|
| |
| |
| |
Auxilium suis deus. Verhael uit de Antwerpsche geschiedenis door Lambert van Ryswyck.
I.
Wees niet verbaesd van deze spreuk latyn,
Gy vlaemschgezinde wie gy ook mogt zyn;
Het is niet om den grooten man te spelen;
Want wilde ik u vervelen,
Schreef 'k liever fransch, schoon ik het niet ten beste kan.
Maer vraegt ge my, wat wilt ge dan
Toch met die spreuk? - Welnu, dat ging ik u verhalen
En wie zoo goed was my dezelve te vertalen
En wat ze verder nog beduidt -
Want ik beken het u regtuit,
Ik kon geen woord ervan verstaen -
't Gebeurde dan dat ik, op zekren keer,
Uit wandlen ging, want 't was een weêr
Om niet in huis te blyven;
En toch ik zocht naer een sujekt
En 'k heb er waerlyk een ontdekt,
Dat 'k daedlyk ging beschryven.
| |
| |
Ik stapte dan al mymrend voort,
Toldat ik aen de Kipdorppoort
Ras door een aental vigilanten,
Dat aengereden kwam van alle kanten,
In myne wandling werd gestoord
En my verpligtte wat op zy te treden
Om gansch in veiligheid te staen;
Want wie toch wordt geerne overreden
Met al zyn zondagsdingen aen?
't Was door dit toeval dan dat ik voor 't eerst ontdekte,
Dat een latynsche spreuk voor uithangberd verstrekte
Aen Kipdorppoort, en 'k dacht terstond,
Dat 's weêr een slimme vond,
Dat mag de Vlaming weêr niet weten
Wat dat beteekent, of welligt
Is 't maer de naem van die haer heeft gesticht.
Opdat het nakroost nooit hem zou vergeten.
Ik waer misschien in dat gedacht
Gebleven, zoo niet onverwacht
Een oude vriend my daer zag staen. -
He, zeg, wat vangt ge nu weêr aen
Op zulken schoonen zomerdag? -
Riep hy my toe, eer ik hem zag -
Bewondert gy ons Kipdorppoort?
Of heeft haer opschrift u gestoord
Omdat het weêr geen vlaemsch en is? -
Geraden! - zei ik hem - gewis
Dat springt my zeker tegen 't hoofd,
Dat men hier steeds het volk berooft
Van 't geen 't byzonderlyk moest weten.
Op ieder openbaer gesticht
Of eerezuil hier opgerigt,
Heeft men de tael des volks versmeten
Voor 't modefransch of voor 't latyn;
Hy die niet deed zyn zeven scholen,
| |
| |
Moet in zyn eigen land verdolen
Of voor het minst er vreemdling zyn. -
Ik weet het wel - hernam myn vrind -
Dat, als men op dat punt begint,
Gy ras te peerd zyt; maer om 't even,
Gy hebt gelyk, doch blyft ge daer nu eeuwig staen?
We wandlen naer den Robinet
Daer zal ik u den uitleg geven,
Wat dat die spreuk bediedt, waerom ze er staet geschreven,
Ik liet my van myn vriend gezeggen
En 't geen hy my wist uit te leggen,
Dat gaf my stof tot dit verhael.
| |
II.
Ofschoon, na Alva's wreed beheer,
Bleef toch onze oude reuzenstad
Wel had men Schaldis fiere maegd
Heur grootsten schat ontroofd;
Maer deugd en vryheid bleef haer by
En bood der snoode dwinglandy
Nog zegepralend 't hoofd.
Maer vreezend zag der Staten Raed
Den woesten stroom des bergs gelyk,
In dolle vaert, ons vlaemsche ryk
| |
| |
En dat men zonder bondgenoot,
Van onder de barbaersche klauw
Des Kastiljaens nooit trekken zou,
Vertrouwend bood men 's lands beheer
Die, zoo het scheen, door raed en daed,
Het vlaemsche vollek en den Staet
Hy zou ons als een vader zyn -
Zoo zwoer hy op zyn woord -
En, met zyn magtgen legerdrom,
Den wreeden Kastiljaen alom
Verdryven, naer 't behoort.
Nu juichte weêr het neêrlandsch kroost,
Maer ach! een afgemarteld volk
En op den boord van 's afgronds kolk
Stelt men zoo ligt te vreê.
Des hertogs intreê werd gevierd
Met bly en woest geschal,
En markt en straet was opgetooid
Met alles wat ons zinnen boeit,
De zinnebeeldige ommegang
Toog feestryk door de stad,
Verzeld van 't spelend klokgeluid;
De schalksche walvisch reed vooruit
En spoot de menschen nat.
| |
| |
Des avonds was de stad verlicht,
Het vuerwerk schoot door damp en wolk,
Viel grillig neêr op 't juichend volk
Doch eindlyk kwam de zwarte nacht
En hing haer looden kleed,
Als domper over vuer en licht;
En ieder sloot zyn wooning digt,
Beducht voor ramp noch leed.
