|
| |
| |
| |
De goudmyn, novelle door Ant. Van Rotterdam.
I.
Het was een heete zomerdag geweest. De zon daelde langzaem aen de westerkimme; hare laetste stralen drongen met heerlyke purpere tinten door het loover der hoven, welke Antwerpen als een bloemenkrans omringen. Op dien oogenblik, zat op eene bank in een dier speeltuinen een achttienjarig meisje, wier blonde haerlokken de edelste gelaetstrekken omgolfden. Tusschen alle de bloemen des tuins was de maegd voorzeker de schoonste; rank en zwierig was haer leest en in haren blauwen oogappel waren duidelyk de minste gewaerwordingen harer ziel te lezen.
Een jongeling, die den twintigsten zomer zyns levens intrad en met eene gevoelige ziel en met innemende gelaetstrekken bedeeld was, bevond zich naest de maegd onder de schaduw van eenen jongen wilg, waervan de afhangende takken kussend op hunne hoofden daelden. De jongeling zat sedert eenige oogenblikken droomend, zonder dat zyn geest zich op iets scheen te vestigen, zonder dat zelfs de stemme des nachtegaels, die zich boven de duizende natuerorgels hooren liet, hem het hoofd trof of tot zyn hert sprak.
| |
| |
De maegd belonkte hem van ter zy en haer gelaet getuigde van medelyden. Zacht en droef klonk eensklaps hare stemme:
- Frans, ge zyt weêr zoo treurig.
De toon harer woorden was zoo deelnemend en trof daerdoor ook het hert van den mymerenden Frans.
- Ho! het is niets, Lisa, het is niets - stotterde hy, en eene vrolyke plooi wilde zyn weemoedig gelaet verlevendigen.
- Niets? - vroeg het meisje, en streelend streek zy de linkerhand langs de hairlokken des jongelings, terwyl zy met de regter eene zyner handen vastgreep; - niets? Het is niet wel van u, Frans; gy zyt droef en verbergt my de reden uwer mistroostigheid; vroeger waert gy altoos vrolyk, maer sedert eenigen tyd zyt gy altoos zoo droomend en laet my, uwe Lisa, niet toe u te troosten.
- Troosten! my troosten - zuchtte de jongeling - och, Lisa, gy bedriegt u; ik ben niet droef, het is slechts een gedacht, een gevoel dat my kwelt.
- Welnu, spreek my van dit gedacht, van dit gevoel; het zal uw hert misschien ontlasten en u blyder maken.... of wel, wy zullen samen droef zyn.
- Lieve! gy zoudt dit gevoel niet wel verstaen.
- Waerom niet? - vroeg zy. - Hoe, ik zou u niet verstaen, Frans, uwe kwelling zou ik niet gevoelen, ik zou u niet kunnen troosten; meent ge dan dat ik u niet bemin?....
En hare blauwe oogen dreven by die toonen harer ziel blinkend in het smertwater dat uit hare ziel opwelde. Nogtans kwam geene traen hare wangen bevochtigen. De snaren harer ziel hadden uit medegevoel getrild by het zicht van het lyden haers geliefden.
Op dien oogenblik werd hunne samenspraek gestoord door het geblaf eens kleinen honds, die vriendelyk kozend tegen Lisa opsprong en haer de handen lekte. De maegd verhief nieuwsgierig het hoofd en bemerkte op eenige stappen afstands haren broeder die op hen toetrad.
Sedert zyne prilste jeugd was hy de speelmakker van Frans geweest; aen elkanders zyde waren zy tot mannen opgegroeid, thans
| |
| |
mogten zy hertsvrienden genoemd worden. Gulle vrolykheid en levenskracht blonken op het gelaet van Lisa's broeder. Toen hy de twee gelieven naby was, riep hy vrolyk:
- Hewel! Frans, hoe gaet het? Wat nieuws?
Frans bezag zynen vriend met eene uitdrukking van verwondering op het gelaet; hy begreep dien vrolyken toon niet, die op dien stond met zyn droef en verteederd herte gansch in tegenspraek was.
- Gy droomt zoo maer altyd aen Lisa's zyde voort, Frans, - vervolgde Jan, - ik heb altyd hooren zeggen dat verliefden zich eene heele toekomst van heil voorspiegelen en zich de gelukkigste der stervelingen wanen; maer, by den duivel! gy ziet er, zoo my dunkt, toch maer treurig uit. Ge zoudt van al dit geluk nog wel kunnen op eene teering geraken.
- Ja, Jan, - sprak Lisa, tot haren broeder, - Frans is droefgeestig; ge moest onder u beiden eene avondwandeling doen, dit zal hem verkwikken.
- En gaet gy niet mede? - vroegen de beide jongelingen te gelyk.
- Ik heb nog eenig werk te verrigten; - antwoordde de maegd, - ik zal van avond te huis blyven.
Frans stond van de bank regt en drukte de hand zyner geliefde in de zyne.
- Tot morgen, Frans, - fluisterde het meisje hem minnelyk toe.
- Tot morgen, Lisa, - antwoordde de jongeling met bevende stem, terwyl hy zich in de oogen zyner geliefde spiegelde.
- Tot straks, - sprak Jan; en hy strengelde zynen arm rond dien zyns vriends.
