Het Taelverbond. Jaargang 7

[p. 165]

Keizer Karel in de Nederlanden. Door F. de Hert

Inleiding.

Keizer Karels regering, is eene dergene welke het meest verschillend zyn beoordeeld geworden. Zyne vyanden schilderen hem af als een hatelyken en doortrapten vorst. Zyne tegenstrevers zyn tweederlei, namelyk: staetkundige en godsdienstige. Tusschen de eersten erkent men by uitstek de Franschen en Fransgezinden. Maer eigenbelang en de schande in den stryd te hebben moeten onderdoen, zyn hunne eenige beweegredenen. Volgens hen zyn de oorlogen die het beheer der twee vorsten Karel en Frans I, kenmerken, het gevolg der eerzucht en trouwloosheid des keizers, dewyl men het in 't algemeen eens is dat die oorlogen geen andere grondoorzaek hadden dan de verkropte spyt en de afgunst des franschen konings; hy had zyn jongen mededinger op den ryksdag, niet tegenstaende alle poogingen en kuiperyen, de meerderheid der stemmen zien behalen; hy had hem de kroon des ganschen duitschen ryks moeten zien op het hoofd plaetsen.

Tusschen zyne staetkundige vyanden bevinden zich nog diegene welke niet zoo zeer zynen persoon aenranden maer byzonder hunne aentygingen tegen den vorm zyner regering rigten.

[p. 166]

By de tweeden treft men meest alle de protestantsche schryvers aen; volgens deze is de keizer een wreede baetzuchtige dwingeland, zonder persoonlyke overtuiging die de gewetensvryheid bestreed, wyl hy er zyn belang en de staving zyner magt in vond. Deze laken ook in 't algemeen zyne politische handelwys.

Uit deze twee omstandigheden, het protestantismus en den twist met den franschen koning, vloeijen eene menigte daedzaken voort, die hem byna gedurende zyne gansche regering bezig hielden. Maer ten aenzien van België had de laetste minder onmiddelyken invloed dan de eerste, dewyl deze byna niet in aenraking valt met de willekeurigheid welke men den keizer ten laste legt, daer integendeel het protestantismus oorzaek gaf tot de plakkaerten. De keizerlyke edikten en de straf die Gent onderging, zyn twee hoofdbeschuldigingen die men immer tegen keizer Karel opwerpt, als bewys van zyn willekeurig beheer.

[p. 167]

Schiller, in zyne geschiedenis van den afval der Nederlanden, over het bestuer van keizer Karel in onze provinciën sprekende, wil heel dit beheer met deze woorden beschryven: ‘De gansche regeringsgeschiedenis dezes vorsten in de Nederlanden, is eene gedurende opvolging van gevraegde, geweigerde en eindelyk toegestane belastingen.’

Die beschryving, hoewel eenigszins waer, is overdreven en verwaend.

Indien men het doel, de inborst, de opvoeding, de vlyt en de behendigheid dezes vorsten naspeurt, zal men welhaest de onnauwkeurigheid der aengehaelde beoordeeling ontwaren.

Schillers aentyging tegen Karel is veel te overdreven en duidt zienlyk des schryvers republikeinsche denkwyze aen, en byzonder zynen haet tegen het oostenryksche stamhuis. De krenkingen die Karel den voorregten des volks toebragt, waren nooit met boozen opzet beraemd, maer immer met vooruitzigt op een grooter goed en voordeel; daerby waren zy nog dusdanig geleid, dat hy den uitwendigen vorm der wettelykheid altoos behield.

Nimmer legde hy den volke willekeurig belastingen op; naer

[p. 168]

het voorschrift der keuren wendde hy zich eerst tot de statengenerael der verschillende landschappen, en slechts één enkelen keer liet hy den Nederlanden zien, dat zyne vraeg gebiedend was. Gent boette zyne vermetelheid, doch deze straf draegt geenszins het kenmerk der wraekzucht eens verbolgen dwingelands, zy is veeleer een berekend plan van wyze en voorzihtige staetkunde¹. Karel had zyne moederstad te lief; reeds had hy meermalen gepoogd haer door afgezanten tot bedaren te brengen; maer te vergeefs; en op dit oogenblik lieten hem de omstandigheden niet toe zulk een voorbeeld ongestraft te laten voorbygaen.

