|
| |
| |
| |
Het slot Helstein.
Verhael uit de Middeleeuwen.
Dichtstuk door C.J. Hansen.
I.
Daer, waer in 't schoon Nassouw' de Lahn, in zwierge bogten.
Haer slingerbed door wei en velden heeft gevlochten
En, nedrig nu, dan grootsch, haer breede golven leidt;
Waer duizend beekjes door de bloemenzoden stoeijen
En met hun kabblend nat om stryd dien hof besproeijen,
Daer heerschte Woestheid eens in oppermogendheid.
En op de blauwe spits van gindsche reuzenbergen
Die stout den hemel tergen,
Verhief zich vroegertyds zoo menig slotgesteent
Als thans het glurend oog nog, op de zelfde kruinen,
De door de zon bestraelde puinen,
Als zoo veel paerlen vuers, daer te onderscheiden meent.
| |
| |
Verkleede naektheid! - Ja laet vry de zon u smukken
Met gouden tint - ze zett' verjongden glans u by,
Vergaet die niet met haer? o Gy bewondringstukken,
Gy stout geschiednisblad van magt en dwinglandy,
Waer is uw grootheid thans, uw magt, uw heerschappy?
Of heeft de zelfde wet, die de aerde neêr doet bukken,
Gekromd in 't yzren juk, uw regten ook herkend?
Nogtans kan soms een trek naer iets verhevens zweven:
Er staet een tooverwoord, in stael en erts geschreven,
Dat op uw voorhoofd eerbied ent.
o Ja, er ligt iets groots in deze wonderpuinen,
Waer storm en eeuwen zelv' de grootheid van bazuinen,
Waer nydig wel de Tyd zyn' klauw heeft ingeprent;
Doch niets vermogt hun ondergang te knagen.
Dit schouwspel is zoo nieuw, zoo eenig, zoo verdacht!
Maer op het eenzaem uer, wanneer de stille nacht
Om 't aerderyk haer sluijer heeft geslagen;
Wanneer de stille maen haer bleek en trillend licht
Door 't dunne wolkenfloers laet dansen,
En gindschen rotsenbouw der schemering ontligt;
Wen schrale wind verflarde wolkjes voor zich zweept,
En als de bange stem van 't zwaer bedrukt geweten
Zoo droef de lucht doorkermt en langs de puinen dweept,
o Dan - zeg, gy die roekloos u hier hebt vermeten,
Wiens opgewonden geest u doolziek tot hier spoort,
Voelt gy u niet ontroerd, onwillig bang, veroverd
Van angst, met elken stap, die u wat nader toovert?
En zoo 't den mensch betaemt, den sterveling behoort
De wondren van Natuer te peilen,
Treed nader, nader by, voelt ge u den moed niet feilen?
Gy zyt op 't grondgebied der Algeheimenis.
Voelt gy u niet ontsteld? - Hier heeft een hooger wezen,
| |
| |
Sints jaer en eeuwen lang, zyn zetel uitgelezen.
Die fluistertael... dit weêmlen door de duisternis,
En.... doch gy beeft? o Van uw half bestorven lippen
Moet wis een woord, een veelbeteeknend woord ontglippen....
Maer stil, verwyder u, eer u nog de invloed treft
Der Godheid die hier troont, wier byzyn gy beseft.
Gy beeft, - o spot niet met uw ligt ontwaekt gevoelen....
Neen, spot niet, 't zou uw zweet niet koelen
Dat langs uw slapen trilt,
Als u een huivering doorrilt,
En, als een traen langs uwe wang wil rollen,
Bedwing hem niet, want wien zou 't bloed van angst niet stollen
Die, oppervlakkig slechts, de gruwlen overweegt
In ieder slotgesteente afzonderlyk gepleegd,
En wier verzameling van schrik en wanbedryven
Ons, door de dichterharp, ten allen tyd ontdekt
Op het geschiednisboek, een tydperk schetsen blyven
Dat brand en moord voor eeuwig vlekt?
Doch 't is op berg noch rots, noch schouwpunt hoe verheven
Dat myn geporde geest, naer wilkeur, om zal zweven;
't Is dáér, niet slechts, dat tyd voor grootheid zwicht.
Er is eene andre plek die voor het oog vergeten,
Verscholen ligt beneên het vloeibaer zeekristal,
Die t' allen kant is ingemeten
Door eene zware rotsenketen,
Hier is geen zuidewind die langs ons henen fluistert,
En met zyn zoet gevlei een bloeme houdt gekluisterd,
En met zyn adem door haer lokjes stoeit en speelt,
Of schertsend met haer klagten,
Naer 't voorwerp van haer trachten
Een amberzuchtje ontsteelt;
Geen murmelende beek waer liefde zich in spiegelt,
En waer de zonnestrael, op gulden golfjes wiegelt;
| |
| |
En op het plegtig avonduer,
Geen ritslend blad om 't oor te strelen;
- Geen hemelzang van duizend kelen
By 't eerst ontwaken der natuer.
Natuer! Hier kan dit woord niet meer nature heeten,
Hier is natuer de dood en de akelige nacht;
Natuer, in gaven mild, heeft wis dit oord vergeten;
Doch neen!.... zy heeft het slechts herdacht
Om niets dan uitschot voorttebrengen:
t' Zyn struiken vreemd van aerd,
Door toeval slechts byeen geschaerd
En die het veil tot hagen sluit;
't Zyn yselyke wangedrochten
Die in den stryd elkaer te omstrenglen zochten -
't Geheel maekt slechts een monsterwassing uit.
- Een akelige rust blyft hier gedurig spooken;
De kalmte van dit graf wordt zelden afgebroken
Dan door een waterval, die van de hooge rots
Ten afgrond nederplotst, met oorendul gebots.
Of door een nachtuil, die zyn jammerklagt laet hooren,
Een vledermuize, die de diepe rust komt stooren
Al scharlend op haer schermend vlerkgewrocht -
Als waerde gasten dezer hellekrocht.
De zonne zelve waegt het niet
Van deze rotsen te overschryden.
Zoo dat hier duisternis haer regt nooit zag ontwyden,
En wen een stoute strael door 't digte loofwerk piept,
Dan is het slechts om sneller weg te schrikken
En in een modderpoel of afgrond neêrteblikken,
Waerin zich al met 't menschelyk begrip verdiept.
| |
| |
- Doch op het heimlyk uer, waerop men vreest te denken,
Dat 't bladgeritsel wordt verdacht
Als 't fluistren van een geest, die ons schynt toetewenken;
Doch op het uer van middernacht
Dan hoort men fluks een droef en dof gedommel
Gelyk den roffelslag van een befloersde trommel.....
Een bliksemschicht doorschiet de digt bladeren.
- Het is voorby, wil naderen:
't Is alles stil, 't is doodlyk stil.....
Als, op het onverwachts, een kreet het oor komt treffen,
Een schreeuw, een yselyke gil:
Als zou de gansche hel haer stem verheffen
Te samensmelten in één koor!
Doch welke sterling drong ooit door,
Om 't vreeselyk geheim, den sluijer wegterukken?
Een vloek, een eeuwge vloek moet op die streken drukken;
Want velen reeds, door zwerverszucht verteerd,
En dweeplust ingemompeld,
Zyn ingegaen - doch geen is ooit weêrom gekeerd;
Zy bleven in het graf gedompeld,
Waerin hunne onberaedzaemheid
Dit is het oord, dat onverheeld geheim mogt huwen,
Het oord, dat mensch, natuer, en dieren schuwen,
Het oord in eeuwigheid vervloekt.
De landman die vermoeid en afgemat van 't ploegen
Reeds in 't verschiet, naer 't nedrig stulpje zoekt,
Waer stille vrede huist, en onvermengd genoegen
Zyn ziel doordringt met een gevoel zoo vroom en kuisch,
Trekt schuw voorby dit hol - hy voelt zyn moed verslappen,
Hy dubt, hy dwaelt, verdubbelt zyne stappen,
Hy bidt.... en slaet een kruis.
| |
| |
En alsdan aen den haerd, by gade en kroost getreden
Een reizer kloppen komt, verdwaeld op zyne schreden
En deel neemt aen het vruchtbaer mael,
Dan kan de goede man, zyn vreugde niet bedwingen
En op des vreemdlings vraeg, die de oorzaek wil doordringen
Begint hy 't volgende verhael.
| |
II.
Het regt der leenbaerheid, door stael en vuer gestaefd,
Hield nog in Duitschland stand. Op zyne vruchtbre velden
Die, door de lans beploegd en 't schuldloos bloed gelaefd,
Zoo menigmael tot graf aen vrome vryheidshelden
Verstrekten - woedde nog 't gedommel van den stryd,
Van vuige rooverszucht, met vryheid van dien tyd.
Zyn kroost, zyn jeugdig kroost, der twist ten prooi gegeven
En door een helschen drift nog verder voortgedreven,
Bragt zyne rust steeds diepre wonden toe.