Lisa bleef alleen met hare gedachten. Zy hoopte dat de avondwandeling en het byzyn van haren vrolyken broeder, haren minnaer uit zyne droefgeestigheid opbeuren zouden; ook dacht zy door Jan, de reden dier treurnis te kennen en dan toch kon zy immers zyne wonden heelen? want zy gevoelde wel dat
| |
| |
deelneming van een beminnend gemoed het gewigt der smert zoo niet teenemael wegneemt, dan ten minste door die ineensmelting van gevoel, het lyden toch aenmerkelyk verzacht.
Met tragen tred stapte zy langs het enge voetpad dat door dit gedeelte van den hof kronkelde waer zich hare geliefkoosde bloemen bevonden; doch thans werden zy eventwel vergeten. De bezorgdheid waermede de maegd ze elken avond besproeide om ze door die verfrissching tegen het verschrooijen te bevryden, daeraen dacht zy niet. Zy droomde slechts aen haren geliefden. Zonder het te weten was zy echter weder de bank genaderd en had er zich onder den treurwilg laten nederzakken.
Ik zal Jan hier wachten, dacht zy, en droomde voort. Voorwaer het was geene zachte mymery die zalig maekt, maer wel eene droeve treurnis welke de tranen, die het gemoed bezwaren, op het herte doet branden; welke verre van de bronne te openen langs waer de overkropte smerte moet wegvlieten, het herte overstelpt, en, wanneer somtyds eene traen in het oog opwelt, die weêr aenstonds droogt of terug op het herte doet vallen. Eene smerttraen wekt vaek ons medelyden, maer zoo gy weet wat het zeggen wilt zyn lyden te moeten opsluiten en het door geene traen te kunnen lucht geven, o, dan zult gy gevoelen hoe ongelukkig het arme kind op dien oogenblik was.
Hadde men Lisa eventwel naer de reden harer smerte gevraegd, het ware haer voorzeker niet gemakkelyk geweest daer op te antwoorden, want het deelnemend meisje kende de reden van het lyden haers minnaers niet, en op hare smeeking, op hare bede, had hy niet regtsstreeks geantwoord. Het was haer alsof hy het lyden dat hem kwelde, haer niet mogt laten heelen. Was het misschien om haer dat hy leed? Dit gedacht kwelde haer nu onophoudelyk; vroeger had hy immers nog aen hare liefde durven twyfelen? Was mogelyk de jaloerschheid, die knagende worm der verliefden, in zynen boezem geslopen? Dit gedacht was het dat haer deed voortdroomen, zoo lang, totdat zy, afgemat van met hare gedachten rondtedwalen zonder zich aen iets zekers te kunnen vastklampen, allengs in moedeloosheid verviel.
| |
| |
De bloemen sloten reeds hunne kelken en bogen het hoofd, want de koesterende zon was achter den gezichteinder verdwenen.
| |
II.
Terwyl de maegd aldus voortdroomde, wandelde de twee jongelingen eenzaem door de omliggende velden. Jan zong vrolyk, sprak van de aengename luchtgesteltenis, van de hen omringende bloeijende velden, van zyne zuster; maer Frans bleef even treurig. Kort was ieder antwoord dat hy den vrolyken Jan gaf, totdat hy zelf ten langen leste eindigde met hem alleen te laten voortklappen, zonder nog eenige aendacht aen zyne woorden te leenen. Zoo Jan zich voor het begin der wandeling niet had voorgesteld de reden der treurnis zyns vriends te ontdekken, dan voorzeker ware zyn vrolyk karakter, tegen diens treurnis niet bestand geweest; maer hy had eene dubbele pligt te vervullen: als broeder en als vriend deed het hem pyn, zynen makker onder die droefheid die elk ander gevoel in hem doodde, gebogen te zien; ook smertte het hem voor zyne zuster op wier fyn gevoelige wezenstrekken hy deelnemende treurigheid had gelezen en hy wist te wel, de goede jongen, dat die twee levens te nauw aen elkander verbonden waren, of elke daed, elk gevoel des eenen, moest onweêrstaenbaer het minnend herte der andere treffen.
Ziende dat alle aengewende moeite om zyn vriend op te heuren, vruchteloos bleef; klopte hy hem op den schouder, ten einde zoo het scheen, zyn hondje tegen hem op in de hoogte te doen springen. Dit gelukte hem zeer wel. De vrolyke bewegingen des kleinen honds trokken de aendacht van Frans die eene ligte beweging met het hoofd naer het onnoozele beest deed, terwyl een pynlyke glimlach zyn gelaet betrok en eene rilling hem deed huiveren.
- Onnoozel beest - sprak hy - gy zyt gelukkig en vrolyk om dat gy uw meester op zyne wandelingen moogt vergezellen; enkel om een vriendelyken oogslag van my te ontvangen, springt en dartelt gy u moede...
| |
| |
- Maer, Frans - viel Jan hem in de rede - leest ge dat niet in de oogen myns honds dat hy ook van het gedacht zyns meesters is?
- Wat wilt ge zeggen, Jan?
- De droefgeestigen hebben ongelyk - sprak Jan, lachend.
- De droefgeestigen hebben ongelyk - herhaelde Frans - die philosophie is zoo slecht niet, Jan... Maer 's menschen hert?...
- Ta, ta, Frans, 's menschen hert! Myn hert is jong en vrolyk, en, als ik lach, lacht myn hert altoos mede.
- Gy bedriegt u, Jan, by den mensch vloeit alles uit het hert, de indrukken die hy ondergaet, worden hem door hetzelve medegedeeld.
