Logo DBNL
Het Taelverbond. Jaargang 7 (1851-1852)

Het Taelverbond. Jaargang 7

(1851-1852)– [tijdschrift] Taelverbond. Letterkundig Tydschrift, Het–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Eenige goede schilderyen, uit de tentoonstelling van Antwerpen, beschouwd door Eug. Zetternam.

Het tafereel-schilderen is de magtigste aller kunsten. Die kunst Zy alleen weet den beschaefden mensch een bepaeld belang in te boezemen, en eene goede schildery doet niet enkel denken aen hetgeen ze voorstelt; ze verpligt daerby den geest in het breede veld der inbeelding te verdwalen.

Wat is poëzy en muziek by haer vergeleken? Ter nauwernood schenken zy een aengenaem oogenblik. Wel is waer, men hoort nog al geerne eene romance, doch hoeveel kwynende deelen komen niet in een opera voor? Hoe menigmael ben ik naer den schouwburg gegaen om de herhaling te hooren van zangen, welke my getroffen hadden, en hoe verveelden my dan een hoop onbeduidende tusschenzinnen of fabelachtige noten, welke de muzieksteller er enkel had tusschen gevoegd om te bewyzen wat moeijelyke klanksprongen men met de vedel kan maken, zonder hoegenaemd iets uit te drukken.

Hoe langwylig een poëma is, hoe gerekt een roman kan zyn, weet ieder; en alwie het geduld heeft gehad sommige myner schriften te doorbladeren zal zich herinneren hoe dikwils hy zich verveelde,

vooraleer aen die tooneelen te komen, welke professor Heremans eertyds krachtig geschilderd noemde.

Wat verschil dus tusschen het kunstschilderen, de muziek en de poëzy!

Een goed gemaeld stuk onderwerpt den geest des toeschouwers op eens en geheel. By den eersten oogslag is men verpligt de gedachtenbaen, door den schilder gevolgd, te doorloopen, en niet allengskens en met onverkropbare uitleggingen, - gelyk de schrift of de muziek, - doet het in de stemming des makers komen.

De magt der schilderkunst straelt byzonder in de herinnering des volks door. Vraeg aen een Antwerpsch burger naer de Peter de Groote, van G. Wappers; naer den Slag van Woeringen, van N. De Keyser. De burger zal u weten uit te leggen, hoe Petrus de Groote al sprekende de hand uit stak, hoe de scheepstimmermansgezellen het kleine schipje, door den grooten russischen keizer verveerdigd, bewonderden, en hoe de pater in den slag van Woeringen het kruisbeeld aen een stervenden kryger aenbood.

Al hebben die burgers vlaemsche boeken gelezen; 't is raer of nooit dat zy er iets hebben van onthouden.

 

Onnoodig na deze woorden te verklaren dat ik geerne schilderyen zie, en dat ik menig aengenaem uer in de schildery-tentoonstelling van Antwerpen heb doorgebragt.

Schrik evenwel niet, beste lezer, ik zal van al de tafereelen geen gewag maken; de feuilletons die ik in vorige jaren over dit onderwerp las, zeggen my genoeg hoezeer de kleine zinsneden over onbeduidende schilderyen vervelen. Wie is ook de onmisbare woorden: krachtige penseeling, fyne toets, voortreffelyke teekening, doelmatige kleur, enz. enz. niet moede! Ik ben te verkleefde liefhebber der oorspronkelykheid (hoewel ik gedurig pastichen naer den eenen of den anderen schryver - zelfs naer Lamartine - maek) om over dit afgezaegde geen bescheiden stilzwygen te bewaren.

En nu de tentoonstelling binnen. Wy zullen, indien het u belieft,

langs den regten kant wandelen en daer zonder klassering alles bezichtigen dat wy voorbygaen en dat bewonderensweerdig is. Waerom dan ook de schilderkunst in vakken verdeelen en aen het eene vak meer weerde dan aen 't andere hechten? In alles kunnen er immers onovertrefbare schoonheden bestaen?

 

Zie! daer is het kleine lieve tafereeltje van Jos. Van Lerius. De schilder noemde zyn onderwerp: Het gezin.

Eene moeder zit met den vader haer teeder kindje te beschouwen. Ze zyn beide nog jong en het is het eerste kroost dat aen hun toelachenden echt wordt gegund; wel bewyst de meerdere nadruk, waermede de moeder haer zoontje omhelst, dat het wicht haer byzonder toebehoort; maer ze biedt het met zooveel aenminnigheid haren gemael aen, dat men wel ziet hoe ze verlangt dat hy in de liefkozingen des kindjes deele, indien hy slechts onuitputbare wederliefde aen den kleine terug schenken wil.

De echtgenoot, vol geluk en hartenvreugde, lacht moeder en zoon minzaem aen en de hand, welke hy zacht en voorzichtig om de zwakke leden des jeugdigen slaet, doet voorzien met wat vreugde hy zyne eerste schreden zal schragen, en met hoeveel zorgen hy hem de moeijelyke baen des levens zal vergemakkelyken. De hoofdjes van moeder, vader en kind hellen gevoelvol naer elkander, en worden als ineengezacht door eene teêre en fyne schaduw die hun als 't ware met eene lucht van verkleefdheid en liefde omgeeft.

Een hond volmaekt dit tafereel.

Hy was vroeger de eenige gezel der vrouw, als haer jeugdige man henen ging; hy was de eerste verwellekomer des echtgenoots, toen deze wederkeerde. Van verre begroette hy hem reeds door een verblydend geblaf.

In dien gelukkigen tyd viel dien trouwen hond al de liefde ten deel welke nu geheel op het kindje zal overgaen, en toch, de hond is niet boos! en toch, hy is niet jaloersch! Reiner van inborst dan de menschen, wier verdorven hart steeds door nyd

en afgunst is opgekropt, denkt hy niet aen wat hy verliest; maer wel aen de nieuwe verkleefdheid die men van hem zal eischen. Er is immers nu weêr een nieuw wezen dat hy moet beminnen, - en zal zyne meesteres hem zoo menigmael niet meer streelen, en zal zy hem al eens verjagen wanneer hy zyn geestig hoofd op haren schoot neêrleggen komt, dan toch zal hy ook voldoening vinden in de kleine zwakke handjes van het wichtje te lekken!

Heefd de kunstenaer dien hond als een beeld der getrouwheid in zyn tafereel gevoegd?

Heeft hy ermede willen zeggen dat het kroost den huwelyksband vaster knoopt?

Of heeft hy willen doen zien dat er by het geluk ten minste één getuige kan zyn, die het niet benydt?

Hoe dit zy, die keurige schildery ademt niet dan geluk en liefde; ze is een troost en een genot voor al wie gevoel heeft en haer ziet. By hen die in hun huwelyk geen geluk hebben, baert ze een troostend verlangen; voor degenen, in wier huis door trouw en liefde het heil is gebragt, is zy eene toelachende herspiegeling hunner weelde, en by hen, die door dood of ramp hun huwelykswelzyn verloren hebben, baert ze eene balsemende herinnering.

De koningin van Engeland kocht die voortreffelyke schildery. Wat mag het gevoelen zyn dat die vorstin daertoe aenspoorde? Was het een gevolg harer bewondering of is het een der gevoelens die wy daer even opsomden?

Onder den troon zetelt niet altyd huwelyksgeluk. Het spottende volk beschildert soms al aerdig een koninglyk gezin. Queen Victoria schynt grillig en in Antwerpen, waer Engelschen in overvloed zyn, loopen er al zonderlinge vertelseltjes op haer en heur Albert rond. Doch indien het waer zy, dat de koninklyke kroon de huwelykskwellingen niet geheel van heur achtbaer hoofd kon verdryven, zal zy eene vermildering harer smarten vinden in het troostend tafereel dat ze van den antwerpschen schilder medenam. Het smeltende dat er in ligt zal hare inborst verzoeten en telken-

male dat zy het zal beschouwen, zal ze zich door verkleefdheid en liefde voelen vertederen.

 

Somber steekt de schildery van N. De Keyser tegen dit zachte tafereel af. Daerop ziet men het uitstekend verstand eens reuzengeestes tegen de domheid en de ondankbaerheid der menschen worstelen. Dit doek is de nabootsing van een verachtelyk drama, dat op onze kleingeestige wereld eeuwigdurend wordt gespeeld!

Immers wat verkrygt een ware groote geest voor zyne edelmoedige begaefdheid? Is het ooit iets anders dan spotterny en haet? Wat is de loon, dien zoo veel onbegrypelyke geniën, welke in onze wereld zyn opgestaen, van de menschen hebben ontvangen? Zyn ze niet byna alle van ellende en wee vergaen, en bezweken ze niet alle onder de vervolging der ondankbaerheid?

N. De Keyser schilderde Christophorus Colombus, die door het opgeruide grauw wordt uitgejauwd! Welnu, weet ge wat invloed het verstand diens mans (welke daer door de bedelaren wordt uitgelachen) heden nog op onze maetschappy uitoefent?

Niet in aenmerking nemende de rykdommen, welke het verarmd Europa uit Amerika getrokken heeft, noch de verzachting, welke daerdoor in de levenswys kwam, noch de weelde, die wy er door verkregen, blyft dan nog het land door Colombus ontdekt de wykplaets niet van al degenen, die hier om vreemde gevoelens vervolgd worden en de staten verontrusten?... Is Amerika de bergplaets niet van een zeker slach van arme menschen, - ook wel van kwaeddoeners, -waervan de oude verdorven wereld zich reinigt? en ware het verdrukte Duitschland niet lang geborsten, en ware het niet lang een vuile bloedplas van moord en plundering geworden, indien de armen, die hun land verlaten, er geene breedere plaets aen de proletairen overlieten?

De oude wereld leeft, om dat zy haer overvloed van leven, of liever de uitschot harer verkankering naer de nieuwe kan overvoeren, welke uitschot daer, door vreemde zappen gevoed, herstelt en gezond wordt.

En de man, wiens vernuft die levensrekking aen de oude wereld schonk, de man, die de schuld is dat het beschaefd, maer versleten Europa nog bestaet, die man wordt op die schildery, welke als een eeuwig verwyt zal overblyven, door het gepeupel uitgejauwd!....

Colombus is boven die vernedering. Zyn achtbaer gelaet rigt zich somber naer de verte, alsof hy de spotterny des nabyzynden volks niet hoorde. Men vreest dat die groote en heldere hersens nog te klein zyn voor den geest die in hen woelt. Die man - men ziet het - is bezield met eene sprankel der alvoorziende godheid, die ongelukkiglyk in hem is verdwaeld, en men voelt dat hy de vermaledyding medevoert, welke op al de uitstekende geniën weegt.

Genie, smart, verachting, ellende, wee; ziedaer de uitdrukkingen welke op dit majesteitvol wezen kampen.

