Het Taelverbond. Jaargang 6

[p. 88]

Natuergeschiedenis, door Doctor F.J. Matthyssens.
(Vervolg en slot).

Geiten.

Even als alle de andere herkauwende dieren zyn de geiten zoogdieren. Ze hebben zoo veel betrekking met de schapen, dat eenige natuerkundigen deze beide soorten in eene en de zelfde hoofdsoort gerangschikt hebben; overigens brengen de geiten en de schapen, door paring met elkander, tweeslachtige soorten voort die zelfs vruchtbaer zyn; hetwelk niet weinig heeft bygebragt om eene groote verwarring in de natuergeschiedenis dezer dieren te doen ontstaen.

Wat de geit byzonder kenteekent is dat zy eenen baerd onder de kin heeft, dat haer voorhoofdsbeen buitenwaerts plat of hol is. Hare muil is niet hairloos zoo als die van den os; hare eenmael gebogene hoornen hebben eene hoekige vorm, en het toppunt achterwaerts gerigt.

De geiten in het wild bewoonen de verhevenste bergen, en, in den staet van dienstbaerheid zelfs, behouden zy den lust tot

[p. 89]

rotsachtige en ongelyke gronden waerop zy met groote behendigheid klimmen en springen. Een gevoel van onafhanklykheid maekt deel van hare inborst; ook gehoorzamen zy veeleer den mensch by middel van streeling dan by middel van geweld. Haer vernuft ontwikkelt zich door opvoeding zoo als dit van den hond, en meer dan eens heeft men het opbrengen van jong-geboren kinderen aen geiten toevertrouwd, en deze waren hare zuigelingen zeer toegenegen. De geiten voeden zich met grasplanten, doch hebben het meest eetlust voor bladeren en scheuten van klein houtgewas.

De byzonderste soorten van geiten zyn de wilde geit, de angora geit, de syrische geit, de cachemire-geit en de steenbok.

Wilde geit (capra oegagrus van Gmelin). Volgens Cuvier zou deze de stam zyn van alle onze tamme geiten. Zy onderscheidt zich door hare hoornen die voorwaerts scherp zyn, zeer lang by den man en kort by het wyfje. Het hair harer huid is grysachtiggeel met eenen zwarten reepel op den rug; heur staert is insgelyks zwart. De wilde geiten bewoonen in benden het gebergte Caucasus, Persien en de Himalaya-bergen van Asia.

Angora-geit (capra angorensis). Zy heeft afhangende ooren. De hoornen van den man strekken zich van iederen kant van den kop liggend uit en hebben den vorm van een korkentrekker. Het hair der huid is dik bezaeid, fyn en zeer lang; het wordt gebruikt tot het vervaerdigen van kleedingstoffen hoog geschat in het Oosten.

Syrische geit. - Deze is zeer menigvuldig in Neder-Egypte; zy heeft overlange ooren en het hair der huid zeer kort.

Cachemire-geit. - Hare hoornen van elkander afwykend, zyn regt en spiraelvormig gedraeid. Het hair van hare huid is zydeachtig, lang, regt en wordt gebruikt tot het vervaerdigen van schallen, die zeer kostbaer zyn.

Steenbok, (capra ibex L), in 't fransch bouquetin. - Hy heeft veel gelykenis met onzen tammen bok, maer grootere en sterkere hoornen, die in plaets van voorwaerts scherpkantig te wezen, plat met dwarsloopende randen zyn. De steenbok bewoont de europische bergen, op welker top hy den ganschen zomer verblyft; tegen den

[p. 90]

winter komt hy de bergen af om aen hunnen steun te verblyven tot omtrent Paeschen; doch de wyfjes blyven langer beneden om hunne jongen te werpen. De steenbok bezit de grootste behendigheid om van de eene rots op de andere te springen.

Schapen.

Hunne byzonderste kenteekens zyn 32 tanden, waeronder 8 snytanden enkel aen het onderkaekbeen. Zy hebben een buitenwaertsbol voorhoofdsbeen, spitsen en niet hairloozen muil, baerdlooze kin, tamelyk lange en van elkander verwyderde ooren, hoekige, dwarsloopende, gerimpelde en zydelings spiraelvormiggedraeide hoornen, tengere pooten, tamelyk langen en afhangenden staert.

In het wild bewoonen zy de gebergten. Hunne inborst heeft veel gelykenis met die der geiten.