Hy moest vooreerst het werk zyner zuster opentlyk goedkeuren, wilde hy haer voortdurend aen het bewind houden.

Ware inderdaed haer aenzien niet voor altoos gevallen, zoo hy den Gentenaren tegen zynen plaetsvervanger gelyk gegeven had? Ten tweede in den netelachtigen toestand waer hy zich alsdan in bevond, was het hem hoogst noodig dat eene volkomene rust in zyne erflanden heerschte, om destyds zynen gewoonen en magtigsten hefboom te konnen doen werken.

Het zy zoo, wat het grondbeginsel aengaet, had Karel ongelyk; hy had zeker de regten gekrenkt, maer de straf des oproers was geenszins het uitwerksel der wraek.

Wat men ook in aenmerking dient te nemen, is de natuer, de verschillende tydstippen en de omstandigheden des oproers; men moet wel het begin en het einde des opstands onderscheiden. By den aenvang waren het de juiste en wettige oproeping van vreedzame burgeren, die, op hunne voorregten steunende, de eischen van het bewind als tegenstrydig aen hunne keuren, weigerden intewilligen. Maer by het einde waren het niet meer de Gentenaren alleen; uit alle hoeken der Nederlanden waren de misnoegden toegeloopen, de fransche en engelsche bannelingen, de Kreesers, Calvinisten, Lutheranen, enz., de menigte bende stroopers en kwaedwilligen die reeds het platte land afliepen, eindelyk alle slach van misnoegden, slecht bezonnen, waren

1 Desmet.

[p. 169]

naer Gent gesneld, om daer het standpunt hunner werking te vestigen en zich te verzetten tegen outer en kroon (Kervyn). Deze wisten gauw de ambachten te verleiden, en tot alle buitensporigheden aen te hitsen. De beweging kreeg toen een ander karakter, en dan eerst werd Gent pligtig aen gekrenkte majesteit. De Kreesers hadden het besluit opgevat de stad aen de plundering over te leveren.

Alsdan verwyderden zich de burgers van het tooneel; zy toonden zich tot de onderwerping geneigd; vele aenzienlyke persoonen verlieten de stad; andere werden aen den haet der menigte geslagtofferd. Op dit oogenblik betrok Karel de stad, gevolgd door eene sterke krygsmagt, en Gent, door den schrik geschokt, dorst zich niet langer tegen zynen wil verzetten.

De pleiting tegen Gent begon en ging langzaem voort; eindelyk kwam het schrikkelyk vonnis dat Gent ten gronde vernederde.

Karel scheen nochtans tot zachte maetregelen over te hellen (Relation des troubles des Pays-Bas), maer werd tot strengheid aengehitst. De voorregten die hy zynen burgeren weinig nadien weêrom schonk, de kwytschelding der geldboete (nota van Kervyn), schynt zulks te staven.

Dit vonnis, ten opzigte der Gentenaren, min streng dan men het algemeen aenneemt, wyl deze reeds hardere vernederingen van hunne graven ondergaen hadden, is niet te min van het grootste gewigt voor de gansche Nederlanden onder het zedelyk opzigt, mits men voortaen niet meer aen weêrstand tegen de vorstelyke verzoeken mogt denken.

Karel voltrok ook het werk waerheen heel de streving der burgondische vorsten gerigt was geweest. De langdurige worsteling tusschen de gemeentevryheden en het vorstelyk gezag nam een einde; het karakter der middeleeuwen in de Nederlanden hield op te bestaen.

Na het vonnis dat Karel tegen zyne moederstad liet uitspreken, brengen zyne geloofsvyanden nog eene gewigtigere beschuldiging tot zynen last in, namelyk zyne edikten en plakkaerten tegen de ketters.