Die doffe blik is niet neêrslachtig, hy verdooft onder den aendrang eens onverbreekbaren wils; Colombus heeft de zekerheid dat hy in zyn gespannen hoofd eene nieuwe wereld draegt, en dat hy de rykdommen die ze bevat, de weelde die ze kan geven, in weêrwil den afkeer der domme menschheid, aen de menschen schenken zal.

Dit echt bezielde beeld heeft my zonderling getroffen; maer nog meer trof my een klein knaepje dat tusschen den hoop spotters verdwaeld met den onschuldigen vinger op zyn voorhoofdje wyst en dat den vernuftigen mensch beziet, alsof het wilde zeggen: die man is in de hersenen geraekt!

Ja! Colombus, ge waert in de hersens geraekt zoo wel als al die, welke in hun genie middelen zoeken om eene menschheid wel te doen, die om hare domme ondankbaerheid geene weldaden verdient.

Er ligt inderdaed ook zinneloosheid in het hoofd van Christophorus Colombus. Ik had dit nog niet bemerkt; misschien om dat ik die nuance niet opsporen wilde. Ik ben ook zoo verveerd van de zotheid: ze raekt zoo naby verstand en vernuft!

Twee uitstekende mannen, door iedereen gekend, heb ik weten

krankzinnig worden; een myner vrienden, wiens ongelukkige gehechtheid aen eene onbegrypelyke vrouw, ik in een al te mislukten boek heb poogen te verhalen, heeft zyn verstand verloren en de geestigheid eener dame, welke ik voor die hoedanigheid bewonderde, is door lyden in eene deernisweerdige en kindsche zwakzinnigheid vergaen.

De verhalen rakende zinneloozen, die ik in myn leven ontmoetede of zag, zouden niet eindigen indien ik er mede aenving.

Toen ik in het leger diende en met myn regiment door Eecloo trok, hechtte zich een dwaelzinnige uit den omtrek aen my. Hy was reeds bejaerd maer nog welgebouwd en zoo gezond dat ik vreesde hy zou wel honderd jaren worden. Hy kon my zynen naem niet zeggen en het overige dat hy my vertelde is uit myn hoofd gegaen; waerschynlyk omdat ik te verveerd van hem was om naer zyne redens te luisteren. Hy verliet my niet dan toen wy reeds by de uer van Eecloo verwyderd waren.

Daer de zinneloosheid my aldus vervolgt, vermeen ik reden te hebben haer niet moedwillig in begeesterde hoofden op te sporen. Zy heeft in myne betrekkingen vier persoonen doen vallen, en daer twee van hen, menschen van erkend talent waren, wilde ik uit het hoofd van Colombus niet opmaken of N. De Keyser, zoo als ik, de zinneloosheid voor de gezellin des vernufts houdt.

Hoe dit ook zy: de schildery van N. De Keyser is eene prachtige waerheid. Ze zal, zoo lang er een stofje verwe van byeen is, door alle eeuwen verstaen worden, vermits alle eeuwen hunne miskende geniën zullen hebben en, ofschoon de kleur, door dien schilder in de laetste tyden aengenomen, te zwak schynt voor zulke zware afbeeldingen, heeft hy in de begeestering van zyn trotsch onderwerp de noodige kracht op zyn palet gevonden.

Christophorus Colombus, is een sprekend tafereel, en wy danken er den grooten meester voor, welke het heeft verveerdigd.

 

Wat is de schildery van G. Wappers toch schoon! en echter, wat is ze toch klein! toch eenvoudig! Zy is als geborgen tusschen

de groote en kleurryke tafereelen die haer omringen, en hoe vele loopen haer voorby zonder ze op te merken!

Vooreerst ziet men niet dan eenen lydenden knaep; 't is een kind door eene onuitlegbare smart in 't hart gegrepen en dat te samen krimpt by dit ongekende wee. Men bevroedt die vreemdsoortige foltering niet; nog nooit heeft men eenen gewoonen jongeling aldus zien lyden, nog nooit heeft men eenen dagelykschen knaep aldus zien weenen.

Geen wonder! 't is ook geene gemeene smart, welke daer afgebeeld is; 't is een koninklyk hartzeer; 't is een knaep die al de schelmstukken van eene reeks vorstelyke voorzaten boet: - zoo gelyk eertyds de Heiland onder de kastyding eener gansche wereld leed. Als die God is die jongen ook bespot, ook bespogen, ook geslagen.... en stierf hy al niet op het moordschavot, het bloed door zynen vader daer vergoten, spattede niettemin met brandende druppels op zyn reeds door smart zoo doorkorven hart.

't Is het oogenblik waerop die ongelukkige vader, waerop de beklagensweerdige Louis XVI1 gestorven is, dien G. Wappers, ter voorstelling van zyn koninklyken boeteling koos.

Men heeft den jongen Louis XVII nydig den Moniteur Universel toegeworpen; daerin heeft het kind gelezen hoe zyn vader onder het trommelen der soldaten, het gejuich der menigte, de verwytingen der razende vrouwen, de siddering van gansch een volk en de verwondering van al de gekroonde vorsten, werd onthoofd. Vol afgryzen heeft de arme zoon dit snoode blad verscheurd en er verachtend de vuile roode muts opgeworpen, waermede men hem spottend had gekroond.

Hy zit daer nu half geknield te bidden voor zyne vyanden, en, als een ware onschuldige boeteling, als een uitwissend offerlam, vraegt hy vergiffenis voor die zyne ouders hebben vermoord!

Als men de teêre leden van dien armen knaep beschouwt; als men de teering, de trage bange teering in de hemelsblauwe oogen leest, welke hy smeekend tot God rigt; als men onder zyn fyn vel het koninklyke bloed ziet stroomen en de versletene zyden broek u herinnert van uit wat prachtig paleis die onschuldige in die krocht is neêrgestord; als op den achtergrond eene plompe kas met hamer, spanriem en else versierd, u meldt tot wat arbeid men die zwakke leden bestemt; dan loopt er eene koude grieseling door heel uw lichaem, dan voelt ge in uw hart als eene knagende pyn, eene soort van berouw, en 't is slechts met geweld dat men de traen in de vochtige wimpers houdt.

In den muer van die krocht zyn de volgende woorden gegriefd: o mon Dieu! pardonnez à ceux qui ont fait mourir mes parents. Eene engelsche dame was by my: ze vroeg my met ontroerde stem wat of die jonge koning daer toch neêrgeschreven had. Ik kon niet antwoorden en draeide my spoedig om, om niet in een luid snikken los te barsten.

Voor een tafereel weenen is eene bespottelyke zwakheid voor eenen man. Doch des te juister moet de schildery getroffen zyn om iemand tot die zwakheid te kunnen vernederen. Ik schaem me niet dit te bekennen, des te meer daer die schildery niet alleen tranen in my opwekte: een vloed van gedachten en herinneringen stroomde my door den geest.

Ik herdacht den grootvader van dien onschuldigen boeteling - den grootvader! - den verachtelyken égoiste, Louis XV, die dagelyks herhaelde malen zegde: dat degene die na my komen zich zelven redden; - die, in de gerustheid dier ikminnende gedachte, het volk stroopte, het land verarmde, de zeden verpestte, het koninklyk karakter door den modder sleurde en in zyne hooveerdige verveling spottend met God, met de menschen, met de zedelykheid en met de toekomst zyner eigene kinderen lachte! Ja! ik herdacht Louis XV, die in zyn eigen persoon reeds door de magtige hand der Alvoorzienigheid gestraft werd, toen op zyn sterfbed niemand - hem, den koning, hem, den almagtigen Opperheer - dorst naderen, om den onverduerbaren en moor-

denden stank dien zyn reeds verrot en toch nog levend lichaem uitwasemde! Louis XV, die op het schavot gestraft en geschandvlekt werd in zyn onschuldigen en ongelukkigen zoon! Louis XV, die in zyn kindskind gestraft werd, 't welk van armoê, ellende, ziekte en honger uitteerde; Louis XV die eindelyk nog in zyn nageslacht gestraft wordt, 't welk armzalig, zonder invloed en zonder moed, en nogtans zoo vol verlangen naer koninklyk gezag en kroon, ter minachting van ieder ronddwaelt. Want, wat is de graef de Chambord anders dan een opvolger in de boete aen de nakomelingschap der fransche koningen, voor de schelmstukken hunner vaderen, opgelegd? De graef de Chambord, die in Frankryk aen zyne zoogezegde aenhangers bevelen zendt, welke ze niet nakomen; die zwak van geest, zwak van gestel en kreupel van lichaem, loert en altyd snakkend loert of soms geen klein omwentelingske hem de gelegenheid zou verschaffen om als een gier op Frankryk neêr te storten en het in zyne wrekende klauwen te knellen. - Net of de vloek, dien de Heer eertyds op zyn geslacht uitsprak, niet op hem rustte, net alsof hy niet, gelyk een naer gezag smachtende Tantalus, moest blyven bestaen ter grootere lesse der vorsten, die aen dit levend voorbeeld moeten leeren hoe de koningen gestraft worden die, gelyk Louis XV, met hun Opperheer zoowel als met hunne onderdanen spotten!

De schildery van Wappers bevat vele lessen. Niet alleen herinnert zy Louis XV, Louis XVI en Louis XVII; niet alleen brengt ze eens twyfelachtig Louis XVIII en Charles X te binnen; niet alleen doet ze eens toevallig aen den graef de Chambord denken; ze is nog het ware afbeeldsel van 't geen tusschen de eeuwigdurende worsteling der menschen, (de worsteling om gezag en vryheid) wordt vermaeld, te weten de onschuld!... Ze is nog het afbeeldsel van het brandpunt waerin wy leven, van de afwisseling der regerende magten, welke wy nazien, en waervan de opkomst meesterlyk wordt gebrandmerkt door het denkbeeld der schildery van Wappers, die anders niet wil zeggen dan: schandige wederwraek! Want zoo dit tafereel den vorsten mag leeren dat men het volk

niet ongestraft kan verdrukken, het leert ook aen het volk en aen al wie waent met zyne magt bekleed te zyn, hoe schandig het is eene laffe en onweerdige wraek uit te oefenen, en zyne doorgestane smarten door de jeugd of de onschuld te doen boeten!

Welnu! men heeft my gezegd dat dit onvergelykelyke schoone tafereel van G. Wappers; dat dit tafereel 't welk ieder gedachten kan inboezemen die slechts denken kan en denken wil; dat dit tafereel 't welk magt genoeg heeft om eenen man die reeds veel lyden gezien en veel lyden doorworsteld heeft, de tranen uit de oogen te persen, welnu! men heeft my gezegd dat dit tafereel in den Messager de Gand, voor onbeduidend en een grooten meester onweerdig is uitgescholden!....