Rust uit, slaep zacht, o Antwerps kroost;
Want morgen reeds misschien
Berouwt gy uw ligtzinge daed,
Het opperheerschap van den staet
Een Franschman aen te biên.
| |
III.
De hertog betrok een der prachtige abtdyen
Die Antwerpen sierden in vroegere tyên;
Zy prykte aen de Schelde waer 't wapenhuis staet.
De woonplaets van pater, van abt en prelaet
Zag m'eensklaps, naer Alençons lust en begeeren,
In 't wulpsch verblyf van de Franschen verkeeren.
Men braste en men tierde er in refter en pand,
Als had men het klooster met duivels bemand.
Zyn ruiters en knechten doorkruisten de wyken,
Beschimpten de burgers en plaegden de ryken
En slempten en zwierden in wynhuis en kroeg;
En als 't magistraet aen den hertog dan kloeg
Waerom zyne heeren, en ridders, en knechten
Geen eerbied bewezen aen zeden en regten?
| |
| |
Waerom dat hy strafloos dat kwaed liet begaen?
Antwoordde hy bitzig: - wat gaet u dat aen?
Gy hebt my tot redding als heerscher gehuldigd:
Aen my is het volk zynen eerbied verschuldigd;
Of meent ge dat 'k Frankryk in eens zoo verliet.
Om hier in dit land, gelyk gy het gebiedt,
Myn dagen te slyten en hertog te spelen?
Hoe langer, hoe schooner, dat gaet my vervelen!
Dat spreekt van zyn vryheid, van regten en wet,
Voor dat ik er nauwlyks den voet heb gezet.
Ik zal dat gespuis hier wat anders gaen leeren:
Ik wil en ik zal op zyn fransch hier regeren,
En staet dat den rade of den volke niet aen,
Dan legt er uw hoofd by - daer meê is 't gedaen. -
Eenieder begreep tot zyn leed en bezwaring,
Met 't land aen den listigen vreemde in bewaring
Te geven, wat kwaed men eilaes! had gesticht;
Maer thans was 't te laet, want men zag zich verpligt
Of 't lustte ofte niet, naer hun pypen te dansen
En daeglyks de trotszieke en hongrige Franschen
Met spaerpot en keuken ten dienste te staen;
Beheerscht in een tael die men niet kon verstaen,
Bespot, onderdrukt, gelyk slaven te leven
Was al wat het volk tot zyn loon werd gegeven,
En God weet wat hun in de toekomst nog wacht!
Ja, ja - morde een burger - ik heb het gedacht,
Men moest ook de Franschen ter hulpe gaen roepen
En 't geld van de stad aen paleren versnoepen
Om zoo nog te stroopen het laetst wat ons bleef! -
't Is waer - zei een ander zoo waer als ik leef,
Thans gaet het nog slechter dan onder de Spaenschen:
Men gaet ons verfranschen in plaets van vervlaemschen.
| |
| |
Is dat nu dat volk waer men ons zoo van sprak?
Ik wou dat de laetste zyn ribben verbrak.
't Zyn laffe verwyfden, 't zyn zeedlooze jonkers,
En vrouwenverleiders en modesche pronkers. -
Dat is nog niet al - zei een schrandere smid -
Maer 't geen dat er achter de schenen nog zit,
Daer zou ik uiet graeg eenen borg voor stellen.
Men kwam my vandaeg nog voor waerheid vertellen,
Dat Alençons leger nog daeglyks vergroot
En dat hy, als zich de gelegenheid bood,
In plaets van den Spanjaerd het land uit te jagen,
Een staetsaenslag op onze stad zoude wagen.
Maer, by mynen aembeeld! dat zal niet geschiên!
Wy hebben den steert van den duivel gezien.
Nu zal hy zoo ras niet ons klauwen ontsnappen
En ons, als de Spanjaerd, tot bloedens vertrappen;
Want gaet hy beginnen met list of geweld,
Dan maekt men hem burger in 't diepste der Scheld! -
Zoo morde het volk en niet buiten reden;
Want nauwlyks was 't eenige dagen geleden
Of Alençon had aen de Staten verkond
Dien dag nog zyn leger, dat zich toen bevond
Ten zuiden der wallen, revue te passeren.
