Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

[XII] Dat IX capittel is van bloet stempen in wonden

Als een wonde seer blodet, so sal die surgijn seen dat wesen vanden gewonden outhede, craft ende complexie. Ist dat dese wel concorderen ende meest die craft, so salmen die wonde wel laten ¹²² bloden, jof hi en cranckede to zere.

Ende ist dat die surgijn wille dat bloet stremmen,

122 Emendatie: handschrift heeft ‘late’.

[fol. 32v]

dan sal hijt beseen jof het ¹²³ comet van cleinen aderen. Ende dan sufficieert daer up to leggen stoppen genet in wit van een eye ende als men de lippe der wonden heft vergadert. Oec isser dan guet meed up leit de pulver voerseit vanden levende calc ende wiroc ende draken bloet°, want het stremmet dat bloet ende helet wonden to gader.

Ende ist dattet bloet comet van groten aderen, so heft noet van sterker medicien. Ende noch van sterkere ist dattet comet van arterien. Ende dat salmen kennen als dat bloet comet uutwert al sprengende. Dan saltu leggen dijn vinger up die stede daer dat bloet uut lopet ende houdent so lange een wile alse waer bi daer sal lichte dat bloet verherden, so dat die craft der mede wert seer conforteert. Ende daer na legget daer voele up van deser medicinen: nemet wit moru wiroc ¹²⁴ dragmen II, aloes° dragme I ende hijr of salmen maken pulver ende temperent mitten witte vanden eye tot dat het dic si als honich ende daer na menget mit hasen hare al cleine gesneden. Dese medicien stremmet bloet ende helet de gesneden aderen. Ende als ghi de wonde wilt vermaken, so suldijt up leggen om de eerste te morwene ende dan of to doen. Ende oec corrosijf medicijn stremmet bloet, mer somwijl als de rove of is, so blodet die adere jof die arterie, alse ic dicwile hebbe biprovet. Ende daer of sal ic hijr bescriven een exempel.

Een kind van III jaren veel up een punt van een mes so dattet doer stac de geet ader ende men en mochtet niet stremmen. Ende ic wert daer to gehaelt ende dat kijnt en sach niet, want sijn ogen

123 Emendatie: het handschrift heeft ‘hef”.

124 In de marge staat in root ‘bloet stempen’.

[fol. 33r]

waren vergaen ende wit bloet gelijc hoy leep uuter wonden ende het en hadde ghenen puls. Ende do leide ic mynen vinger up die wonde datter niet uut en mochte lopen, so dat die craft begonste to sterken ende die puls to verbliken. Ende do sende ¹²⁵ ic ter apoteken om dat pulver. Ende altoes houdende de vinger up die wonde tot dat die bode quam mit den pulver ende dat kijnt began sijn ogen up to luken. Ende do dede ic die medicien to byreiden ende ic leider up die wonde een groet deel ende der boven cussinelen van stoppen, genet int wit vanden eye. Ende ic bandet wel vaste mit eenre scroden ende ic dede hem nutten voer sijn spise crumen van brode genat in boerne ende ic onbants niet voerden IIII dach. Mer elx dagis quam ic omt kint to biseen ende to IIII dage was die medicien so verhert op de wonde, soe dat icket niet of en mochte ¹²⁶ doen. Doe leyde ic daer up dat wit van enen eye mit een luttel olirosaet ende letet alsoe enen dach. Ende nuchtens deed ic die medicien of sonder pine ende die wonde was ¹²⁷ volcomeliken heel. Ist dat men mit deser medicien niet en mach bloet stremmen jof de adere helen om enigen andere bilettinge, dan salmen die adere uut halen ende bijndense, jof bernense mit enen heten ysere.

Een kint van XV ¹²⁸ jaren in die stat van Meilanen, was doersteken mit enen punt van enen clenen messe in een adere van sinen arme so dattet quetste ene zenuwe, liggende ¹²⁹ onder den adere ende om die quetsinge des senes so was daer grote zweringe in de wonde blodende vaste. Ende coude medicien hadden wesen guet omt bloet to stremmen,

125 Emendatie: het handschrift heeft “seide”.

126 Hiervoor staat (doorgestreept) ‘kond’.

127 Hierna staat ‘ic’ (doorgestreept).

128 In de rechtermarge staat in rubriek ‘exempel’.

129 Emendatie:het handschrift heeft ‘leggen’.

[fol. 33v]

mer si hadden ghedeert den wonde der zenuwen. Ende do seid ic dat men die ader uut soude trecken ende bijnden ende helpen der zenuwe mit warmer oly van rosen. Die moder vanden kijnde sende om enen leken surgijn. Die verontwaerde mijn vondenisse van al ende hi vermat hem wal to ghenesen. Ic scheide vandaen ende hi bleef daer. Ende in IIII dagen mochte hy dat bloet niet stremmen, noch die zweringe up houden, so dat die seke volna was doet. Doe warter weder om my ghesant ende ic wolder niet gaen, mer ic beval den leken surgijn dat hy de adere soude uut halen ende bijnden dat ende mit enen drade ende daer na to doen warm oli van rosen in die wonde om die zenuwe te conforteren. Ende hi dedit alsoe ende aldus wert dat kijnt genesen.

Somwilen vallet ¹³⁰ dat een arterie breket ende dat vleisk is boven heel jof dattet vleisk boven verhelet eer dat die arterie heel wert jof is. Ende ondert vleisk wasset een geswel van blode twelke quaet is te stremmen. Vanden welken Galieen seit ¹³¹ dat een persoen was van dusdaniger saken genesen daer altoes up leide snee. Alse waerbi het schint dat dingen die coude ende droge sijn, behoren ter curen van dusdanigen apostemen.

130 De tilde hierop is doorgehaald.

131 ‘Galieen seit’ is rood onderstreept.