude temperen de hette van der gheest den herten ende dattet niet seer en soude verdrogen in sinen werken mitter groter beroringen.

Een maneer van morge is de om vatet dese cameren vanden welken mach een deel sijn verren int hovet wonden al sonder dat die zieke

niet en stervet. Mer ho clene corrupcie jof verlees comet in de propere substanci der hersenen de zieke moeter of sterven. Ende alst hovet is gequetst jof het is mit wonden jof sonder wonden jof mitter hersenbecken to broken jof sonder. Ende ist dattet hovet is gequetst sonder wonde als van vallen jof van gequetsene van stenen jof mit stocken jof mit deer gelijc ende dattet is sonder quetsinge der hersenbecken ende der hersene, dan salment hovet scheren ende salvent mit warmen olirosaet° ende daer up stroyen pulver van gagelzade°. Ende bijndent mit een scrode tote dattet zwel is geminnert ende die materi verscheiden. Ende ist datter enich etter in wert dat suldi dan uut laten mit vlimen ende ghenesent dan ghelijc anderen apostemen. Ist dattet hersenbecken is to broken sonder wonde int vleisk dan moetmen beseen jof hi sterc was de sloech jof dat 163 de zieke van hoge viel ende jof hi zeer is froetzeert ende jof hi varinge up stont als hi was gevallen, sijt dat sijn sene verdonckert is, jof hi spijt sijn spise, jof bevoelt hy grote zweringe int hovet, jof hi niet en mach een knoep van enen stro en twe biten, sijt datmen slaet upt hovet mit enen drogen lichten stocke ende het dan dummelike luut, ende ist dat hi houdet dat einde van enen wassen drade tuschen sinen tanden ende hi niet en mach gedogen dat men daer up trecket mitten vingeren om dat hem de criselinge deert. Alle dese teykenen betoget dattet hersenbecken is to broken. Ende die II laetste to kennen sijn alresekerst.

Oec mach dat hersenbecken sijn to broken al sonder dat de hersene int begin ne gheen brec hevet. Ende Galienus seit:’Is dat

het in dat eerste de hersene is gequetst de seke moeter af sterven’. Dit sijn die quade to vallen de comen als die hersene jof sijn vellekinen sijn gequetst: een parich spuwende, die lichaem bestopt jof ombestopt, slumende ogen, traninge vanden enen ogen, donckerheide der zenen, cranchede ende verwandelingen van allen den craften, haer vijf sinnen sijn belet. Si wanen dingen zeen die si niet en zeen ende si spreken van diversen dingen ende si antworden up dat men hem niet en vraget. Si voergheten hoer selves name. Qualike mogen si hem omme keren ende meest omtrent de hals. Ende si versuchten hem zwaerlic; somwilen comter een scherp coertze jof bevinge mit steecten. Ende welker datter comet dats een quade teyken. Ende comet daer na de crampe dats sterflic. Heft de tonge zwerte puusten omtrent den kinne ende de caken jof in anderen steden vanden hovede, anders dan in de wonde, dats een quade teykene. Somwilen vloiet ettere ende bloet ten oren ende nosen uut. Ende ist dat dese teikene lang warich sijn, die zieke sal sterven sonder twivel. Ende meest ist dat de zeke lange hevet gewesen in een guede wesen ende hem daer op die quade to vallen comen. Mer ist dat het int eerste ende in achterste de zieke is wel gheachter waert. So dat die to vallen minderen, dats guet: het bydudet dat de natuur versterket.

Mer als een gequetset is int hovet sonder wonden int vleisk ende sonder spliten des hersenbeckens ende sonder moien des bragen als van smiten vallen, so schert of dat haer ende smeret mit roes oli° ende stroien daer up pulver van mirtillen° ende der boven lijnwaet net in roes oli°. Ende bijndet so mit een scrode of huve toe na dien datter best is ende aldus sal hi

164

genesen. Mer mogestu aldus de materi niet verdriven ende si swelt, so ripet ende laet de vulnisse uut ende mundificeert ende gheneest alst behoert.

