|
| |
| |
| |
Eene Zamenzweering, door Baron Julius de Saint-Genois.
I.
Het jaer 1568 was een tyd van rouw en diepe droefheid; twee der edelste en magtigste hoofden Nederlands rolden alsdan op het bloedig schavot.
Wy zyn te Brussel in een groot en prachtig gebouw op den hoek der Ter Arkenstraet, regt over den Jodentrap. De zware en sterke voorpoort ligt onder een puntbogig portael met gotische posten. De buitenvensters zyn van dikke yzeren staven voorzien, in den smaek van Quinten Metsys bewerkt, voor dat deze kunstenaer den aembeeld voor het penseel had verlaten. Iets sombers en tevens plegtigs omsluijert dit gebouw. Treden wy onder het inkoomwelfsel, doorloopen wy haestig dien langen gang, waerop zich links en regts treurige en ledige zalen openen; klimmen wy dien breeden trap op, met zyne vochtige blauwe steenen; laten wy achter ons dien gang waer wy eenige dienstboden ontmoeten, die het hoofd in teeken van droefheid buigen; doorloopen wy die reeks van kostelyk getapyte vertrekken, en houden wy ons ten leste in deze vierkante kamer stil, waer de zonnestrael door de dikke gordynen, bestemd om haer te weêrhouden, nauwelyks dringen kan.
| |
| |
Daer in eene alkoof staet een ryk bed, half onder purper damasten behangsels verborgen.
Wanneer uwe blikken aen den twyfelachtigen dag des vertreks zullen gewend zyn, zult gy op die sponde eene zwakke magere vrouw zien, welke slechts nog éen stond schynt te wachten vooral zy hare ziel den Heere wedergeeft.
Hare ademhaling is onregelmatig en pynlyk; heur oog is dof, elk heurer leden schynt reeds onder den kouden zucht der dood bevrozen, en, niet tegenstaende het naderen van heur laetste uer, ligtop de wezenstrekken dezer vrouw zulke deftigheid, zulke onderwerpinggevoel dat men by het aenstaren noch afkeer noch bygeloovige vrees voelt opryzen. De ouderdom heeft haer voorhoofd beploegd, hare wangen ontkleurd, doch de hoekige trekken haers gelaets hebben hunne strenge evenmatigheid behouden.
Een priester en eenige dienaren staen droevig en verslagen rond dit smertbed geschaerd. Eene godsdienstige stilte maekt de treurigheid der kamer nog grooter. By de kleinste beweging, by den zwaksten zucht hunner meesteresse vliegen zy alle hare verlangens te gemoet.
Maer de deur der slaepkamer gaet plotseling open; een vlugge gryzaerd treedt op de teenen binnen, nadert omzigtig de alkoof, opent de gordynen en, zich tot by het oor der stervende buigende, zegde hy stil genoeg om niet van de dienstboden afgeluisterd te worden:
- Mevrouw, ze zyn beide gekomen; ze zyn daer....
- Oh, dan zal ik niet sterven, zonder hen gezien te hebben - stamelde zy met eene byna uitgedoofde stem, waerin zich echter eene uitdrukking van levendige vreugde liet gevoelen - Balthasar, doe iedereen heengaen, opdat ik alleen met hen blyve.
Den bevelen zyner meesteresse onderdanig, zendt de hofmeester terstond alle die in de zael zyn, weg. Dan, wanneer de zware gordynen welke den byzonderen ingang bedekken, neêrgevallen zyn, gaet hy naer een ander deel der kamer, opent een verborgen deurtje, in de beschotten gedoken, en roept met een wenk:
- Lieve heeren, treedt in, zy wacht u.
| |
| |
Op den zelfden oogenblik snellen twee mannen, het vertrek binnen. Lange lakenen mantels omringen hunne hooge gestalte en een breede vilten hoed, zonder pluim of vederbos, beschaduwt hun gelaet.
- Pieter... Karel... gy zyt gekomen, gy hebt wel gedaen - murmelde een zwakke stem uit het bed, toen de hofmeester heen was.
Op deze woorden ylen zy ter alkove, openen met haest de damasten behangsels; doch dat stervende gezigt afgeteerd en gansch ontkleurd ziende, worden ze door eene pynende verwondering aengedaen en deinzen zy, in weêrwil van zich zelven, by het zigt van dit bemind gelaet, dat zy nauwelyks onder de verwoestingen van het zedelyk en lichaemlyk lyden herkennen.
- Moeder - roepen zy, het hart en de oogen vol tranen.
- Kinderen, - antwoordde de oude vrouw, terwyl zy met gevoel de spierige handen harer zonen in heure klamme en magere vingeren klemde - koomt digter, digter, arme kinderen! dat ik uwe trekken onderscheide, want myn gezigt is verzwakt.... er is als eene wolk voor my.... God! ik zal dan in de eenzaemheid niet sterven, gy zult aen myne sponde zyn.
Zoo spraken dry persoonen die in die dagen van woeling en burgerlyken twist, al het bittere leerden kennen dat in eene lange scheiding is. Twee zonen, door eene wantrouwige magt gebannen, waren, ten gevare van hun leven, toegesneld om de laetste stonden hunner stervende moeder by te woonen.
Margaretha Uyttenlymmingen, weduwe van Jaek Vandernoot, had een talryk huisgezin gehad; twee zonen alleen waren overgebleven: Pieter die de heerlykheid van Rysoore erfde, en Karel, wien het gebied van Carloo ten deele viel. Der belgische zake aengekleefd, hadden deze jonkers der wrake des wreeden landvoogds, welken Spanje in 1567 in onze provinciën zond, niet kunnen ontsnappen.
Na de zoo onverwachte aenhouding der graven van Egmont en van Hoorn, oordeelde de hertog van Alva dat men het kwaed in den wortel moest afsnyden. Hy haestte zich dus met alle
| |
| |
de mogelyke strengheid der wetten en uitzonderende maetregelen, hen die hy der vreemde overheersching vyandig dacht, te vervolgen. In den zelfden vloek begreep hy de leden des eedverbonds en de beeldstormers, de regtveerdige smeekschriften der onderdrukten en de bloedige buitensporigheden der gewapende oproerlingen. De geëerdste, de doorluchtigste namen werden op den zelfden lyst als die van onbekende beeldenbrekeren en lage rooveren geplaetst. De prins van Oranje, de graven Lodewyk van Nassau, van Hoogstraten, van Berg, van Culembourg, de heer Van Brederode, al die welke ryke grondgebieden bezaten, al die, wier overtuigend woord het volk schokte, moesten onder de maet der verbanning en des roofs bukken. Du Bois, algemeene regtsvorderaer des bloedraeds, werd gelast de edelen voor die regtbank te dagen. Men weet dat weinigen zich in den strik van een hof, waer trouw- en gewetenlooze regters zaten, lieten vangen. De meeste der grooten hadden het wyze besluit genomen hun land te verlaten. Want in alle die heete en verontweerdigde herten ontkiemde de hervorming dikwils naest den haet tegen de spaensche overheersching - onverbiddelyken haet welke er sedert lang geworteld was.
Woedend, daer de tieger zyne prooi miste, deed de hertog van Alva, al de gevlugten, schuldig van goddelyke en wereldlyke gekwetste majesteit verklaren; hy beval dat hunne goederen ten voordeele des konings verbeurd werden en veroordeelde de uitwykelingen welke gevat zouden worden, ter dood.
Onder de mannen waervan wy zoo even spraken, bevonden zich de heeren van Rysoore en Carloo. Jong en vurig, waren zy met geestdrift de omwenteling, die tegen de Spaenjaerden bereid werd, aengekleefd. Hun doorluchtig en aloud huis had meer dan een regt op de erkentenis van het land te doen gelden; het was een dier stammen welke by ieder nieuw geslacht, dat hy voorteelt, eene perel aen zyne kroon, eene strael aen zynen luister voegt. Zy waren ook fier over hunne voorvaderen en zy konden niet dan met ongeduld verdragen dat een vreemdeling met zyne wapenschild den glans van hun oud blazoen bedekte en het zocht te verduisteren.
| |
| |
Even als de meeste dier partymannen die den zege hunner zaek niet denken te behalen dan met zich gansch aen het tegenovergestelde te geven, hadden Pieter en Karel Vandernoot gedacht dat zy hunne oude geloofsbelydenissen moesten afzweeren, zich geheel van die godsdienstige gedachten losmaken die altoos een zedelyken broederband tusschen hen en hunne vyanden liet bestaen, en dat men tusschen de onderdrukkers en de onderdrukten zulken scheidspael moest opwerpen, dat in het vervolg alle toenadering onmogelyk werd.