Ik weet niet of de lezer, toen ik hooger verklaerde dat de feuilletons over de schilderyen my in vroegeren tyd verveelden, uit die bekentenis heeft afgeleid dat ik ze heden niet meer lees. Dus moet ik hem bekennen dat vermits ik dit wezentlyk niet meer doe, ik met myne eigene oogen niet gezien heb of de Messager de Gand die fabelachtige beweering heeft durven opnemen en drukken. Ik klaeg dit dagblad wiens gezonde rede, zyne vyanden zelve soms regt laten wedervaren, dus niet ernstig aen, en toch! al hadde dan ook die gazette zulk belachelyk oordeel opgenomen, dan zie ik er nog niet veel kwaed in.

Dergelyke zotte recensien zyn immers voor al de beginnende of min hoog geklommen kunstenaers een troost? voor het publiek zyn ze eene ernstige onderrigting:

De kunstenaers van alle slach: schilders, beeldhouwers, poëten, letterkundigen - die nog niet hoog geklommen zyn, kunnen er (zoo als ik) uit afleiden dat, als men een zoo voortreffelyk gewrocht gelyk de Louis XVII van G. Wappers, zoo onweerdig durft behandelen; men met meer regt de min verdienstelyke voortbrengselen van min uitstekende geesten verachten mag.

Het publiek kan uit zulke zotte recensiën leeren dat al die overdrevene beoordeelingen, waer - tusschen al het kwade - van geen goed gewag wordt gemaekt, niet zyn dan uitbroeiselen van afgunst en haet, en de lezer kan hierby onthouden dat, telkenmale

wanneer hy dergelyk galziek schrift voor oogen krygt, hy moet denken dat de schryver ervan de bittere gevoelens zyns harten heeft goed gedaen, zonder dat hy zich om regtveerdigheid, kunst of verdienste bekommerde.

G. Wappers heeft reeds lang geleerd dergelyke beoordeelingen te verachten; naer zyn voorbeeld zal ieder dit leeren, die zich met kunsten bezig houdt.... Ik heb daer ook al over lang myne leerjaren in gedaen. - Nog onlangs stond er in een blad van Gent, eene naemlooze recensie op myn ongelukkigen Arnold de Droomer! Die recensie stelde vast dat dit werk zedeloos is, dat het plan er van zonder belang is; dat het geheel eene ellendige pastiche van Lamartine's Raphaël is; dat de styl er slecht, vol taelfouten en bombast van is; dat en dat.... eindelyk, dat het werk van voor tot achter geen beetje verdienste heeft.

Men had my reeds van over lang met die recensie den schrik op 't lyf gejaegd, en daer natuerlyk niemand geerne zyne kinderen ziet slaen, was ik voor myn bejammerlyk boek beducht en bekloeg reeds van te voren myn armen Arnold!...... Maer als ik nu die beoordeeling gelezen had; maer als ik hare fabelachtige overdrevenheid zag; dan legde ik haer glimlachend en schokschouderend weg.... en dacht: Hoe verwaend moet toch de recensent zyn, die durft denken dat het publiek dom genoeg is om op zyn woord te gelooven dat er in een dikken boek van twee honderd bladzyden geene enkele zinsnede van byzondere weerde zou staen.

Hoe veel verwaender moet de criticus zyn, die zich durft vleijen, dat het publiek hem zal gelooven, als hy beweert dat G. Wappers een gewrocht heeft gemaekt dat zonder de minste verdienste is.

Doch wy vallen van het een op het ander, en daer nu toch de boeken tusschen de schilderyen versukkeld zyn, laet het ons dan in Gods naem met de boeken eerst afdoen, 't Is maer om te bekennen dat wy hopen dat het met die éene recensie niet zal gedaen zyn; daer moeten er nog dergelyken op den misdadigen Arnold komen!

Professor Heremans, die geene pen had als ik Tantje Mortelmans; de Zonderlinge Bedelares; Simon Cokkermoes; Luchtervelde, enz., enz. schreef; Professor Heremans die zweeg toen Conscience zyn Artevelde uitgaf, en dit vaderlandsche boek door de Loteling, de Arme Edelman, Baes Gansendonck, opvolgen liet; professor Heremans, die noch inkt, noch papier vond als Sleeckx zyne Volksverhalen en zyne Volkskomedies; Van Kerkhoven zyn Licht en Bruin; Onderreet en Gerrits hunne Dramata; en Snieders jr, zyn Arme Schoolmeester, lieten verschynen; professor Heremans, die op zyne lauweren rustte toen die werken (welke toch allen min of meer onze ontkiemende letterkunde eenige weerde bybragten) het licht zagen; professor Heremans die toen geen tyd of goesting vond om te loven of aen te moedigen, zal nu toch wel uit zyn langen slaep opstaen nu er op een ellendig boek, op myn armen Arnold de Droomer duchtig te knibbelen valt!

Er zyn immers in onze litteratuer van die menschen, welke, misschien onbekwaem om iets voort te brengen, misschien daer den lust niet toe hebbende, met leede oogen de andere zien werken en aendachtig op loer liggen om te ontdekken of er op hetgeen gedaen wordt, niet te kritikeren valt - menschen, die er vermaek in vinden niet dan de feilen in de vlaemsche beweging op te zoeken, die niet te huis zyn als er moet geprezen worden; maer die als er een misslag wordt gepleegd, de trompet opsteken om hem van af de daken uit te schallen.

Zonder dat wy ze noemen kennen de ingewyden die menschen en wy hopen dat professor Heremans den treurigen moed zal hebben - en het kost ons oneindig dit te moeten zeggen (sic) - door eene openhartig onderteekende recensie op myn Arnold de Droomer, in het openbaer te bekennen dat hy by het getal dier menschen behoort.

 

Straks legden wy uit hoe het schoone tafereel van G. Wappers de smart eens konings voorstelde, hier zien wy nu het lyden eens werkmans door Al. Hunin, op eene krachtige wyze afgeschilderd.

Ofschoon dit lyden min buitengewoon en vreemd dan dit eens konings is, doet het zicht er van niet min wee aen het hart. Het stemt ook tot droomen; want in den tyd dien wy beleven, houdt de rust der staten misschien niet min aen het lyden des volks dan aen dit eens vorsten vast.

Niets aenlokkends schynt u vooreerst uit het nederige tafereel van Al. Hunin tegen; het verbeeldt de gemeene kamer van een berghuis.... achter ziet men eene oude vrouw aen het bureel van bermhartigheid haren karigen pand tegen eenige kleine geldspecie uitwisselen, en zonder zich zeer opgewekt te voelen zou de toeschouwer welligt onverschillig voorbygaen, indien hy niet eensklaps aen den regterkant een beeld ontdekte, dat aen het geheel leven en weerde schenkt.

't Is een beklagensweerdige timmerman, die, om niet van honger te sterven, verpligt is zyne werkgereedschap naer den berg van bermhertigheid te dragen!

Bedenk de schrikkelykheid van dien toestand eens wel: - 't is zyn werkgereedschap dat hy moet ten pande dragen! zyn gereedschap, waermede hy het zure dagelyksche brood voor heel zyn gezin winnen moet! zyn gereedschap 't welk hem, indien hy gezond blyft en werk heeft, nog jaren bestaens kan verzekeren! En dit moet hy te pand stellen voor eenige ellendige franken, welke ter nauwernood bekwaem zyn om zyn armzalig leven eenige dagen te rekken!

Ik heb byna alle soorten van volksellende gezien; ik heb er reeds eenige in kleine verhaeltjes voorgedicht; maer om het onderwerp te schetsen door Al. Hunin zoo meesterlyk uitgebeeld, daervoor ben ik altyd, ten aenzien zyner somberheid teruggeschrikt.

Misschien is dit onderwerp ook meer voor de schilderkunst dan voor de letterkunde geschikt. Immers de werkman die daer met zyne gereedschap in den berg van bermhartigheid staet, hoe overmatig hem zyn binnenste ook foltert, verkrygt door de beweegloosheid, waerin hem de schildering brengt, eene zekere bedaerdheid, eene soort van kalmte die zyne smart min wanhopig doet schynen dan ze wezentlyk is en dan ze met woorden kan

worden voorgesteld. Wel ziet men dat het hart van dien ongelukkigen bloedt! wel voelt men dat er eene magtelooze razerny in hem opbruischt en dat hy inwendig roept: ik heb armen, ik heb gereedschap, geef my werk opdat ik leve! wel ontdekt men eene soort van bloedig zweet dat over zyn saemgetrokken gelaet perelt; maer toch sleept u de stroom van wanhopige gedachten, die een schryver aen dien ongelukkige in den mond zou moeten leggen, niet in dien kolk des twyfels waerin men de alvoorzienigheid verdenkt en de maetschappelyke instellingen, welke zulke smarten veroorzaeken, laekt en vervloekt.

Ook versombert de kennis der geschiedenis van dien ellendigen timmerman dit reeds uit zyn eigen nare tafereel niet. Waerom moet hy zyn gereedschap verkoopen? Is zyne vrouwe ziek? Is zyne echtgenoote gestorven en moet hy zyn jongstgeboren knaep by eene voedster uitbesteden? Is het om het kostgeld van dien kleine dat de arme vader dit laetste offer brengt? Of is die man door de concurrentie te neêrgeslagen en werkt iemand in zyne plaets voor twee centen minder?... Neen, zyn verleden verzwaert in 't oog des toeschouwers zyn medelydensweerdig heden niet en niemand kan zeggen of hy het slagtoffer is van de ziekte of van de concurrentie, van de maetschappy of van God!

Evenmin brengt de toekomst ten aenziene van den toeschouwer hare gal by de bittere foltering diens ongelukkigen. Wel weet men dat die man dood arm is en dat, indien men hem niet ter hulpe komt, hy zal vergaen. Maer zal hy stelen? Zal hy moorden? Zal hy zyn eigen verdoen?....

Zonder de weet dier toekomst en van dit verleden is dit tafereel reeds knypend; hoe bitter zou dit onderwerp niet worden indien een schryver die sombere toekomst, dit somber verleden er behoorlyk by uitwerkte?

Welligt voelde ik by het beschouwen van dit droevig tafereel een onbepaeld spyt dit onderwerp niet reeds behandeld te hebben. De kritiek had my dan op nieuw om myne somberheid aengevallen; maer is de kritiek, zelfs de welwillende kritiek gewoonlyk de vernielster der schryveren niet?

Sedert ik myne donkere werkmansverhalen varen liet; sedert ik in het onzekere rondtast om ergens een genre te vinden welke aen myn klein talent zou passen, heb ik in myne schriften nog niet dan tegenslag en teleurstelling ontmoet. Ik zelf ben niet meer tevreden over myne verhalen, en wat genot blyft een vlaemschen schryver van al zynen arbeid over, als hy zyne eigene werken niet meer bemint; daer de haet die werken vergruist, de afgunst ze uitjauwt, de vriendschap ze medelydend looft en het publiek ze met onverschilligheid bejegent?