Ende ist also dattet hovet is gewont sonder quetsinge des hersebecken of der hersene, dan salmen beseen of het is gewont mit enen sweerde jof mit deer geliken. Ende dan salmen de wonde nayen ende doen alde selve cure voerseit in vleisk wonden. Ist dat de wonde was geslagen mit enen stocke jof mit deer geliken so datter is froetzeringe, dan salmen de wonde fullen mit stoppen genet in doderen van eieren ende olirosaet° ende daer boven leggende een ripende plaester, gemaect van IIII delen waters ende één deel van ghemeen oli ende terwenmeel dats genoech si, tot dat de wonde etter maket ende dat de zweringe is gemindert. Ende dan salmen doen in de wonden scavinge van ouden lijnwade ende daer up leggen een zuverende plaester van honich rosaet° ende van gherstenmele tot dat die wonde is fulmakelic gesuvert vanden beginne der curen totte dat de wonde volcomelike gezuvert. Dan salmen daer omtrent salven mit medicin van bolo armeco° ende daer na salmen vleisk daer in doen wassen ende helen.

Ende sijt dattie vellekinen sijn ghewont, de de beenren vanden hovede bijndet, ende al ist soe dattie been niet en is gequetst, nochtan moet men sijn neerstich in die curacie. Ghi sult oli van rosen doen in die wonde tote datter gheen zweringe in en is. Ende ghi sult de wonde bewachten van couden ghelijc anderen wonden vanden hersenbecken ende vanden hersenen. Ende oec in die somere want coude deert wel zere zeenwen ende beenren ende vellekinen gewont. Sommige meisters sijn de up alle wonde

int hovet, wedert been is to broken, wedert en is, de leggen daer up een linnen cleet ghenet in deser salven: nemet wit hars een pond half, oli rosaet V ons, wit was ons III. Dese smelten si alle to gader ende sedent in gueden wine een lange wile. Ende dan latent se colen ende si netten daerin een linnen cleet, lijc enen treit, 165 ende maken daerin gaten mit eenre scheren ende badent in gueden winen ende daerna leggen sijt up de wonde sonder yet daer tuschen to leggene. Ende daer up an elke side der wonde leggen si een cussineel genat in gueden wermen wine. Ende up beide cussinelen leggen si een droge cussine van stoppen deet al bevanget. 166 Ende si bijndent vaste ende doen den seken eten ende drincken guet vleisk van hoenren ende caponen ende wijn ende si verbeden hem watere to drincken. Mer omdat al die auctoeres sijn jegens dese cure, specialiken in de spise, so nye dorstic ne dese manere proven. Want in den menscheliken lichaem en salmen niet proven dingen die onredelic schinen. Want alde auctoeres seggen dat ne gheen dinc so seer en deert den wonden der zenuwen ende der hersenen alse to nutten wijn ende vleisk, noch die oec so varinge heet apostemen maket. Andere meisters beseen in wonden der hersen toe bekennen weder het is mit eenre cleenre vleisk wonde jof mit een grote jof sonder vleisk wonde. Ende ist mit een grote vleisk wonde so datmen mach comen ten been wonde, so by seen si jof daer is enige splintere ende dan doen si se uut. Daerna tuschen dat been ende dura mater steken si een wel safte cledekine ghenet int wit vanden eye ende een luttel uut gheduwet. Ende si vollen alle die wonde mit dusdanige clede in vleisk wonde. Buten leggen si stoppen jof clederen ghenet int wit vanden eye. Als dat bloet is ghestremmet dan

steken si een droge cleet onder dat hersenbecken. Ende in die vleisk wonde ende daer boven leggen si een zuverende plaester. De hent de ettere is gemaect dan doen si in de wonde cortelinge van lijnwade ende salvent omtrint mit ungentum fuscum,° dats swerte salve. Ende in dat einde leggen si apostolicum°.

Ende ist dat hersenbecken to spleten dan beseen si jof het al doer gaet ende doen den zieken to luken noes ende mont ende doen hem blasen ende besien jof hem enich lucht uut comet ter spleten jof bloet jof enich ander materi. Ende ist datter eet comet, so gaet die schoer al doer.