[p. 170]

Sommigen beweeren dat Karel, onverschillig aen den eeredienst, in dit punt uit loutere staetkunde te werk ging (Schiller). Anderen schryven deze plakkaerten toe aen de wreedheid zyner inborst, en weêr anderen aen kortzigtige dweepery. De laetste aentygingen zyn te onbeduidend ten opzigte van een man zoo als Karel V. De eerste is gansch ongegrond, en wordt door den geheelen levensloop dezes vorsten tegengesproken. Zyne staetkunde was hier aen het gevoel des herten onderworpen. Het stond met Karel niet zoo als met Frans I, van Frankryk. Karel was den roomschkatholyken godsdienst toegedaen, den geloove zyner voorvaderen verkleefd, niet door staetkunde zoo als Schiller, Robertson en andere het beweeren, maer door eigene neiging, door overtuiging.

De dringende nood, de hoop om het kristendom den vrede weder te geven, deed hem in 1548 eene voorloopige geloofbelydenis opstellen; maer in zyne erflanden had hy reeds vroeg maetregelen beraemd die de ruststoornis moesten voorkomen. Zyne edikten waren streng; maer waren zy het gevolg zyner wreedheid zoo als zyne vyanden het hem toewerpen? De wreedheden, de goddeloosheden die te Munster door zoo gezegde hervormers waren losgeborsten, de opstand in Zwaben, de buitensporigheden, de dweepery van Thomas Muncer in Thuringen, die zich op het voorbeeld van Luthers buitensporigheden beriep (Robertson), gaven wel bekwame redens tot ernstige overweging en het nemen van strenge maetregelen. Zyn zyne plakkaerten de oorsprong des ondergangs der Nederlanden? Ze zyn misschien, doch niet in hun eigen beschouwd, eene verwyderde oorzaek der rampen die in de volgende regering ons vaderland schokten, door verschil van inborst en handelwyze tusschen vader en zoon. Hebben zy hier toe bygedragen, geenszins zyn zy de hoofdoorzaek der omwenteling. Filip beheerschte zyne tanden in zyn kabinet te Madrid, zonder kennis des menschenherten; Karel regeerde onder het volk met kennis der belangen van ieder zyner staten (Schiller). Filip was Spanjaerd, Karel was Nederlander, en zynen landgenooten was hy bovenal genegen.

In Karels handen waren de plakkaerten een middel der open-

[p. 171]

bare rust en welvaert in onze provinciën (Van Meteren). Nu, welk was het inzigt des keizers, om de gewetensvryheid, die hy te Passau den duitschen bond toegestaen had, in de Nederlanden te weigeren, schoon deze ook deel maekten van den Germaenschen ryksdag? Geen ander dan de zucht om zyn vaderland den burgeroorlog te sparen, en het in zynen bloeijenden staet te behouden.

Zie daer buiten zyne verkleefdheid aen den roomschen godsdienst, zyne politische inzigten.

Hadden zich de geloofsverbeteraers enkel by de gewetensvryheid gehouden, nimmer had men tegen hen strafplakkaerten uitgegeven. Men overwege te dezer gelegenheid het tegenovergestelde gedrag dier verbeteraers met dit der eerste Kristenen tegenover de wereldlyke magt. Deze predikten de volmaekste onderwerping aen het wereldlyk gezag van wat natuer het ook ware. Degene den opstand tegen outer en kroon.

Liever Turk als Papist was hunne leus, en zy waren op het punt hun vaderland aen de verwoesting der Musulmannen over te leveren. Luther en zyn aenhang predikten tegen kerken en kloosters en gaven der hebzucht den vryen toom. Een hoop benden op roof verhitst, begonnen hunne strooperijen op het platte land. Allen noemden zich Lutheranen, en wilden hun gedrag door de geloofspunten dezes ketters verregtveerdigen.

Wat ging er nu van den koophandel geworden, die de Nederlanden op dit tydstip tot den hoogsten top der welvaert had opgevoerd?

Reeds van toen af had ons vaderland zich ten gronde zien nederstorten door den val des handels en der nyverheid. De burgeroorlog die korts nadien tot de laetste ader van welvaert verdroogde, had reeds van dit tydstip zyne schrikkelyke verwoestingen aengerigt. Gelukkig voor ons vaderland dat het bewind zich in eene ware mannenhand bevond, krachtig genoeg om het van eenen gewissen val te redden. Het droeve tooneel dat Duitschland toen opleverde, spoorde Karel aen, hetzelfde onheil in zyn vaderland te voorkomen.