En ridders, zonder eer, die deugd noch pligt ontzagen,
Verhit op brand en moord en schandlyk burenplagen,
Herhaelden 't plunderspel en werden 't nimmer moê.
Daer, waer nog deugd verschool, was 't achter dikke muren.
Hy moest, die deugd bezat, zyn lot getroost verduren,
Verscholen in zyn eenzaem slot.
Gelukkig als hy nog, ondanks die gruweltyden
Zyn have, land en goed voor roovers kon bevryden,
Of nam hy, yvervol, het kruiskleed en den degen,
En kon zyn moedig hart of godsvrucht hem bewegen
Dat hy zyn gade en kroost bevelen moest aen God,
Wanhopig zag hy dan nog eenmael rond zich henen
En aen zyn waekzaem oog was niets verschenen,
Dat hem niet eenig stof tot overdenking gaf;
En reed hy verder voort, hy werd met schrik bevangen,
En bigglend rolde een traen langs zyn verbleekte wangen,
Terwyl zyn brieschend paerd daerheen vloog op een draf.
| |
| |
| |
III.
Zeg is er van al die bekoorlyke streken,
Gekoeld door zefiertjes, door beekjes beweend,
Wel immer een plekjen op aerde gebleken
Waer luister met liefde zich nader vereent?
Waer vruchten en bloemen zich nader ontvouwen
Dan in het bekoorlyke landschap Nassouwen?
Dat ooit tot het Eden zich nader ontstal,
Dan wel het door rotsen beveiligde dal,
Waer 't Helsteiner burgslot zoo fraei is gelegen?
Wat streelends is hier al niet nedergezegen,
Dat dartlend op 't weelderig bloementapeet,
Tot zulke gezegende pracht zich vermeet!
- Doch noodlot! - waer regten en zeden
Om 't schandelykst worden vertreden,
Waer wetten ontworteld zyn, deugden ontsticht,
De fakkel der boosheid den geest nog verlicht,
En wreedheid en roofzucht nog steeds blyven pruilen
Waer domheid of slaefschheid voor zwicht
Daer kan geene vryheid meer schuilen!
Verneem ook, dat Aelbrecht getrouw aen zyn driften
De plaeg is van kloosters en stiften;
Want roof is zyn eenig bejag;
Geen koopman die veilig voorbytrekken mag;
Hy zoekt, met een schandelyk tolregt te vergen,
Diens toestand, als 't ware met regt te verergen,
En wee dan dengenen die tegenstand biedt!
En was dan den reizer ook alles ontnomen,
Dan mogt hy met reden van zaligheid droomen
Als men hem het leven wel afsmeeken liet.
| |
| |
Ziet, thans gaet de zon aen de kimmen versterven
En reeds is dat rossige straeltje verstrooid,
Dat 't bevende en plegtige vaerwel komt werven
Aen 't aerderyk door zynen luister getooid:
Zoo droef komt die schemer de schepping ontmoeten
Alsof hy nadezen haer nimmer moest groeten,
Zoo zacht en weemoedig versterft hy op 't blad
Door treuriger tinte nog nimmer bespat.
De stemme des nachtgeests klinkt banger en banger
Als gaet het heelal van geheimenis zwanger;
Doch ust! wat beteekent dat wapengedruis,
En paerdengehinnik en trappelgeruis?
Waertoe zyn die ridders in 't harnas gekluisterd?
Wie hy die daervoren een schildjonker fluistert
Van keizer.... en bruidegom.... valstrik en bosch?
Hy wenkt: en de dienaer snelt heên op zyn ros.
Hoe bleek zyn zyn wangen, hoe stroomt hem het zweet
Met tranen van woede tot droppels gekneed!
Zyn hoofd op zyn borst is gebogen en vry;
Hoe hangen zyne armen ontzield aen zyn zy?
Op eens kan hy zelfs zyne vuist niet bedwingen,
Die krampachtig 't stael uit de scheede gaet wringen
En 't dreigend en schermend verheft.
Ziet aen! hoe verwilderd zyn oogslag u treft;
Zyn tronie verkrimpt tot verstikkende woede,
Van wraekzucht die wanhoop bevroedde;
Een angstvolle rilling doorloopt zyn gebeent;
Hoe trachten zyn tanden, door 't knersen vereend,
Vertwyflend den toon te versmooren
Die spytig, in weêrwil, de lucht komt doorbooren
En voorzingt: ‘Hy leeft!’
‘Hy leeft’ zegt de ridderstoet die hem omgeeft,
‘Hy leeft’ huilt het woud, en de wraekgeest die lachtte,
‘Hy leeft’ herhaelt d'echo die rollend hem wachtte,
En alles herhaelt voor het laetste: ‘Hy leeft.’
| |
| |
En bang gaet zyn schuinsblik het boschje doorpylen,
Waer 't blaedje nog trilt onder 't galmen van 't woord,
Rampzalige drift, die in weêrwil ons spoort
In de armen des noodlots al vlugtende te ylen!
Hy zoekt en hy huivert voor af voor de pook
Eens vyands die nydig zyn wraekstem mogt gissen,
Hy vorscht en hy siddert meteen voor het spook
Wiens blik hy nog angstiger op tracht te visschen,
En.... is het dat waerlyk een spook voor hem ryst,
Dat grimmig en dreigend op gruwelen wyst,
Hy ziet... verbleekt.... aerzelt.... grypt bevend den horen
En 't rollende ‘voorwaerts’ vliegt davrend hem voren.
| |
IV.
't Is niet 's afgronds holle kaken
Die verradersch openkraken
Onder elken vreemden stap,
Die bereids den aerdkluit zwelgen
En het laetste spoor verdelgen
Van den laetsten paerdentrap;
't Is geen stroom uit de ingewanden
Van een rotsenkloof gebraekt,
Die ontslagen van zyn banden
Bruisend en vernielend naekt;
't Is geen donder die vervaerlyk door de luchten tiert en loeit;
't Is geen wolk van onweêr zwanger vreeselyk tot storm gebroeid;
En geen vuerstrael snydt den hemel
Vlug in duizend hoeken door,
Want 't is stil en 't minst gewemel
Smelt welluidend in het oor;
't Is geen schim het graf ontmeesterd,
Door zyn wraekgeroep begeesterd
| |
| |
Dat hem in de styve beugels
't Is geen echo op wiens vleugels
't Nauw ontsnapte woord ‘Hy leeft’
Drymael door de luchten beeft....
't Is een vrouw, zoo naekt en weerloos; flarden hangen om haer heên
Mengen zich in bonte vakken, om hare oude zwakke leên,
Slechts hare oogen schieten vlammen, vliegen razend in het rond,
Blyven op den ruiter staren, die te veel dien blik verstond.
Doch wie heeft in dezen ridder, door de vrees op vlugt gewend,
Aelbrecht, heer van deze streken, voogd van Helstein, wel herkend?
Hy, omgeven van zyn knapen, in het harnas zwaer gekneld,
Werd nu als een eend zoo schichtig en nog spoediger ontsteld.
Hoe, die woestaerd die te voren voor geen tiger beven zou,
Schrikte voor het vlammend dreigen van den oogslag eener vrouw?
En die vrouw, wie ze ook moog wezen, die hem alle rust ontzegt,
Zoo hardnekkig aen zyn stappen als een razerny gehecht -
Met een blik kon hy haer staken in heur trotschen euvelmoed
Slechts een wenk in haest gegeven en zy lag voor zynen voet -
Ja, een woord slechts waer haer dood;
Doch zyn geest mogt denken, woelen,
Alles week voor één gevoelen
Die de vrees in vlugt besloot.
Of de wraek van vele schimmen
Uit het graf hem vóór kwam grimmen
In haer oog, zyn moed ten spot,
Hy, die d'omtrek kon weêrstreven
Stond hier voor een vrouw te beven
Op den erfgrond van zyn slot.
Zaegt ge hoe ze nog daer even dreigende zyn gift verstiet?
Hoe zy hem al sluipend volgde toen hy 't zware slot verliet?
Toen hy 't boschje naekte
Waer dat beider oog op waekte?
| |
| |
Zy verstak zich achter 't boschjen-doch toen hy nog gansch ontroerd,
Over 't wraekwoord van zyn lippen als door hooger hand ontvoerd,
Angstig naer de hage gluerde, en weêr haer voor zich zag staen,
o Toen was de het voorzeker van haer kinderen ontdaen,
o Toen braekte zy heur galle by den onverzoenbren haet -
Hy van angst en woede dronken, zy den glimlach op 't gelaet.
En - wie kan dien lach beschryven?
Neen! een duivelslach alleen
By eens doemlings knersgeween
Die terugblikt in 't voorheen,
Zou misschien niet achterblyven;
Hy verbleekte, doch met reden, voor dien yselyken lach
En 't verwondert ons niet langer, dat men hem ontvlugten zag.
| |
V.