Ende dan somme meisters doer boren dat hersenbecken an beyden siden vander schoren, vanden enen einde totten anderen. Ende dats wel quaet! Mer ander meisters doerboren an den enen side vander schoren, daer het meest is hangende, ende si maken voel gaten alst noet is ende dan houwen sijt mit enen beitel vanden enen gate in den ander. Ende dan doen si de stucken vanden benen uut om te suveren de materi de up dura mater is vergadert. Ende dese manere van doerboren is best ende dan curerent sijt voert als voerseit is. Ende als ghi wilt doerboren, dan seldi holden dese laeste maneer.

De wapenen daer men mede doer boert, moten sniden an beide siden ende voerscherp ende altoes upwaert bredere, dat si niet lichte doer dat been en scheten. Ende men moeter voel hebben van diverser schepnisse. Int eerste salmen werken mit smaelsten, daer na mit bredere. Ende aldus sijn si ghemaket illustratie illustratie illustratie. De betel daer men mede wert houwet vanden enen gate int ander si aldus gedaen illustratie. Hijr up salmen slaen mit enen hamer tot dattet been is al uut ende daerna salmen de canten vereffenen mit dusdanigen crumen wapen illustratie,

binnen snidende ende buten niet. Ende die vleisk wonde salmen vollen mit weken van stoppen jof van clederen om open to houden tot dat de natuur heft gemaect een guet reperament in de stede der verloren been. Daerna cureert men die vleisk wonde lijc de meen cure van wonden

Om dat ic, Lancfranc 167 , gheen seker wech find in dusdanigen voerseide curen, so volgede ic de leringe van Galieen 168 ende Avicenna ende Serapion. Die seggen dattet guet is datmen die been uut doet up datmen de ettere betersins uut mach suveren. Ende ic dietereden seken als voerseit in dat proper capitel der dieten.

Ende ic usere en 169 gheen wapen om dat been uut to doen dan in II saken. De een sake alst een stuc vanden bene is stoten onder dat andere ende dat perset dura mater. Dat ander is als een splinter vanden enen been prekelt dura mater ende daer of comen zweringen ende apostume ende crampe ende tacherste de doet. In allen anderen brekinge jof scrovinge der hersenbecken so cureert aldus: als ic coem to een persoen die int hersenbecken is gewont, ic bysee eerst de cracht ende die outheden der zieken ende de tovallen voerseit. Sijn der in gheen sterflike tekenen ende dat hersenbecken is to broken mit ener groter vleisk wonde ende dat oec dat been der hersebecken is of gheslagen, eerst do ic dat haer scheren. Ende dan doe ic tuschen dat been ende dura mater oude sachte lijnwade ghenet in II deel oli rosaet ende dat derde deel doderen 170 van eyer. Ende ic volle de wonde vanden bene mit dusdanigen clederen, aldus berecht, so dat dura mater niet en si geperset. In die vleisk wonde leide ic oude lijnwade ghenet in dodere van eyeren ende oli rosaet° even voel to samen gemenget. Ende up al die wonde leg ic een

cleen cussineel dat al die wonde bedect. Ende ic smere omtrent de wonde mit medicien van bolo armenico°. Ende up al de wonde leg ic een groet cussineel ghenet in gueden wermen wijn. Ende daer na bijnde icket mit eenre warmer scroden menichsins omtrent dat hovet, so dat die weken in die wonde niet en mogen verwagelen ende oec also dat dura mater niet en si geperset. Aldus salmen int begin dat haer of scheren: eerst salment corten mit eenre schaer ende daer na dat hovet dwaen mit IIII delen cout waters in den somere ende warm water in den wintere ende een deel oli rosaet°ende altoes wachtet 171 dattet water in den wonde niet en comet. Ende dan salment of scheren mit eenre scheren. Als die zieke is aldus berecht, dan latet also tot des nuchtens ende dan salmen die wonde vermaken, alsmen to voren dede, tot datter etter in is. Ist oec also dat de zieke is sterc ende ful ende jonc ende datter luttel bloets uut der wonde leep, dan salmen bloet laten in die hovet adere. Ende doen hem elkis dagis ter camere gaen een werve mit suppositorien jof mit clisteren, ist dat hi natuurliken niet gaet. Ende men sal hem dieten setten, alst voerseit is int proper capitel. Als de wonde hevet volcomeliken atter ghemaket, dan salmen doen de voerseide medicien in die wonde des hersebecken, alst voerseit is hijr to voren. Mer dan wert dat lijnwaet een luttel geduwet. Ende up de wonde salmen leggen een zuverende plaester van honich rosaet° gheclenset ende van ghersten meel tot dattet is ghezuvert ende dat dura mater is verheelt mitten hersenbecken. Ende dan sal men stroien in die wonde pulver aldus gemaect: nemet wiroec, noten van cipressen°, gagelzaet°, mirre, elx half onse, witzen° een onse, ende up de pulver salmen leggen cortelinge van ouden lijnwade. Ende