Tydens het vertoogschrift van het eedverbond aen Margaretha van Parma, hadden zy Brederode in het paleis dezer prinses gevolgd; altoos hadden zy zich fier over hunne gekleefdheid aen 's lands vryheid getoond en meer dan eenmael had hunne regtveerdige verontweerdiging de wantrouwende ongerustheid der Spaenschen opgewekt, want beider namen waren by den volke bemind en geëerd. Men begrypt dat na de laetste staetsaenslagen van Alva, Pieter Rysoore en Karel van Carloo naer den vreemde moesten wyken. Daer vonden zy hunne aenhangers van den schoot der roomsche kerk afgescheurd en zy omhelsden eindelyk, in het openbaer die leeringen waeraen zy het uitgestrekt politisch vermogen voor de toekomst huns vaderlands hadden vermoed; het was in den vreemde dat de twee broeders, de geloofsbelydenis verzakend hunner voorvaderen en hunner godvruchtige moeder, die, hun afval hoorende, van droefheid zou gestorven zyn, hun vast en levendig geloof tegen de nieuwe godsdienstige gevoelens, die gansch Duitschland schokten, verwisselden.
Hun voorleden gedrag en hunne spoedige vlugt, waren de bewyzen hunner verbanning. Hunne namen werden met bloedige letteren op de rampzalige lysten des Syllas van dat tydstip geschreven; hunne goederen werden verbeurd; men wachtte maer op de terugkomst der twee Vandernooten om een onregtveerdigen roof met bloed te bezegelen.
De weduwe van Jaek Vandernoot, onder het smartgewigt verpletterd, voelde haer einde naderen. Zy hadde alles ter
| |
| |
wereld gegeven om nog eens hare twee ongelukkige kinderen te zien; doch ware het geene dwaesheid of wreedheid twee zulke beminde hoofden bloot te stellen? En nogtans wilde zy een laetst onderhoud met hare zonen hebben; een geheim lag haer op den herte en zy had gezworen Pieter en Karel dit geheim bekend te maken, wanneer haer jongste uer zou slaen. Zy vertrouwde haren angst aen Balthasar Koninckx, een regtschapen gryzaerd, die zich van den rang van knecht tot dien van hofmeester had verheven en in deze bediening al het betrouwen zyner meesteresse had bekomen; een beproefde trouw, dertigjarige diensten wettigden en verdienden zulks. De gryze dienaer beloofde de twee jonkers in het geheim naer Brussel te doen komen en stelde de weduwe zoo gerust over de gevaren van het bezoek, dat zy er moest in toestemmen.
- Veel tyds blyft my niet meer over, kinderen, om met u op deze aerde te blyven - stamelde de zieke, wanneer de ontroering haer toeliet te spreken. - Myne dood is nakend.... en nogtans, nu ik u gezien heb, voel ik dat het sterven my nog meer afschrikt.... Gy zyt beide brave zonen, gy hebt op den roep uwer moeder geantwoord.
- Wy deden onze pligt - riep Pieter van Rysoore uit; - om tot by u te komen, hadden wy geene gevaren ontzien: mag een kind zyne moeder laten sterven zonder haren laetsten zegen te ontvangen?
- Maer niemand heeft u in dees huis zien treden, niet waer? - vroeg zy angstig - want uw hoofd is ten pryze gesteld.
- Wees gerust, moeder, gy alleen en de trouwe Balthasar weten dat wy hier zyn. Wy waren te Embden toen Koninckxs brief ons de droevige tyding bragt..... Terstond zyn wy toegesneld, verkleed in reizende kooplieden, op onze baen halsnoeren en paternosters verkoopende. Wy hebben geene de minste achterdocht ingeboezemd; deze mantel en vilten hoed verborgen ons zoo wel dat, wanneer wy binnen gekomen zyn, de gekendste Geus, zelfs Brederode, ons onder deze kleeding niet hadde herkend.
| |
| |
- Gelooft niet, kinderen, dat het verlangen alleen van op myn doodsbed met u te spreken, u hier deed roepen; neen, hoe groot ook het gevaer zy dat u omringt, moest ik u eventwel, zelfs ten pryze uws levens, zien. Luistert, want wat ge gaet hooren, is vreemd en schrikkelyk.
De twee broeders wisten niet wat denken van die sombere inleiding. Zy hieven het oorkussen der weduwe hooger, opdat zy gemakkelyker zou kunnen spreken, en zetteden zich stilzwygend en aendachtig aen het voeteinde des beds neder.
- Binnen eenige stonden - hernam de stervende met zwakke en onzekere stem - zal myn lyden hier op aerde eindigen.... dees huis waer uwe kindschheid, zoo zacht en zoo rustig in vreugd en in geluk is voorbygegaen, hoort u niet meer toe: de eigendom is ten voordeele van Filips den Tweeden verbeurd, met alle de goederen die u van het erfdeel van uwen goeden vader toekwamen; beide zyt gy arm en verlaten, uw naem is op den lyst der bannelingen geschreven!
By deze woorden rolde eene dikke traen langs de holle wangen der oude vrouw; de klanken harer stem verdoofden zich in pynlyke snikken, heure blikken, op de twee zonen gevestigd, drukten alleen uit al de goedheid en moederlyke zorge die in haer herte lagen.
- Wat geven my de rykdommen - riep Karel van Carloo, niet rustig dit gezigt van stomme smert verdragende - moeder, de eer blyft ons, en dan met onzen degen zullen wy het leven onder den vryen hemel des vreemden wel winnen.
- De openbaring, die ik u ga doen, kinderen, zal u met droefheid en verontweerdiging vervullen. Uw vader is gestorven zonder u eene laetste mael aen het hert te kunnen drukken.
- Waerom die bittere herinnering? Wist gy hoe wy hem beweend hebben.
- Welnu - ging de stervende voort zich regt zettende en met schroom den blik ten allen kanten slaende, als wilde zy zich overtuigen dat niemand buiten hare twee zonen het hooren kon - uw vader stierf vergeven.
| |
| |
- Vergeven! - riepen Pieter en Karel, met schrikbare verbaesdheid, geslagen uit.
De vrouw antwoordde niet: die pynlyke openbaring had hare krachten uitgeput; haer hoofd was, als levenloos, op het oorkussen teruggevallen.
De heeren Van Rysoore en Carloo stonden op, trachtten hunner moeder alle de zorgen, welke heur toestand vroeg, te bieden. Reeds wilde de eene hulp roepen, terwyl de andere de stervende tot het leven poogde terug te brengen, als deze, om hen gansch te stillen, met de hand een teeken deed.
Eene lange stilte volgde op dit pynlyk toeval. Beide wachtteden zy angstig dat hunne moeder genoeg kracht wedergekregen had om hun eenige uitleggingen te geven.
- Vergeven - hernam zy, nadat zy zich van hare ontroering had hersteld. - Gy waert beide op vlugt, toen de bloedraed tegen u de doodstraf deed uitspreken; doch het oordeel kon u niet treffen. Uwe goederen alleen konden de prooi hunner roofgierigheid worden! Uw vader, goede katholyke en ware beminnaer zyns vaderlands, was een hinderpael voor hunne plunderzieke inzigten. Zy wenschten wel een misdaed uit te denken om hen schuldig te maken; maer zyne bekende vroomheid en deugd verydelden hunne poogingen. Zy vonden geen middel om de hand op hem te slaen, en nogtans was het onmogelyk zoo lang hy leefde, de goederen die u moesten toekomen te verbeuren. Dan namen de ongelukkigen het besluit van in het duister hunnen toevlugt tot de misdaed te nemen.
- De laffaerts! - riepen de jonkers uit en reeds vormden er zich in hun hoofd wraekontwerpen.
- Eens.... luistert wel, Pieter en Karel, eens had de lage Vargas, de wreedste van Alva's omringeren op eene kostelyke feestmale alle de grootste en beroemste hoofden van Brussel verzocht; uw vader werd niet vergeten. Hoe groot zyn afkeer was om zich naer die feest te begeven, ging hy nogtans, dewyl hy vreesde zich door eene weigering verdacht te maken. Twintig dagen te voren waren de graven van Egmont en Hoorn in een trouw- | |
| |
loozen strik gevallen. Aen wat anders moest men zich verwachten in eene plaets, waer zulke lage misdaden gepleegd werden, dan aen een voorbereiden aenslag, dan aen eenen helschen list? Den zelfden avond kwam uw vader hier terug, kinderen, maer op eene draegbaer, maer bleek en met pynend gelaet dat de afgryselykste folteringen te samen trokken, maer nauwelyks kracht genoeg hebbende om my te midden der sluiptrekkingen te zeggen:
- Margaretha, ik sterf vergeven; men heeft my ginds vergif in geschonken om het regt te hebben de goederen die mynen kinderen moeten toekomen, te verbeuren. Ziet gy Pieter en Karel ooit weder, vertel hun dan die afschuwelyke moord... opdat zy my wreken. Doe hun zweeren dat ze myn dood zullen wreken, Margaretha; sterf niet zonder hun op het gevest des ouden degens, die ik van myne voorvaderen erfde, dezen eed te hebben doen afleggen. Zy moeten mynen uitersten wil kennen en ze moeten plegtig beloven hem te volbrengen. Margaretha, herinner u dat de laetste woorden eens stervenden heilig zyn. Wraek!