Van Meteren, wiens getuigenis in dit punt geenszins van voor-

[p. 172]

ingenomenheid kan worden verdacht, erkent ook de goede zyde der plakkaerten; zy droegen veel by, zegt hy, tot hand-having der openbare rust, daer zy eene menigte ketterijen in den oorsprong versmachtten en de schryver noemt er eenigen op met de gruweldaden die er uit volgden.

En toch moet de proef nog op de som gemaekt worden, eer men geloove dat Karels plakkaerten het leven aen meer dan honderd duizend menschen hebben gekost.

Karel, als diepzinnige staetkundige, had juiste maetregelen genomen om zyn doel te bereiken, zonder de welvaert zyns vaderlands te krenken. Hy verstond te goed dat zyne plakkaerten zoodanig moesten gematigd zyn, dat zy niet het tegenovergestelde uitwerksel hadden, namelyk datgene welk hy van het kwaed dat hy tegenging, vreesde. Hy wist dat vryheid de grondvest des handels is en de handel de bron der welvaert des lands. (Schiller.)

Antwerpen en de andere handelsteden ontvingen dus meer op haren stand toepasselyke edikten, maer werden tevens aen een waekzaem oog onderworpen, bekwaem om allen voortgang der ketteryen en der ruststoornis te voorkomen.

Eene algemeene opmerking over de willekeurige doenwys van Karel, mag zich wel voor de overweging opdoen. Het is niet genoeg de uiterlyke werking na te speuren: men zie ook de meening, het karakter, de neiging des persoons die ze daerstelt. Karel in de Nederlanden geboren, in de Nederlanden opgevoed, bestendig door Nederlanders omringd, was Belg door inborst, door neiging en door zeden¹; gansch zyn beheer strekt slechts naer een doel; de grootheid en welvaert zyns vaderlands, en in zyne grootheid lag de grootheid zyns geboortegronds. De onbeperkste volmagt ware nooit in Karels handen nadeelig geworden voor onze provinciën, hadde hy zich konnen vereeuwigen, of eenen opvolger hebben die door inborst hem gelyk was, en dat zyne poogingen om zynen

1 Kervyn en Neny.

[p. 173]

zoon een nederlandsch karakter in te boezemen niet vruchteloos waren geweest¹. En waerom? Omdat hy de Nederlanden als zyne bakermat liefhad. Zoo hy het een of ander plaetselyk voorregt overstapte, was het met geen ander inzigt, dan om hier door een grooter, een algemeener voordeel te bereiken.

Was het geen grootsch plan, de Nederlanden tot éénen enkelen staet samen te voegen? Was dit het inzigt niet van den grooten Artevelde? Had ons dit plan niet dry honderd jaren in staetkunde de andere volken doen vooruitstappen? Wie betwist het groote voordeel dezes ontwerps voor handel en nyverheid? En welk gevolg hadde dit niet gehad op de latere gebeurtenissen van ons vaderland. En nochtans kon dit niet geschieden, dan met vele krenkingen van plaetselyke keuren en voorregten, het afschaffen der provinciale en zelfs gemeentelyke tolliniën, het gansche wegruimen der leenheerschappy, die sommige plaetsen nog ondergingen. En, zoo als zyn oudgrootvader, moest hy het niet voor éénen titel te meer ondernemen.

Door dit plan waren de Nederlanden als een reuzenbeeld in de politische wereld opgerezen, met de schoone toekomst, later eene schitterende plaets te bekleeden. Één sterk, magtig ryk, door eigen handel, nyverheid en landbouw, waren wy nimmer de speelbal en het lokaes der groote mogendheden geworden. Maer dit plan werd te vroeg ontworpen en de volksgeest was nog niet ryp genoeg, om deszelfs groot gewigt en voordeel te beseffen. Karel liet dus zyn ontwerp vallen, dewyl hy ontwaerde dat deze verandering te hevig de denkwyze zyns vaderlands schokken kon. (Schiller, Neny, enz.)