Intusschen zonk de zon vermoeid van zegeningen,
Onmagtig en bedroefd uit de onbeperkte kringen,
Waerin heur de aerd niet langer kluistren mogt,
Om in den sombren schoot des vorsten aller meeren
Die lokken gloeijend gouds te domplen in die neêren,
Door 's ondiers oog alleen bezocht.
En als een droom verzwonden dag en liefdezuchten
En dwerg en geest en spook, bevryd van wat zy duchten,
Betrekken reeds de wacht,
Een doffe vale kleur, die ras tot duister keerde,
Een schrael en droef geblaes, dat in gekerm verteerde,
Het alles roept: 't wordt nacht.
En zachtjes klieft de maen het grauwe wolkenpak
Waerachter zy verscholen stak,
Doch schichtig piept en loert het vonklend sterrenkopje
Als 't schittrendst regendropje
| |
| |
Nog ooit aen Iris kroon ontsnapt,
Van achter 't zilverreine wolkje
Dat hun geheim, als schertsend hemeltolkje
Der Nachtvorstin, in godentael verklapt.
Zy neemt hun wenschen aen, en op de naekte muren
Die tuigen van het slot, dat zich den blik ontrekt,
Daer wenkt zy hen - daer komen zy die lonkjes panden
Tot reiner vreugd nog nooit gewekt.
Doch stil... hoor ik daer niets dat naer een klaegstem zweemde
Of is 't de wind, die treurig door de harpsnaer teemde
Waervan geen harper meer bestaet?
Zag ik ginds voor dit gat, geen doffe schaduw zweven
Waer slaverny in yzren staven staet geschreven?
Of is 't een vledermuis die uitvliegt op verraed.
Doch daer! langs genen muer, o wee een sluipend wezen....
| |
| |
Het nadert... ziet! Het komt... wie mag..? Een mensch, een vrouw...
Een vrouw, thans is my half de sluijer opgerezen!
Weg schyn, weg glans, waerin ik my berusten zou!
Zoo is 't dan werklyk waer? Zoo is myn troostwoord logen?
Zoo was die doffe schim, voor gindsch begrendeld gat
Een offer meer der wraek tot 's menschdoms schand geplogen
Dat menschdom, eeuwen lang, door slyk en bloed bespat?
Zoo steeg dit naer geluid uit menschelyke longen?
Zoo was die nare zucht, eens menschen borst ontwrongen,
Die zucht, die gy welligt tot klagen overdryft?
Onnoozlen, hebt gy dan den saêmhang niet begrepen?
Zegt, is 't dan de eerste mael, dat u het avonddweepen,
Een toon vermeldt, die uw gevoelig hart verstyft?
Doch gy, zeg, vrouw, zeg, onbekende,
Wat dryfveêr u toch herwaerts wendde?
Zeg wie zyt gy? Wie gy, die roekloos, onberaden
Op 't raedseluer, tot hier u dwalen liet,
Daer zelfs de boom u kan verraden
Waerhenen gy al rustend vliedt!
Gy zwygt, en wendt nog eens uw blikken naer den toren
Van 't slot dat somber vóór u muit -
Wat treffends houdt zich daer verscholen
Waerop uw blik al vonklend duidt?
Hoort gy die paerdenstappen?
Vlugt! red u wen nog vlugten baet!
Vlugt! want de graef mogt u betrappen
En dan, o jammer! waer 't te laet.
Zy blyft; en ziet, die trek van onberustend hopen,
Waervan het oog den zin besloten hield,
Is in een trek van zegeviering saêm gekropen
| |
| |
Een trek van haet, die elken hinderpael vernielt.
'T is of by dit geluid, waer voor ik heimlyk beefde,
In haer 't verdoofde vuer tot wederstand herleefde.
Zy neemt een houding aen, het heerschen voorbereid,
En met een starren blik, door hare hand geleid,
Haer diep geplooid gelaet, trekt jammerlyk te zaêm,
Haer lippen trillen voort, door 't beven van heur aêm,
En laten deze woorden dof ontvallen:
‘Ah! Aelbrecht! 'k heb een tweede mael uw prooi onttrokken
Wier schuilplaets u een dienaer wees,
Die op zyn stervensuer beproefde uw hart te schokken
Opdat ge uw daed vergoeden zoudt aen de arme wees!
Gy dacht met uwen valstrik, zelfs zyn spoor verloren;
Gy riept in wanhoop uit: “Hy leeft!”
Hy leeft, gewis, hy leeft, doch niet in gindschen toren,
Uw trotsche plannen kwam een zwakke vrouw verstooren -
Laet ik met hoogmood dan die paerdenstappen hooren!
Zy hun myn wraek en vloek verkleefd
Voor leed dat gy bedreeft.
Wee, trotsche toren, u, wee u, gy stoute wanden,
Gy slot in 't helder manelicht,
En, sombre kerkers, u, wee u gy doemnis panden,
Voor 't lot, het yslyk lot, dat u beschoren ligt.
Niet lang meer blyft gy hoonend pruilen
Door tyd of kommer ongestoord:
De wraekgeest zal uw glans in asch en puinen ruilen -
Geen mensch, geen ander dier, zal in uw holen schuilen
Dan nu en dan een uil, die, krassende op uw zuilen,
U vloeken zal naer 't tooverwoord -
Gy hebt myn leed gesmoord.
| |
| |
Wee, hoven vol genot, wee zoete lievlingstreken
In duizendkleurgen bloemenkrans;
Wee, boschen stiller vreugd, wee kabbelende beken,
Wee bloemen, die u baedt in regenbogenglans.
Geen zoete zuidewind zal door uw lokken stoeijen
Op dartlen, boelen zoo verzot;
Uw bladren zal geen nacht met reinen dauw besproeijen;
Geen milde zonnestrael zal u met wellust boeijen,
En knagend zullen worm en slang tot nesten broeijen
Tot gy in modderpoel verrot -
Vervloekt gy al, vervloekt gy, honderdjarige eiken,
Die spottet met myn smart en hoon;
Vervloekt, ja eens zal u dit woord tot doemnis reiken
Wen gy myn wraek zult voeren in uw kroon.
Vervloekt, gy dal, gy dal van ongelukken
Wacht tot de hel haer schat u zendt.
Gy ook zult u voor mynen wil te neder bukken
Een yselyke vloek zal eeuwig op u drukken
Wee hem den sterveling die door u voort zal rukken
Door u in wildernis gewend -
Gy hebt myn leed gekend.’
Zy spreekt.... en schynt vernield door dezen stroom van vloeken
Die voortvliet uit het hart, en uit de diepste hoeken
Verscholen driften lokt en telkens merklyk zwelt
Tot elke zenuwsnaer in werking is gesteld.
Toen was zy op een punt waer duizend driften woelen
Waer duizend wegen zyn die op ééne uitkomst doelen -
Die uitkomst moest verschriklyk zyn;
Want dan zag men haer voorhoofd fronsen
Dat samenkromp van hartepyn;
Men hoorde een dof gemompel gonzen
| |
| |
Dat opsteeg uit het wallend hart.
Ja, toen zy diep onsteld het kreupelboschje naekte
Waer achter zy verdween - die kreet dien zy toen slaekte,
Was nog een woord van wraek, een vloek zoo yslyk zwart!
| |
VI.
De wimpel wappert trots van Helstein's stouten toren;
De lucht herhaelt 't geschal van krygsklaroen en horen
En bootst den weêrklank na van feest en vreugdekreet:
Bezield is 't aedlyk slot met ridders en met knapen;
De sombre nare burgt is in een hof herschapen,
Waer al wat vleijend is en streelend, welkom heet.
t Is alles dol genot, 't is alles vreugde en leven.
Wie denkt thans aen de hand die hem vernielend knelt?
Doch stil... waertoe die sombre klagten opgeheven
Daer thans de borst van welgenoegen zwelt?
De bloedge stem der wraek, den boezem uitgedreven,
Wordt vreugderoep, eer zy tot woorden smelt;
Men zoekt thans vruchteloos den serf op veld en akker,
Hy zwoegt niet meer, hy viert, hy voelt zich lustig, wakker;
Die pas ontwaekte kiem van innerlyk genot
Dryft hem schier zinneloos uit zyn ellendig kot.
Hier wordt hy andermael verrast - men stroomt by magten
Naer 't voorplein van het slot waer honderden reeds wachten
Thans slaet het uer, zoo lang verbeid!
o Dag van vreugd! na zoo veel jammerdagen
Van zwoeg- en dwangarbeid;
Na zoo veel eindloos bitter klagen,
Na zoo veel nachten rustloos doorgewaekt
Is weêr een dag van heil genaekt.
Snelt by, geniet, er is voor elke ramp ontschading
Voor elken lust en zin verzaed'ging.
| |
| |
Het is een verdoovend gedruis,
En al dit geraes en getier zonder naem
Valt buldrend en jublend te saêm.
Het voorplein is te eng en nog enger de poort
Waerdoor zich eenieder een weg tracht te banen;
Men dringt en men dryft zynen naeststaende voort
Die zelf aen de slotpoort zyn hoopstar ziet tanen.