Ammon-schaep (ovis ammon, Mouton mouflon van Buffon). Dit schaep is grooter dan het gewoone in den staet van dienstbaerheid. Zyne hoornen raken elkander aen met den steun; het hair zyner huid is geelbruin van kleur, gedeeltelyk wolachtig en gedeeltelyk zydeachtig; zyn staert is kort. Het ammonschaep, dat aenzien wordt als de stam des gewoonen tammen schaeps, bewoont de gebergten van Griekenland, van Sardinië, van Corsika en de provincie Murcie in Spanje. Volgens Geoffroy S^t-Hilaire heeft het wyfje geene hoornen.

Argali-schaep (ovis argali) - Zyne hoornen zyn zeer gelyk aen die van den gewoonen ram, maer verhevener en grooter; die van het wyfje zyn sikkelvormig. Het hair zyner huid is des winters grysgeel, met eenen rosachtigen rugreepel; zyn muil en hals zyn wit, even als de binnenvlakte der pooten en de buik: de billen zyn lichtgeel. Tydens den zomer is de huid in het algemeen rosachtiger, heure hairen zyn regt, glad en hebben zekere gelykenis met die der huid van den hert.

Het argali-schaep bewoont de koude en de gematigde luchtstreken van Asia; men vindt het niet zelden in den Kamtschatka. Zyne gestalte is gelyk aen die van den damhert.

[p. 91]

My-attic of Amerikaensch schaep (ovis-montana van Geoffroy St-Hilaire). Het is kennelyk aen zyne tengere en zwierige vormen, aen zyne lange pooten en aen zyn kort styf hair dat kastanjebruin van kleur is; in andere woorden het is een hert met een ramshoofd. Het my-attic schaep bewoont de rotsachtige gebergten van Noord-Amerika en leeft in benden van 20 tot 30 leden.

Gebaerd schaep van Pennant (mouton mouflon à manchettes (ovis-ornata) van Geoffroy St-Hilaire). Het hair zyner huid is geelrosachtig. De borst en de pooten zyn met lange afhangende hairen overdekt; in de nabyheid van den hoek van het onderkaekbeen is er van wederskanten een hairbos lang van 3 tot 4 duim, en een weinig lager op den hals ziet men een middenreepel lang hair die, tot op het derde onderdeel van den hals gekomen, zich gaffelswyze verdeeld en tot op de pooten afwykt. De staert van het gebaerd schaep is omtrent 7 duim lang en penseelvormig aen zyn einde.

Het gebaerd schaep bewoont de bergachtige streken van Barbarye (Afrika).

Als schapen, die in den staet van dienstbaerheid leven, zullen wy de volgende melden: het gewoon schaep, het schaep met breeden staert, het yslander-schaep en het spaensch-schaep.

Gewoon schaep. - Het is van een ieder genoegzaem bekend.

Schaep met breeden staert, (ovis landicaudata). - Het onderscheidt zich door de vorm van zynen staert, die lang is en wederzyds verdikt door eene ophooping van vet in het celachtig weefsel. Deze verdikking is by sommige dusdanig van omvang, dat haer gewigt het dier zeer lastig valt; reizigers melden zelfs dat men in zekere streken van het westerlyk gedeelte van Afrika schapen ziet, die aen eene soort van kleine kar waerop hun staert rust, gespannen zyn.

Yslander schaep. - Het is byzonder merkwaerdig door de ongestadigheid van het getal zyner hoornen. Sommige dezer schapen hebben maer twee hoornen, andere hebben er dry, vier, of nog meer. Het hair der huid is bruinrosachtig; de staert is kort.

Het ras van het yslanderschaep is niet alleen verspreid in Ysland,

[p. 92]

maer ook nog op de eilanden Feroë, het eiland Gothland, en in Norwegen.

Spaensch schaep, of merinosschaep. - Het heeft zeer magtige hoornen, die op de zyden van den kop eenen regelmatigen spirael vormen. De wol der huid zeer fyndradig, is als een korkentrekker gedraeid, en hare kleur is vuilwit. Men veronderstelt dat het merinosschaep van Barbarye afkomstig is.

Ossen.

In de natuergeschiedenis geeft men den naem van os aen eene zeer belangryke hoofdsoort der herkauwende dieren met holle hoornen, onaengezien het geslacht van het dier.