Gelukkiger was ik toen ik my aen de somberheid myner eigene gewrochten laefde; die vloeiden waerlyk voort uit de wanhopige stemming myns gemoeds; zy waren eene flauwe weêrschemering van de duisternis, die myne loopbaen steeds heeft omgeven; zy verkalmde myne twyfelmoedigheid, welke ik er soms kon in uitstorten en maekten my echt gelukkig als ik vernam dat zich hier of daer eene ontmoedigde ziel aen die somberheid had hertemperd, en dat een ellendige zich door het lezen myner duistere ellende had getroost.

Want 't zal toch steeds eene waerheid blyven dat de ongelukkigen in de verhalen van zware ongelukken eene troostende gezelligheid vinden; terwyl toelachende blymoedigheid hun slechts eene pynlyke afgunst baert.

Uw tafereel zal menigen ongelukkige troosten, schilder Hunin. Gy hebt de ware, de medegevoelwekkende smart gekozen. Elk zal dit lyden verstaen; want 't is niet alleen het stoffelyk lyden des hongers, 't is ook het zedelyk lyden van een eerlyken werkman, die gevoelt dat hy om een brokje brood, de middelen om later ordentelyk te bestaen, moet verliezen.

Mogte uw uitstekend tafereel den uitslag hebben, die uw edel gemoed er van verwacht. Mogte het de weldadigheid in eene dorre, eigenminnende ziel opwekken; mogte het vallen in de handen eener vrouw, die niets dan dien wenk meer behoeft om de deugdzame stappen van Tantje Mortelmans naer te volgen. Mogte het aen al die aelmoesen geven leeren welke menschen hunne giften het meest behoeven, ofschoon deze zich dan al nooit

tot het uitsteken eener smeekende hand vernederen. Doch welke de invloed uwer schildery ook weze, zy is gevolgd door de zegeningen van al degenen, die gy er in hebt erdacht, van al degenen die den schamelen ambachtsman wenschen vertroost en geholpen te zien, en diensvolgens kan zy niet dan geluk brengen aen hem, die zich de rare pligt heeft opgelegd den ambachtsman af te schilderen, opdat men zyne ellende zou verzachten.

 

Na het drama woont men wel geerne eene commedie by! 't Is eene verpoozing van al het droevige dat men heeft ontmoet. Waerschynlyk zou het schilderyken, waervan wy zullen spreken, onze opmerkzaemheid zoo niet wekken, indien wy zoowel als de lezer, niet eenige ruste zochten.

't Is de vedelstemmer van E. Notterman, dien wy in 't oog hebben. Aerdig zit die paljas in het huishoudelyk gedeelte eener kunstenaerstent by comfoor en kind.... Hy is wel getrouwd, maer zyne vrouw, vryheidlievend of losbandig kind van Bohema, - net als haer man - laet dezen gerust zyn speeltuig beproeven, den moor koken, en zyn knaep muziek leeren.... Zy heeft ernstigere, belangrykere bezigheid. Door de scheur van eene tapyt, die de keuken van de kleederkamer scheidt, loert zy nieuwsgierig een dandy af, welke met eene jeugdige Colombina of tooneelspeelster een zeer minzaem gesprek heeft.

Is die vrouw jaloersch? Is ze slechts nieuwsgierig? Het schilderytje laet dit fynste der intrigue niet duidelyk verklaren, en daer ligt de byzonderste verdienste, de byzonderste belangwekkendheid van het stuk.

Wat wy er nog in vinden, is dat de laegste en verachtelykste schakel der maetschappy er op eene echtgeestige en onbittere wyze is in afgebeeld. De ryken en de adel raken van zelve de burgery; deze van zelve het volk; de band tusschen volk, en adel of ryken wordt langs den anderen kant moeijelyker toegeknoopt; de sprong is grooter. Ook is het slechts door den uitschot dat die twee uiteinden van den maetschappelyken kring zich aen een lassen. Het bedorven volk

hecht zich aen den bedorven ryken; de tooneelspeelster besteelt den dandy, welke haer bemint, en het is op die vermengeling van eigenbaet en liefde dat een deel der maetschappy zich beweegt.

De typen welke dien uitschot of dien laetsten schakel uitmaken, zyn door E. Notterman echt verstandig gekozen. Men ziet de verdorvenheid in heel de houding van den kalen dandy; men leest de geestigheid in al de gebaren der half bevallige Colombina... Men verstaet gansch dit spel van verleiding en bederf! Gelukkig dat de vernuftige schilder een greintje deugdzaemheid in zyn tafereel heeft gelaten; want zyn vedelstemmer is zoo goedhartig, zoo gemoedelyk als wel immer een paljas was, die de planken betrad.

 

Wy zyn in de opene lucht, eenige smalle zonnestralen doorbooren nog met moeite de wolken boven ons hoofd.... 't is klaer en helder rondom ons, maer van verre wordt het loodkleurig en zwart.... Dit voortreffelyke landschap door zyn verveerdiger, den dichterlyken duitschen schilder A. Leu, de opkomst eens onweders tusschen de bergen by Hardingerford, in Norwegen, geheeten, noemden wy van toen wy het de eerste mael zagen: het tafereel der ontmoedigden! Nooit zagen wy eene schildery, welke beter met de treurige gemoederen instemt, en zy is als een poëtische droom, die stil aen de ziel spreekt en haer in eindelooze mymeringen verdwalen doet.

Voren op een effen plein staen eenige menschen te arbeiden; eene rots helt met hare kale en achtbare kruin over een kalm en uitgestrekt water, en dit blikkerende heldere meir versmelt tusschen bergen en rotsen in een stoomachtigen horizont. Daer waer water en lucht zich te saem verbinden, schynt het vergezicht onoverzienbaer, niemand zou er eene grens kunnen aenbepalen; en de soort van mist die den gezichteinder doet verdwynen, laet in zyne doorschynendheid eene eindelooze verte gissen.

Een half ontdekbaer bootje, een blank onzeker zeiltje dwaelt in die grensloosheid en ter nauwernood ziet men zyne witte

schaduw in 't water wederspiegelen. Waer gaet dit dan toch eenzaem heen? Wie waegt zich in dit onzekere, in dit eindelooze? 't Is de geest des twyfelmoedigen toeschouwers die bang het doeleinde van dit vaertuig ontdekken wil, 't is hy die gist en zoekt en onwetend en droomend blyft napeinzen waer de dichterlyke schilder met dit verdwaelde schuitje en zyn verdwaelden reiziger heen wil.

Geheel de omtrek stemt mede lot die navorschende en onzekere gepeinzen, 't Is de golf waer de nieuwe Heloïsa op leefde; 't zyn de bergen waer Manfreid in zweefde; 't is het dal waer Faust in zyne bange vaert overvloog; 't is de droomplaets waer Lelia van de wanhopige verachting welke zy de menschheid toedroeg, kwam uitrusten.... 't is eindelyk die kalme en rustige onzekerheid waer alle twyfelmoedige zielen naer trachten, en die ze zelden anders dan in dichterlyke bespiegelingen, dan in poëtische schilderyen vinden.

Als uitvoering beschouwd, is dit tafereel wel een der best geschilderde welke ik ooit zag. Van voren is er alles zoo klaer, zoo wezentlyk, zoo echt in voorgesteld, dat men overtuigd is achter elk der voorwerpen te kunnen gaen. Nergens ontbreekt lucht, 't is alles zoo zuiver uiteen gehaeld, zonder dat het daerom hard zy! Achter versmelt al dit wezentlyke in het dompige der verte, in het schemerachtige van het onzekere. 't Is als de gedachtenloop eens dichters, die begint met op iets bepaelds te denken, en eindigt met in ongeregelde mymeringen te verdwalen.

Dit tafereel is voor ons als eene verstoffelyking van het vraegpunt van onzen tyd: Waer gaen wy heen? En wilden wy een deel der droomeryen laten gissen, door dit schoone doek in onzen geest geroepen, dan zouden wy zeggen: Op den voorgrond is dit landschap als de hedendaegsche toestand van Europa; daer ook wordt het onweder. Men ziet er nog by de laetste stralen eener verdwynende vryheid, alles klaer en eerlyk over elkander staen; de partyen bereiden zich om zich wederzydsch aen te grypen, en beramen moord en brand.... Het achterdeel der

schildery is het vraegpunt der oplossing van dien toestand en wat wy daer ook in zoeken, wy vinden enkel het onzekere, het onbestemde: - een bootje dat op Gods genade in het eindelooze der verwachting verdwaelt.

 

Juffer Jenny Lind wat hebt gy een eerlyken uitbeelder uwer edele trekken in den duitschen schilder Ed. Magnus gehad! Niet alleen gaf hy uwe lichamelyke vormen weder, hy mengelde tusschen de uitdrukking van uw gelaet een deel van het gevoel dat gy in uwe schoone zangen uitstort. Misschien bragt hy er ook iets van zyne ziel in mede; want de schilder van dit uitstekend portret is dichter, dichter gelyk Leu, dichter gelyk al wie aen iets stoffelyks iets ideaels te hechten weet! Minnaer van uw uitmuntend talent moet hy ook uw karakter achten, want ge staet op die schildery zoo vol goedheid en tevens zoo begeesterd; uwe ziel stygt er zoo los en vry op ten hemel dat de schilder die schoonheden niet zou hebben kunnen malen, indien hy in de aenbidding uwer begaefdheden geene buitengewoone kracht had geput. Die schildery is geen portret, het is eene soort van dichterlyke ode in prachtige kleuren ten offer gebragt aen de jeugdige vrouw, die heel de beschaefde wereld zoo dikwils heeft aen de aerde ontvoerd, die hier weêr den schilder Magnus de nabootsing van stoffelyke vormen voor de afmaling van ingebeelde en slechts voelbare schoonheden heeft doen verlaten.

 

Tegen dit gemoedelyke en toch zoo begeesterde vrouwenbeeld steekt de schildery van A. Achenbach woest af. Daer ziet men de menschen tegen de elementen worstelen en de zee dooreen forschen wind opgeklotst, slaet woedend en onverbiddelyk op een sterk opgetimmerd wrak dat men de have van Oostende noemt. Vrouwen, mannen, kinderen volvoeren hun arbeid te midden der slagen van de orkaen en van het schuimgespat der golven en, ofschoon het houten paelwerk waerop zy zweven, schokt, kraekt en davert, gaen zy onverschillig of onverschrokken voort.

Die moedige menschen, die hollende zee, die onzichtbare, maer

toch zichtbaer werkende, wind; die sombere strenge lucht zyn overheerlyk geschilderd. De zee woelt daer inderdaed rusteloos voor u in hare grauwgroenvale kleurschakering.... Het witte schuim dwarrelt boven hare krachtig opgeslagen waterbergen en de diepe valleijen der baren zyn zoo doorschynend, zoo klaer dat, indien de uitdrukking niet wat onkunstmatig ware, wy met den schipper die de schildery zag, zouden durven zeggen: ‘by stil weder ziet men de visschen in dit water leven!’