- Nu, dat kan zyn; of ik het nu ben die begin of myn hert, wy lachen toch samen en vinden er ons niet slecht by... maer, Frans, zoo het waer is dat het hert ons het eerst de indrukken die het gevoelt, mededeelt, waerom heeft het my dan toegelaten, ten zynen nadeele te zeggen dat, wanneer ik lach, het myn onderdanige dienaer is? - vroeg Jan, schalks lachend terwyl hy eene diepe buiging maekte.
- Dat is wat anders, Jan; gevoel vloeit uit het hert; maer, de rede vloeit uit de werking der hersenen.
- Zie, Frans, ik ben geen diepe denker, dat weet ge; myne gedachten bepalen zich gewoonlyk by myne dagelyksche bezigheden, zaeijen en planten; als ik myne bloemen zie opgroeijen, ben ik te vreden....
- Ja - viel Frans hem in de rede - uwe gewoonten doen u niets anders kennen, dan wat u omringt; gy zyt gelukkig door uw werk en de vriendschap uwer naestbestaenden en kennissen; gy zingt en schuifelt den geheelen dag, terwyl gy vol geluk en moed uwe bloemen verzorgt.
- Gelukkig ben ik - sprak Jan - wat er nu ook de schuld van zy, hert of hersenen, dit is om het even; ik geloof dat gy u door beiden eene onaengename poets laet spelen; en dat ik buiten wat my omringt, my weinig aentrek, dit is waer; ik geniet van wat onder myn bereik ligt zonder my te stooren,
| |
| |
hoe het met den keizer van Rusland of de Japonezen gaet.... ik lees toch weinig het nieuwsblad.
- En ge weet niet wat er in de wereld omgaet? - sprak Frans.
- Ja toch, Frans; Roosje uit de Lindekens leest de gazette en vertelt me nog al eens wat er al byzonders voorvalt; maer dan denk ik de wereld is zoo groot, en wyd van hier schreeuwt men hard, en zeg eens regt uit, Frans, gy die de gazette meê maekt, zet ge daer niet veel moetwillige leugens in? - Ik heb dikwils hooren zeggen liegen of het gedrukt stond.
- Ja maer Jan ik zet de letters maer van hetgeen ze mij gedrukt of geschreven voorbrengen; de opstellers maken de gazette.
- Zoo, ook goed; die heeren doen toch ook alle dagen geene wandeling naer de verschillige plaetsen der wyde wereld, noch hebben waerschynelyk overal eene goede kennis die hen van tyd tot tyd een briefken nieuwstydingen doet geworden?
- Gy doet my lachen, Jan; sedert de drukkunst uitgevonden is, is het eene gedeelte der wereld allengs zoodanig met het andere in betrekking gebragt, dat men daerdoor alles kent wat wetensweerdig is, en de beschaving is daerdoor verbazend vooruitgegaen.
- En zyn er de menschen gelukkiger by geworden, Frans?
- Dit is de vraeg - sprak Frans.
- Ja, dit is de vraeg - vervolgde Jan - ik wil niet zeggen dat de uitvinding dier kunst geen goed heeft voortgebragt; integendeel, my heeft zy zelfs reeds menig aengenaem uer doen doorbrengen; ik bezit een kruidboek dat my met vele tuinkundige kennissen heeft verrykt die ik anders welligt nooit had bezeten; het nieuws uit het vaderland is my ook altyd duerbaer en verscheidene gevoelige verhalen my door Lisa en Rosa voorgelezen, verteederden my het hert en deden my als mensch beter worden; doch met al dien verbazenden vooruitgang, hebt gy er nooit zoo donker uitgezien als sedert eenigen tyd.
- Gy hebt gelyk, Jan; tegenwoordig doet men den kinderen vele noodelooze kundigheden aenleeren die zy in rypere jaren, wanneer zy als werkman hun bestaen moeten vinden, niet noodig hebben en hun dikwils tot plaeg dienen.
| |
| |
- Het is waer - sprak Jan - men zegt gewoonlyk dat elke kunde ligt omdragen is, en nooit kwaed doet.
- Ja, zulks is gedeeltelyk waer, maer zeker is het dat onze kennissen ons meesttyds tegen de wereld verbitteren en ons daerdoor ongelukkig maken, dat de beschaving die onzen geest verrykt, in verre na voor elke kunde geene belooning geven kan. Ik wil het u wel zeggen: wat my ongelukkig maekt, is dat ik dagelyks ondervind, dat ik my door kennis, in de wereld boven menigen gevoel, die door geld of gelukkig toeval boven my zyn geplaetst en wier onbeschaemde plompheid ik voor een zuer gewonnen dagloon, dat voor het onontbeerlyk myns bestaens noodig is, moet verduren.
- Ja, Frans, zoo gaet het in Gods lieve wereld, de eene heeft het altemael en de andere niets; men is niet gelukkig dan door zich zelven; maer wat wilt ge er aendoen? Ge moet den mensch nemen zoo als hy geschapen is. Ik zeg het nog eens de droefgeestigen hebben ongelyk en van geluk gesproken... dat ons het hert daer in eenen beteren dienst bewyst als de hersenen, daervan ben ik zeker.
- Sedert eenigen tyd kwelt my een gedacht, Jan - sprak Frans.
- En dat is?...
- De nieuwsbladen deelen ons dagelyks verschillige tydingen uit Kalifornie mede...