Diensvolgens gebood hy zyn knapen en heeren
En al die zich binnen de stad had gevest,
Krygveêrdig zyn stoet buiten Kipdorppoortvest
Te volgen en 's nachts geene ketens te spannen,
Geen licht meer te ontsteken, de vrees te verbannen,
Daer gansch zyn gevolg de stad nu verliet.
Ja, ja, - dacht het vollek - maer dit is ook niet
Om vorschen te slaen of om grachten te springen;
Hy zoekt ons door listen ons vryheid te ontvringen
En 't net in te krygen; maer dat hy zich wacht!
Wy houden een oog in het zeil dezen nacht.
| |
| |
| |
IV.
De zon daelde in 't westen en 's hertogs soldaten
Vertrokken blymoedig langs markten en straten,
Ten kryg uitgedoscht, naer de prachtige abtdy.
Een weinig daerna toog in kostbre livrei
De hertog, omringd van zyn kruipende vleijers
En heel zyne menigte volleksverleijers,
De stad door, in optogt naer Kipdorreppoort;
Doch nergens en werd er een hoera gehoord;
Maer wrelig en koud zag men ieder de straten,
Waer Alençon doortrok, met opzet verlaten,
Totdat hy zich buiten de wallen bevond.
De liefdryke maen kwam te voorschyn, en zond
Heur stralen om straten en steeg te verlichten
Als wilde ze 't lydende vollek berigten
Dat ieder dien nacht op zyn hoede moest zyn.
In eens geeft de hertog zyn leger het sein,
Gewapenderhand onze vest te overvallen.
De noodkreet der wachten aen poorten en wallen,
Verspreidt als de bliksem 't verraed door de stad,
En, alsof een ieder 't bewustzyn reeds had
Van 't aeklig tooneel dat zich eensklaps vertoonde,
Zag men elke deur, waer een sterveling woonde,
Als met eenen tooverslag opengerukt.
Te wapen! ten stryd! eer de vyand gelukt
Zoo klonk het in 't ronde
Uit iederen mond tegen vriend en gebuer -
De vyand boort alles ten gronde,
Te wapen! ter redding van haerdsteê en land.
| |
| |
Dit al werd gemengd met 't geroffel der trommen
Het stormen der klokken, 't geschreeuw van de drommen
Die bruischend, als woedend orkaen,
't Verraderlyk leger des hertogs weêrstaen.
De kreten der menigte klommen
Te saem tot een aeklig akkoord
Dat waerlyk de stad aen een het doet gelyken
En, dondrend uit straten en wyken,
't Was uit met de twisten
Vereend tegen Alençon op:
Hier werd door de smeden, de franschen hun adel
Met haken en tangen gerukt uit den zadel;
Daer ylden de slagters, zoo snel als een pyl,
En kapten en korven op peerd en soldaten
Alsof er geen knoken of ribben in zaten.
Présent! - riep een bakker en stoof uit zyn kelder
En sloeg met zyn broodpael terstond
Voor harnas zyn hemdrok, voor wapen zyn pael,
| |
| |
En deelde heet brood en mastellen in 't rond.
Ginds zag men de visschers met angels en dreggen
't Verraderlyk leger den doortogt ontzeggen.
Ter neêr met gevaerlyk gedruis.
Daer regent het potten en pannen van boven,
In kletterende stortvlaeg op helm en op hoed,
Met schroot en met kogelen vieren
Er was op geen redding te hopen;
Want al wie naer wallen of poort henen slopen
Thans had het de hertog voorzigtig geacht
Een boogscheut of twee van de stad af te wyken;
Maer als hy zyn volk af de wallen zag stryken,
Riep hy zegevierend zyn lyfwachten toe:
En avant, mes braves, la ville est à nous! -
| |
| |
Riep, onder 't hygen en 't zuchten
Een, die door mirakel 't gevaer mogt ontvlugten,
En schier over dood voor hem neêr viel van schrik.
De hertog zag dan met een angstigen blik
Dat waerlyk zyn eigen soldaten
Den zege aen het vrekende volk moesten laten
En 't met gansch zyn leger byna was gedaen.
Hy is, als de vos zonder steert, in ons streken
Gelukkig de vrake des volks nog ontweken.
Dit was nu het loon van zyn eerloos bestaen!
De Raed van de stad wou tot eeuwig herdenken,
't Geheugen dier daed aen het nageslacht schenken
En schreef in een jaerschrift een lofzang tot God,
Als eeuwgen beschermer der volkeren lot.
Op Kipdorreppoort, kan men 't heden nog lezen;
Doch of men 't begrype, daer is voor te vreezen,
Ten minste voor hen die 't latyn niet verstaen,
Als ik ben gevaren. Om korter te gaen
Zal ik er u hier de vertaling van geven;
Dat God steeds ter hulp zynen volkeren is.
|
|
Auteursrechtvrij