Wie van de zee eenig denkbeeld heeft overgehouden, herinnert het zich by het beschouwen van dit waerheidvolle tafereel. My ook kwam daerover iets te binnen.

Om zekere tooneelen uit een verhael dat weldra verschynen zal, zoo natuerlyk mogelyk te kunnen vertellen, ging ik ook eens in zee. Het was helder weder toen wy de have van Oostende verlieten, en wy voeren een eind wegs op een schip met landverhuizers mede, om later in een boot op gemak terug te keeren. De zon stak hevig en vele weêrwyzen van onder het scheepsvolk beweerden dat het weldra onweder en zware zee zou worden.

Nu, de zee zoo onkundig als Jonas, vooraleer hy dry dagen in innige betrekking met een walvisch in het pekelnat werd bewaerd, wilde ik in weêrwil van den raed des vriends, die onzen boot by de terugvaert moest besturen, niet naer land stevenen, en wy bleven zoo lang medevaren dat wy, zelfs met den voordeeligsten wind, moeijelyk tegen den avond de have konden bereiken.

Ik twyfelde nog aen geen goed weder; my dacht ik had de zon nog nooit zoo helder zien glansen, een laetste kanonscheut bragt ons het laetste vaerwel van het amerikaensch schip over, en ik zag nog even den zwaeijenden witten neusdoek des vriendelyken kapiteins, dien ik misschien nooit meer ontmoeten zal. Myne gelukwenschen volgden hem en zyn schip dat honderde landverhuizers naer de geheime streken van New-Orleans voerde.

De roeijers uit onzen boot zongen alhoewel zy het spel, dat ons wachtte, voorzagen.

Op eens hoorden wy achter ons als een aenhoudenden ratel; een bruischend gedommel galmde uit dien voorklank des orkaens

naer den hemel, lichte blonde wolken begonnen vogelsnel door het luchtruim te schieten en op weinige stonden werd het achter ons aen den gezichteinder zwart, en boven ons grauw, loodkleurig en vervaerlyk!

Ik was een weinig ongemakkelyk ofschoon ik met al de krachten myns wils (best geneesmiddel door den heer Jottrand aengewezen) de zeeziekte bevocht. Regtuit gesproken, toen onze boot met man en muis naer de hoogte sprong en in de diepte viel, toen wy tegen brekende golven, welke ons door en door nat maekten, aenstampten en op het toppunt eener baer gedragen, eensklaps in een afgrond nedersloegen, alsof de zee zich van onder ons wegtrok, begon ik vervaerd te worden en myne wilskracht zonderling te verliezen, en myn vriend die met eene onwrikbare koelbloedigheid den boot bestuerde, lachte my over myn vroegeren overmoed, myn tegenwoordigen schrik en myne zeeziekte, braef uit.

Spotterny geeft den grootsten zweepslag aen den moed. Door hare scherpe steken aengeprikkeld, maekte ik my alras aen de verbazende windslagen en het schrikwekkend over ende weder schudden van ons zwak vaertuig gewoon, ik herkreeg bedaerdheid en wil en poogde myne misselykheid te overwinnen door met den stuerman een vry loszinnig gesprek aen te knoopen.

Als een onmisbaer geneesmiddel van al de kwellingen, waeraen ik nog mogt lyden, bood hy my eene cigaer aen: ik rookte... Weldra vergenoegde ik my niet meer met, in een hoekje des achterstevens ineengekropen, de yselykheid des onweders in myne nabyheid gade te slaen, ik verlangde de gansche vlakte te overzien. Ik stond regt en blikte onverschrokken over dit onafzienbaer veld, waer duizende en duizende wit beschuimde opperbaren, als zoo vele dolle schapen in eene ontelbare kudde door een liepen en tegen elkaer opsprongen. Vreeselyk was dit tooneel; maer vreemd, schoon, aendoenlyk: myn hart klopte voelbaer, ik was doordrongen van de grootheid van het geschapene, van de kleinheid des menschen, en als ik het zwakke schuitje overzag, waerop wy ons zoo onbedacht aen den woedenden plas overgaven, kon ik niet nalaten te sidderen.

Echter maekten die stoffelyke indrukken weldra voor andere plaets; de overweging kwam na het gevoelen, en de geest verlost van de aendoeningen des lichaems, dat geene nieuwe verrassingen meer had, volgde eene vryere loopbaen. De stuerman die vast al werks genoeg met boot en scheepsvolk had, my afgetrokken ziende, liet my met vrede en ik gaf my aen eene zonderlinge overpeinzing over.

De lezer des Taelverbonds zal weten dat ik in een vry vreemd verhael, in dit tydschrift gedrukt, het menschenleven aen een woedenden stroom heb vergeleken. Alhoewel myne Zwanen reeds jaren geschreven en vergeten zyn, verlangde ik, nu wy toch in volle zee waren, te onderzoeken of die vergelyking juist en echt was.

Ik moet bekennen dat ik myne dichterlyke figuer al dadelyk afkeurde.

Voorwaer! de golven, die rond my heenklotsten, schenen zich onderling wel gelyk de menschen te bevechten; zy vlogen woedend op elkaêr en steigerden, steigerden tegen een, alsof zy elkaêr vernielen wilden; maer al sloegen en plasteden zy yselyk, maer al donderde de nagalm huns stryds van den eenen kant der zee tot den anderen, de golven, na gesteigerd, gewoed, geslagen te hebben, schenen zich in eene broederlyke omhelzing te versmelten, en vielen te samen verzoend en uitgewoed in de opbruischende vlakte neder.

Wat verschil by de menschen! Daer bruischt men ook oploopend tegen elkander; daer botst en schuimt men insgelyks onder een; daer dondert en woedt het ook in het geheim gewelf des harten; doch als men zich onderling goed gehaet, bevochten, geslagen en vernield heeft - dan vergaet de haet in geene broederlyke omhelzing, dan verspat de wraek niet tusschen eene edele verzoening der ziel.... Levenslang blyft vyand tegenover vyand overstaen, en het werk der vernieling dat de golven wel eenpaerlyk tegen menschen en aerde durven rigten; maer waervoor zy zich onderling sparen, rigten alleen de menschen onder hunne geslachtgenooten aen.

Er was nog liefde, nog zoetheid in het zeeorkaen; in de orkanen door welke wy de volkeren onlangs hebben zien teisteren, is er zelfs geen greintje medelyden gebleven: daer heerschte niet dan wraek! en zyn medeburger vervolgen, zyn broeder vernielen was steeds het grootste genot van den mensch!

Myne Zwanen zyn dus een mislukt werk, de vergetelheid overweerdig waerin het gevallen is, daer de grondgedachte, de vergelyking waerop het berust, valsch en onaennemelyk is.

De zee min boos dan de menschen vindende, scheen ze my ook aenminniger: de klotsende en dansende baren kregen voor my iets aenlokkelyks; my dacht dat het zoet moest zyn tusschen de vriendelyke golven gesuisd en gewiegd te worden, en misschien hadde ik gewenscht daer in den eeuwigen slaep gedompeld te worden, hadde ik myne genegenheid voor myne kinderen en hunne liefde niet in het diepste der golven moeten mededragen.

Voorwaer! 't is zachter in de genadige en zachtgolvende zee weg te zinken, dan in de korzelige worsteling der nydige partyen vermaeld te worden!

Ondertusschen hebben de golven my niet naer den afgrond medegesleept; myn vriend heeft my gezond en welgesteld in de have teruggebragt, en de mensch heeft nogmaels de zee in sterkte overwonnen gelyk hy ze altyd in boosheid overwint!....

De menschen door A. Achenbach geschilderd, zullen ook zegepralen; de baren mogen klotsen, de wind fluiten, het wrak waerop zy staen ratelen, de balken kraken, de planken breken: de mensch met zyn spitsvinnigen geest, onwrikbaren wil, onuitputbaren moed en taei geduld, vermat zee on wind en hy zou het grootste wezen der schepping zyn, indien hy slechts zyne eigene booze driften kon besturen en zynen haet matigen!

 

Van 't strand in de herberg vraegt slechts eenige stappen; daer vinden wy dry persoonen, die zeer aendachtig met het dambord spelen. Zy bekreunen zich noch om menschheid noch om Oceaen, en denken slechts aen het doelmatig vooruitschuiven van deze

of gene domme schyf. Zie eens hoe driftig die jongeling zyne dam verzet, vast brengt hem dit een dry-of vierslag aen, want de voldoening zweeft op zyne lippen en zegepralend volgen zyne oogen de beweging zyner vingeren. Doch zyne tegenparty, kleine en geestige ouderling, laet zich zoo ligt niet verslaen, hy blyft kalm en spitsvinnig het spel bestuderen en denkt in zich zelven: gy hebt me nog niet! Zyn gebuer een ander goedhartig ouderling ziet, met de kin op de handen en deze op den bol zyns stoks geleund, dit alles gemoedelyk aen en zegt waerschynlyk: hoe is het mogelyk!

Hoe dit zy die dry persoonen, op dit heel kleine tafereeltje, zyn door F. Gons geschilderd en had hy de twee klakken zyner spelers zoo prozaïsch regelmatig niet op den blanken muer gehangen, en hadde hy de schaduwe van het gelaet des jongelings niet zoo bruin gemaekt, en ware de hand des vooruitschuivenden liefhebbers wat beter geteekend, hy hadde een opregt goed doekje gemaeld.

Wat wy byzonder in zyn stukje loven is de intentie, is de zedeschets, is de eenvoudige doenwyze. Er is waerheid en geest in die samenstelling en gaet F. Gons op dit pad voort en laet hy zyne lichteffekten varen, dan zal hy het welligt verre brengen.

 

Binnen de herberg spelen ze het dambord, buiten de herberg spreken ze over de politiek.

Een veldwachter heeft zich met verwaende gemakkelykheid aen tafel op een stoel neêrgevleid, zyn hoed heeft hy gezagvol afgezet, zyn sabel zwetsend tusschen de wydopengespreide knieën geplaetst; - hy is de haen van het dorp - en achterover gelegen om zyn dikken buik lucht te geven, leest hy met het ernstig gezicht eens droevigen profeets het byna staetkundig blad: le Politique!

De glazenmaker van het dorp, in plaets van de ruit gaen in te zetten door den zoon van den smid by den bakker ingeslagen, plaetst - de staetkundige policie ziende zitten - spoedig glastralie en lat neder, en na zyn hamerken in de linten van zyn schort vastgehecht te hebben, luistert met het hoofd op

de handen, met de ellebogen op de tafel, naer de orakels van den ouden gendarme!

Nog een derde persoon, een listig boerke dat fyntjes zyn pypje stopt, luistert met niet min nieuwsgierigheid, - terwyl haen en hen vry oneerbiedig hun aes voortzoeken, en de zon, onverschrokken van al wat die hooge politieken tegen haren glans brouwen, statig haren weg vervolgt.