Twee duchtige schildknapen waken er voor;
Want ridders en edelen mogen slechts door.
Zy gaen in het steekspel hun kansen beproeven.
Wat vurige knapen de speer in de hand,
Op schuimende en stampende hengsten geplant,
Die spoorslag noch aenporring hoeven!
Wat weren zy handig en flinks stoot voor stoot!
Hoe 't vuer en de dapperheid telkens vergroot!
En buiten wat vreugde! Wat dartlen de kinders
| |
| |
En dringt dan een ridder met ros hen op zy,
Met borstwapen, hellem en degen erby,
En dan volgt zoo luid het gejoel.
Wat jeugdige knapen, met minnende lonken
Wat maegden wier oogen van zaligheid vonken
Nu schouder aen schouder, in rang
| |
| |
Dan boezem aen boezem, dan wang tegen wang,
De moeders bewondren met innig genoegen
Hun zuiglingen tegen den boezem geklemd,
In woorden, die 't treffendste kenteeken droegen
Van vreugde tot liefde bestemd.
Zy juichen, en heffen tot geestdrift bewogen
Hun lieflingen opwaerts, en blikken ze in de oogen
En deze zelfs schynen door schermen en slaen
Hun deel aen de vreugde te willen verraên.
In vrolyken kreits staen de mannen en gryzen
Verjongd in het bloed en verjongd in de ziel;
Onwillig wil somtyds de vraeg by hen ryzen
Of ooit zulk genot hun ten aendeel verviel?
En dan staet een traen in de holte te schitteren,
Een traen, die geen menschelyk leed komt verbitteren,
Ten offer van 't reinste gevoelen verpand -
En is het niet heden, dat Robbert de graef
Bemind in den omtrek, zoo edel zoo braef,
Terug kwam uit 't Heilige Land?
o Vreugde! doch waerom die vreugde verduisterd?
Doch waerom die traen uit zyn kerker ontkluisterd
Om 't oog te benevelen dat helder moest zyn?
Want thans kon men immers weêr zaligheid smaken?
De tyd is voorby, van verdrukking en pyn -
Waerom dan de vreugdstem verzaken
En waerom die vreugde met droefheid gemengd?
En had dan de gryzaerd geen tranen geplengd,
Wanneer hy door liefde terugwaerts gedreven
Den eenigen band die hem vasthield aen 't leven,
Zoo bitter, voor eeuwig verbryzelen zag?
En was hy niet magteloos nedergezegen
| |
| |
Wanneer hy den erfgrond bereikt luid - en ach!
Geen dierbare zoon aen de borst was gelegen,
Maer hy, de rampzalige! weende op zyn graf?
En mogten zy dan wel op wellust verzinnen?
Hun hart ongevoelig met koelheid vertinnen?
o Loochent die hartstolk, die traen zulks niet af?
Hoe stierf dan die zoon dien de graef zoo betreurde?
Een waes van geheimnis omhult het gebeurde!
Wel rusten zyn beendren sints lang in het niet
Waer 't treurige kruisje tot denken gebiedt;
Doch kon nog de tyd uit 't geheugen niet wisschen
't Vermoeden dat immer een misdaed wou gissen,
Zoo snoode bedacht als lafhartig voltooid;
Men had hem nog immers gezien korts te voren
Zoo lieflyk en jeugdig als ooit?
En plotseling daer treft hun zyn doodsmaer in de ooren
En weg was hun hoopstar met vuer nageöogd -
En was niet graef Aelbrecht zyn voogd?
Die helhond, waerby hem somtyds wel de leken
In stilte met regt vergeleken?
Zou hy, die nog nimmer terug was geschrikt
Om d'armzaelgen reizer, door listen verstrikt,
Zyn wreedheid en roofzucht verbannen
Voor niets - voor een wereloos kind,
Wanneer het een burgslot en titel mogt gelden?
Want zy waren toch, in 't vooruitzigt verblind,
Die hoopvol op Robert's terugkomst nog telden!
Zoo sprak hun voortdurend de stem van 't gemoed,
Zoo wordt de Zefier, lang doch vruchteloos bekneveld,
Die opwellingen door den twyfel beneveld
Verstrekten niet weinig den haet aentevuren
Bereid om den gunstigen stond te begluren
En waervan de grimlach de mate verried.
| |
| |
‘Maekt plaets’ riep de menigte ‘plaets voor den zanger
Den edelen minstreel’ - De menigte week
En drukte, en perste en woedde niet langer:
Een jongeling naekte zoo teeder en bleek.
Zyn edele trekken getuigden van lyden;
Zyn voorkomen drukte neêrslagtigheid uit;
Zyn blondzyde lok die een maegd zou benyden
Omstreelde zoo weeldrig een sneeuwblanke huid.
‘Treed door’ riep de wachter
(Misschien was 't de wyn wel ten deel)
‘De graef heeft gesproken:
| |
VII.
De middag sleet zyn ditmael vrolyke uren.
Men ziet reeds menig stertje gluren
Dat huppelt met het nachtgeween;
En immer doen en dal en rotsen
Den feestgalm duizendmael weêrbotsen,
En immer juicht de leek, en immer woelt zyn geest.
Maer 't is die vreugd niet die te voren hem bezielde,
Die ernstig ware vreugd die voor een afgod knielde,
Zoo overtuigend groot, als diep en onbevreesd;
Het is een vreugd zoo dol en onberaden
Die niemand gaerne ziet, doch niemand kan versmaden,
Die 't hoogste toppunt is van wellust aller slach;
Ja, als 't beneveld brein, door 't nektarnat begeesterd,
Op 't minste zielsgenot wel aenspraek maken mag,
Dan heeft dit vreugdtooneel den hoogsten trap bemeesterd.
Doch waer verbleven zy, die straks die poort bewaekten,
| |
| |
ô 't Was niet vruchteloos dat zy van wynzop smaekten;
Daer liggen ze als ontzield en zyn het minst beducht
Hun pligten nategaen - zy kennen slechts genucht.
Maer laet ons verder gaen en dringen wy naer binnen.
Hier ook is alles vreugd, betoovering der zinnen.
In gindsche binnenzael, voorzien van al de pracht,
Den rykdom en den smaek door weelde of kunst bedacht
Tot wellust en genot; waer steeds de wyn als stroomen
In gulden bekers vloeit en ras zyn kostbre zoomen
Ontsnapt, daer stroomt het edel riddertal
Vereend van zin, ten allen kant te samen,
En schynt voor eene poos slechts vreugde te beramen
En hoe het dezen dag op 't best besteden zal...
Doch ginds aen 't middenpunt, voor d'opgesmukten disch,
Waer zich de geur verheft van spys, kandeel en visch,
Daer zit een gryze, een diep verslagen vader
Wiens harte lydt en kwynt te gader
Van zielverscheurend wee en bloedige achterdocht.
Soms wordt zyn bange borst door wanhoop saêmgewrongen:
Een flauwe kreet ‘myn zoon’ stygt pynlyk uit zyn longen -
‘Is dood’ is 't uitgelokte woord, den zin verknocht;
Dan komt om zynen mond, een bittre glimlach zwerven
Een pynelyke trek komt in zyn oog versterven
En d'uitgetergde blik komt Aelbrecht slaen
Die 't vuer van Robert's oog niet kon weêrstaen.
De gryzaerd droogt een traen die langs zyn wange biggelt..
Hy heft het hoofd weêr op, dat hy bedenkend wiggelt,
En ziet kort nevens hem, te midden van een kring
Der adelyke jeugd, een schoonen jongeling.
Zyn lokken zwieren ryk om zyn gedreven schouderen.
Soms komt een weemoedstrek zyn schoon gelaet verouderen
Waer edle trots doorstraelt op elken oogenblik.
Een mantel kan slechts half zyn fynen leest ontsieren,
Die telkens zich verraedt door plooi en strik.
Het dichtertuig hangt om zyn hals te zwieren.
| |
| |
‘Kom,’ spreekt de gryzaerd, ‘kom, verstrooi myn kranke zinnen,
Kom, zing vol godenvuer, van lyden en van minnen,
Ontvlam uw muzenaêr, zing ons van vreugde en smart,
Van lentegloed, van moord door vuige list getard.’
Hy neemt de tooverlier, dat vloektuig in de handen
Des dichters vol gevoel, verheven boven 't grauw
Door zyn rechtschapen geest; wat men hem tegenbauw',
Zyn gang is onbeperkt, ontkerkerd van de banden
Der slaverny die zwak en arm verplet,
Om ryk en groot te ontzien, door euveldaên besmet.
Vermoeijend is zyn roep, zyn taek is zwaer doch edel:
Hy heeft 't Heelal tot stof, tot troon d'onmeetlykheid
En of hy 't noodig brood van deur tot deure bedel',
Al wordt, als schaedlyk dier, hem alle hulp ontzeid,
En of zyn matte leên met lompen zyn bedekt,
Zyn leuze is immer vry, is vry en onbevlekt.