daer up een treit ghemaect van witter hersen II delen ende een deel wass, to gader gesmouten mit sterker asine ende gewrongen mit enen om cleet up cout water. Daerna sel ghijt vergaderen vant coud water mitten handen gesmeert mit olien rosaet° ende walkent wal lange. Aldus salment maken to zomere. Mer to winter salmen nemen III deel hersen ende dat vijf to deel was. Ende dit treit salmen spreden up een cleet ende up die wonde leggen tot dattet is volcomelike ghehudet.

Is daer in een splintere van een been datter prekelt dura mater dat salic uut doen mit een instrument dat heet pincearis jof uut staven mit dat crume instrument voerseit. Ende mach ic dat niet doen, dan salic doer boren een gat of twe, na dats to doen is, ende houwent uut alsoet voerseit is. Mer als ic werke in dat hersebecken mit wapene, ic bestoppe de oren des zekens mit cathone ende ic stoppe een hantschoech of een cleet tuschen sijn tanden ende aldus doe ic uut dat been dat gescoten is ondert ander. Ist dat de splinten jof dat stuc vanden been hem luttel houdent an dat gesont been ende datmen noch niet lichte of en mach doen ende dat dura mater niet en prekelt noch en duwet, so salmen daer alder eerst up gheten warm oli van rosen ende up dat been in die wonde salmen doen oli rosaet mit doderen van eyeren tote dattet been wel is ghemorwet ende datment mach lichte uut doen. Ende dan salmen werken tuschen dat been ende dura mater alst voerseit is.

Ist so dattet hersenbecken is to spleten so dat de canten even hoech bliven leggende dat besie ic jof de schore doer gaet jof en doet biden teikenen voerseit ende oec bi een ander seker tekene: ic pulverizere mastix° ende menget mit den witte vanden eye tot dattet dic si als zeem ende dat sprede ic dan up ene clede ende legget up de schore ende

latet der up vanden morgent totten avende jof vanden avene totten nuchtene. Ende als ict of do ende die medicien niet en droget jegens die schore, dan ist niet doer ende ist dattet doer gaet dan is die medicien meer verdroget jegen die schoer dan anders waer om die hetten van binnen comende. Ende ist dattet niet doer en gaet dan salment cureren alsmen doet een hovet wonde der dat been noch die hersene niet en is gequetst. Ende ist dattet doer gaet dats vrese want sommige meisters seggen datmen dusdanige wonden niet en mach cureren jof dat been waer doer boert ende die stucken uut ghedaen om to zuveren den etter leggende up dura mater. Ende ic, Lancfrancke 172 , segge dattet grote vrese is to doer boren als die schore is bider commissuren want hets daer sterfeliken.