Aerdig is die samenstelling van David Col en geestig, daerby goed geteekend en wel geschilderd. Kan men een beter en puntiger onderwerp vinden voor hetgeen men in de schilderkunst zedengenre zou mogen noemen?

Wie houdt er zich in ons land niet min of meer op zyn oud gendarms met de politiek bezig? En is er nog wel een enkel deftig heer die in de kiezingen geen oud wyf wordt, en zyne buert niet aflooopt om in elks oor niets anders te schuifelen dan vuigen achterklap en laffe logentael tegen den kandidaet zyner tegenparty?

Waer gaen wy in Gods naem heen, als men haet en nyd blyft aengisten en den eenen burger tegen den anderen blyft opjagen, in plaets van eendragtiglyk de verweering voor te bereiden tegen den algemeenen vyand, die op ons loert?

Is er nog eene enkele boerenhut waer de verderfelyke partyhaet niet blaekt? Zyn er nog veel burgerhuizen waer vader en zoon overeenkomen en deze met de kiezingen tegen elkaer niet vechtens gereed staen?

De schildery van Col is eene echte kritiek op het politiekzieke België, en hadde de geestige schilder zyne helden kunnen doen spreken, wat hadde men dan hartig gelachen. 't Is immers van liberael en catholiek dat ze gewagen!

Is de gendarme kerksgezind dan zal het liberael ministerie het al gedaen hebben, is hy vrygeest dan is België zyn ondergang aen den catholyken winkel verschuldigd: want dit is immers de zaeg, dien wy sedert zoo veel jaren in de dagbladeren, in de kiezingen, in de kamers hooren. Rondom die doode woorden

draeit het land in den draeikolk waerin het zal verzinken, en handel, nyverheid, kunsten worden door de staetsmannen vergeten die al hunne aendacht op de ellendige vraeg: Zal de geestelykheid al of niet medeheerschen? vestigen.

Welnu, weet ge hoe ik geloof dat die vraeg zich zal oplossen? Beide partyen wenden zich naer den vreemde: de liberalen steunden op de fransche omwenteling van 1848; de catholyken vinden moed en kracht weder in de fransche omwenteling van 2 december 1851. Beide partyen schynen dus aen Frankryks tusschenkomst eene beslissing te vragen, en 't is te vreezen dat geen van beide nog regt op regeren zal hebben, zoodra Frankryk het pleit beslist.

Immers, elk kent de fabel der ooster en van de twee dommerikken die om de ooster procedeerden. Ware de schildery van Léopold Fissette zoo slecht niet, wy hadden uitgelegd, hoe die schilder deze fabel verbeeldde; maer daer dit tafereel die moeite niet weerd is, zullen wy enkel de volgende verzen van Lafontaine overschryven.

...............
Perrin Dandin arrive: ils le prennent pour juge,
Perrin fort gravement ouvre l'huître et la gruge.
Ce repas fait, il dit, d'un ton de président,
Tenez, la cour vous donne à chacun une écaille,
Sans dépens; et qu'en paix chacun chez soi s'en aille.

Wy blyven midden in de politiek verward. J.P. Hasenclever, van Dusseldorf, schilderde ons eene épisode uit de omwenteling van 1848 in Duitschland. Hy behartigde zich niet zoo zeer om een drama daer te stellen, dan wel om een zielenspiegel te maken waer al de vuile driften, die door de politiek aengestoken worden, in wedergegeven zouden zyn.

Misschien is er somwylen wel wat overdrevenheid in het werk van dien denker; maer zyne karakters, hoewel vergroot, zyn juist.

Men kent de portretten, die op zyne schildery uitgemaeld zyn,

wel niet lichamelyk; maer men erkent de inborst die hen beheerscht, en menigen valschen mensch heb ik in myn levensloop ontmoet, welken ik verwonderd was op de schildery van den duitschen wysgeer afgebeeld te vinden.

J.P. Hasenclever schetste eene deputatie van werklieden by een communalen raed. Regts in de zael ziet men de raedsleden rond eene tafel vergaderd; links ontmoet men de afgezanten des volks; - te midden door eene opene raem ontdekt men de menigte, welke op de groote markt den uitslag des aengewenden staps afwacht, en die, opdat zy haer geduld niet zou verliezen, door een nieuwmodischen Brutus bepredikt wordt.

De echtheid der aengebragte karakters, de juistheid waermede elk ambt gegeven is aen het karakter dat er - in de omwentelingen - het meest toe geschikt is, zyn verwonderlyk; zy verraden meer dan menschenkennis: zy verraden ondervinding.

De voorzitter der achtbare vergadering is een man met grooten zwaren knevelbaerd, barsch van gelaet, vierkant van voorhoofd.... Men ziet dat hy kapitein in het leger is geweest, of ten minste als marechal-de-logis by de gendarmen heeft gediend.... Aen het geven van ruwe bevelen gewoon, onverschrokken om tegen grammoedige en opgewonden menschen op te staen, zal hy het gezag der vergadering, op welke wyze ook, staende houden. Zyne barsche houding alleen boezemt eerbied in, zyne gebiedende oogen schrik. 't Is een dier werkdadige menschen, die voor niets omzien als zy iets in het hoofd hebben; die nooit verveerd zyn van vooraen te staen en achter wier rug zich, tydens de omwentelingen, geleerdere, staetkundigere, maer ook laffere persoonen verbergen. Hy is de scherm der vergadering, de citroen, waeruit de fynaerds de verkwikkende kracht zullen zuigen, en waervan zy de schel met verachting zullen wegsmyten zoodra het gevaer voorby is.... In 't klein een Armand Marast, aen wien men in den tyd de behoudenis der fransche maetschappy durfde toewyten, achter wiens rug, achter wiens beschermend gezag wy allen een hoop lafhartige groote mannen een schuilhoek hebben zien zoeken, en dien de dankbaren, zoodra de gisting voorby was, van honger hebben laten sterven!

Nevens dien, tot een diepen val voorbeschikten voorzitter, zit een secretaris bekwaem om alle gebeurtenissen ongedeerd door te kruipen. Op zyn fletsch wezen staen omkoopery en laffe schrik afgebeeld. Achter zyn afgesleten perkamenten vel loopt geen bloed; 't is eene groenkleurige gal, die het wit zyner oogen vergeelt en bewyst dat hy met de grootste onverschilligheid de doodvonnissen zal onderteekenen, met de grootste kalmte de doodvonnissen zal zien uitvoeren. In grooteren kring wierd die vuige man een Robespierre. Hy zou ook tot moorden kunnen aenzetten; hy zou zich ook aen het vet der slagtoffers kunnen rykplunderen, op voorwaerde dat hy zich by het minste ernstig gevaer in een bomvryen kelder zou kunnen verbergen, en - weenen, gelyk eene oude bange vrouw weenen, als zyne beurt van sterven zou geslagen zyn.

Het Fischke, dat met den rug tegen de opene raem zit, is min boosaerdig; door de kykglazen, welke hy op eene gemaekte wyze voor zyne oogen houdt, bespiedt hy met misachtenden glimlach den volksheld, die den moed heeft om het smeekschrift der menigte den raed te overhandigen. Hy draegt geele handschoenen en een laestmodisch kleed. Hy is een dier weelderige geldverkwisters die ongeerne hunne zedelooze gewoonten voor den korten duer eener omwenteling vaerwel zeggen, die de stad met hare moeije meisjes en haer vermaek voor geenen oproer willen ontvlugten, en die, om hunne lage driften ongedeerd te kunnen voldoen, den volksvriend spelen en op straet handdrukken uitdeden; maer die alleen zynde met afgryzen hunne handschoenen wegsmyten als waren ze door de aenraking eens werkmans verpest geworden.

Niet barbaersch is ze kleingeestige mensch: het zou er nauw moeten gaen en zyne huid zou in groot gevaer moeten verkeeren, vooraleer hy in eene doodstraf zou toestemmen. Hy geeft aen de opschudding des oogenbliks toe om zyn wellustig leven te kunnen voortzetten, en in dit doel zou by geene enkele laffe veinzery ontzien.

Wy zouden te langwylig worden, indien wy al de persoonen

van den raed op die wyze karakteriseerden; wy zullen er dan een aental overslagen en enkel de aendacht nog roepen op die fyne hoofden, welke hier en ginder, met verschillige gevoelens op 't gelaet aendachtig luisteren naer 't geen de afgezant uitbrengt.

Dit zyn nu de echte stuermans van het bedreigde vaertuig, dit zyn de ware helden van het spel. Zeer zelden zeggen zy iets; met prysbare ingetogenheid houden zy zich buiten de onvruchtbare woordenwisselingen; maer niet zoodra is er iets ernstigs op til, of zy nemen het woord en leiden de vergadering door hunne kalme en stille stem. Zy zyn niet zeer moedig, maer zyn zeer fyn; zy geven weinig aen hunne driften toe, maer bestuderen de hartstogten der anderen; karig in handeling doen zy weinige misslagen, maer ze liggen op loer om uit de misslagen der anderen party te trekken.... 't zyn die mannen, welke alle de omwentelingen doen mislukken..... Voor den oproer waren zy iets, midden des oproers zyn zy gebleven wat ze waren, doch nadat het onweder voorby is en als de tegenomwenteling zegepraelt, komen zy er boven op en verkrygen hunnen zoo moeijelyk verdienden invloed.

Waren zy zoo laf en valsch niet, men zou ze om hun talent eerbiedigen!......

Wat nu gezegd van de deputatie des volks? Zy is voor gegaen door een edelmoedig ambachtsman in de volle kracht der begeestering en des levens. Achter dit schoone figuer komt een achtbare en verstandige gryzaerd, nevens dien een barsche onkundige en zwetsende dronkaerd, en achter die allen, de duivel van het gansche spel een mislukte, halfvolleerde, begeerzieke en arme advokaet!

Wie kent dien advokaet niet? Wie heeft zich met staetkunde opgehouden, en die venynige slang nog niet ontmoet? Er kruipen er zoo duizende! en al kent men het aenzicht niet dat hy op de schildery heeft; men kent zyne houding, zyne doenwyze, zyne vuige ziel.

Onbekwaem om door zyne onvolmaekte regtsgeleerdheid zyn brood te verdienen, intrigueert hy steeds om een karig bestaen te zoeken; gewoon mynheer te spelen, kan hy niet werken, en als een ware visscher in troebel water, vischt hy in de vuile driften der menschen. Nooit handelt hy in de klare zon; nooit laet hy

zyne geheimzinnige en sombere inborst doorlichten! 't is enkel in de verholen en kleine vergaderingen dat wy zyne stemme hooren, en daer hitst hy degene op die werkdadig schynen; daer loert hy of er uit hetgeen hy doet doen, geen voordeel voor zyn persoon te trekken is.