Hy zou zyn strooijen stulp, voor zon noch storm beveiligd,
Voor 's vorsten pronkpaleis, door kuipery ontheiligd,
Niet graeg verwisseld zien; voor hem geen arm noch ryk,
Geen bedelaer noch vorst - voor hem is al gelyk.
Verdelging is zyn wraek, vergetelheid zyn toren.
Wee dien zyn donder treft! voor hem geen duistre hoek
Dien zyn doorpriemend oog niet snedig kan doorbooren,
En, die zyn slisstem tart, wordt hem tot lof of vloek.
Doch ziet de snaer is reeds gespannen
Die hy den zachtsten toon ontwringt,
Het minst gevezel is gebannen.
Zyn borst ontzwelt; hy zingt:
‘Er toog eens een ridder, zoo hupsch en zoo stout,
Dat aklig den stap van zyn klepper herhaelde.
De faem vergezelde zyn zwervende draf,
De watertjes weenden, het nachtkoeltje dwaelde
En zuchtte bywylen een bladschyfjen af.’
| |
| |
‘Zoo even verliet hy, het hart vol genot,
Ten loon zyner trouw door zyn vorst hem geschonken,
Dat ginder den reizer op 't weeldrigst verrast,
En plotseling van achter de boomen komt lonken
Met eiloof doorvlochten, tot hagen gewast.’
‘Daer onder dien mantel dien 't windje zoo lief
Was hygende en kloppende een boezem verscholen.
Het beeld eener jonkvrouw vervulde zyn geest:
Hy had fluks heur vlekkeloos hartje gestolen
En toog nu zoo vrolyk ten huwelyksfeest.’
‘Want ginds aen den eenzamen voet van de kluis
Daer wyd als een ster door de boomryen schittert,
Verwacht hem een hart dat om 't hevigste klopt;
Een engel - een heil door geen nevel verbitterd,
En waervan het einde voor 't oog blyft verstopt.’
‘Wel was hy als winnaer, gehaet en benyd
Eens andren die meê om heur hand had gedongen,
Eens roovers wiens naem slechts de streek siddren deed,
Wiens grauwzame ziele, door roofzucht besprongen,
Zich menige afschuwlyke misdaed verweet.’
‘Doch thans was zyn hart van hoovaerdigheid vry.
Op anderen dan zyn geliefde wel denken?
Dit weten slechts minnenden, anderen raên.
De stemme der liefde doet al voor zich wenken;
Geen dood kan der zuivere liefde weêrstaen.’
| |
| |
‘Daer treedt hy... daer ligt hy van blydschap ontzield,
Voor 't nederige outer het doel zyner wenschen;
Daer grypt hy heur handje dat trilt en dat beeft,
Daer zweert hy haer trouw, en voor God en de menschen.
ô Vreugde! vervoering! o dag nooit beleefd.’
‘Daer wendt hy het hoofd; hy verschrikt en verstomt.
Een jonker in prachtig fluweeldos ter zyde:
“De keizer, myn meester” zoo sprak hy hem aen,
“Ontbiedt u ten hove, men wacht u ten stryde.”
“Ik volg u, was 't antwoord....”’
Riep Aelbrecht woedend uit, die bleek werd en verslagen
En uitkomst aen zyn toorn door deze woorden gaf.
Twee knapen traden toe; de zanger trok zyn degen;
Maer dondrend riep de graef den knapen toe ‘Laet af.’
En roerloos stonden zy als door Gods hand geslagen.
De gryzaerd was ontroerd. ‘Waertoe durft gy u wagen’
Sprak hy op vasten toon den voorgen leenheer toe -
‘Dat gy een minnestreel zoo barsch durft onderbreken
Als of gy hier nog te gebieden hadt? Welhoe!
Gy handelt in barbaer myn goede trouwe leken,
Wier juk gy door uw toedoen mooglyk hebt bezwaerd....
Doch 'k wil regtvaerdig zyn, der onschuld steun verschaffen -
't Zy hem of u - den schuldge blyv' myn toorn bewaerd!
Ik zal hem weten te onderscheiden en te straffen.
Wie zyt gy vreemdeling? spreek op, wat is uw doel?’
De zanger wierp zyn mantel af. Een dof gewoel,
Van mond tot mond, tot 't uiteind van de zael, gedragen,
Verspreidde zich, gemengd met één verbazingskreet;
| |
| |
Want allen kenden hem in 't prachtig ridderkleed.
De ryke lokkenzee om d'ebbenhals geslagen,
De linke hand aen 't vonklend staelgevest gebragt,
Den blik zoo trotsch, het hoofd zoo dreigend opgeheven,
De regte hand op 't hart, den voet vooruitgedreven
Sprak hy met schelle stem en mannelyke kracht:
‘'K Ben Rudolf, heer van Felsenheim door 's keizers gunste;
Ik smeek, om regt voor my, een welverdiende straf
Voor hem, den laffe borst, die door zyn helsche kunste
Den omtrek siddren deed voor zynen moorderstaf.
Myn doel is wraek; gy zult een billyk oordeel vellen;
Daervan was ik bewust toen ik u ging vertellen
Hoe ik geknield voor 't altaer lag. Ik was ontroerd;
Het tranenvol vaerwel aen haer die ik beminde,
Had voor een poos myn moed in dubbering vervoerd;
Doch ik was man: myn pligt, de stond gebood. ô Blinde
Als ik toch was; ik voelde, ik ried, ik arregwaende niet!
Ik gaf der hartstem geen gehoor die angst verried,
Toen ik haer moed insprak, 't vooruitzigt helder maelde,
Die hoop op wederzien die niet myn hart bestraelde!
Ik wist niet dat die zorg haer net ten val zou zyn,
Toen ik haer sprak, gerust en opgeruimd in schyn:
“Vaerwel, wacht u voor hem, ô dierbre schat myns harten;
Uw schoonheid mogt zyn vuige ziel tot 't uiterst tarten.
o Dael de valbrug nooit voor niemand wie 't ook zy:
Gy kent uw vyand niet. Herdenk dien raed van my”’
‘Ik wist niet dat die knaep me een snooden valstrik spande
En eer en woord voor schandlyk geldgewin verpandde;
Ik volgde hem door haeg en bosch, en wegen onbekend
Voor my, stilzwygend na, het hoofd ten grond gewend.
De maen zag treurig neêr, en schetste twyflend, bevend,
De lange nachtschauw af op d'aêm des zuchtjes zwevend
Dat, fluistrend langs myn oor, my voorsprak van verraed.
Het bosch werd dikker, nauwer; krommer 't pad. 't Was laet.
| |
| |
Natuer was mymrend stil. Het brieschen van onz' rossen,
Hun holle draf, 't gekletter van myn wapenkleed,
Was al om 't dweepend bladgeritsel af te lossen
Of 't kabblen van een beek die langs onz' henen gleed
En zyn gekromden loop, in 't sombre bosch ging schieten,
Wiens dikke nacht en zwaer geheim my angstig lieten.
Het was een voorgevoel dat de uitkomst later wees.
Myn klepper draefde vry; een onbekende vrees
Beving my ylings, op 't gerucht dat my kwam treffen;
'k Herkende een stem. Vóór ik myn toestand mogt beseffen,
Voelde ik my overmand. De zware duisternis
Belette my te zien! o Droeve hindernis!
“Houd op!” riep Aelbrecht uit, wiens drift allengs ontgloeide,’
Nu hy voor ieders oog aldus bezoedeld wierd,
Den dollen stier gelyk die vruchtloos loeit en tiert -
Zyn woede klom met d'yselyken nood die groeide.
‘Waertoe dit zangerkleed, zoo hy niet schuldig was?’
Sprak hy nog grammer voort, en helscher en verwoeder;
‘Het gansch verhael is valsch, geloof hem niet, o broeder,
Beveel dat men hem bind'. 'k Bewys u ras
Dat hy een huichlaer is, hoe hy herhaelde malen
Met roovers van zyn slach, op uw gebied dorst dalen,
Hoe ik, myn pligt getrouw, op heeter daed hem vong
Hem in 't verradershok verwees dat hy bedwong’
‘Gy liegt’ sprak fluks een stem die hem van schrik deed huiveren,
‘Gy liegt, vervloekte hond, die d'afgrond zoudt ontzuiveren!
o Lang verwachte stond waerop ik spreken zou!
Hy is onschuldig, Graef, onschuldig als voordezen.
Verstoot my niet, myn woord mogt u belangryk wezen’
Hy zag, een ieder zag en noodlot! 't was een vrouw.
't Was weêr die zelfde vrouw die hem hier kwam bespieden
Als eene vloekgodin. Waer hy mogt henenvlieden,
| |
| |
Zy was hem by, en nu in 't prangen van den nood,
Beschuldigd door den graef en elk die het aenhoorde,
Beschuldigd door zyn ziel die slechts ééne uitvlugt bood
Een loozen reddingsweg die zy tot afgrond boorde.