- Verschillige, ja, dat is waer; over eenige dagen las Rosa my tydingen uit die streek die zeer verschilden; volgens de eenen was men er om zoo te spreken ryk met den grond te beschouwen, en volgens de anderen, was het er gevaerlyk en ongelukkig.
- Ja, maer het schynt algemeen aengenomen dat de groote vereenigingen daer zeer veel voordeel uittrekken en zelfs, op zekere voorwaerden, aen het werkvolk dat zich voor de goudzoeking inscheept, een aendeel in de winst als premie toestaet.
- En - vroeg Jan - om de fortuin na te jagen voelt gy u genegen het vaderland te verlaten en uw beroep vaerwel te zeggen?
- Wel zeker - bevestigde Frans met nadruk - wel zeker;
| |
| |
het is geenszins de ontbeering noch de arbeid die my afschrikken zullen. Als men weet waerom men slaeft en daermede zyn doel nadert, werkt men met vreugde. Hier in het vaderland is en blyft men werkman geheel zyn leven. Zoohaest men het wagen durft van het eentoonige en vermoeijende zyns arbeids te verpoozen, bedreigt men zyn eigen bestaen, en wat erger is, de meester waent zich meestdeels uit edelere stoffen samengesteld dan zyn knecht en doet zulks aen dezen onophoudelyk gevoelen.
- Die meester is, heeft veel te zeggen - sprak Jan.
Met bitterheid zei Frans hem: - De trots des geldbezitters drukt op den werkman, terwyl verwaendheid en kwakzalvery hem verdringen! In de beschaefde wereld is het geld, verwaendheid en kwakzalvery die over de nuttige werkdadigheid en eerlyke armoede heerscht.
- Voor het geld koopt men de boter! - sprak Jan.
- De dagloon vermindert steeds terwyl de werkuren vermeerderen. De meester zoekt onophoudend naer middelen, om den knecht niet alleen langer tyd maer ook met meerder spoed te doen arbeiden en deze handelwys verschoont men in de wereld onder het masker van noodzakelykheid!
- En die noodzakelykheid is...?
- De vrye concurrentie die aen de groote kapitalen het middel geeft van de kleinere in te slurpen.
- De groote honden bylen de kleine - zegde Jan.
- Schoone troost - sprak Frans met schamperheid.
- Waerom moet de kleine hond de schotel des grooten benyden daer hy met zyne kleine genoeg heeft?
- Dat is het niet, Jan, ik vraeg waerom moet de groote hond, die eten in overvloed krygt, het voedsel van den kleineren opslokken en dan het arme beest nog op den hoop toe de tanden toonen? En waerom heb ik het regt niet, in vergelding van myn werk een bestaen te ontvangen dat toereikend is voor den onderhoud van een huisgezin... en waerom ben ik, werkman, buiten myne werkuren nog altyd onder bedreiging van armoede gesteld? Want zoo is het toch wel; men slaeft zich moede voor een ontoereikend bestaen en, verliest men zyn werk, dan is men in verre na niet zeker van nieuwe bezigheid te vinden.
| |
| |
- Hebben is hebben en krygen is de kunst, en Kalifornie is wyd van hier; die uitslag is toch ook twyfelachtig - waegde Jan. - Ik geloof dat het beste is, aenhoudend te zyn, in het vervolgen van het beroep dat men zich eens heeft gekozen. Schoenmaker blyft by uwen leest; zegt het spreekwoord, en meester en dienaer kunnen niet even ryk zyn, maer van knecht wordt men meester. Het geluk is niet uit de wereld.
- En als ik nu op korten tyd van Kalifornie met een zeker fortuintje kon wederkeeren, al ware het niet meer dan noodig is om myn beroep als baes uit te oefenen. Ik zou onze Lisa toch niet geerne in bekrompenheid zien leven.
De beide jongelingen waren nu terug tot by de woonst van Frans genaderd en drukten elkander de hand, terwyl zy den goeden nacht wisselden. Alvorens te scheiden, zegde Jan tot zyn vriend: - Ik zal hierover eens nadenken:
En inderdaed het was in gedachten verslonden dat de anders zoo vrolyke jongen zyne woonst bereikte.
Op den oogenblik dat hy binnenstapte, was zyne goede zuster in droomery verslonden, nog altyd op dezelfde plaets zittend. Eventwel bemerkte Jan, toen hy haer naderde, dat de kalmte die anders in haer teeder gemoed huisde, thans gevloden was, want de effene gladheid van haer voorhoofd was verdwenen en geleek nu aen het zachtvlietend beekje waervan de oppervlakte zich onder eenen stillen zucht des zuiderwinds had gerimpeld.
- Twee herten die moeten gebalsemd worden - dacht Jan.
De kleine hond die haer eenigen tyd vriendelyk jankend had aenstaerd, sprong in de hoogte terwyl hy haer de handen lekte en deed haer door die streelende kozeryen ontwaken.
- Lisa, Lisa! - sprak Jan - het is niet wel u zelve zoo in droomery te vergeten; het is zeer gevaerlyk, ingesluimerd als gy waert, zoo langen tyd in den hof te blyven; gy zoudt kunnen verstyven en ademt in uwen slaep al de uitwasemingen der gewassen in...
- Frans was van avond zoo droef - sprak Lisa blozend.