Ik beloofde hem te gehoorzamen, kinderen, en uw vader verliet met minder spyt het leven te midden der wreede pynen, die hem de borst verscheurden. Ik beloofde het; nogtans meende ik nog lange deze woorden in myn boezem begraven te houden; want ik dacht, daer myn godsdienst gebiedt de beleedigingen te vergeten, dat het beter was zynen vyand vergiffenis te gunnen. Doch als ik my zoo naby het graf zag, dan alleen heb ik de schrikkelyke noodzakelykheid begrepen, waervan ik my by het doodsbed uws vaders had verbonden. O, wist gy hoe dikwils ik heb gepoogd u dit geheim te verhalen! Ik heb dien noodlottigen stond verschoven, totdat ik gevoeld heb dat er my geene hoop van langer te leven overbleef. Nu weet gy alles.
- Wy zullen de dood onzes vaders wreken! - riepen de twee jonkers met den toon van vast besluit. - Het is een twist tusschen ons en den hertog van Alva te beslissen. Jaek Vandernoot kon zyne wraek in geene betere handen overlaten dan
| |
| |
in de onze. Thans kunt gy gerust sterven, moeder; gy hebt uwe belofte vervuld; onze taek begint nu.
- Kinderen, waegt uw leven niet dwaes - hernam de oude edelvrouw, de inzigten harer zoons willende raden. - Gy moet op de aerde blyven om den name van Vandernoot voort te zetten; want gy alleen zyt van ons ongelukkig gezin staende gebleven. God! moest gy in eene vermetele onderneming bezwyken... Pieter - voegt zy er teeder en angstvol by, zich tot den anderen keerend - hoe zult gy u op den hertog van Alva wreken? Gy zult hem niet laf vermoorden, gelyk hy het met uwen vader deed?
- Vrees niet, moeder; onze wraek zal meer dan eene lage en duistere vergelding zyn. Zy weze ook den vaderlande nuttig, dat de vreemde overheersching jukt.
- Wel gesproken, Pieter, want onze naem is groot en beroemd; geene lafheid bevlekke ooit den glans van ons blazoen. ontsluit nu dat koffer dat daer staet.
De twee edellieden gehoorzaemden en haelden uit het koffer een kostbaer en zwaerwegend zweerd, dat er zorgvuldig in opgesloten was, en dat als beschermstaf der familie werd aenzien en daerom door niemand mogt worden aengeraekt.
- Kinderen, dees zweerd, is dat der Vandernooten, - riep ze uit terwyl zy het gewyde wapen aennam en met moeite tusschen hare bevende vingeren hield; ge moet den laetsten wil uws vaders volbrengen...
By die woorden, ontblooten de heeren van Rysoore en Carloo hunne hoofden, staken hunne handen plegtig over het lemmer uit en zwoeren de dood huns vaders op eene schitterende wyze te wreken.
- Myne beurt nu - hernam de zieke - ik heb ook een laetsten wil en gy zult zweeren hem te volbrengen. Luistert, kinderen, en herinnert u dat de woorden die gy heden hoort, uit den mond eener stervende moeder komen. Te midden der politische schipbreuk, waermede ons arm land bedreigd is, bewaert eeuwig eenen heiligen eerbied voor den godsdienst uwer
| |
| |
voorouderen; verlaet nooit den schoot der kerk die u het doopsel gaf; uw vader stierf katholyk, en ik zal ook katholyk sterven. Gy ook, lieve kinderen, laet u met den stroom der dwaling niet medeslepen; verzet u niet, gelyk zinneloozen, tegen het gezag der ware kerk.... ik ook, ik eisch een eed van u.
- Wat wilt gy zeggen, moeder? - stamelden de broeders met zigtbaren schroom.
- Zweert op dezen degen, nooit de leeringen der hervormpredikers te omhelzen; zweert hun vergiftige leer nooit te willen kennen, eeuwig het geloof uwer vaderen te behouden en de godsdienstige gevoelens uwer moeder getrouw te blyven; zweert, kinderen, opdat wy, weldra hier op aerde gescheiden, ten minste elkaer hier boven wedervinden. Te dezen pryze geef ik u mynen laetsten zegen.
De jonkers bleven verlegen en zwygend staen alsof de bliksem hen hadde getroffen. Hunne neêrgeslagen blikken toonden de wreede ontsteltenis die de laetste woorden der moeder in hen hadden te weeg gebragt.
- Welnu, wat doet gy! gy aerzelt! - riep de weduwe Vandernoot uit, en dorst nog niet gelooven wat zy met regt kon vermoeden. Hare oogen verduisterden, de bleekheid der dood kwam terug op haer gelaet, dat de ontroeringen een stond hadden verlevendigd, hare leden trilden, heel haer lichaem zakte als ineen, zoo zeer ontstelde haer het ongeluk dat zy geraden had.
- Moeder, wy zyn Kalvinisten- stamelden de twee jonkers, elkander de hand gevend en zy zochten het vreeselyk uitwerksel dat deze bekentenis op hunne stervende moeder moest doen, te veinzen.
- Kalvinisten! myne kinderen, Kalvinisten!... Weest gevloekt!
Het zweerd ontglipte heuren handen; zy viel zwaer op het oorkussen neder en de ratel der dood ging over hare levenlooze en ontverwde lippen.
| |
| |
| |
II.
De hofmeester der oude Vandernoot die zoo even den laetsten adem uitblies, was een klein mager en droog ouderling wiens denkbeelden in godsdienstkunde zoo nauw waren als de grys lakenen overrok die zyne zwakke en hoekige leden inkleedde. Getrouw en opregt tot in het minste, was hy het huisgezin waeraen hy zich had gehecht, verkleefd, zoo als de klimop den eik; Koninckx had zyn leven willen geven voor dat zyner zieke meesteresse te redden. By die uitstekende hoedanigheden voegde hy een vurig christengeloof, welk in zyn hert een diepen haet tegen de hervormers had doen onstaen, daer deze met meerdere krachten schenen te poogen, den ouden godsdienst omverre te smyten. Alles wel ingezien, was de onverdraegzaemheid van den ouderling slechts overdreven yver; zoo als hy de zaken inzag, kon men hem zulks niet als eene misdaed aenrekenen. Ten anderen, de vreemde geloofsbelyders uitgezonderd, kon de haet zyne goedige ziel niet veranderen. De menschen met beperkte geestvermogens zyn aldus in tyden van godsdienstoorlog. Onverdraegzaemheid wordt by hen natuerbehoefte.
Balthasar had Pieter en Karel Vandernoot kinderen gekend; hy had hen met liefde zien opgroeijen, gelyk de hovenier de bloemen die hy met het meeste zorg heeft behandeld; hy noemde hen zyne zonen en zy lieten het zich welgevallen, want de voortreffelyke dienstknecht beminde hen als hun vader. Toen by het begin der onlusten, zy zich der edelmoedige party, die de Nederlanden van Spanjes willekeurigheid zochten vry te maken hadden aengesloten, had hy by hun poogen toegejuicht, altoos denkend, dat zy die Egmonts party, waervan hy opgetogen bewonderaer was, volgden, geene slechte baen konden betreden. In zyn geest, waren katholyke godsdienst en handhaving der nationale vryheid zoo nauw aen elkander verbonden, dat hy
| |
| |
ze niet alleen in stelsel maer ook in uitoefening onafscheidbaer dacht. Dat is de reden dat, terwyl hy den hervormden leerdienst vervloekte, hy niet ophield de vreemde overheersching te beschuldigen van onbarmhertiglyk 's lands vryheden aen te vallen.
Later, toen de strengheid des hertogs van Alva de twee jonge edellieden dwong naer Duitschland te vlugten, alzoo aen Jaek Vandernoots weduwe de twee kinderen ontrukkende die haer overbleven, had Koninckx in zyn hert eene pynlyke wonde gevoeld; hy had een wettigen afkeer tegen het staetsbestuer dat zulke daden bevool, en een nog dieperen haet tegen de Kalvinisten wier stoutheid de sombere gramschap des spaenschen bevelhebbers uitlokte, opgevat.
By het weêrzien van Pieter en Karel, die hy door zyn brief naer Brussel had geroepen, gevoelde Koninckx mogelyk zoo veel vreugde als hunne stervende moeder; hy koesterde de hoop zich een tyd lang met hen te onderhouden, zoohaest zy zich van de bedsponde van mevrouw Vandernoot zouden verwyderd hebben.