Verpligt men hem somwylen van in het licht te komen, doet men hem eens persoonlyk handelen, en kan hy zich aen die openbare daed volstrekt niet onttrekken om het vertrouwen niet te verliezen dat men in hem stelt, dan houdt hy zich in de schaduwe, dan buigt hy zich achter den rug dergene die voor hem staen; dan knabbelt hy op zynen langen baerd en luistert angstig, met den regten wysvinger aen den mond, op wat men ook van hem zeggen mag!

Die stookduivel is op de schildery van J.P. Hasenclever, tegen hart en zin, verpligt deel van de deputatie des volks te maken; hy heeft het derwyze weten te schikken dat de edelmoedige werkman vooruit treedt, dat de gryzaerd hem gansch met zyn achtbaer voorkomen beschut, en dat de beschonken zwetser van zelve vooraen vliegt. Gansch is hy verborgen en hoeveel menschen hebben de schoone schildery bewonderd, zonder het echtste van al de beelden, welke er op zyn, te zien. My kon hy niet ontsnappen: ik ken hem te goed!

Wat my deert is dat de edelmoedige werkman, welke dien fiel verbergt, zyne opofferende daed vroeg of laet met den dood zal bekoopen. Het zweerd des beuls zal die achtbare wezenstrekken eens doen samenkrimpen, de kogel eens dommen soldaets zal, op hooger bevel, dit welgeplaetste hart eens doorbooren. Nog voorziet die ambachtsman dit niet: hy voedt nog de hoop dat het regt dat hy vraegt, hem zal vergund worden; - men zal hem meer vryheid geven, gelyk aen zyne edele ziel toekomt; meer weelde, gelyk zyne gezondheid het vereischt; meer gezag, gelyk zyne menschelyke weerde het wil... Helaes! hy weet niet dat er achter hem een ellendeling staet, een laffe verklikker, een valsche opruijer, die hem alras zal verraden en die, door al de mannen van dergelyken aerd geholpen, de omwenteling

zal worgen en al degene zal doen straffen die aen de opregtheid zyner opstoking geloofden!

De ouderling, van wien wy nu reeds drymael spraken, blinkt weerdig in de volksdeputatie uit; op zyne achtbare wezenstrekken leest men eene gelatene twyfelmoedigheid. Hy voorziet dat al de krachtinspanningen des volks op een niet zullen uitdraeijen en dat er niets dan wee en ellende voor den werkman uit voortspruiten zal. Hy is slechts met het gezantschap meêgegaen om aen de menigte te doen zien dat hy niet tegen de verbeteringen is, aen welker verwezentlyking hy niet gelooft.

Het verheugt my dien man op die schildery te ontmoeten; 't is eene oude kennis; myne inbeelding schiep hem vroeger in een somberen roman vol wraek en haet. Welligt hoorde de lezer dit werk noemen, het heet Bernhart de Laet en daerin zegt zekere De Grys het volgende:

‘- Maer wat wint ge er mede?... En wat heeft Bernhart nu al gewonnen met altoos tegen zyn meester op te staen? - Waerachtig niets! - Integendeel zulke dwarsdryveryen verergeren onzen staet, jongens! Met tegen onze meesters in te gaen verbitteren wy hen meer en meer, en te denken hen te vernietigen ware onzin; zy waren er voor onzen tyd, mannen, en zullen er na onzen tyd zyn, geloof me. - ’

Die woorden schetsen heel den ouderling, en daer de langwyligheid verbiedt meer over het tafereel te zeggen voegen wy er enkel by: dat, inweêrwil der overdrevenheid van den diklyvigen ryken zweeter welke, op het voorplan geplaetst, niet weinig gelykt aen eene pijoen waerop het geregend heeft, die schildery een der schoonste van de tentoonstelling is en dat zal ieder moeten bystemmen die behagen vindt in het karakteristische, het bytende, en het ware!

 

Is dat geene herinnering aen Shakspeare? My dunkt dat die zonderlinge en oorspronkelyke byeenbrenging van persoonen en zaken eene ingeving moet zyn van dien reuzengeest, welke

drama en zoete poëzy, roman en satyre in zich vereenigde; van dien opperste aller hedendaegsche dichters, aen wiens vindingsbron de nieuwere Europesche letterkunde zich laeft en verfrischt, aen dien vader der thans bestaende schryvers, die Byron maekte, Goethe ingaf, Victor Hugo in zyne romantieke baen geleidde en George Sand in het opstellen van haer afgryselyk-schoone roman Lelia hielp. - Ja! 't is eene herinnering aen dien lievelingsdichter myner jonge jaren, dien ik te veel las voor het weinige talent dat ik kan bezitten: want de lezing van Shakspeare's werken laet by ieder iets achter dat slechts door overmaet van begaefdheid kan verwonnen en vergoed worden. Aen die lezing ben ik den wansraaek verschuldigd die hier en daer myne onbeduidende voortbrengsels ontsiert, en die my by kalme overlezing spyt omdat ik ernevens geene brokken kan plaetsen, welke krachtig genoeg zyn om den wansmaek te doen vergeven.

Want zelfs te midden der tooneelen die in Shakspeare's gewrochten ieder stuiten, wist die ondoorgrondbare genius zinsneden te plaetsen, die het menschelyk vernuft overheerschen en ieder doen schrikken en beven voor het groote brein, dat die bewonderensweerdige dingen heeft voortgebragt.

De engelschen alleen kunnen dien oorspronkelyken schryver zonder gevaer lezen; en dat hy zyne landgenooten overheerlyke dingen weet in te geven, wordt bewezen door de schildery van F.M. Brown die gansch den stempel van Shakspeare's werkwyze draegt.

Het is een tooneel uit King Lear dat de engelsche schilder op het doek in handeling bragt.

De rampzalige koning Lear van zyne dochters verraden, door zyne onderdanen bevochten, is door een woedend orkaen over eenzame en nare streken heengejaegd. Vroeger reeds zwak van verstand is zyn brein door die blykbare vervolging des heeren geheel verward, en de zinneloosheid heeft haer wee by zyne overige kwalen gevoegd. Eene enkele dochter, een dankbaer en lievend kind, is den armen ouderling getrouw gebleven en 't is in de tent dier deugdzame dat de schilder ons den vervolgden koning voorstelt.

De gryzaerd ligt op een zacht bed neêrgevleid; zyn achtbare baerd golft zilverachtig over zyne borst; de slaep heeft slechts ten halven zyne oogen kunnen sluiten, toch voelt men dat de bange geest des konings onder het gewigt van zyn wee uitrust. Eenige bloemen, waermede de zinnelooze speelde toen hy in 't slaep viel, ryzen uit zyne handen en over geheel zyne houding ligt die gezagwekkende deftigheid, en dit onverdiende ongeluk verspreid, 't welk meêwaerdigheid en ontzag inboezemt.

Al ware men vyand van de koninklyke weerdigheid, dan nog zou men dien lydenden koning lief hebben!

Zyne dochter zit aen zyne voeten te schreijen; overdrevene liefde, overdrevene wanhoop stralen uit hare onnatuerlyke houding uit; echt shakspeareaensch is dit beeld 't welk met zoo weinig geloof, met zulke twyfelachtige hoop naer de redens eens toovenaers luistert, die, aen het hoofdeinde der koninklyke sponde geplaetst, haer poogt te verzekeren dat de harmony van het muziek, waermede hy den gryzaerd zal wekken, dezes geest zal verkalmen.

Achter een schutsel ontdekt men de muziekanten en gansch op den achtergrond de uitgestrekte en vlakke zee. Indrukwekkend is gansch dit geheel, doch hoezeer wy het gevoelen toejuichen dat in de verschillige beelden des tafereels is uitgedrukt, moeten wy verklaren dat ons een der persoonen boven al de andere trof. Die man is als 't ware tusschen de andere weggedolven; 't is alsof de kunstenaer hem in dien hoek verborgen hield opdat niemand hem zou vinden dan degene die met groote aendacht oorspronkelyke aendoeningen zoekt.

Dit uitgelezen beeld is de zot van King Lear. Met eene zinnelooze meêwaerdigheid aenziet hy zyn zwakzinnigen meester en schynt te weenen, omdat de man, wien hy gansch zyn leven diende, met hetzelfde ongeluk dan hy geslagen is. Die zot, welke met dien zot medelyden heeft is hartscheurend en de kunstenaer, welke dit nieuwe gedacht opvatte moet met veel gevoel begaefd zyn; ook slaet de snaer der getrouwheid in zyn

harte; hoe anders hadde hy eene zoo zeldzame deugd als de erkentelykheid, zoo klaer kunnen afschetsen in een man, die, in weêrwil der verwarring zyns verstands, te midden der verlatenheid en der armoede, eene onverbreekbare liefde voor zynen koning blyft bewaren.

Die zot, Cordelia en den koning zyn eerlyke beelden, en kwame het by deze gelegenheid een weinig beter te pas, dan zouden wy durven zeggen dat de engelsche schilder, welke dit oorspronkelyk tafereel verveerdigde, by de Akademie van Antwerpen studeerde en dat het eene eer voor het vaderland is als er in onze onderwysgestichten zulke vreemde kunstenaers gekweekt worden.

 

Vaderland! heilig woord my daer even ontsnapt, ge doet my aen den geboortegrond denken, en my herinneren dat geen enkel schilder hem hier op eene weerdige wyze heeft vereerlykt. De befaemde kunstenaers zoeken hunne onderwerpen elders, de jeugdigen voelen zich voor die taek nog niet berekend; of lacht hun geen enkel vaderlandsch onderwerp toe, of lezen zy onze geschiedenis niet!

Er zyn in de verhalen over Braband en Vlaenderen toch zoo vele brokken welke, op het doek gebragt, dichter en denker zouden treffen en den geest in ernstige gepeinsen zouden storten! Eilaes! die worden over het hoofd gezien en de ondankbare kunst laet den ouden roem des geboortenlands in de vergetelheid begraven!

Maer neen, er zyn toch nog wel schilders die zich onzer glinsterende geschiedenis herinneren; hier en daer vindt men nog wel een vaderlandlievend doek; daer reeds voor ons zien wy er een dat gansch onze aendacht verdient.

't Is dat van den jeugdigen J. Bertou. De held dien hy ter afbeelding verkoos is de grootste onzer vaderen; 't is degene, welke zich het meest beroemd maekte van al degenen die voor de onafhankelykheid huns lands leven en verstand te pand stelden.

't Is ook degene die door het volk met de grootste ondankbaerheid werd beloond - en dat is waerlyk schoon van J. Bertou, - dat hy, terwyl hy een vlaemschen held wist te verheffen, tevens de eeuwige ondankbaerheid des vlaemschen volks wist te brandmerken.

Hy schilderde Jacob Van Artevelde, door het erkentelyke volk, om zyne diensten in den kerker geworpen!