- En dit doet u ook treuren, Lisa? Nu, ik zal hem dat wel
| |
| |
afleeren; zyt maer gerust. Uw Frans is een droomer maer zeker is het dat hy u bemint.
- Daeraen twyfel ik niet - zegde het meisje - maer waerom was hy treurig, Jan?
- Ik zal u dat morgen uitleggen - antwoordde de jongeling - thans kan ik u alleenlyk zeggen dat het is omdat hy u bemint en geene fortuin bezit om u gelukkig te maken.
- Wanneer gy beiden opgeruimd zyt en my bemint, ben ik gelukkig - sprak het maegdelyn, - Denkt hy dat geld my zal gelukkig maken?
Het geluk ligt in den mensch - zegde Jan - maer het is tyd dat wy ons ter ruste begeven. Lisa, goeden nacht - en hy kuste zyne zuster het voorhoofd glad, waerna beiden zich naer de bygelegene wooning begaven.
| |
III.
Eenige dagen zyn verloopen sedert de wandeling onzer twee vrienden.
Het is het stil en vreedzaem morgenduer wanneer de natuer uit den nachtslaep ontwaekt en de vogelen zich vereenigen om een dankend loflied tot voor den troon des Scheppers te doen klinken. Jan bevindt zich reeds in zyn tuin aen het werk en paert zyne stem aen die des vogelkoors, terwyl hy den leeuwerik die schaterend tot de wolken stygt, als wilde hy zelf zyn dankenden lofzang voor het aenschyn des Almagtigen uittoonen, met verlangen achterna blikt.
De bloemen hebben hunne kelken geopend en schynen dankbaer de zonne, die hare koesterende stralen op hen nederspreidt, tegen te lachen. Alles schynt op dien oogenblik kalme, stille blydschap te ademen. Planten en bloemen, vogelen en insekten, de geheele schepping, zelfs de gewoonlyk zoo ontevredene mensch is op dien oogenblik den Allerhoogste voor zyne weldaden erkentlyk.
Lisa stapt uit hare wooning. Alles in haer geeft stille lyde- | |
| |
lyke droefheid te kennen. Met hangend hoofd nadert zy haren broeder en na elkander den goeden morgend te hebben gekust, verzoekt zy hem het ontbyt te komen nutten.
- Welnu, Lisa, wat is er?... Gy ziet er zoo bedrukt uit.... Zyt ge onpasselyk? - vroeg de jongeling ingenomen.
- Neen, toch niet Jan - antwoordde de maegd.
- Uwe stemme klinkt zoo droef en gy beziet my zoo treurig.
- Zoo lang van Frans gescheiden zyn - zuchtte Lisa.
- Hoe, gy weet? - Frans had my beloofd het u niet te doen kennen alvorens ik het hem zou hebben toegestaen.
- Frans heeft my niets gezegd, ik heb het gehoord - sprak het meisje.
- Ha, ha! - lachte Jan - gy hebt ons afgeluisterd, dan is het uwe eigene schuld dat gy treurig zyt; om u niet noodeloos te bedroeven, wilde ik u de zaek verbergen; maer nu gy het toch gehoord hebt, zal ik wel verpligt zyn u te troosten en daerom verzoek ik u te willen gelooven, dat gy geene reden hebt om zoo te treuren.
- Frans vertrekt binnen kort naer Kalifornie en, omdat hy niet langer zou moeten wachten, betaelt gy een deel in den overtogt en deelt daerom, in geval van goeden uitslag, de winst met hem, - sprak Lisa, op zacht verwytenden toon. - Ik weet alles, Jan.
- Kom, kom! - sprak Jan glimlachend - stel dat nu maer uit het hoofd en denk dat ge niets hebt gehoord. Laet ons maer terstond aen tafel gaen, want anders wordt het ontbyt nog koud.
Jan deed zoo als hy zegde en plaetste zich aen de ontbyttafel. Eene traen kwam nu in 's meisjes oogen perelen en suffend bereikte zy hare plaets. Jan bemerkte alras dat Lisa's droefheid door zyne bemoedigende woorden niet geweken was, want tegen hare gewoonte bleef zy spraekloos.
- Ik zie wel, dat ik u myn geheim zal moeten mededeelen, zoo ik my niet wil blootgesteld zien, de vriendschap myner goede zuster te verliezen, want waerschynlyk
| |
| |
twyfelt gy reeds aen de toegenegenheid uws broeders en zulks zou ons beiden smerten?
- Neen, Jan, van uwe broederlyke toegenegenheid ben ik verzekerd - sprak Lisa, terwyl zy hem met stil verwytende droefheid in de oogen beschouwde, - maer ik begryp niet waerom het noodig is dat Frans zich van ons voor zoo langen tyd verwydert en dat gy, die wel weet dat ik zyne liefde en byzyn niet kan ontbeeren, hem zulks aenraedt.
- Dit versta ik zeer wel; ook had ik hem zulks nooit uit eigene beweging aengeraden, maer gy weet dat ik, over eenige dagen, op het kasteel by mynheer Lissen den tuin ben gaen bewerken, niet waer? Welnu, ik heb hem toen over Frans gesproken.
- Dan is het zyne schuld? - vroeg de maegd, terwyl het op haer wezen duidelyk zichtbaer was, dat zy mynheer Lissen daer geenszins voor bedankte.
- Hy stelde zeer veel belang in het tot myns vriends en toonde zich niet onverschillig aen dat myner zuster....