Intusschen was de edele vrouw onder het gewigt harer laetste aendoeningen bezweken, hare zonen verslagen en verschrikt onder de smert der moederlyke vervloeking latende. Na dien eersten oogenblik van gevoelloosheid, hadden zy zich beide opgerigt, in het gedacht die ongelukkige wooning te verlaten; want in het byzyn dier ontzielde overblyfselen die hun schrik en vertwyfeling in het hert hadden geworpen, was de moed hun ontzonken.
Beneden den trap gekomen die hen op eene binnenplaets geleidde, ontmoetten zy den ouden hofmeester welke hen te gemoet snelde om hen te ondervragen.
- Wel, waer loopt ge zoo haestig? - vroeg deze laetste, verwonderd van de bleekheid hunner ontstelde gelaetstrekken.
- Houd ons niet langer op, wy moeten deze wooning vlugten.
- Maer uwe moeder....
- Dood.
- Dood! ach! wat zegt ge, - riep Balthasar met pyn- | |
| |
lyke verwondering, want hy verwachtte zich niet aen zulk haestig einde.
- Ons beide vloekend is zy gestorven.... Verstaet ge nu waerom wy dit schrikkelyk verblyf ontvlugten?
- Zy heeft u gevloekt? - hernam Koninckx verslagen - wel, goede heeren, wat hebt ge dan gedaen? Lieve kinderen, wat hebt ge uwe moeder dan gezegd opdat zy u zou vervloeken?
- Wy zyn Kalvinisten - antwoordde Pieter van Rysoore met sombere stemme.
- Groote God! wat zegt ge; hebt ge de verachtelyke dwalingen der hervorming omhelsd?... Neen, neen, Karel, dat is niet mogelyk, ge zegt de waerheid niet.... gy hebt zulke schanddaed niet begaen.
- Wy zyn Kalvinisten - herhaelde op zyne beurt de heer van Carloo.
- Pieter en Karel..... twee Vandernooten, ketters.... wat rampen moet de hemel nog op deze ongelukkige familie nederstorten?
- Genoeg, Balthasar - hernam de oudere der broederen ten prooi aen eene koortsige aendoening, - open deze deur en laet ons vertrekken....
- Twee Geuzen, misschien twee beeldstormers - prevelde Koninckx, op zyne plaets als vastgenageld.
- Twee bondgenooten, van wie de katholyken en de hertog van Alva welhaest zullen hooren spreken - vervolgde de heer van Carloo - Gehoorzaem ons nu voor de laetste mael.
Balthasar bezag hen eene wyl, met open mond, en opgespalkte oogen, schoot uit zyne beweegloosheid en opende werktuigelyk de deur eener kleine verlatene straet, langs waer zy waren binnengekomen en liet hen, zonder hun nog het woord toe te voegen, uit.
Hy trad weder binnen niet wetende of hy sliep of wel of hy waekte, en kwam niet eer tot het bewustzyn dan wanneer hy zich in de tegenwoordigheid van het nog warme lyk zyner goede meesteresse bevond. - Ja, ja, zy hebben niet gelogen - murmelde hy binnen's
| |
| |
monds, toen hy het doodbed genaderd was, terwyl twee tranen zyne gele gerimpelde wangen bevochtigde.... - Zy is dood, zoo als zy het zegden... dood hen vloekende... zy hebben onzen heiligen godsdienst verzaekt, zy zyn Kalvinisten! God wie zal zuiver blyven, in deze dagen van twyfel en goddeloosheid? Arme kinderen, ik zag u ter wereld komen, en leerde u den vaderons en het symbolum des geloofs stamelen... nu zyt ge ketters gevloekt, gedoemd! O! nu blyft my ook niets over dan testerven! - En luid snikkend, viel de ongelukkige oude op een stoel neder.
De laetste overblyfselen van mevrouw Vandernoot werden in den grafkelder dier oude familie ter aerde besteld. Het was Koninckx welke dien pynlyken last volbragt, want niemand van de bloedverwanten was daer aenwezig om zorg voor de lykplegt te houden. De baer die het laetste overschot van Margaretha bevatte, verliet hare wooning in stilte en zonder plegt; geen schitterende stoet, geene hoogmoedige eereteekens, slechts een ouderling, de laetste vriend der afgestorvene, slechts een aental oude dienstknechten volgden de lykbaer hunner geliefde meesteresse, en traenden zoo als kinderen hunne moeder beweenen.
De grafzerk werd op het lyk van mevrouw Vandernoot gesloten. De oude prachtige woonst herkreeg het treurige aenzien dat het sedert de ballingschap der twee gebroederen, sedert de dood huns vaders had bewaerd. Niets scheen er veranderd. het ongeluk had slechts onverbiddelyk op deze luisterryke familie gewoed en haer in tranen en vervolgingen doen wegkwynen,
En toch klonken Pieter van Rysoore's laetste woorden Balthazar Koninckx nog steeds in het oor; nu de hevigheid zyner smert een weinig verminderde, kon hy zich niet weêrhouden te huiveren by het herdenken dier geheimzinnige woorden; hy wilde de zwaerte hunner beteekenis wegen, want de katholyken en de hertog van Alva waren by de zelfde bedreigingen genoemd; reeds scheen het hem de twee gebroeders te zien, overal het vuer des oproers aensteken; den hertog van Alva en de katholyken, troon en kerk, in den zelfden afgrond nederploffen.
| |
| |
Sedert het geheim van Pieters en Karels afval hem bekend was, aenzag hy hen slechts als vyanden van zynen godsdienst, en in zyne verblindheid, hoefde de strengheid des hertogs van Alva jegens hen, zelfs niet van hare onregtveerdigheid en wreedheid te verliezen. En nogtans had hy hen willen wederzien en tot hen spreken, hen tot het heilige geloof waeraen zy hadden verzaekt, terugroepen. Want niettegenstaende zyn partyhaet was de arme ouderling niet in staet hun zyne liefde te onttrekken.
Misschien had Koninckx hen nog meer lief om die edele familie die hy sedert zoo vele jaren had gediend en wier minste wenschen hy als de zyne aenzag. Maer waer, na hun overhaest vertrek, de heeren van Carloo en Rysoore wedergevonden? Wat gedaen om op hun spoor te geraken? Elken dag ontwaekte hy met de hoop hen te ontmoeten, doorkruiste de stad, de voorsteden, de meest bezochte of de meest verlatene plaetsen en 's avonds keerde hy altoos weder zonder zyne nasporingen met eenigen uitslag bekroond te zien.
In die tusschenruimte, was de wooning der Vandernooten verbeurd verklaerd, en had de oude Balthasar, die er onder de livrei van altyd goede en toegevende meesters was vergrysd, haer op zyne beurt moeten verlaten.
Weenend en het hert overstelpt, ging Koninckx heen, terwyl hem voor elk vertrek, voor elk meubelstuk des huizes deze scheiding bedroefde, want zy alle waren hem oude vrienden. Maer geen dag ging voorby, zonder dat hy naliet, by schemeravond, in de omstreken der wooning rond te wandelen: een geheim voorgevoel zegde hem dat een heilig aendenken, de twee gebroeders op deze plaets kon terugbrengen. Zyne hoop werd niet teleurgesteld. Op een avond toen hy in gedachten verzonken voorby het somber gebouw stapte, ontwaerde hy een man onbeweeglyk, de armen gekruist, regt over de groote ingangpoort geplaetst. Zyne oogen waren op een verminkt wapenschild gevestigd dat het boogwerk van het voorportael bekroonde; aen het vuer welk in zyn oogappel blaekte, was
| |
| |
het gemakkelyk te begrypen, dat op het zigt van dit vernietigd wapenschild, diepe gramschap in het hert van dien man was ontstaen. Koninckx sloeg hem eene wyl gade, en dacht de hooge gestalte van Pieter Van Rysoore te herkennen; de doffe verwensching die deze laetste prevelde, versterkte hem nog in dit gedacht; in zyne blydschap hem zoo onverwacht terug gevonden te hebben, maekte hy zich reeds gereed om hem te naderen, toen de vreemdeling, op het hooren zyner stappen, eensklaps uit zyne smertvolle overdenking opschoot, zich in haest langs eene kleine donkere straet, die zich tusschen de bogten van het hoogere gedeelte der stad verloor, verwyderde. Koninckx besloot, de onbekende, niettegenstaende zyn overspoedigen tred, te volgen. Na verschillige straten te hebben doorloopen naderden zy eene afgelegene plaets naby de buitenvesting. Balthazar zag den vreemdeling een verlaten en tot puin vervallen huis intrekken. Hopende er hem welhaest te zien uitkomen, verstak de ouderling zich achter de freit eens muers welke zich regt over het verlatene huis bevond.