Men kent thans acht verschillige soorten van levende ossen, te weten: de auroch, de bison of amerikaensche os, de buffelos, de arni, de buffelos der Kaep, de yack, de muskusos en de gewoone os.

Auroch (bos ferus van Linnaeus). - De auroch is de grootste en de sterkste der ossen. Zyne schoft bereikt tot 6 voet hoogte en zynen kop heeft meer dan twee voet breedte; de omtrek van den steun zyner hoornen is meer dan een voet lang. Men vindt de auroch niet meer dan in eenige groote bosschen van Pruissen en van Polen.

Tydens de loopschheid vechten de aurochen met groote woede tegen elkander en zyn alsdan zeer gevaerlyk voor den jager. Hunne magt is buitengewoon. De vorm van den auroch heeft iets zonderling en zyn voorkomen is wilder dan dit der andere ossen. Zyn kop is kort en breed, en het voorste deel der romp is met lange hairen bedekt, die eene soort van maen vormen tot op de hoeven dalende. Deze maen bestaet insgelyks by het wyfje, maer is korter dan by den man. De auroch leeft afzonderlyk.

Bison of amerikaensche os. - Hy leeft in talryke benden in de bosschen van Noord-Amerika. Zyne hoornen zyn betrekkelyk kleiner dan by alle de andere ossen. Zyne gestalte is groot, doch kleiner dan die van den auroch; voor het overig heeft hy eene maen zoo als deze laetste.

Buffelos (bos bubalis). - De buffelos is oorspronkelyk van

[p. 93]

Zuid-Asia. Thans vindt men hem in Italie. Zyne hoornen zyn achterwaerts gebogen, zyn voorhoofd is breed en bol en zyne gestalte niet zeer groot.

De inborst van den buffelos is woest, en zyne magt is overgroot.

Arni. - Dit is eene zekere soort van indiaenschen os, merkwaerdig door de buitengewoone grootte zyner hoornen. Hy wordt aenzien als eene verscheidenheid van den buffelos.

Buffelos der Kaep. - Hy heeft zeer groote zwarte hoornen waervan de steun de kruin van den kop byna overdekt. De afstand tusschen de punten der hoornen is zeer groot; de schoft van het dier is integendeel niet hooger dan 5 voet. Hy leeft in ontelbare benden van de Kaep der Goede-Hoop tot in Guinea, en schept behagen in het zwemmen.

Yack (Tartaersche os). - Hy onderscheidt zich van alle de andere soorten door de lange hairen van zynen staert, dien eens paerds niet ongelyk. Het hair der huid is eene zachte wol, en onderwaerts is het afhangend tot de helft der pooten. - Hy bewoont de gebergten van Thibet (Asia), doch in verschillige streken van Asia is hy tot den staet van dienstbaerheid overgebragt.

Muskusos. - Deze leeft in talryke benden in de koudste luchtstreken van Noord-Amerika. In deze benden bestaen er niet meer dan twee of dry stieren, wat daeruit voortkomt, is dat tydens de loopschheid de jonge stieren zich elkander slag leveren, waeraen er weinige overleven. De muskusos beklimt de spitste gebergten met zooveel behendigheid als de geit, niet tegenstaende zyne zwaerlyvigheid. Zyn vleesch, wanneer het dier zeer jong is, is tamelyk goed om eten, doch dat der volwassene is oneetbaer uit hoofde van eenen sterken muskusgeur.

De muskusos heeft eenen zeer korten staert en het einde van zynen muil is met hair bedekt.

Gewoone os, (bos domesticus). - Volgens Cuvier zouden de stamvaders der gewoone ossen, zeer groote ossen geweest zyn, waervan men nog overblyfsels vindt in de torfgronden van Duitschland, Engeland en Frankryk. Aen hen gaven de Duitschers den naem van Urus.

[p. 94]

De gewoone os is alom verspreid geworden door de europische volkeren, en ten gevolge der teeling met ossen van andere landen, zyn er eenige verscheidenheden ontstaen. Als de belangrykste dezer zullen wy melding doen van den grooten os met bult van Madagascar. Hy heeft hooge pooten, doorgaens eene witte kleur en eenen beweegbaren bult op de schoft. Een andere os met bult der zelfde luchtstreken en van Zuid-Afrika, is de Zebu, de kleinste der ossen. Zyne inborst is zeer zacht.

Wy achten het onnoodig de menigvuldige diensten die de gewoone os het menschdom oplevert, aen te duiden.