‘Graef’ sprak zy driftig voort tot d'ouderling gewend -
‘Zeg, is uw droef verlies nog in uw hart geprent?
En deed vergetelheid de rouwstem niet versmooren
Dat ik niet al te zwaer, uw zielerust mogt stooren?
o Dan bezweer ik u by wat u dierbaer is,
Gedoog dat ik het doek der nare duisternis
Ontrukk' - doch neen die traen die 'k in uw oog zie stremmen,
Bewyst maer al te klaer, dat u een doren woedt
In 't hart dat rouw en droefheid klemmen
En dat by ieder woord op nieuw gevoelig bloedt.
Wat ik verhalen ga, is lang, zeer lang geleden.
De tyd heeft menigmael daer nydig opgetreden;
Maer myn geheugen brengt het my nog trouw te voor.
't Was op een zomernacht; 't heelal was ingeslapen;
'k Was droef te moê; soms kwam Zefier een blaedje ontkapen
Waerop een manestrael al zuchtend schoot - daer hoor
Ik plotseling geruisch; 'k ontwaek als uit een sluimer;
Verschrikt, verberg ik my; 't gerucht wordt luider, ruimer.
't Was in dit nachtlyk uer, voor myn ontspannen geest
Een schrikverschynsel, ja een spook: 'k werd bang, bevreesd.
Myn ziel vong op, wat oor en ooge had vergaderd.
Daer slypt zich traeg een zwarte schaduw voort; zy nadert:
Ik zie, 'k verbleek, ik ril, ik waeg myn blik nog op -
Het was een man - myn vrees versterft in harteklop.
'k Herken een dienaer van het slot; ik zie hem bukken.
Een droef geschrei dat uit de haeg scheen voortterukken
Wrong myn beklemde borst onwillig tot een zucht.
Verschrikt deinst hy terug, als voor een mensch beducht.
Zyn oog schoot vuer en deed me onwillig trillen
Doch hy ontwaerde niets of scheen het niet te willen.
| |
| |
Het noodgeschrei hield aen en steeg tot aen myn voet:
Het was een weêrloos kind, myn hart had zulks vermoed
Wen niet myn oog den minsten twyfel had verschoven.
Dit alles kwam my aklig voor. 't Was of dit al
Een raedsel was, wiens uitkomst myn verstand te boven
Ging, doch verschikkelyk moest zyn in elk geval.
'k Werd angstig, 'k werd ontroerd, ik wilde voorwaerts springen;
Bereids deed my het lot des kinds een traen ontwringen;
Maer 'k kon niets; 'k zweeg het oog gespalkt en 't oor gespitst;
't Geluid zelfs van myn aêm werd ingetoomd, betwist.
Ik zie hem daer nog staen, de handen saêmgevouwen,
Vertwyfling op 't gelaet, het wichtjen aenteschouwen
Dat huilend voor hem lag, nog suizelt my in 't oor,
Toen hy verward, ontzind deez' woorden liet ontglippen:
“Neen schuldloos kind!” sprak hy “toen van myn vuige lippen,
Rampzalige als ik was! dien schandeed vlood, toen zwoor...
Wat zwoor ik? uwen dood? o nooit zal ik 't gedoogen
Dat gy voor d'onmensch lydt, dien ik veracht en haet:
Ach! myn gewis ontwaekt, ik voel het, doch te laet!
o Nare stem! waerom myn zinnen zoo ontvlogen?
Wat ging ik doen, zoo niet uw pynlyk weegekryt,
Myn hart doordrong als een onteerend droef verwyt?
Wat wordt er thans van u? in 't eenzaem woud verholen,
Wordt gy misschien een yselyken dood bevolen;
Welligt, valt gy zoo hulpeloos den wolf ten buit...
o God dat dan uw wil 't my niet ten strengste duid'!
Doch mooglyk vindt u hier een deernisvolle ziele.
Dat ik ten minste nog niet alle spoor verniele!
Hy bukte en hechtte fluks met vastberaden hand
Een penning om den hals van 't arme bloedje” ô Schand'
“ô Doemnis” ging hy voort, “op hem, den sluikverrader,
Den bloedhond! God! verstrek dit arme wicht tot vader;
Uw wegen zyn soms linksch, voor onz' bekrompen geest
Doeltreffender zyn zy, ach! dat ge door dit teeken,
| |
| |
Hoe onbeduidend ook, de schanddaed klaer beweest,
Om de onschuld te vergoên en d'onverlaet te wreken!”
Hy sprak en zag nog eens, en van de digte haeg
Waer ik verscholen was, zag ik hem henentreden.
Toen naderde ik met trage wyfelende schreden
Het hartverscheurend weegeklaeg.
Toen zag ik, ô neen nooit kan myn geheugen falen,
Maer nooit kan ik dien stond naer eisch in woorden malen!
Doch stil! 't is niet om my dat ik gekomen ben;
'k Vergat dat smartverhael een vreemdling steeds verveelde.
Ik nam den penning op, die 't schuldloos borstje streelde,
Sints heb ik dien bewaerd, zie toe, Graef, en herken,
Zoo staet de reizer pal wien 't duister
Den regten weg voor 't oog ontvreemt; hy treedt bedacht,
Als hem een bliksemschicht met ongemeenen luister
Meteen en hem een afgrond wyst die hem verwacht
En 't regte pad, in 't vergezicht hem uit zou snyden.
Zoo stond hy, de arme gryzaerd, pal, misvormd en bleek;
Ontroerd tot in de hand die 't tuigstuk neêr liet glyden.
Ontroerd tot in de stem waerin bedwelming bleek.
‘Wat hoor ik?’ riep hy uit ‘welk woord trof daer myn oor?
Of was 't een droom, een ydle waen, een vlugtig spoor?
Doch neen! ik waek, ik hoor - ô Vrouw wie gy moogt wezen,
Zeg dat die Serafzang uit uwen boezem drong,
Zeg dat 't geen dwaelwoord was uit 's afgronds kolk gerezen,
Dat een vergramde geest uw lippenpaer ontwrong!
ô Ik bezweer u dan, by 't talryk heer der vromen
Die buiten Sion's wal hun heldenbloed doen stroomen,
By al wat ons omgeeft, by 't nakend uer der wraek,
By myn gefolterd hart, by myne gryze lokken
| |
| |
Die ongeluk en smart om 't hevigst schokken...
'k Beroep my op uw zelfsgevoel als mensch - ô raek
Niet onberaden de open wond met hellepriemen,
Die wonde die nog snerpt van pynelyke striemen...
Gy zwygt? - Doch neen! een stem die myne ziel doorbeeft
Zegt my gedurig voor “verblyd u, want hy leeft”
Hy leeft! hy leeft! myn zoon, het hart kan niet bedriegen,
Hy leeft wiens vroege dood, en graf en het beliegen;
ô Wees niet al te wreed, verzwyg zyn schuilplaets niet;
Zeg my ten minsten dan, waer hy het licht geniet.
Waer' hy in Sahra's schoot in 't gloeijend zand aen 't dolen,
Waer' hy aen de oosterkim by d'Arabier verscholen,
Vocht hy voor 's Heeren stad, den degen in de vuist,
Zwierf hy op 's werelds nat, dat woed en buldrend bruist -
Genoeg hy leeft! Ik voel 't: 'k wil naer hem henen spoeden.
Het hart door hoop verjongd zal nieuwe kracht bevroeden;
De laetste twyfelvonk, tot levensvuer hervlamd,
Herschepp' myn ziel, tot ik hem aen myn hart mag kluisteren;
Dat myn gevoelenssnaer, door overvreugd verlamd,
Met al verga, zoo slechts myn mond hem toe mag fluisteren
Zie hier uw gryzen vaêr, hy heeft en zee en aerd
Doorkruisd, zyn leven nog voor u alleen bespaerd.
Om u hield hy steeds aen met dolen en met zwerven!
Mogt ik hem zien, slechts zien, en dan van vreugde sterven!’
Zoo sprak het vaderhart, zoo sprak de waerde grys,
Een traen ontsprong zyn oog, als 't schitterendst bewys
Van wanhoop, liefde, hoop en ongeduld te gader.
‘Myn zoon!’ - ‘Hy staet vóór u, ô Rudolf, ken uw vader’
Geen pyl met bliksemsnel geweld
Had ooit het vlugtend ree, zoo onverwacht geveld,
Maer laet ons in het ronde schouwen -
| |
| |
Hy die op Aelbrecht had gelet, hoe ieder woord
Een nieuwe dolksteek was, die nieuwe driften brouwde
In zyn verradersziel, tot nieuwe list gespoord
Om voor den wikkelstroom een reddingschans te werpen,
Had op zyn bleek gelaet vertwyfeling zien snerpen.
Als de hyëna laf die plotsling wordt verrast
Zocht hy geen kunstgreep meer - de stond was ongepast.
Zyn aenzigt leek een doek waer gruwel stond geschreven,
Waer 't nare tandgekners een wraektrek deed herleven,
Die zyn bestorven lip in wanhoop keeren deed.