Eenige oogenblikken verliepen; er deden zich stemmen hooren; welhaest zag Koninckx den onbekende weder verschynen, maer vergezeld.
- Zullen zy allen op de byeenkomst wezen?
- Allen hebben beloofd ten elf uren in de groote steengroef van Woluwe, buiten de Lovensche poort, te zyn.
- Van de zamenzweering is dan niets uitgekomen?
- Niets.
Zoo was de zamenspraek der twee mannen die Balthasar uit het vervallen huis had zien komen. Deze woorden waren hem als eene lichtstrael, en geenen oogenblik twyfelde hy nog, of het waren de twee zonen van Jaek Vandernoot.
- Eene zamenzweering - dacht de ouderling. - Mogelyk hangt een groot ongeluk dreigend boven het hoofd der katholyken.... Mogelyk, denken de ongelukkigen den hertog van Alva te moorden. O! de hemel zendt my om aen die blinde menschen het plegen eener laffe misdaed te beletten.
| |
| |
Dit zeggende volgde hy de heeren van Carloo en van Rysoore op eenigen afstand.
| |
III.
Toen men ten jare 1568 de stad Brussel langs de Lovensche poort uitging, zag men op de sneldalende helling welke men volgen moest, slechts eenige armzalige huisjes van alle orde en regelmaet beroofd. Wanneer men daer voorby was, naderde men eene kleine kapel onder de bescherming van den H. Joost, rondom dewelke eenige wooningen, van deftiger voorkomen geschaerd waren. Dan zag men het lusthof, waer de kardinael van Granville zich van het vervelende der staetszaken kwam ontlasten. Verder nog stonden de overblyfselen eens kasteels der hertogen van Bourgondië. Maer vooral opmerkingsweerdig was de woonst van den vlaemschen dichter Houwaert, met opschriften versierd, wonderlyk als al wat uit zyne pen vloeide, en waer onder de volgende: Houdt middelmaet; - Kent u selve, - niet de min verstandigste waren. De onregelmatige verscheidenheid des gronds gaf dit oord een zeer schilderachtig voorkomen. Op de hoogten bevonden zich wynbergen, waervan de opbrengst, wel is waer, niet aenzienlyk was; beneden lag een vyver, achter eene gordyn van rank opgeschoten elzen, te slapen; terwyl een weinig verder de groote plasschen der moerassige vlakten zich in het lommer van kleine onderblevene wilgen verloren.
Dat was St-Joost-ten-Noode, welke op onze dagen, eene van Brussels schoonste en grootste voorsteden is. Namale men de lovensche baen volgende, voortstapte, werden de huizen zeldzamer en de bosschaedjes menigvuldiger. Hier en daer afgezonderd groeiden eenige hooge boomen, uit welker kruin de avondwind, die in de takken speelde, by tusschenpoozen, een naer gekletter deed hooren. Want aen die takken hingen de geraemten van ongelukkige veroordeelden die de menigte schrik
| |
| |
moesten injagen; de gewoone galgen waren in die verschrikkelyke tyden, toen er zoo vele beulen als slagtoffers waren, niet toereikend!
Stapte men verder, dan kwam men aen dat gedeelte van den weg waer, aen den boord, zich hier en daer, onregelmatige putten, door menschen handen gegraven, bevonden en waeruit men iederen dag steenen en zavel haelde, voor de nieuwe gebouwen die men in de stad oprigtte.
Verbeiden wy hier.
Het is in de maend Meert. De aerde is reeds lang in diepe duisternis gehuld.
Twee mannen verlaten den grooten weg, na alvorens in het rond te hebben gestaerd ten einde zich te verzekeren of zy niet gevolgd worden. Vervolgens stappen zy langs een eng en hobbelig voetpad dat tusschen de ongelykheid des gronds voortkronkelt, en zyn welhaest geheel en al verdwenen. De lezer die de grondleggingen een weinig kent, raedt voorzeker dat wy hem in de steengroeven te Woluwe, op weinig afstands van Brussel bragten.
Toen zy in eene der diepten die het meest van den grooten weg verwyderd was, gekomen waren, ontstaken de twee onbekenden een dievenlanteern en zetteden zich in eene holte, waer men onmogelyk hun licht kon ontwaren, neder.
- Het is koud, Karel - murmelde een van beide, terwyl hy onwillens onder de plooijen zyns wyden mantels huiverde.
- Zeker zullen ze niet lang wegblyven. Het is de laetste vereeniging die wy hier zullen hebben.
- Karel, heer van Rysoore, het is zonderling twee Vandernooten, op dees uer, op deze plaets te zien die eer tot het plegen eener schandige misdaed, dan tot het beramen eener edele onderneming geschikt is.
- Wat geeft de plaets, als zy slechts geheim genoeg is om ons niet te verraden?
- Wat is dat.... hebt gy niets gehoord? - vroeg Pieter van Rysoore, met haest den lanteern onder zynen mantel verbergende....
| |
| |
Een weinig aerde rolde van boven hunne hoofden, als door een menschenvoet voortgeduwd, neder, maer aenstonds werd weêr alles stil.
- Gy ontrust u haestig, Pieter...
- Het is dat een voorgevoel my zegt dat wy niet zullen slagen.
- Pieter, zyn wy niet door onze moeder gevloekt? en wat zou een gevloekte zoon gelukken?
- Gevloekt! ach! ja 't is waer... God, welke ongelukkige ster heeft onze geboorte beschenen... Arme moeder! verfoeilyke dweepery die haer eene onnatuerlyke gramschap in het hert en eene goddelooze vervloeking in den mond legde!..
- Broeder, spreken wy daer niet langer over, want het herdenken aen die pynlyke zamenkomst ontneemt my den moed.
- Knechten, vreemden hebben alleen haer overschot tot de laetste rustplaets vergezeld, - vervolgde de andere, in zyne gedachten verslonden - hare zonen hebben niet op hare grafstede geweend.... en onze wooning, die ons en onze voorouders zag geboren worden.... is ten voordeele des konings aengeslagen..... niets hebben zy ons gelaten, die ellendige plunderaers!...
- Karel, betreur dit paleis niet - hernam de andere met droeve stemme - toen ik u heden avond ging vinden, wilde ik nog voorby die geëerbiedigde wooning gaen.... Zoo wel buiten als binnen was er alles treurig; geen enkel licht glom door de vensterreten; niets dan de stilte des grafs.... Op dit gezigt benauwde my het hert; vriend, ik dacht aen de vreugde onzer kindschheid, aen de teedere zorgen myns vaders, aen de zachte glimlach van haer die ons al stervende vloekte.... op dien stond rolde er eene traen my over de wangen, want die woonst besloot al ons vervlogen geluk; elke kamer was ons dierbaer, elke hoek, iedere venster had eene herinnering.... Eensklaps vestigen zich myne oogen op de groote ingangpoort.... eene yskoude rilling doorloopt myne aderen.... myn hert bonst van razerny en verontweerdiging.... de verteedering maekt plaets voor gramschap....
| |
| |
- Wat wilt ge zeggen, Pieter?
- Weet ge wat ik zag, Karel.... ha! luister.... Het wapenschild der Vandernooten dat het boogwerk der poort bekroonde, was, onder de hamerslagen, verminkt, vernietigd.... Toen vergat ik alles, ballingschap, moedervloek, verbeuring onzer goederen, ik gevoelde niets meer dan hevige wraeklust, want een verminkt wapenschild, vriend, is een naem der verachting en onteering prys gegeven....
- Ha! broeder, - hernam de andere - ge ziet wel dat wy het regt hebben ons op den hertog van Alva te wreken.
- Ik hoor nogmaels gerucht, - sprak op nieuw de heer van Carloo.
- Het is de verre klank der avondklok die in St.-Goedele toren bromt.
- Elf uren! en zy zyn nog niet hier.... vreest gy niet, Pieter, dat onze vrienden van besluit veranderd zyn?
- Kan de rotssteen zacht worden!
- Ha! nu zult ge niet meer zeggen dat ik my bedrieg - schreeuwde de heer van Rysoore, terwyl hy haestig den arm zyns broeders vastgreep - zie boven dien heuvel welke zich aen onze regterzyde bevindt.... ziet gy geen zwart punt dat zich in de duisternis beweegt?
- Welke gedachten beheerschen u dan? - zegde Karel, het hoofd opheffend en boven hen niets ontwarend dan de takken van een ouden vlinderboom, die zich treurig, onder den noorderwind welke van de hoogte blies, bewoog.
Zy zwegen eenige oogenblikken.
Eensklaps rolde een groote steen, tusschen doornen en struiken, in de diepte neder, waer hy voor hunne voeten liggen bleef.