Tot aen Karels regering hadden de Belgen zich nooit onder eigen naem op het tooneel der staet- of krygkundige wereld aengeboden. In de kruistogten naer het heilig land zyn onze dappere scharen en hunne aenleiders by de fransche of duitsche baronnen opgenoemd. In den honderdjarigen oorlog, tusschen Frankryk en Engeland, waren de nederlandsche legers onder

1 Strada.

[p. 174]

den gemeenen naem van Burgondiërs begrepen. Onze binnenlandsche oorlogen, de heldhaftige togten tegen Frankryk bleven in de algemeene staetkundige wereld zonder groot belang.

Karel was de eerste die de Nederlanden als één volk op het tooneel der europische gebeurtenissen opvoerde (Schiller). Schoon zy slechts een kleiner lid der uitgestrekte bezittingen des magtigen keizers vormden, bleven nochtans onze provinciën den eersten rang in zyn ryk behouden, en hun welvaren, hun bloei, hun roem was en bleef immer het aengelegenste belang des vorsten.

De Nederlanden, onder eenen vorst die door zynen buitengewoonen stand zichzelven in alles tot doel scheen te nemen, hielden oogschynlyk op hun eigen belang in hunne werking tot voorwerp te hebben.

Nochtans door den voorkeur en de ingenomenheid zelve des keizers voor zynen geboortengrond, bekwamen zy meer voordeel dan zy door eigene poogingen alleen zouden konnen bereiken.

Het is daerby echter zeer moeijelyk te onderscheiden, of Karel in zyn veelvuldig en aenhoudend werken en streven, zich slechts door persoonlyke inzigten liet bezielen. Uit al zyn doen straelt nochtans een hoogst belang voor het welzyn onzer provinciën en hare inboorlingen door. Alle zyne geschiedschryvers spreken duidelyk van zyne vooringenomenheid voor Nederland (Robertson, Schiller, Guicciardini), en het was in zyne legerscharen dat hy het meest vertrouwen stelde.

Reeds ten zynen tyde was dit de algemeene denkwyze der inwooneren, en Erasmus, by het vernemen des uitslags van het duitsch kieskollegie, schreef aen Fischer, bisschop van Rochester: ‘welk geluk, en ik hoop dat het niet alleen voor onzen vorst maer voor het gansche land een geluk zal wezen.’

Nimmer liet Karel eene gelegenheid doorgaen die de Nederlanden voordeelig wezen kon; in alle zyne onderhandelingen met vreemde mogendheden kwamen hunne belangen op den eersten rang. By het verdrag van Kamerryk (1529), was een der eerste voorwaerden, dat aen zyne nederlandsche onderdanen, alle de regten op hunne fransche bezittingen zouden gewaerborgd zyn

[p. 175]

(Robertson). Op de aenvraeg der Vlamingen, deed hy Terouanen ten gronde vernietigen, schoon hy er eene voordeelige wapenplaets hadde konnen van maken (Guicciardini, by Kervyn).

In het verdrag te Madrid nam hy op hun verzoek het opperleenregt der fransche koningen over Vlaenderen weg, dit regt, dat den inwooneren altoos hatelyk was geweest in de jurisdictie van het parysche parlement.

Toen Karel nog alleenlyk bezitter der vlaemsche provinciën was, weigerde hy, met zynen grootvader Maximiliaen, Frankryk den oorlog te verklaren, schoon hy er voor hem zekere persoonlyke voordeelen kon uit trekken. Hy weigerde, en waerom? om geene andere reden dan om de vraeg zyner nederduitsche onderdanen, den handel niet te stremmen, intewilligen (Robertson).

Karel koos zyne vertrouwelingen tusschen de Nederlanders; hunne zeden, hunne levenswyze behaegden hem bovenal, en nimmer week hy van dezelven af (Schiller); aen het hof, in het leger, in Spanjen, in Duitschland, overal leefde hy op zyn nederlandsch; hunne tael was die welke hy het meeste liefhad, en welke hy zyne vriendentael noemde.