- Schoone genegenheid! - onderbrak Lisa; - twee menschen die elkander beminnen, willen scheiden!
- Hy wilde iets voor u beiden doen; - vervolgde Jan - en terzelfder tyd Frans eene les geven die hem leeren zal, dat het geluk in den mensch zelven besloten ligt en uit geen stand der samenleving gebannen is; hy zegde, dat hy hem wilde bewyzen dat in de eerlykheid en ieverige kunde des werkmans ook eene fortuin ligt opgesloten.
En nu boog hy zich tot zyne zuster en zegde haer iets aen het oor.
Lieve lezeressen, ik kan u Jan's geheim nog niet mededeelen, het zy u genoeg te weten dat de woorden des jongelings zoo veel indruk op het gemoed van Lisa maekten, dat de onweêrswolken die haer boven het hoofd hingen, voorbytrokken en haer hemel opklaerde. Dit zal u reeds verheugen, niet waer?... Ik ten minste wilde u altyd blyde zien; met het vriendelyk lachje op het gelaet en de oogen glansend van geluk, waeruit
| |
| |
ons geheel uwe ziel tegenstraelt.... Het maekt my steeds zoo treurig dit heldere blyde leven, door een onweêrswolkje te zien versomberen.... en toch, hoe haestig ontvangt de mensch de indrukken hem door het toeval, soms door een enkel woord, ja wel spoedig medegedeeld? Maer toch ook verdwynt die treurigheid weêr even ras. Voorzeker was het daerom dat Jan zyne zuster zoo vriendelyk tegenlachte en met zachte stem haer zegde:
- Nu, Lisa, gy moet my beloven niets aen Frans te zeggen.... gy moet doen alsof gy niets van het geheim weet, zult gy?
- En waerom mag ik hem zulks niet zeggen? nu versta ik er niets meer aen - deed de maegd.
- Kom mede in den tuin, Lisa; het is nog vroeg, terwyl ik werk, zal ik u myne plannen of liever die van mynheer Lissen, mededeelen.
Lisa stemde toe en, na alvorens de ontbyttafel ter zyde te hebben geschoven, volgde zy haren broeder in het diepe des tuins.
Laten wy hem daer de gansche zaek aen zyne zuster mededeelen, zy toch heeft noodig op voorhand van alles onderrigt te zyn, daer Jan zich voorstelt haer in het volgende bedryf eene rol te doen vervullen.
| |
IV.
Weder zyn eenige dagen verloopen.
Maer zeker zal het den lezer aengenaem zyn den heer Lissen, wiens naem wy reeds in ons verhael gemengd hebben, nader te leeren kennen. Deze is een man van omstreeks de veertig jaren, door de fortuin mild begunstigd en door de natuer met een aengenaem karakter bedeeld. Als menschenvriend gebruikt hy met liefderyke vreugd de middelen hem door de Voorzienigheid geschonken, tot het plegen van weldaden; hy heeft zich op de studie van het menschelyke herte toegelegd en de geheimste plooijen er van
| |
| |
doordrongen. Zyne gemoedelykheid, zoo zeer als zyne weldaden, deed hem beminnen van al wie hem omringden en zulks was hem steeds een hemel hier op aerde. By het einde van ons verhael, wy zyn er zeker van, zult gy hem ook beminnen.
Een zoele avond heeft de heete des dags opgevolgd.
Het is de dag tot de inscheping van Frans vastgesteld; morgen zal hy en vaderland en geboorteplaets en kennissen het smertelyk vaerwel, het pynlyk afscheid moeten toezeggen. Het afscheid dat men zyner geliefde toespreken moet, wanneer men voor een onbepaelden tyd het vaderland verlaet, doet ons onwederstaenbaer aen eene eeuwige scheiding hier op aerde denken. Het was onder het gewigt van dien smertelyken indruk dat hy zyne kamer verliet, om zich naer zyne vrienden te begeven.
In droeve bedenkingen verzonken en met tragen tred, als vreesde hy eene te spoedige scheiding, een te smertelyk vaerwel, bereikte hy onder hevige aendoeningen de woonst zyner geliefde hertsvrienden. Wat diepe treurnis is op zyn gelaet te lezen, reeds nu schynt het afgeteerd en pynlyke lynen versomberen zyn steeds zoo helder voorhoofd; zyne ziel is onder den last van zwaermoedige gedachten ter neêr gedrukt. Hoe smertvol is de blik die hy op zynen vriend stuert, wanneer deze hem de deur zyner woonst opent... Jan, nogtans, schynt zyne vrolykheid niet te kunnen bedwingen, doch die vreugde schynt aen Frans zyn lyden nog meer te doen gevoelen.
- Waer is Lisa, Jan - vroeg Frans by het intreden.
- Zy is ons reeds voornitgegaen, vriend, wy zullen haer onderweg vinden; ik wilde het afscheid min lang en min pynlyk maken.
- Is myn goed aen boord gebragt, Jan?
- Myn knecht heeft onder myn toezicht uw reisgoed besteld; wees, voor wat dat aengaet, gerust.
- Ik wenschte hier te kunnen blyven, Jan; het heengaen valt my zwaer....
- Als men zeker is van den uitslag, is het noch de ontbeering noch de arbeid die ons afschrikken mag, en gy weet dat gy er uw doel mede nadert - herinnerde Jan, half spottend.
| |
| |
- En Lisa verlaten, haer misschien niet meer wederzien - kloeg Frans.