- Eindelyk zyn ze daer - riep de heer van Rysoore, op dit zonderling teeken, met een schel geschuifel antwoordende.
Eenige oogenblikken verliepen, vooraleer zich voetstappen deden hooren.
- By den duivel! - schreeuwde welhaest eene stem die boven verscheidene andere uitklonk - Dit is eene verzamelplaets die
| |
| |
men niet genaekt, zonder by elken voetstap te struikelen.
- De kleine trap langs de linkerhand en gy zult by ons zyn - zegde Karel van Carloo - den lanteern boven het hoofd heffende ten einde de nieuw aengekomenen voor te lichten.
- Ha! wy zyn er dan - juichten verscheidene mannen in hunne mantels gewikkeld en zich haestend de twee Vandernooten de hand te drukken.
- By myne zaligheid! - schreeuwde Pieter van Rysoore - gy zyt dappere edellieden, gy zyt getrouw aen onze byeenkomst...
- Zyt gy er allen... laet zien: Diderick Snoy, Jacob van Berlo, Eustachius de Fiennes, Bernard de Merode, Philips Vander Meeren....
- Wel! - schreeuwde de heer van Battenburg in vervoering - wy zyn in genoegzamen getalle om juist en krachtig te treffen, als het oogenblik zal gekomen zyn.
- Wat nieuws brengt gy ons van Gent, mynheer Triest?
- Het strengste geheim omringt den graef van Egmont.... Delrio, Delaporte en Praetz zyn gelast met het onderzoek van hun proces.
- Hun proces! bittere spotterny, alsof men niet wist dat men op dezen oogenblik eene verfoeijelyke en afgryselyke komedie speelt.....
- En de prins van Oranje? - vroeg de heer van Carloo.
- Nog altyd in Duitschland.... nogtans sluit hy zich met hert en ziel aen de zamenzweering en zal hy zich haesten ons ter hulp te komen als het tyd is.... Niemand werkt in den vreemde meer dan hy om de magt van koning Philips II in de Nederlanden te ondermynen....
- Luistert, goede vrienden - zegde de heer van Carloo - ik geloof dat wy niet langer wachten moeten om den grooten aenslag dien wy betrachten, te wagen.... Alva's regering is onze tegenwoordigheid in Brussel onbewust.... Op de plaets zelve, hebben wy onze ontwerpen kunnen beramen.... Overal is de geest tot opstand gestemd; het hangt er slechts van af stoutheid genoeg te hebben om te beginnen en moeds genoeg om onze
| |
| |
ontwerpen ten goeden einde te leiden.... Gy, heeren Snoy, de Fiennes, de Merode, gy allen die in ballingschap zucht, gy weet niet, wat de yzeren arm des hertogs van Alva al heeft doen gebeuren.... Wy konden byna zelfs aen de droefheid en verwoesting, die ons by onze intrede binnen deze stad bejegende, niet gelooven.... Sedert dertig dagen zyn wy te Brussel... Wel nu, geliefde vrienden, van die dertig dagen is niet een zonder misdaed, zonder naemschending, verloopen.... Onder verschillige verkleedingen verborgen, hebben wy alles met eigen oogen gezien, zoowel het volk als de edelen hebben wy ondervraegd.... het juk dat op ons weegt, wordt door allen gevloekt.... u afschilderen wat hier sedert eenigen tyd omgaet ware slechts herhaling van het geen gy reeds weet.... O! gelukkig zy die van het tooneel dezes afgryzens verwyderd zyn.... Hier, myneheeren, heeft iedere familie een slagtoffer te betreuren... men ziet niets dan gevangenissen, schavotten en brandstapels, overal het bloed der martelaren, overal de diepe sporen der verdrukking, by dage de regting op de openbare plaetsen, by nachte, de moord, de vergiftiging in het duister; 's nachts, de dolk, des daegs, de fakkel en de byl...
- Zeker zyn de plagen die de Belgen drukken, groot - onderbrak een der zaemgezworenen; - maer volgens myn inzien, is de tyd om ons daeraen te onttrekken, nog niet gekomen.
- o! Spreek zoo niet, mynheer Van Herzeele - antwoordde de heer van Rysoore haestig - wy moeten niet vertragen... De deugdzaemste inwooners zyn tegen de hatelyke vervolgingen van den bloedraed niet bevryd; Antoon Van Stralen, burgemeester van Antwerpen en Jan Casembroodt, heer van Backerzeel, zyn in de sombere kerkers van het kasteel van Vilvoorden gesmeten. Wel, God! ik weet niet waer de lyst, van alle die ik uw noemen kan, zou eindigen.... Waerlyk zy durven alles, die gevloekte Spanjaerden; hunne goddelooze handen in onze archiven steken, de zegels van de oorkonden en vryheden rukken, kommerloos de heiligste verdragstukken vernietigen, zie daer wat zy elken dag doen..... En dan de onbeschaemde moed- | |
| |
wil hunner verwaende huerlingen, de goddelooze ongeregtigheid huns raeds van beroerte, hunne verschrikkelyke roofzucht....
- En zy vergenoegen zich niet met tegen ons in de Nederlanden streng te zyn, - hernam Diderik Snoy, in vervoering - de ongelukkige Belgen die zich in Spanje bevinden, worden niet ontzien.... Jan Van Glymes, markgraef van Berg, is te Madrid eene geheime dood gestorven.... De vryheer van Montigny, broeder van den graef van Hoorn, is, men weet niet om welke reden, in de gevangenis van Segovia onthoofd.
- Het is vooral op onze beurs dat zy het gemunt hebben, die aenbidders van het gouden Kalf en Mammon....
- En op onze vrouwen en dochters dan.... Waren de schakingen ooit menigvuldiger? Zag men ooit onbeschoftere geweldenaryen?...
- En het zou te vroeg zyn eene dusdanige overheersching af te werpen - schreeuwde de heer van Rysoore met diepe verontweerdiging - wel zoo, Myne heeren, gy zoudt my doen gelooven dat gy een steenen hert hebt....
- Treffen wy den hertog van Alva; myn broeder en ik, wy hebben onze stervende moeder gezworen dat wy de dood van onzen vader zouden wreken... want, hy ook, is door vergif omgekomen... Wy hebben het gezworen, en ik zal dien eed getrouw zyn.... De Gouverneur Generael moet sterven... het bloed van dien verfoeijelyken man moet de onregtveerdige marteling van hen die hy in zyne woede heeft verbryzeld, boeten.... Is de hertog van Alva gevallen, dan is de zegeprael der belgische party voor immer verzekerd, en wee den Spanjaerden!
- Mynheer van Rysoore - onderbrak de heer van Berlo - zyt gy vergeten dat het niet gemakkelyk is den hertog van Alva te genaken?
- Myne heeren, het is de laetste vereeniging die wy in dit eenzaem verblyf houden; ik zal u de rollen die gy in het drama dat gaet gespeeld worden, te vervullen hebt, uitdeelen.... Luistert.
| |
| |
Al de zaemgezworenen schaerden zich rond den heer van Rysoore, en deze ontvouwde hun al de byzonderheden van het ontwerp dat hy had beraemd.
Toen hy met spreken geeindigd had, kwamen al de edelen, den twee gebroederen hertelyk de hand drukken, zeggende alvorens te scheiden:
- Binnen tien dagen in het kasteel van Ohain!
- De ketters zullen den hertog van Alva niet dooden om hun verachtelyken godsdienst te doen zegepralen - murmelde met doffe stemme een man, die op den boord des steenputs geplaetst, alle de woorden der zaemgezworen had gehoord.
Dan verliet hy haestiglyk deze plaets, ten einde zyne tegenwoordigheid niet te verraden.
| |
IV.
- Kost wat kost, ik moet mynheer den Gouverneur Generael spreken!... Ik moet hem zien, en wat gy ook doet, ik zal tot hem dringen.
Zoo sprak een kleine, flinke en vlugge gryzaerd die op alle wyze gebaren maekte, en zich krachtig tegen vyf of zes spaensche hallebardiers verweerde, welke hem van de poort des paleises dat hy sedert ettelyke oogenblikken belegerde, poogde te verwyderen.
- Maek u weg - zegde hem ten leste het hoofd der wacht terwyl hy den lastigen bezoeker met zyn stokdegen bedreigde; - mynheer heeft wat anders te doen dan gehoor te verleenen aen dorpelingen van uw slach.
- Maer het leven des hertogs van Alva hangt er van af - hernam de gryzaerd, stand houdende - eene zamenzweering.
- Eene zamenzweering! Bah! Gaet er een dag voorby zonder zamenzweering in dit vervloekt land van verraders en oproerstokers?
| |
| |
- Genade, lieve soldeniers, verstoot my niet; ik ben noch geus, noch ketter... ik zweer u dut ik den hertog uit een dreigend gevaer wil redden.