Het waren byna altoos Nederlanders, die hy aen het hoofd zyner gezantschappen stelde. Willem de la Marck was zyn afgezant in Duitschland by het keizerlyk kieskollegie te Frankfort. Adriaen van Utrecht, zyn leermeester, nadien door des keizers toedoen tot den pauselyken stoel verheven, was zyn plaetsvervanger in Spanjen; twee Nederlanders, La Chau en Amerstorf, waren hem tot medehelpers gegeven; Sauvage werd kanselier van Castiliën; de neef van de Chievres werd tot den aertsbisschoppelyken stoel van Toledo verheven.

Karel de Lannoy was onderkoning te Napels. De Croy was bestuerder onzes vaderlands. Zyne eerste veldheeren waren meest allen Belgen, en het was slechts onder hun bewind dat andere groote krygskundigen de legers aenveerden. Robertson spreekt met veel lof van hunne behendigheid, en het is aen hunne kunde, zegt hy, dat Karel zyne overwinningen te weten had. - De Nederlanders waren grootendeels de helden zyner krygsmagt.

[p. 176]

Tien duizend van hen, onder het bevel des graven van Buren, dwongen de vereenigde duitsche vorsten het beleg by Ingolstadt op te breken, en verlosten den keizer van eenen onvermydelyken ondergang.

De Belgen vochten dapper gedurende de krygstogten in Duitschland in 1546, by Pavia, by Guenegate, enz., en de overwinning bleef den keizer. Hunne vloot maekte deel van de ontzaggelyke zeemagt die hy tegen Tunis voerde. Wel is waer, de Nederlanders, door de belastingen, door het aenwerven voor des keizers benden, droegen heel veel by tot den buitengewoonen uitslag die Karel in alle zyne ondernemingen te beurt viel. Maer daer hy hun landgenoot was, streden zy voor zich zelven, met voor hem te vechten. (de Stassart).

De roem dien de vlaemsche Karel inoogstte, kwam lynregt op zyne Vlamingen neder; naermate zyne grootheid klom, werd hun aenzien in evenredigheid verheven. Glinsterend schitterde zyn luister over den aerdbodem, en zoo als de zon met helderer licht de kusten, waer zy opdaegt, begloort, zoo even straelde op de Nederlanden de roem zyner groote daden met gulleren glans; en onze voorvaders mogten fier zyn een vorst zoo roemryk, zoo vernuftig, in hun midden te hebben zien geboren worden. Het is van onder Karels regering dat byzonder onze krygsroem in de geschiedenis der latere tyden aenvang neemt. De belgische dapperheid en krygskunde verworven den hoogsten trap van roem en eer. Karel zelf was een der eerste oorlogskundigen van zynen tyd; hy geleidde in persoon zyne legers tegen Soliman, tegen Frans I, tegen Mauretius en tegen Tunis. Vele groote veldoversten zyn onder hem gevormd en maken den roem des lands uit; niet alleen onder zyne eigene regering, maer nog strekt zich die keting van groote veldheeren ver in de jongere tyden uit. By alle de gebeurtenissen, in de verschillende europische staten, vindt men Belgen aen het hoofd der legers. Bucquoi, Telli, 't Serclaes, Mercy, Jan van Weerters, schynen vol luister in de dry verschillende tydstippen des dertigjarigen oorlogs, en 't Serclaes alleen werd bekwaem geoordeeld tegen

[p. 177]

den geduchten Gustaef Adolf ten stryde te trekken. De graef van Egmont, de prins van Oranje, de hertog van Aremberg, Mansfeld, Viglius, Granvelle waren des keizers kweekelingen. Hy regelde de eerste onze ruitery in verschillende afdeelingen, voor de verdediging des lands. Karel wapende de ruiters met pieken en schietgeweeren, en zy werden in 't gebruik dezer wapenen zoo behendig afgerigt, dat hun roem in gansch Europa doorklonk (Strada).

Doch in 't midden van 't gewoel der oorlogen, waerin Karel onophoudelyk was gewikkeld, verwaerloosde hy nimmer de innere huishoudelyke regeling der Nederlanden.