Zoo moest de Satan staen door de Almagt Gods geslagen;
't Gevoel van zyne schuld en zelfberokkend leed,
Van d'eenge drift, die 't yslyk doembejag deed wagen,
Ontnam hem elken lust ter zelfverdediging.
Die vrouw!.. Hy zag haer aen... en of hy voor haer beefde,
Of die vervloekingskreet die aen zyn lippen kleefde,
Hemzelven met een naren helschen schrik beving -
Langs gansch zyn lichaem liep een vreesbre huivering.
De gryzaerd heft zich dreigend op; zyn oogen
Vermengen tot een blik die vreeze en dood besluit
En Aelbrecht treft, zoo bleek reeds en zoo zeer bewogen!
Hoort gy zyn stem die dondrend 't volgende uit:
‘Ja, monster beef, verrader sla uw schuldige oogen
Naer d'afgrond die u huilend wacht na 't doemlyk poogen;
Ja, laet uw helsche ziel; verraderlyk en laf,
Uw tanden knersen doen, en vloek uw eigen graf.
Zie, als het kloppend hart wiens stemme niet kan falen,
Nog overtuigd moest zyn; als deze vrouw kon dwalen
En deze penning loog, hoe onbetwistbaer echt,
Dan waer' die huichlaerstrek die om uw lippen vecht
My noch genoeg. Hoe kwam de het u niet verzwelgen!
- Doch zoude de afgrond zelf, van woede zich niet belgen?
En zou het schrikoord zelf niet yzen? Beef en streel
U nimmer dat uw laetste zucht uw rampen heel;
| |
| |
Ja, gy zult sterven; doch gy zult u voelen sterven,
Dat elke zenuwtrek my vreugde zal verwerven;
Tot daer zal zy u sparen, dat ge 't grievend leed
Dat gy zoo snood bedacht als helsch volbrengen deedt,
Voor myn verduistrend oog tien duizendvoud zoudt lyden,
Tot dat de laetsle stond, waerin ge u mogt verblyden,
De voorproef zy der pyn die u reeds tegengrimt,
En, met uw laetsten snik, uw laetste vloek verkrimpt.
ô Als de laetste wensch eens gryzaerds wordt gehuldigd
(Want haest treft my de dood, natuer te lang verschuldigd)
Dan strekk' myn beê tot wraek, myn laetste wil
U tot een eeuwgen vloek, waervoor ik zelve gril.
Ja, doemnis over u! Durft gy der honderd harten,
Eens aen uw zorgen toevertrouwd, de blikken tarten?
Zy vloeken u als ik! Gy hebt hun regt verkracht,
Hun klagt bespot, hun gram gewraekt, hun hart versmacht,
Hun kudden weggevoerd, hun stillen haerd onveiligd,
Des gryzaerds hart vergramd, en 't regt des zoons ontheiligd -
De dochter vuig onteerd! Hun vloekwensch zy vervuld!
Ja, doemnis voor het leed berokkend door uw schuld!
Vervloeking voor den slag, door vreemde hand gegeven
Voor Sion's poort, doch door uwe helsche magt bedreven!
Vervloeking voor myn zoon, dien gy bescherming zwoort
En gy vermoorden deedt, te laf nog tot de moord,
Zoo niet een magtig God uw plannen had bestreden’
‘Ja, vloek!’ riep Rudolf uit ‘gy hebt nog niet geleden,
Doch als uw bloed een ridder niet bezoedlen zou,
Dan zond ik uwe ziel die regtheid kent noch rouw,
Naer 't doemnisoord; want als een uil zoekt gy het duister
Tot 't dekken van uw euveldaên. Verrader, luister...
Herinnert gy u nog dien wreveligen stond
Dat ik in uwe valsche handen viel - toen spondt
Ge weêr een list; uw dienaer, tot uw doel bestoken,
| |
| |
Had u gemeld wat ik tot Blanka had gesproken.....
Toen, hoonend, deedt ge my omringen door uw dolk!
Gy gaeft een sein, naer Felsenheim - ô dolk
Die my nog treffen moest na wat my had getroffen.
Ik zelf was de oorzaek. 'K zag de valbrug nederploffen.
En Blanka zag my aen. Wat borst de bodem niet
Toen zy my zag, die haer zoo onbewust verried!
Vervloekte snoodaerd, gryns, want daervoor zult gy boeten!
Geen fiere degenstoot die 't doodsuer kan verzoeten,
Maer 't tergen van een beul die uwe pynen rekt,
Maer 't tergen van 't gewis dat u tot doemen wekt;
Geen vriendenschaer die troost in uwe ziel kan plengen,
Geen boezemvriend om snikkend u 't vaerwel te brengen,
Maer wy die rond u staen en spotten met uw leed,
Maer ik die u vervloek en uwen angst verbreed...
Doch eerst eisch ik myn vrouw.
- Die moet gy hier niet zoeken’
Sprak Aelbrecht op een toon die afstak by het vloeken
Waervan hy 't voorwerp was. ‘Terwyl ge u hier vergramt
En, voor een nietge zaek, uw wraek en toorn ontvlamt,
Is zy van weelde zat. Gy kent toch wis die gangen
Waer wellust en genot zich beurtelings vervangen?
Of 't ook wat duister zy en kruist hier menig hoek,
Uw hart is zoo vol moed, en gy zyt al te kloek
Dat wel een rattenheer een ridder kan doen vreezen.
Snel heen, het arme bruidje zal zoo angstig wezen.
Zy had wel niet gedacht, het schuldelooze kind,
Dat men, wie ons verstoot, soms later wel eens vindt.
Wat toeft ge nog? ga sluit haer in uw moedige armen,
Beproef of gy dat lieve hartje kunt verwarmen
| |
| |
- ‘Ach, dood!’ riep Rudolf en zeeg neêr. -
‘Wat zal dat weêrzien roerend zyn’ sprak Aelbrecht weêr. -
En ziet, een spotlach volgde op deze helsche woorden,
Een lach die yslyk was voor allen die hem hoorden,
En die het schrikverslag maer al te waerdig sloot.
Maer ziet, als borst de hel! ‘Gy hebt haer dan gedood?’
Riep een verschrikbre stem, een ysverwekkend gillen
Dat ieder angstig maekte en iedereen deed trillen.
Een lach - een duivelslach op 't woeste Sabbathfeest
Klonk door de zael - 't was weêr die zelfde vrouw geweest -
Zy lachte, en deze blik dien zy naer Aelbrecht stierde,
Was plettrend trotsch - geen twyfel of zy zegevierde;
En dreigend was haer houding als die blik. Zy zweeg -
Eenieder zweeg - men voelde dat 't belang nog steeg;
Een stilte, een nare poos, een dubbel yslyk zwygen
Deed d'indruk van dien lach een nieuwe wending krygen;
t Was vreeselyk om zien hoe op een elks gelaet
Een stomme vreeze lag, met stillen angst doorwaed;
't Was of de helle zelfv' die pooze zocht te rekken
Om nieuwe kracht, uit haren naren schoot, te wekken.
De zoon rees op: ‘Vervloeking’ kermde hy, ‘op hem
‘Zyn kind!’ riep weêr een vrouwenstem.
‘Myn kind!’ borst Aelbrecht uit ‘ah! ditmael zult gy dwalen.
Vermetele, wie zyt gy die zoo trots durft smalen?’
Zoo dreigend zag zy op, zoo spottend was haer blik.
‘Wie zyt gy, by de hel?’ riep hy in helschen schrik.
| |
| |
‘Wie 'k ben’ nam zy weêr op.... ‘Ah! die verwrongen trekken,
Die krampvol tot een lach van haet nog kunnen rekken;
Dit hoofd waer elk grys hair van smart en kommer spreekt;
Die holle wangen door het grievendst leed verbleekt;
Die stem zoo schor; die naekt en kromgebogen leden;
Die blik, die nyd en wraek een wyl nog glinstren deden,
Dit alles zegt niet wie ik ben? - Gy kent haer niet
Het meisje van voorheen, in haer die u verried?
Herrinnert ge u dien dag, die nog geen jaren stoppen,
Toen gy op jagt verdoold, aen eene hut kwaemt kloppen -
Wier trillend licht u in 't verschiet had toegelacht -
En om een schuilplaets baedt voor 't stormen van den nacht?
Dit meisje die u zag en die u tegenlonkte,
Dit meisje in wiens hart een reine vlam ontvonkte,
Die gy den duersten eed van trouwe liefde zwoort,
Die gy met list hebt weggevoerd, haer klagt versmoord,
Mishandeld en bespot, en schertsend uitgedreven.....’
‘Maria!’ riep hy uit - Een doodsangst deed hem beven,
En stom en doodbleek stond hy daer.