- Welnu, pocher, wie zyt ge dan om zoo te spreken? - riep toen een man van middelbare gestalte, wiens bruin gezengde kleur, kleine zwarte oogen en gryze lange knevels hem een allerstuerst aenzigt gaven. Ten zelfden stonde legde hy zyne breede hand op den schouder des ouderlings, en deed hem op zich zelven ronddraeijen gelyk een rukwind met een windwyzer doen zou.
- Mynheer, ik wilde.... ik ging.... - stamelde de gryze angstig uit, de eerbetuigingen ziende, welke de hallebardiers dezen persoon bewezen.
- Kortom, wat is er gaende - was het antwoord.
- De dagen van Alva zyn in gevaer; by geval heb ik ontdekt....
- Genoeg, volg my.
De nieuwe aengekomene en de oude traden dan over eene lange opene plaets met wachteren vervuld, en hielden zich op in eene soort van spreekkamer, waer niemand hen kon stooren.
- Gy kunt spreken, we zyn alleen.
- Wat ik u wil zeggen, is belangryk, heerschap, de hertog alleen zou er moeten van onderrigt zyn.
- Ik versta.... gy moet weten wie ik ben.... ik ga u voldoen. Myn naem is Don Juan de Vargas; ik ben ondervoorzitter by den raed van beroerte, de vriend en raedsman van den landvoogd. De hertog houdt niets verholen voor my. Gy ziet dat niets u moet wederhouden om u aen my te openbaren. Vooreerst, wie zyt gy?
- Een goede katholyke, een getrouw onderdaen zyner majesteit Philips II; Balthasar Koninckx is myn naem. Ik heb dertig jaer by de familie Vandernoot gediend.
- Hum! kettersche familie.... slechte aenbeveling!
- Ik smeek u, heer, my in deze omstandigheid niet ligt te oordeelen.
| |
| |
- Verder - viel de Vargas ongeduldig in - ter zake.
- Eenige belgische edellieden maken eene zamenzweering tegen den hertog van Alva en willen den katholyken godsdienst omverwerpen. Zy hebben den eed afgelegd van den landvoogd te moorden en de Spanjaerds te verjagen.
- Vervloekt geuzenras! - morde de ondervoorzitter woedend - geef verderen uitleg.
- Heerschap, ik was gisteren de leuvensche poort uitgegaen om den eersten goeden dag te genieten. Al wandelende, doolde ik in de steenputten van Woluwe rond en de nacht overviel my, voor dat ik er uit kon geraken. Ik verloor my gansch in de kronkelingen van deze uitgravingen, en zocht vergeefs naer de goede baen. Door vermoeidheid afgemat, zette ik my neêr en wachtte de opkomende maen af, welker licht my uit dezen doolhof moest helpen. Eensklaps drongen mannenstemmen tot my; in zulke plaets en op zulk uer scheen my dat zonderling. Ik ging eenige stappen digter en hoorde weldra wat ze zegden.
- Den naem dier rampzaligen! Zeg my hun naem - riep Vargas hevig.
- Geen hunner namen heb ik kunnen vatten - antwoordde Balthasar, onwillens den blik voor het onderzoekend oog des Spaenschen neêrslaende.
- Gy liegt; want gy hebt gezegd dat het edellieden waren.
- Ik heb het gezegd - hernam Koninckx, door dit plotselyk verwyt ontsteld; maer behendig zyne verlegenheid verbergende: - ik heb het gezegd, omdat slechts edellieden zulke ontwerpen kunnen uitvoeren.
- Gy zyt een lompaerd - hernam Vargas.
- Heerschap, eene zamenzweering kan men goed doen mislukken, zonder dat men de namen kenne.
- Wat zyn ze dan voornemens?
- De hertog van Alva moet de Goede-Week in het klooster van Groenendael gaen doorbrengen om zich voor het Paeschfeest te bereiden - sprak Balthasar stouter.
- 't Is waer - antwoordde Vargas, verwonderd dat die omstandigheid gekend was.
| |
| |
- Gy en zes ruiters zyn de eenige gezellen die hem zullen omringen, wanneer hy het Seuningenbosch zal doortrekken om zich naer het klooster te begeven.
- Dit is nog waer.
- Welnu, heerschap, de zamenzweerders hebben den maendag der Goede-Week gekozen om hunne misdaed te plegen. De hertog van Alva moet dan onder hunne slagen vallen.
- Waer vergaderen zy?
- In het slot Ohain.
- Ha ja! een schoon leengoed dat wy dien wederspanneling, den graef van Egmont, ontnomen hebben.
- Dit is het middelpunt hunner snoode bewerkingen. Zy hebben reeds van alle kanten geheime overeenkomsten met het volk en de edelen aengeknoopt; Brussel is byzonder in gevaer.
- Gy zyt een babbelaer - morde Vargas, by deze openbaringen gansch in mymering gezonken. - Maer wat betrekkingen zyn er tusschen die helsche ontwerpen en het klooster van Groenendael?
- Een der zamenzweerders moet zich in het klooster opsluiten, het monikkleed aentrekken en den hertog vermoorden op den oogenblik dat deze alleen zal zyn.
- Hem vermoorden! misschien wanneer de landvoogd het lichaem des Heeren nut. O dit is een kettersgedacht.
- Zy hebben alles voorzien. Zoo deze aenslag mislukte door oorzaken, gansch van hunnen wil onafhankelyk, dan bedreigen andere gevaren den hertog. Digt by Groenendael is een verlatene kapel; een der opperhoofden zal er met eenige gewapende mannen verborgen zyn. Wanneer de hertog naer Brussel terug zal keeren, zullen zy hem aenvallen; hy moet immers langs die kapel gaen. By het eerste sein zal eene bende, in de nabyheid gestandplaetst, toesnellen, indien hy een talryker gevolg dan zy vermoeden, rond zich hadde. Valt de hertog, dan trekken de soldaten op het slot Ohain vergaderd, naer Brussel; vyf honderd getrouwe mannen, die wapens ontvangen hebben en in deze stad zyn overgehaeld, voegen zich by die van Ohain.
| |
| |
- Hel en duivel! ik heb het altoos gezegd - riep Vargas zyne omzigtigheid door zyne vyanden aldus bedrogen ziende - wy hebben niet hoog genoeg geslagen. En gy kent hunne namen niet?
- Waertoe kan het dienen? - antwoordde Koninkx eenvoudig, die in deze zaek niets zag dan een zamenzweering, zonder strengheid en bloedstorting ontdekt. - Is het niet genoeg dat gy onderrigt zyt?
- Wy zullen ze op heeter daed betrappen - ging de ondervoorzitter juichend voort - men zal ze des te gemakkelyker naer de galg zenden... En heeft men in die vergadering de namen van Egmont en Hoorn niet uitgesproken? - vroeg Vargas, hopende in deze omstandigheid nieuwe aentygingen tegen deze twee doorluchtige gevangenen te vinden?
- Ik heb u alles getrouw overgebragt, heerschap; gy kunt nu van myne openbaringen gebruik maken.... Ik weet niets meer.
- Het is wel, gy hebt gehandeld gelyk een brave en eerlyke onderdaen Zyner Majesteit. De hertog van Alva zal naer het klooster van Groenendael gaen, doch ik beloof u dat het niet zyn zal om de plannen der zamenzweerders te begunstigen: wy zullen die Geuzen in hun eigen strik vangen. Zy geven ons werk, schynt het; maer wy zullen niet ten achter blyven. Jan Spelle heeft geene enkele verroeste byl, en de kemp is zoo schrikkelyk niet opgeslagen dat wy ze niet meer gebruiken kunnen... Zie hier eenen gouden Carolus voor uwe moeite.
- Sinds wanneer betaelt men hem die slechts zyne pligt doet? - hernam Koninckx fier; - houd uw geld, heerschap; myne eigene achting beloont my ruimschoots.
- Die van uw slach zyn raer - mompelde Vargas over deze belangloosheid verwonderd.
De gryzaerd verliet Alvas paleis en morde wrevelig tusschen zyne tanden:
- Nemen ze my voor een betaelden overbrenger?... Koom, ik heb hier myne pligt gedaen, volbrengen wy nu elders onze taek.
| |
| |
Reeds was de nacht gansch gevallen; alles zweeg in de eenzame straet waer wy gisteren de heeren van Carloo en Rysoore uit een vervallend huis zagen treden. Dra doen zich stappen hooren. Een man nadert de verlatene wooning, blyft er een oogwenk vóor staen, loert omzigtig in het ronde, en dan eenige slechte planken die ten muer rond het huis dienen, overspringende, gaet hy zonder aerzelen binnen. Nauwelyks heeft hy den drempel overschreden, of hy voelt eene magtige hand zyne keel omklemmen.