Op zyn bevel werden alle de plakkaerten der belgische vorsten, alsmede de keuren en gebruiken der stielen byeen vergaerd en gerangschikt, en uit deze versameling deed hy het belgisch regt opstellen. Karel, opregt van inborst, regtveerdig in zyne handelwyze (Wielant), waekte nauwkeurig op de werking der geregtshoven, en op de uitvoering der vonnissen; nimmer dulde hy onregtveerdigheid, en onderwierp zichzelven, aen de uitspraek van het oppergeregtshof van Mechelen. - De rekenkamer van Ryssel, Brussel en den Haeg ontvingen ook van hem nieuwe en betere inrigtingen. Daer hy nog het onvoldoende van één enkelen staetsraed begreep, werkte hy zeer vroeg om in dezen mangel te voorzien. In 1517 regte hy den geheimen raed op; deze had het opzigt over het geregt en de regeltucht; later stelde hy den staetsraed en dien van 's lands schatten op; de eerste hield zich met de byzonderste zaken der regering bezig, de laetste, welke hem veel wyze inrigtingen verschuldigd was, had het beheer over 's lands penningen.

Karel is de eerste vorst die het pauperismus, dat zich in de XV^e en XVI^e eeuw had opgedaen, tegen ging. Op straf van gevangenis verbood hy het bedelen (Diercxens). Doch, tevens voor de noodhebbenden zorgend, deed hy verscheidene borzen, tusschen de broederschappen en gasthuizen opregten, waervan het opzigt aen het stedelyk bestuer werd overgelaten, en dit is de oorsprong onzer bureelen van weldadigheid (Desmet). Van in het begin

[p. 178]

zyns beheers zag hy dat de overdrevene pracht en weelde, die de Nederlanders ten toon spreidden, nadeelige gevolgen kon met zich sleepen. De zucht tot ryke gewaden had zich onder alle klassen der maetschappy zoo dusdanig ingedrongen dat vele huisgezinnen, door hunne groote verkwistingen, zich ten gronde rigtten. Om hierin te voorzien, deed hy in 1526 zyne wetten tegen de overgroote pracht uitgaen. - Maer de byzonderste bron van Nederlands welvaren in de XVI^e eeuw, de koophandel, was gedurende de regering van Karel, het eerste voorwerp zyner aendacht. Zoo als reeds gezegd is, had hy alle zyne geloofsedikten voor de handelsteden gematigd, om de vryheid, de borstweêr des handels, nimmer te krenken. Het is onder Keizer Karel dat ons vaderland den hoogsten top van welvaert en rykdom besteeg. Door zyne wyze vaderlandlievende schikkingen, had hy de nieuwe wereld onze schatpligtigen gemaekt; onze landen, en Antwerpen in 't byzonder, werden de stapelplaets van de voortbrengselen aller gewesten. Het goud der nieuwe wereld, de kostelyke specerijen der Indiën, in overvloed op onze kusten ontladen, werden daer tegen de voortbrengsels der Nederlanden geruild. Al de schryvers zyn het eens nopens den overgrooten rykdom onzer gewesten onder de regering van Karel. Vyf honderd ryk geladene bodens vaerden dagelyks den Scheldestroom tot voor Antwerpen op; eene tallooze menigte vrachtwagens ontlaedde de schepen van hunnen kostbaren last, dien zy in het binnenland verspreidden en geheel Duitschland door vervoerden. - De schoone ligging van Antwerpen droeg veel by tot dezen voorspoed; maer de byzonderste oorsprong was toch de overgroote invloed des keizers, die dezen invloed tot welzyn des vaderlands deed strekken.

De vlaemsche vlag deed zich op alle de zeeën opmerken, overal werd zy geëerd, en Karels magt had haer alle havens geopend. De nieuwe wereld en de Indiën behoorden den Spaenjaerden, en, schoon Karel de exploitatie dezer gewesten zynen nederlandsche onderdanen niet kon toestaen, had hy het nogtans zoo geschikt dat de Spaenjaerden de voortbrengsels dezer landen byna niet in den Europeschen handel konden brengen, dan door bemiddeling der Nederlandsche handelhuizen (Neny).