Ende bi der hulpe van Gode soe heb ic luden ghenesen sonder doer boren ende sonder yseren wapenen an dat been to doen. Mer ic dede in de schore warm oli roessaet° ende volde die vleisk wonde mit clederen genet in honich roesaet° ende oli rosaet° ende daer boven up leide ic doderen van eieren mit olirosaet°. Ende al omtrent leide ic medicien van bolo armenico° tot datter etter in was. Do deed ic in de wonde honich rosaet° mit oli rosaet° ende daer up een zuverende plaester van honich rosaet° ende van ghersten mele, tot dat die schoer is al ful wassende van vleisk ende beenren wel to gader sijn gevoget. Ende dan leide ic daer in cortelingen van ouden lijnwade ende daer up die zuverende plaester voerseit tot dattet been is gevoget ende stroie ic daer up vanden pulver voerseit ende daer up soe leide ic scrapelinge jof cortelinge van lijnwade ende der boven der voerseit treit tot dattet heel is. Ende ist dattet hersenbecken is to spleten sonder vleisk wonde

dan suldijt aldus schilt wijs III hokich ondecken illustratie. Ende ic ondecke dat been dat die oli rosaet mach in gaen ende dat die medicien van honich rosaet ende oli rosaet uut mach halen de materi datter is vergadert up dura mater ende dan salmen voert cureren alst voerseit is.

Als die hersene is biroert van quetsene jof van vallen jof van deer geliken sonder wonde int vleisk jof int been jof sonder dat been to broken, dan suldi doen so ic dede een canonic van oerdene Sinte Augustinus, 173 canonic vanden biscopdome van Sinte Peters van Meilanen. Die was gheseten up een groet paert int gereide ende dat peert recht hem up over sijn II achterste voeten. Ende die canonic veel achterwert mit den hovede eerst ten eerde ende hi was so gequetset omtrent den hovet dat hi en mochte roren noch beseffen.

Ic was der to gehaelt ende dede dat haer af scheren. Daerna smeerde ict al omtrent mit warmer olien rosaet° gemenget mit sinen verendeel azijns. Ende ic stroiede daer up pulver van gagelzade° ende ic leide daer up een dunne cledekine genet inde selve oli ende azijn ende daer up sachte linnen stoppen. Ende ic bandet mit enen scroden al dat hovet om ende ic leide daer up een lams fel ende ic fermakedet dit aldus II werven des dagis. Ende ic smeerde den hals al om totten middel der ruggebeen achter mit warmer olien van camomillen.

Ende des anderen dagis ondede hi luttel sijn oge ende sach al omtrent als 174 enen dullen mensche. Ende do wilden somme proven of hi wilde eten, ende ic en gedogedes niet; ja al wilde hi eten, ende ic en gaves hem niet. Ten derden dage sprac hi al fulwekelike, mer hi en mochtet woert niet fulbrengen. Ten veerden dage sprac hi en luttel bet ende do gaf ic 175 hem drincken ydrozatum jof ptisane° al warm welc hi dranc ende heelt. Ten

vijften dage at hi de colatuur van enen cukene ende hi begonste en luttel to versterken. Nochtan mochte hi belange niet gaen ende als hi mochte fulkomelike nemen spise, do gaf ic pillas cochias° om te verscheiden ende to purgeren de overblivenge der materien die int hovet was vergadert. Ic beval hem dat hi soude eten de hersene van vogelen als van hoenren ende clene vogelen ende van gheiten ende lammeren ende aldus wert hi genesen. Nochtan was hi niet so subtijl van sinne als hi to voren was. Dit sijn quade teykene in dusdanige saken: ongewone slomheide der aensichten, apoplexia, crampe, ombevoliken uut stekinge der stronten, 176 onberoerlicheide van alden leden sonder van braden ende burstende altoes roren.

Van desen III maneren vanden cure voerseit mach den meister nemen welc hem best becomet. Die eerste maneer, voerseit int begin der capitelen, dat useren vele meisters. Ende het useert meister Ancelmus van Generen die voele guedes der mede heft vergadert. Nochtan weet ic wel dat voele luden hebben der mede gestorven. Die ander manere is toe doer boren ende uut to doen dat been mit hantwapenen in allen quetzen der hersenbecken. Die derde manere is die ic plach to doene. Ende ist dat die meister wil wel merken alle die curen ende die opinionen dats die vermodinge der autoren ende merken teinde der diversche werken daer hi minst luden in sach sterven bi mijnre curen dan bi enich vanden anderen.


Vorige Volgende