- Geen stap verder - sprak eene wel bekende stem.
- Heer van Rysoore, laet my los, ik ben Balthasar, - poogde de ouderling te stamelen, terwyl hy zich zocht los te maken.
- Balthasar!... wat koomt gy hier doen? - vroeg de jonker over dit bezoek verwonderd - hoe hebt gy onze schuilplaets ontdekt?
- Gy zult alles weten.
Pieter Vandernoot bragt Koninckx langs een slechten wenteltrap in eene onderaerdsche diepte, waer in een hoek eenige stukken vermolmd houd brandden, waervan de rook langs een keldermond uitging.
- God! woont gy hier? - riep Balthasar met den toon van diepe droefheid, daer hy by het zien der twee broederen, die hy zoo zeer bemind had, en zyne godsdienstige vooringenomenheid en het doel zyns bezoeks vergat - de zonen van Jaek Vandernoot slapen op een handsvol stroo, zoeken hunne veiligheid tusschen puinhoopen, durven zich niet by klaren dage vertoonen.... is het mogelyk!... En waer is uw broeder Karel?
- Hy zal spoedig hier zyn. Maer, zeg my wat heeft u hier gebragt?
Deze woorden herinnerden Balthasar het doel zyns bezoeks.
- Pieter, ik heb u en uwen broeder gelyk myne kinderen bemind; uwe moeder had volle vertrouwen in my gelyk in haer vriend.... Ik koom hier om u te redden.... Gy moet deze stad onmiddelyk verlaten.
- Verlaten! waerom? - riep de heer van Rysoore, verwonderd door deze inleiding.
| |
| |
- De zamenzweering waer gy en uw broeder de hoofden van zyt, is bekend; de hertog van Alva weet wat gevaer hem bedreigt; die tegen hem zamenspannen, zyn verloren.
- De hertog van Alva! eene zamenzweering!... waervan wilt gy spreken? - vroeg Pieter, zich verbaesd veinzende.
- Denkt ge dat gy in de steenputten van Woluwe alleen waert?
- Zouden wy verraden zyn geweest? - vroeg de heer van Rysoore snel, door deze woorden verslagen.
- Pieter, ik was daer - hernam Koninckx op diep ernstigen toon - alle uwe plannen heb ik gehoord..... Gy, Pieter Vandernoot, heer van Rysoore, gy moet in het klooster van Groenendael gaen, en daer, in monik verkleed, moet gy den dolk in 's hertogs borst stooten. Moest uwe hand falen, dan zal uw broeder Karel u vervangen en onvoorziens den landvoogd, by het uittreden des kloosters, overvallen.... Spreek, is het waer, ja of neen?
- Gy hebt de waerheid gezegd - stamelde de jonker, de oogen neêrslaende en onwillens schaemrood wordend in de tegenwoordigheid van een man die steeds zyn knecht was.
- Welnu, rampzalig kind, weet dan dat ik u van het plegen eener laffe daed heb willen aftrekken. Een mensch ter sluik dooden! onder een laf verkleedsel hem vermoorden! hebt gy het wel overwogen? Waer is de aloude eer van uw edel huisgezin? Pieter gy hebt eene moord uitgedacht, gy wilt het bloed van een man doen stroomen.....
- Van den moorder myns vaders - viel de heer van Rysoore in, geschokt door de juiste verwytingen van den ouden Balthasar.
- Een mensch dooden is eene lage daed en ik heb niet gewild dat een Vandernoot zich met zulk wanbedryf bezoedelt.
- Wat hebt gy dan gedaen? - vroeg Rysoore angstig.
- Ik heb Don Juan de Vargas van alles wat tegen den landvoogd gesmeed wordt, onderrigt.
- Gy hebt ons verraden - riep Pieter.
Op dezen oogenblik hoorde men een groot gerucht boven hen;
| |
| |
er kwam iemand met haest den wenteltrap af; Karel van Carloo trad binnen met verwilderd gelaet en den grootsten angst ten prooi.
- Broeder, op vlugt! terstond zyn zy hier..... Wat? gy hier, Balthasar?
- Wat gebeurt er dan? - sprak de heer van Rysoore, onrustig den inkomende ondervragend.
- Alles is ontdekt.... er bleef nog nauwelyks tyds genoeg om u te verwittigen.... de spaensche hallebardiers zyn op onze hielen.... geen stond verloren!
- Ongelukkige bespieder, hoop niet langer uw zegeprael te genieten - riep de heer van Rysoore, de bleekheid en het beven der ouderlings bespeurende, - gy zult sterven, gy hebt laffelyk der wraek des hertogs van Alva de kinderen uwer meesteresse overgeleverd... gy hebt ons verraden; uw bloed wissche uwe misdaed uit.
En in zyne woede, trok hy zyn dolk en stiet hem in de borst van den gryzen Koninckx. De oude wankelde, viel, aen de voeten der twee broederen, in zyn bloed zwemmend, neder.
- Ik zweer u - zuchtte hy met stervende stem - dat uw naem by den hertog niet gekend is; ik heb uwe schuilplaets verborgen opdat gy aen zyne gramschap moogt ontsnappen... en gy doodt my.
- Gy hebt ons verraden - hernam Rysoore somber.
- Neen, - sprak Balthasar die ziende dat hy zoo slecht verstaen werd, alle zyne kracht scheen weêr te krygen - neen, ik heb eene laffe misdaed belet; maer ik zweer u, ik heb u niet verraden. Ik heb niet gewild dat eene lage moord gelyk eene eeuwige vervloeking op u woog. Gy zyt beide door eene blinde gramschap misleid; gy beseft niet al het grootsch en edel er is in het geen ik gedaen heb. Gaet nu, vlugt, er is nog tyd; doch zegt niet dat ik een ongelukkige overdrager ben; want ik zou over my zelven moeten twyfelen en over de eer en de pligt die my geleid hebben. De katholyken door uwe plannen bedreigd, redden, u aen de schande die u wachtte, onttrekken, zie daer wat ik gedaen
| |
| |
heb, heer van Rysoore; zeg nu, gelooft ge nog dat ik u verraden heb?
- o! Ik was zinneloos toen ik u stak... vergeef my Koninckx, vergeef my.
- Vlugt! de tyd vergaet - sprak de gryzaerd met schier uitgedoofde stemme; want zyn bloed vloeide altoos uit de gapende wonde.
- Broeder, hoort gy geen gerucht? - vroeg Karel van Carloo verschrikt.
- Vlugt! vlugt! - hernam Balthasar in de laetste stuiptrekkingen van 't sterven - gy zyt vervloekte kinderen; achteruit, gy zyt ketters, beide van God en uwe moeder vermaledyd.
- Vergeef ons, Balthasar - zegden de twee broeders op den gryze gebogen, welken zy tot het leven poogden terug te roepen - vergeef den kinderen van Jaek Vandernoot.
Maer de oude hoorde de bede der jonkers niet meer.
- Dood - riepen zy wanhopend; en zy sprongen regt.
Ettelyke stonden later was het eenzame huis omringd; eenige spaensche hallebardiers waren er in gedrongen, en er de levenden zoekende die zy wilden vatten, vonden zy een lyk.
- Wat is dat? - vroeg een soldaet verschrikt.
- God, het is de kleine grysaerd van dezen morgen - sprak een andere en liet de fakkel die hy droeg, op de bleeke gelaetstrekken des bloedigen lyks vallen.
- Verlaten wy dit oord - zegde het opperhoofd - er is hier niets meer te doen.
Inderdaed de heeren van Carloo en Rysoore hadden met haest de ingevallen wooning verlaten; een der persoonaedjes welke door de zamenzweerders betaeld werden, min gewetensvol dan de rampzalige Koninckx, had alle de byzonderheden der zamenzweering aen den heer van Liques, een der hoofdmannen van Alva, bekend gemaekt, en deze edelman had gedacht niet beter te kunnen doen dan na de wooning waer de gebroeders Vandernoot gewoonlyk des nachts verbleven, te hebben doen onderzoeken. Gelukkiglyk werd het Karel van Carloo bekend
| |
| |
en kon hy er by tyde zyn broeder van onderrigten. Zoo ontsnapten zy der straffe die hun de hertog van Alva bereidde. Sinds werd er van de twee jonkers niet meer gesproken; de daed die zy beraemd hadden, werd niet meer vernieuwd; een enkele der zamenzweerders werd opgeligt; hy kwam op de pynbank maer zweeg gelyk eene brave vaderlandsvriend, en deze zamenzweering, die met een dolksteek den hertog van Alva schier omverrewierp, verloor zich te midden der grootere en bloedige voorvallen die welhaest onophoudend opeen volgden.
|
|
Auteursrechtvrij