- En haer een fortuin bezorgen opdat zy niet genoodzaekt zy in bekrompenheid te leven - troostte Jan.
Frans zuchtte, waerna hy vroeg:
- En hoe stelt Lisa het er mede, Jan?
- Ha! - schokschouderde Jan - ha! zoo treurig als gy, maer ik heb haer getroost. Zy zegde dat geld haer niet gelukkig zal maken, maer wel liefde.
- De vriendschap en liefde ontbeeren van die my sedert myne kindschheid beminnen.
- Kom, kom! Frans, gy moet den moed zoo gauw niet laten zinken; herinner u: moed brengt geluk en de droefgeestigen hebben ongelyk. Laet het ons kort maken; het is reeds zeven uren, het is tyd dat wy gaen.
- Ja, en ik moet Lisa nog spreken; de tyd kort - antwoordde Frans.
By dit gezegde stapte de beide jongelingen uit de wooning. Men zal ligt begrypen dat de wandeling weinig vrolyk was; al de woorden die Frans tot zynen vriend stuerde, waren aenbevelingen om hem zyne bruid te bewaren en hem niet uit het geheugen te verliezen. Niets dan droeve verzuchtingen. De twee vrienden vervoorderden hunnen weg, tot zy eindelyk eene straet omtrent het midden der stad gelegen insloegen, waer Frans zyne geliefde aen de opene deur van eene nog al aenzienlyke wooning bemerkte. Dit scheen hem zeer te verwonderen, hy bezag zynen vriend, alsom van hem de oplossing van dit raedsel te bekomen.
- Welnu - sprak Jan - gy wilt weten hoe het komt dat Lisa ons hier wacht en niet elders?... Het is by een myner klanten, eene goede kennis.
Mynheer Lissen was op een teeken door Lisa gegeven, want het was aen de deur zyner woonst dat de maegd zich bevond, nu ook tot op den stoep genaderd en verwelkomde onze twee vrienden, terwyl hy hen beiden de hand vatte en door de ruime voorkamer heen, in een even aenzienlyk achtervertrek geleidde. Al wat de
| |
| |
goede Frans hier bemerkte, scheen hem een wonderlyk raedsel, en waerlyk niet zonder reden. De feesttafel met lekkernyen en blozende vruchten voorzien, scheen de binnentredenden tot aenzitten uit te noodigen; opschriften en bloemfestoenen strengelden zich rond het vertrek en omsloten alzoo onze kennissen, als het ware in eene blyde kermiszael. Behalve Frans, die en treurnis en nieuwsgierige verwondering op zyn gelaet liet lezen, waren allen zoo vrolyk, zoo vol blyde vervoering! hy alleen scheen tusschen zyne verheugde vrienden, een tot verbanning veroordeelde, die men een feestelyk afscheid had voorbereid; maer, o zonderling raedsel! waerom toch dit verheugend vaerwel?
Boven des jongelings hoofd stond eene spreuk in gouden letteren, veel grooter dan die der overige spreuken. Het woord Kalifornie besloeg de geheele breedte des achtermuers.
Dit woord danste hem voor de oogen en was hem eene foltering. Het klonk hem als een spotlach in het binnenst zyner ziel; het voorhoofd brandde hem en zoo zeer woelden hem de gedachten door de hersenen, dat hy de hand met kracht tegen het hoofd drukte. Zyn hert was van verschillige aendoeningen overstroomd.
- Frans - sprak hem Lisa - gy zyt zoo droef; waerom deelt gy niet in onze vreugde?
- Hoe, Lisa, gy zyt blyde omdat ik vertrek?
Lisa ging haestig tot haren broeder en den heer Lissen en scheen hen iets te verzoeken. Nu stapte Jan tot zynen vriend en sprak terwyl hy tegen den muer op eene spreuk wees:
- Moed brengt geluk en de droefgeestigen hebben ongelyk.
- Kalifornie - antwoordde Frans.
Op dien oogenblik greep mynheer Lissen eene drappery die onder het woord Kalifornie hing en sprak terwyl hy die opligtte:
- Zie, Frans, dit is uw Kalifornie - en toonde hem de attributen der drukkunst, waer tusschen zich rollen goudgeld bevonden en waer onder men de volgende zinspreuk las: In de eerlykheid en ieverige kunde des werkmans ligt ook eene fortuin
| |
| |
opgesloten. En vervolgens las men tegen den muer van het ruime vertrek, onder anderen, de volgende waerheidsspreuken: Het geluk ligt in den mensch zelven besloten en is uit geen stand der samenleving gebannen.
- Kom - sprak mynheer Lissen, terwyl hy eene deur opende die op den ingang der werkplaets uitzicht gaf; daer boven hing een uithangbord waeronder men het volgende las, dat hy Frans toezegde:
- Van knecht wordt men meester, vriend Frans - vervolgde hy - dit wil zeggen dat gy lang genoeg knecht waert en nu als meester, op gelyken voet met my kunt staen onder het firma dat gy daer op dit uithangbord boven onze werkplaets kunt lezen.
- Hoe - sprak Frans - zoo veel geluk, maer...
- Elk onzer levert de helft van wat voor het instellen onzes bedryfs noodig is - vervolgde Lissen.
- Maer ik heb geen geld, Mynheer...