Hervatte zy. ‘Verbleek zoo spoedig niet: weldra
Verneemt gy meer. Maria, durft gy haer nog noemen,
Maria, die u wreken komt en u komt doemen,
Maria, welker hut nog ginds te rooken ligt,
Waer de assche die nog muit, een vloekstem naer u rigt;
De grond, die eens tot schuilplaets strekte aen een verrader,
Om weêrwraek schreeuwt, voor 't bloed van mynen gryzen vader;
De laetste zucht verkwynt, de pynelyke klagt
Van myne moeder, die gy laf om 't leven bragt;
Maria, eens mishandeld, die gy dood mogt wanen,
Doch leven zou, om u te vloeken in haer tranen,
Te wreken in haer bloed - het pand van hare smart,
Den vloek- en bastaerdtelg die haer lag aen het hart,
| |
| |
Haer kind, uw kroost.... Gy hebt een kindermoord bedreven -
Het yslykst gruwel nog, by 't gruwlental geschreven -
Gy hebt uw kind gemoord!’
- ‘Vervloeking!’ brulde hy.
‘Ja, sidder voor het helsch geregt’ hervatte zy.
‘Laet naberouw en de angst des doods uw ziel bekruipen;
Ontaerde, wring die handen die van 't bloed nog druipen,
Voor de oogen zaêm. Durft gy een blik in 't ronde slaen?
Eens vaders vreeselyken vloekblik treffen gaen,
Wiens zoon die voor u staet, gy trachttet te vermoorden,
Of van een bruidegom, wiens yselyke woorden
Nog suizen in uw oor? Durft gy in 't ronde zien?
Dan zou uw oog een wachtend wrakersheer bespiên!
Hoort gy 't gejuich der hel? hoort gy haer doemelingen,
Met eenen spotterlach uw gruweldaden zingen?
Zie op! die rookzuil die de wraek u grimmig wyst,
Die met de vloekstem van het bloed al kermend ryst,
En ik die uwen naem met yzing slechts durf noemen,
En die gewetensstem die stygt om u te doemen
Als moorder van uw eigen bloed! zie daer myn wraek!
Hoe vaek herhaelde 't bosch myn zinloos kreetgeslaek!
Hoe ploegden myne bloote knieën bloedge voren
In de aerd die wel een bittre traendrop mogt doorbooren,
Doch vreemd bleef voor myn klaegstem of haer niet verstond!
Hoe kromp myn vuist in myn verwilderd lange haren
En trok ik bossen uit, in woedende gebaren!
En bad myn heesche keel den dood dien ik niet vond!
Eenmael -.'t was nacht - dat de echo aklig huilde en kermde
En ik den moordpriem dien myn hand door 't duister schermde,
Ging ploffen in myn naekten boezem zuchtensmoê,
Was 't of een stem my wekte “Wraek” riep zy my toe -
Een siddring greep my aen; maer een zoo droevig klagen
| |
| |
Lag in dien toon, dat ik een blik in 't rond dorst wagen:
Een half onzigtbre vorm, die eene wolk omvong,
Stond daer, doch 't was my of die wolk te zamendrong.
Allengskens nam die vorm een menschelyker wezen.
Ik zag een.... gryzaerd - dreigend was zyn kruin gerezen
Uit dien weemoedgen glans die langs zyn leden sloop;
Hy wees my op een wond, waeruit het bloed nog droop;
Zyn oog stond star, en staerde met ylhoofdig vonken.
Nu kwam een manestrael 't verschynsel tegenlonken....
'k Herkende.... “Vader!” riep ik uit; zyn mond bleef stom
En gram en scherper werd zyn blik en hooger klom
Myn angst. “Kwam myne klagt uw diepe rust verstooren?
'k Bezweer u, by uw bloedig graf, 'k ben levensmoê!
Of als ik leven moet, wat wilt gy dat ik doe?”
En nogmaels klonk dit woord my sidderend in de ooren:
- “Wraek! -” 'k Viel verschrikt ten grond, en als ik opwaerts zag,
Was alles heen - 't was my een droom die my niets had gelaten
Dan dat ik wreken zou, en leven om te haten.
Dit woord gaf my weêr nieuwen moed, en van dien dag
ô Gy, waernaer ik jaren zuchtte,
Die, hoonende, my telkens als een schim ontvlugtte,
Op 't rookend bloedaltaer heb ik uw hulp gesmeekt;
Ik heb myn leven u ten offerand besproken.
Myn haren zyn vergrysd, myn trekken zyn verbleekt,
Eischt gy myn leven nog? ik sterf, doch sterf gewroken!
Juich, Hel, en, Afgrond, juich, ontsluit uw vuigen schoot
Laet Doemelingen, my uw feestgalm tegendonderen
En Naren, die de hel een waerdge schuilplaets boodt,
En Spooken grys en naer, die op de graven dwaelt,
En Geest en Schim die vloeken drukken,
En Vuigen die het graf met yslykheên omstraelt,
| |
| |
Stroomt by - de stond moet u verrukken!
Het streelend uer der wraek is daer!
Ryst, Ongewroken, uit uw grafsteê stil en naer!
En gy, bebloede schim, die my tot wreken doemdet,
En dierbre schim van haer die me eens haer dochter noemde,
Juicht, juicht! het afgebeden uer der wraek komt af!
Ach zendt een enklen blik, van uit uw aklig graf!
Zegt, dat onnoozel bloed niet straffeloos zal vlieten;
Zegt, dat gy haekt naer bloed, om ruste te genieten!
....Doch neen, Gebelgden, ryst, ryst uit 't gebied des doods
En dat het brekend oog als in den tyd des noods
De ziel van een verrader pynelyk doorvlyme!
Rigt uw gekloven schedels dreigend voor hem op
En dat hy by 't gezigt der yslykheên bezwyme,
Op dat uw beider hart, nog eens van vreugde klopp'!
Gy, vader, toon hem dan in vloekende gebaren
Uw dierbaer hoofd met bloed bespat; toon hem uw haren
In doodsangst uitgestrekt!
Toon, moeder, dat uw trekken de yslykheid bewaren
En dat by elken kramp, nog 't bloed uit wonden lekt.
Bespot zyn angst, komt, ziet uw moordenaer verbleeken!
Ryst, ryst, het wraekuer nadert, komt u zelve wreken.’
Zy zweeg, als door haer eigen toon van schrik bevangen
En boog haer hoofd en liet heure armen magtloos hangen;
Doch plotsling sprong zy op, en schoot haer vonklend oog
Den moorder eenen trek van alvernietging tegen,
En had een kramp, dien lach die om heur trekken vloog,
Tot 't yselykste punt van helschen spot verkregen.
Hy ook zag dit gelaet en, of hy 't wraekgezigt
Reeds dreigend uit den afgrond toe zag springen
| |
| |
Den magren vinger vloekend op zyn prooi gerigt,
De doodangst kwam zyn borst een naren gil ontwringen.
Hy deinsde sidderend terug, en zyne kniên
Zelf trilden onder hem. - 't Was aklig om zien
Hoe strak, hoe hol, hoe vreeselyk zyne oogen stonden,
Hoe zyn verwrongen mond met elken stuiptrek leed,
Hoe zyn gerezen haren wanhoop spreken konden,
En 't vreeslykst voorgevoel van al wat vreeslyk heet;
Er lag iets yslyk groots, tot schrikbaerheid gerezen
Die stomme vrees te zien, die angst op aller wezen;
Hy ware stout die 't plegtig zwygen stooren zou
Men hoorde niets dan 't schriklyk tandenknersen,
Dan 't nare bostgeluid en... 't vreugdeschertsen,
Het spotgegryns der oude vrouw.
Doch hoor: een oorverdoovend dommelen
Dat 't zware slotgebouw, en dreunt, en klaegt,
Doet alles kraken en vervaerlyk schommelen,
Als of de hel, verschrikt, hare offers vraegt.
De slotpoort sidderende op heur hangen
Stort met de valbrug dondrend en ontzettend neêr;
Een zwaveldamp dringt door de nare gangen;
De deuren vliegen op en slingren heên en weêr;
De feestdisch wordt met alles omgestooten;
De lichten vliegen fluitend voor den dwarlzucht uit;
Men zag twee oogen glinsteren - een naer geluid
Dringt door de zael en de verbaesde feestgenoten
Ontvlugten 't schriktooneel, verbleekt en stom,
Voor 't yselyk gelach dat tot hunne ooren klom.
De reizer, dien 't geval door deze streken leidde,
Heeft ook dien schreeuw gehoord: hy zeide
| |
| |
Dat hy een duivel had gezien die door de heide
Met zyne prooi al huilend stoof;
En 's morgens, als de zon uit 't Oosten was gerezen,
En Elf en Gnoom die haren luister vreezen,
Zich spoedden naer hun woon in mergelgrot en kloof,
Kwam men in hoopen naer het burgslot toegeschoten:
Men vond den gryzaerd dood. Nog hield zyn arm met kracht
Zyn diebren zoon aen zynen boezem vastgesloten;
... Op eenge schreden van het slot in eene gracht,
Vond men 't verminkte lyk van Aelbrecht weêr;
Doch de oude zag men nimmermeer.
|
|
Auteursrechtvrij