[p. 179]

De eerste bragten hunne waren slechts tot in Spanjen, waer zy op nederlandsche vaertuigen werden overgeladen, en zoo op de markt onzes vaderlands ten koop gesteld. Het was eveneens met Portugael, waer Karel veel invloed uitoefende. De twee vorstinnen der zee, in de middeleeuwen, Venetië en Genua, onmagtig tegen den overhellenden invloed des keizers, zonden hunne galleijen naer Antwerpen, om daer ontladen te worden. Onze koopvaerdyschepen doorkruisten in alle rigtingen de middellandsche zee en dreven handel in al de oosterlanden en op de kusten van Afrika. Karel spande al zyne magt in om hen te begunstigen; hy gaf hun op heel de lengte der westerkusten van Afrika den alleenhandel van slaven (Kervyn). Die handel, hoe onmenschelyk hy ons nu voorkome en hy ook inderdaed is, scheen in die tyden min afschuwelyk te zyn, en is voor onze Nederlanden, van het hoogste gewigt geweest, op den handel der amerikaensche koopgoederen; het was in verruiling dier ongelukkige schepselen, bestemd om den vruchtbaren grond der nieuwe wereld te bewerken, dat de Spaenjaerden en Portugezen, den rykdom der nieuwe ontdekte gewesten in onze handen moesten leveren. Nevens dit alles bleven onze gewoone handelsbetrekkingen met Frankryk, Engeland, het Noorden en Duitschland immer aengroeijen. Om dien voorspoedigen loop zoo veel mogelyk te behouden, schreef Karel den handel wyze wetten voor, die later tot voorschrift hebben gediend aen andere handeldryvende volkeren (Neny). Hy regelde de leening op interest; stelde de waerde der munten vast (plakk. b.); handelde over het uitstellen der schulden, over de bankbreuken enz., en in zyn edikt van 1549, toonde hy welk belang hy stelde in ons zeewezen, en in den scheepsbouw; de vischvangst, die rykdom der Nederlanden, was hem ook duerbaer; ieder kent welke eerbetuigenis Karel op het graf van Beukels kwam afleggen.

De kern der schoone kunsten die later de Nederlanden op den eersten trap in de kunstwereld verhieven onder de regering zyner voorgangers geplant, werd onder zyn beheer zorgvuldig

[p. 180]

gekweekt, hy toonde zich immer hunnen vorigen aenmoediger, en, gedurend zyn beheer, bloeiden er vele groote kunstenaers, wier naem tot ons is overgekomen. De schoone letteren aen welke hy zelf op zyne ledige uren zich toewydde, vonden in hem, in zyne moei en in zyne zuster, milde beschermers. Onder meest alle opzigten heeft ons vaderland onder het beheer van Karel het toppunt van grootheid bestegen. De nationale geest, het gevoel van eigenweerdigheid en volksgrootheid hebben zich onder hem grootelyks ontwikkeld; door zynen invloed en zyne bescherming, hebben zich vele groote mannen onzes vaderlands eenen onsterfelyken roem verworven, en byzonder in kryg- en staetkunde; zyn beheer is eene kweekschool geweest, die in de volgende tyden vele befaemde mannen in deze vakken heeft voortgebragt; de belgische krygsmagt werd hoog geschat en alom gezocht. Kunsten en letteren, alhoewel zy eerst ouder de vreedzame regering zyner kleindochter Isabella, in vollen luister bloeiden, hebben zyne groote aenmoediging en milde bescherming veel te weten.

Het stoffelyke welzyn onzer landen is nooit hooger gestegen dan onder Karels beheer, en schoon onze vryheden eenigszins onder hem geleden hebben, en dat zyn voorbeeld van min of meer willekeurig beheer eenen nadeeligen invloed gehad heeft in de volgende regering, is dit in zyne handen toch min schadelyk geweest voor ons land, waervan hy de grootheid en bloei het meest bedoelde en met voor zich zelven te werken, werkte hy voor het vaderland.