- Gy bezit werkkennis, vriend - viel Lissen hem in de rede - en die heeft ook hare weerde; elk de helft, ik het geld, gy de ieverige kunde.... Vriend Frans, gy stemt toe in myn voorstel - vervolgde Lissen, die bemerkte dat de jongeling hem verwonderd aenzag, als begreep hy niet goed wat dit alles beduidde.
- Zoo veel goedheid! Heb dank - stamelde Frans.
- Dank ligt in het hert - antwoordde mynheer Lissen. - Dus blyft de firma vastgesteld? - vroeg hy.
- Dus - sprak Jan - is uw wensch voldaen; gy bezit een kapitael, eene fortuin en hebt niet noodig het vaderland te verlaten om myner zuster Lisa, uwe bruid, een gelukkig bestaen te bezorgen. Ik durf hopen dat gy het my niet ten kwade duiden zult, u te bebben misleid; den uitslag toch is zoo als ik u liet vermoeden; de arbeid zal u niet afschrikken en in myne plaets zal de heer Lissen, die u het kapitael levert, de winst deelen.
- Dank, dank, Jan, het is aen uwe tusschenkomst dat ik de goedheid van mynheer Lissen te danken heb.
| |
| |
- Ziet ge wel - sprak Jan - dat het geluk niet uit de wereld is maer in den mensch zelven besloten ligt. Zorg nu maer dat ge de drukkery goede winst doet opleveren, om alzoo uw deelgenoot te beloonen.
- En dat gy u herinnert - voegde er mynheer Lissen by - dat meester en knecht, als mensch, even weerdig zyn. - En dit zeggende opende hy de deur der werkplaets, die door de zorgen der gasten, insgelyks versierd was.
Nog was echter mynheer Lissen met zyn gevolg niet binnengestapt, of een twaeftal letterzetters, die ongeduldig de komst huns nieuwen meesters hadden afgewacht, verwelkomden hen met heilvolle vreugdekreten terwyl zy hunne papieren mutsen, eeuwenoude kenteekens huns ambachts, in de hoogte wierpen.
- Vrienden - sprak Lissen hun toe op Frans wyzende - ziet hier myn deelgenoot; bemint en gehoorzaemt hem steeds; uw meester, ik ben er zeker van, zal zyne ondergeschikten lief hebben als zyne kinderen. Om zyne instelling te vieren wil hy u heden een prachtig avondmael aenbieden. Frans - vervolgde hy, de stem verzachtende en zich tot den verwonderden jongeling wendende terwyl hy naer een papieren beschutsel wees dat voor de omstandigheid versierd was en een gedeelte der werkplaets afsloot - Frans, gebied hun dit schutsel weg te nemen en daer achter aen tafel hunne plaets in te nemen. Den sleutel des wynkelders en ook geld, het geld door u voor uwe reis bestemd, zult gy in Kalifornie vinden - sprak hy lachend, terwyl hy op het vertrek dat zy zoo even verlaten hadden wees - gy hebt de reis te voet afgelegd en uw geld behouden. Nu geeft gy een feest om den uitslag uwer reis te vieren.
- Maer - vroeg Frans daer binnen ook staet eene feesttafel in gereedheid, zyn meester en knecht niet even weerdig? Zoo ik een feest geef, verkies ik er met hen aen deel te nemen en noodig myne vrienden - vervolgde hy hen vragend aenziende.
- Goed zoo - sprak mynheer Lissen - zoo meende ik het insgelyks. Hier nemen wy in gezelschap onzer gasten het avondmael en daer binnen - vervolgde hy, op de achterkamer wyzende
| |
| |
heeft het nageregt plaets en... het onderteekenen der verbindtenis die ik met u aenga.
- En ook het teekenen uwer huwelyksbelofte met myne zuster - vervolgde Jan - nu toch zal het lieve kind niet in bekrompenheid moeten leven.
Jan gebood den gasten wat Lissen hem had verzocht en nu vertoonde zich inderdaed eene welvoorziene tafel, waer allen in een oogenblik hunne plaets gevonden hadden. Het feest duerde, in gulle vrolykheid, tot laet in den nacht voort, ook de beide verbindtenissen werden in tegenwoordigheid der gasten onderteekend.
De menschenliefde door den heer Lissen aen onze vrienden bewezen, beloonde hem door de zelfvoldoening die hy er in smaekte. Frans blyft aen zyn grondbegin van menschenweerde trouw en bewerkt door zyne vriendschap, het geluk zyner ondergeschikten. Jan ook is te vreden, hy geniet de zelfvoldoening aen het geluk zyns vriends en zyner zuster te hebben medegewerkt. En Lisa? Ho! zy smaekt hemelzaligheid. Leed zy eenigen tyd door de treurnis van haren zielsvriend, thans mag zy zich in zyne hertelyke vergenoegdheid verheugen en dikwils herdenkt zy zich, wanneer zy in den tuin met een zuigeling op haren schoot gezeten is en van hare geliefkoosde bloemen die haer broeder haer beschikte, omringd, aen den dag die hun zoo veel heil bragt; en dan gebeurt het wel eens dat haer de woorden: het geluk ligt in den mensch zelven besloten, ontvallen en, wanneer Frans, bywylen haer gezegde heeft afgehoord, dan laet hy nooit na, hier op te antwoorden: In de eerlykheid en ieverige kunde des werkmans ligt ook een fortuin opgesloten.
|
|
Auteursrechtvrij