En verdient ons volk die wrange bespotting niet? woonen er wel ergens zulke ondankbare menschen als op den vlaemschen bodem? Vier eeuwen lang hebben zy den roem huns verlossers kunnen vergeten en 't is slechts in de laetste jaren dat Cornelissen, Lens en De Winter, de archiven van Gent hebben doorzocht om van Artevelde eenen eerezuil op te rigten; 't is slechts in de laetste jaren dat die eerzuil door H. Conscience werd opgerigt.

Die eeuwendurende vergetelheid kan de ondankbaerheid des nageslachts bewyzen; het tooneel, door J. Berthou geschilderd, meldt hoe een volksheld van Vlaenderen in zyn leven wordt beloond. En men denke niet dat het heden beter dan eertyds op onzen bodem zy. Degenen, die ten onzen tyde iets voor onze landgenooten gedaen hebben, zyn ook niet dan met vervolging en haet geloond. Wat distels heeft men al niet op het levenspad van H. Conscience gezaeid; wat galachtige spotterny, wat vuigen laster heeft men niet over hem heengegoten? Hy verdient nogtans wel eenige dankbaerheid van wegens het vlaemsche volk.

Vlaenderen zuchtte onder eene moordende vernedering; een vreemd juk beklemde het, ouder den vorm van onafhankelyke nationaliteit. Door valsche woordenkrameryen bedrogen, had men het eene regering opgedragen, die zyne tael verachtte en het vlaemsche volk zoo weinig telde dat zy zich niet geweerdigde het aen te spreken in bewoordingen, welke het mogt verstaen. De beschaving was dus van Vlaenderen weggenomen, vooruitgang in nyverheid en handel werd aen hetzelfde onmogelyk gemaekt, en zyne bewooners werden als een geslacht

van Parias voor onderwerping en dienstbaerheid opgekweekt.

Slechts eenige liefhebbers van oudheden herinnerden zich onze tael en de vryheid der vaderen; maer ofschoon die het heilige vuer der vaderlandsliefde in hun kring bewaerden, ging de onkunde onzen stam tot de schandelykste vernederingen doemen. H. Conscience gevoelde dit; hy begreep de onmetelyke grootheid dier naderende volksellende en onverschrokken verhief hy de krachtige stemme om onze ingesluimerde natie wakker te schudden.

Vele hebben den oproep begrepen; de oorlog des geestes, aen de uitdoovers onzer nationale genie verklaerd, begint ernstig te worden, en weldra zal het vlaemsche volk de herleving zyns verstands aen H. Conscience en zyne opvolgers verschuldigd zyn.

Zeker zal de toekomst hem daer groote vereering voor bewaren; maer weegt dit dan toch het genot des levens op? Geniet hy de dankbaerheid die hy verdient? Hebben zyne vyanden, de vyanden onzer nationale geestontwikkeling, hem wel vryheid van denken en van handelen gelaten, en hebben de hedendaegsche Leliaerts hem niet met geweld in de worsteling der onvruchtbare staetspartyen gesleurd, aen welker eigendunkelyk belang hy zich anders nooit had bevuild?

Het volk heeft nogmaels naer den laster, door de vyanden zyner onafhankelykheid uitgebraekt, gehoord en alle geloof in de woorden zyner vrienden verloren; het heeft zich aen vuile logentael zat gedronken, en in zyne brooddronkenheid de schimpliederen op zyne verlossers nagezongen; - uit dankbaerheid gaf het hoon en haet!

Toen H. Conscience zyn van Artevelde schreef, wierp hy een blik in zyne eigene loopbaen; zeker was het tooneel waerop van Artevelde bewoog, uitgestrekter; maer niettemin kon H. Conscience in eigene ondervinding de krachtige bitterheid vinden waermede hy de afgunst heeft geschetst, en de volksondankbaerheid heeft gemaeld.

Wyoverlezen nog dikmaels sommige brokken uit den van Artevelde van H. Conscience en telkens wekken zy onze bewondering. 't Is dus niet vreemd dat dit schoone boek den jeugdigen schilder

inboezemde en hem juist dit tooneel deed malen, dat by den roem des helds de ondankbaerheid van het volk, 't welk hy beschermde, doet herinneren.

Van Artevelde zit in het gevang; zyne moeder en zyne vrouw, die met zyn zoontje by hem zyn toegelaten, weenen en schreijen; hy alleen blyft kalm en spreekt hun moed in.

- Ik zal niet bezwyken - zegt hy - en het volk zal my eens, 't zy vroeg of laet, regt laten wedervaren.

Zeker is die schildery beter opgevat dan uitgevoerd; de kleur der kleederen van van Artevelde is overdreven en in geen gevang der middeleeuwen kon men eene zoo blikkerend licht vinden als dat, wat op het tafereel schittert. Maer van Arteveldes moeder en het kind zyn meesterlyk behandeld, en de smart dier bejaerde vrouw is met die weerdigheid gepaerd, welke eene edele inborst en eene deftige grootmoedigheid verraden.

Ook wat wy in het tafereel berispen is geene onmagt, 't is een al te groote overvloed van oningetoomde kracht. De gamme des palets van J. Bertou is te uitgestrekt en de ondervinding heeft hem nog niet geleerd haer met zwierige harmony te bezigen. Hy stappe onverschrokken voort in zyne baen; hem ontbreekt niets meer dan volharding, en met de middelen die hy op zyn palet bezit, met de smaek waermede hy een keus tusschen volklievende onderwerpen weet te doen, zal hy weldra een befaemd schilder worden. Dan zullen wy ten minste een kunstenaer te meer hebben die de vaderlandsche onderwerpen niet veracht!

 

Maer wat is dat voor een gryze doek dat gansch de inkoom dier breede zael beslaet? 't is wel het grootste van gansch de tentoonstelling! Straks is my dit grauwe blad, in het voorbygaen, nog met verwaendheid in het oog gevlogen.

Is dit nu eene aengegronde schets? Is het eene afgewerkte schildery? 't Moeten toch menschen zyn, die daer op handelen, of zyn het slechts afgeleefde spooken door wier aderen geen bloed meer vloeit? Zy vechten, ja, waerlyk! zy vechten en zelfs stroomt er een

onnoembaer vocht, waerschynlyk bloed, uit hunne kleurlooze leden. Van waer of toch hunne wonden komen; want de wapens waermede zy stryden zyn courtoise wapens, en degene, waer men op het tooneelspiegel gevechten mede vertoont, zyn moordadiger en hebben meer glans en kracht!

Wat moet de natie diep gezonken zyn, welke zulke bloedelooze krygers durft vooruitstellen; wat moet zy arm zyn daer ze zich zelfs geene stalen wapenen te verschaffen weet en hare krygslieden met kartonnen harnassen ten stryde zendt!...........

Wy nemen den catalogus om ons dit zonderlinge tafereel te verklaren.

Wat! de Slag van Brouwershaven! Wat! dat is een veldslag, dien Philips de Goede won! Wat de beelden die daer stryden zyn Engelschen, zyn Bourgondiers van de vorige geslachten! Wat onder de schimmen die daer bewegen, zyn oude Vlamingen, zyn moedige Gentenaers?..... Dit is onmogelyk! Immers, in de aderen onzer voorouders stroomde gloeijend bloed; hun gelaet verhelderde in de vurigheid des stryds en zy vochten met moordend en krachtig stael: getuige de Slag der Gulden Sporen!.....

Wie had by het beschouwen van dit kleurlooze doek durven vermoeden dat dit eenige onzer voorvaderlyke helden moest voorstellen? Nog beter; wie had durven gissen dat die onverklaerbare schildery door Ernst Slingeneyer is verveerdigd.

Ik kan noch myne oogen noch myn verstand gelooven! Ernst Slingeneyer was steeds een man, op wien ik een deel des roems van onze toekomstige schilderkunst bouwde, en hoe smart het my dien zoo veel belovenden kunstenaer op eens zoo ongelooflyk diep te zien vallen.

Wie herinnert zich nog niet met het uiterste genoegen zyn tafereel: het vergaen van het fransche oorlogschip le Vengeur? Wie heeft geen welwillend aendenken aen zyn Bartholomeus nacht overgehouden? Wy allen juichten dan immers dien genievollen kunstenaer toe,.... maer dit ware fransche onderwerpen die hy toen behandelde; heeft Ernst Slingenyer misschien enkel inspiratie voor vreemde onderwerpen? Verlaet hem zyn talent als hy het

vaderland moet vereeren? Ontbreekt hem dan teekening en palet, en wordt hy dan zoodanig onmagtig dat hy tot zelfs voor het naschilderen van een ellendig harnas niet meer berekend is?

Wie zou dit durven denken? Ernst Slingenyer moet toch het land gedenken dat de eerste kiemen van zyn talent bevruchtte, en hy moet verstand genoeg hebben om te voorzien dat er geen bestendige roem blyft dan voor die hun vaderland eeren, dan voor de kunstenaers die de oude overleveringen der oorspronkelyke vaderlandsche kunst eerbiedigen.

Dat tafereel dan spoedig herschilderd, man van uitstekend talent, die hier slechts van de echte baen afgeloopen zyt. Put nieuwe begeestering in de opregte bewondering van Rubens kleur; schilder my bloed in die oudvaderlandsche helden, en geef hun wapens om zich te verdedigen of onweêrstaenbaer te verwinnen.

Homerus maekte van de grootste mannen zyns vaderlands goden; van de minderen titans: maekt van onze helden reuzen, dat is grootsch en dichterlyk en treft meer dan kleingeestige persoonnaedjes, misschien goed genoeg om op het theater de la porte St-Martin het parysche volk te behagen; maer die ons hier volstrekt niet bevallen kunnen.

 

Het zicht van dit mislukte vaderlandsche tafereel heeft my ontmoedigd; niets schoons lacht my meer in de tentoonstelling tegen. Zelfs heb ik den moed niet over het verdienstelyke tafereel, Karel I, koning van Engeland, van L. Somers te spreken. In myne korseligheid schynt my de schepping der wereld door John Martin toe als een zwart doek, waer een gat in geslagen is, en ik verlaet de tentoonstelling om geene vernederingen meer te ontmoeten.

Wacht neen, daer is nog een aerdig doekje; 't is blauw en groen en door een Engelschman J.E. Millais geschilderd. 't Verbeeldt eene jeugdige slotvoogdes, die zoodanig in haer borduerwerk is verdiept geweest dat de muizen in hare kamer zyn gedrongen

en daer ongestoord spelen. Vermoeid van dien overspannen arbeid rekt zy zich uit om te rusten.

Ofschoon in myn werk niet genoeg verdiept dan dat de muizen naest myne zyde zouden komen spelen; ofschoon dit artikel myn geest niet heeft overspannen en ik integendeel myne gedachten heb laten dwalen waer zy heen wilden; geloof ik dat het niet ongeraedzaem is te doen gelyk de middeneeuwsche freule: myne gereedschappen neêr te leggen en wat te rusten.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs