Het Taelverbond. Jaargang 6
(1850)– [tijdschrift] Taelverbond. Letterkundig Tydschrift, Het–
Auteursrechtvrij
[pagina 57]
| |
Ridder van Ruysbrouck, door P. van Delen.
| |
[pagina 58]
| |
uit het paradys des onoverglansten voorspoeds gedaeld, had hy, na veel moeite, wel is waer, toch eindelyk zich aen het ellendige aerdsche leeren gewennen. Eenen dag dat het schoon en helder weder was, had hy de stadmuren verlaten en, onverschillig voortstappend in de baen die hy op zyne wandelingen de gewoonte had te volgen, was hy allengskens tot voor het slot van Van Moerkerke gekomen. Telkens dat hy deze plaets betrad, leed hy wel by het gezicht van den ontroofden eigendom eens waerden vriends, maer toch kleefden er duerbare herinneringen aen dezen grond. Zyn vader die in den huiselyken kring zoo dikwils zyne ridderbedryven vergat, had zoo veel van zyne kindschheid verhaeld die hy grootendeels met Walter hier had doorgebragt. Schier elk voorwerp riep Aymon eene geschiedenis te binnen die hem by winteravonden by den warmen haerd verteld was, en die hy des te beter onthouden had daer zy hem steeds de zoete jaren van kinderweelde en ongestoorde vreugde voor het oog had geschilderd. Peinzend was hy alzoo door gras en heesters heen aen den achterkant des kasteels gekomen waer een oude toren als een bolwerk zich tusschen den vestingmuer verhief. Dit gebouw, dat steeds tot gevangenis had gediend en dat uit hoofde zyner eerste bestemming een angstwekkend voorkomen aen de naburige landbewooners opleverde, boeide door een onbegrepen gevoel zoodanig zyne aendacht, dat hy op den grond ging zitten met de hope van zich door de overweging het raedsel van zulke zonderlinge belangstelling te verklaren. Was het dan waer, gelyk men het in den omtrek algemeen beweerde, dat dit gebouw thans aen bovenaerdsche magten overgeleverd was? Luisterend, naderend en nog luisterend hoorde hy klaer en klarer de klanken eener klagende stemme die, door eene magtigere onderdrukt, hem een slagtoffer en eenen beul voor oogen bragt. Maer hoe zal hy anders dan in de begrippen des volks zich zulke zaek verklaren? De tegenwoordige heer had zelf de moordtuigen zyner voorzaten door het volk doen verbranden; hy was het toch niet die zyn behagen in iemand te martelen vinden kon. Uit ingeboren gevoel in verontwaerdiging opspringend stapte | |
[pagina 59]
| |
Aymon niet zonder levensgevaer door lisch en onkruid, waer mede de breede vestinggracht bewassen was, en zonder iets te duchten, wilde hy gaen zien wie hier de verdrukker, wie hier het slagtoffer kon zyn! Tusschen de gewassen die den grond bedekten, waren er eenige door den tyd stevig tot boomen opgegroeid. De jongeling, de plaetsen nader bezichtigd hebbende, nam het aen eene linde te beklimmen, die digt by den toren zich verhief en waervan de kruin niet verre van een betralied luchtgat verwyderd bleef. Uit die opening scheen hem dat de klagende stemme geklonken had. Hy beklom den boom en slechts weinige oogenblikken zat hy er in of hy hoorde eenen spottenden lach. - Ha! zoo is het dat ik het verlang, - sprak nu eene nydige stem, - uw lyden is my een balsem aen het hart! Indien ik u, na u verscheurd en u het hoofd verbryzeld te hebben, tot het leven weder roepen kon, zoudt gy duizend martelingen ondergaen! En toch vermaledyde! zouden duizend dooden my niet wedergeven wat gy my hebt ontroofd!.. Ha! gy hadt my het geluk kunnen wedergeven, zoo uw hatelyke hoogmoed u niet verdorven had! Gy hebt gewild dat myn leven eene marteling ware, welnu, het uwe zy eene verdoemnis! O mogt zy slechts langdurig zyn!........ Na eene pooze stilte hernam de stem: - Edelvrouw Van Moerkerke! dit is immers de naem dien gy verlangt?...... Weet gy nog wel wat schandige straf uw echtgenoot onderging? Ik lach nog by de schrikkelyke folteringen die ik hem zag lyden! Gy, gy zyt ook moeder geweest, edelvrouw! uw kind heeft smart op smart geproefd; dit ook is gemarteld, gepynigd, door de volkswoede verscheurd geworden!... ha! ha! ha!... Toch eindelyk brak er wederom eene gevoelige snaer in het van een gereten hart der gevangene, want eene bittere weeklagt ging met dit akelig schaterlachen gepaerd! - Nu, vrouwe, laet ik u alleen. Gebruik de spyzen die ik u breng om uw hatelyk leven te verlengen: ik heb ze met inzicht sterk en krachtig bereid; en zoo myne woorden u het hart hebben kunnen bezeeren, dat dan de duivel gezegend zy die ze my ingesproken heeft! | |
[pagina 60]
| |
En na deze woorden hoorde Aymon eene zware deur hevig toeslaen en het geluid somber en dompig in den hollen kerker wedergalmen! O het was hem te veel! In zyne woede zou de jonge Van Ruysbrouck den onmensch die reeds de grendels der gevangenis toeschoof den dood toegeroepen en oogenblikkelyk aen zyne oogen zich gaen vertoond hebben zoo de voorzichtigheid niet in eens zyne razerny beteugeld hadde. Zachtjens liet hy zich nederglyden achter den hofmuer. Eindelyk was zy dan gevonden de geliefde echtgenoote zyns vriends, die oorzaek van zoo veel lyden en verdriet. Na twintig jaren navorsching en hooploos zoeken was dan de kerker ontdekt waer zy denkelyk gedurende al dien tyd, ten prooi gegeven was geweest aen den onmenschelyken barbaer! Aymon dacht, terwyl de tranen van medegevoel hem in de oogen glinsterden: nu zeker heeft eene zoo yselyke marteling haer niet alleen van alle gezondheid beroofd; maer de angel der smarte zal haer evenveel den geest hebben getroffen; denkelyk is zy thans zinneloos, de arme goede vriendinne van mynen braven Walter!... Doch aen zyne pynlyke aendoening lucht gevende, vaegde hy de tranen van zyne wangen en sprak, den blik ten hemel gestuerd: - Heer, ik weet dat ik een zondaer ben; de ongelukken die over my zyn nedergestort, heb ik ten volle verdiend; maer ontvang heden de belofte eens armen boetelings die niets betracht dan zich met u te verzoenen! Nimmer nog zal ik slapen of eenig voedsel gebruiken voor dat ik dit onschuldig slagtoffer heb verlost van onder de klauwen des giers die het verplet! Van deze gedachten doordrongen zette hy zich neder op den grond om den avond te verbeiden. Wanneer de duisternis genoeg gevallen was, klom hy weder in de linde en, zich in de kruin plaetsende, deed hy ze door eigene zwaerte zoo lang heen en weêr wippen tot dat hy het traliewerk des vensters vatten kon. Met de andere hand en de voeten zich krachtig aen den boom vasthoudende, bragt hy het aengezicht vooruit en riep met half luide stem in het gevang: - Vrouwe Van Moerkerke! | |
[pagina 61]
| |
Hy luisterde, maer geen antwoord liet zich hooren en hy riep op nieuw: - Vrouwe Van Moerkerke!...... ik bezweer u, antwoord my! Ik ben een vriend die u verlossen zal...... Spreek, dat door uw stilzwygen myne poogingen niet ten onnutte worden gemaekt! Doch wederom klonk de stem als in een graf, de jongeling zuchtte moedeloos. - Vrouwe, - riep hy na eene pooze stilte, - herinnert gy u den naem van Van Ruysbrouck niet? - Van Ruysbrouck! - sprak nu eene doffe bevende stem in den kerker. - De boezemvriend van uwen echtgenoot - fluisterde Aymon. - Zyn broeder! - riep de vrouw. - Kom nader, edelvrouw, het is de zoon van Van Ruysbrouck, die tot u spreekt; het is de eenige vriend van Walter Van Moerkerke! De vrouw begon hier bitter te weenen. - Luister; alles vraegt spoed. Ach ging de jongeling voort, - geloof hem niet! hy liegt met inzicht die dezen namiddag u zegde dat uw echtgenoot is omgebragt; by myne zaligheid! Walter leeft en gy zult hem wederzien. Staek slechts uw geween en laet ons gesamentlyk de middelen beramen om u hier uit te verlossen. Alsof de ongelukkige, die tot hiertoe het alles als een wreed spel om haer te martelen had aenzien, nu in eenmael den waren vriend gevoelde, trad zy nader en sprak op weemoedigen toon: - Dank zy u, edel mensch; dat de hemel u zegene voor den troost dien gy eene arme gevangene brengt! Zy is my zoo vreemd de zoete stem des medelydens...... Maer het is immers niet waer dat myn Walter, dat myn echtgenoot nog leeft? Het is wreed eene ongelukkige in hare teederste genegenheid te bedriegen! En luide snikken verdoofden hare stem. - Ban dien twyfel uit uwen geest, edelvrouwe! Moest de waerheid u bezeeren, ik zou ze evenmin nalaten te zeggen; maer om kort te zyn, wanneer komt die ellendeling u wederom bezoeken? - Hy doet dit onregelmatig. Hy komt telkens hy my voedsel | |
[pagina 62]
| |
bezorgt of den lust krygt my te martelen..... Maer Walter! om de liefde Gods! spreek my van hem. - Wy hebben thans geen tyd. Zeg my, komt uw beul morgen niet? - Ik kan zulks niet vermoeden. - Jammer! - zuchtte Aymon op den toon der teleurstelling. - O, het is my reeds zoo troostend - zegde de vrouw, - de stem eens vriends te hooren! Verdryf toch alle verdere gedachten; wat gy wilt, is onuitvoerbaer; onmogelyk kunt gy binnen het slot, en dan nog, gy kent hem niet dien gy bevechten wilt. - Is een booswicht dan geen lafaerd? Vrouwe, gy zult den snoode zien kruipen, bedelen om het leven! De stem der gevangene klonk by deze woorden smeekend uit den kerker. - Jonge ridder, - zegde zy op roerenden toon, - ik bidde u, ach geef u toch niet over aen eenen zekeren dood! Het is geen gewoon mensch die my hier gekerkerd houdt: reeds zoo vele hebben het beproefd hem te durven bestryden, doch ten koste huns levens, want hy wordt door helsche geesten geholpen. In name der vriendschap die gy mynen echtgenoot toedraegt, in name uwer ouders, in name van haer die u het leven gaf, ach! spaer uwer moeder toch het verdriet het verlies heurs zoons te moeten beweenen. - Neen, - sprak Aymon bitter grimlachend, - myne moeder zal niet treuren by myn graf!... Edelvrouw, verdryf toch uwen ongegronden angst; lieden als uw beul vinden hunnen steun in helsche magten niet dan voor zoo veel men er hen voor vreest. Heb geene kommernis en weet dat Van Ruysbrouck de man niet is die een genomen besluit verlaet. Lang nog hield de vrouw hem op voor aleer hy zyne vermoeijende houding verlaten kon; vruchteloos weerde zy zich by voortduring tegen de gevaerlyke onderneming; dan vond hy zich nog genoodzaekt toch een weinig de redelyke nieuwsgierigheid aengaende eenen zoo lang gemisten echtgenoot te voldoen, tot dat hy eindelyk haer verlaten kon onder de verzekerende woorden den volgenden avond weder te keeren om haer te ontzetten. | |
[pagina 63]
| |
Getrouw aen zyn woord was Aymon den volgenden nacht ter plaetse, by middel eener koorden ladder die hy ten dien einde gevlochten had, bevond hy zich weldra, doch niet zonder veel arbeid, boven den vestingmuer van het kasteel. Dezen wederom afgedaeld en het gebouw genaderd zynde, zag hy tot zyne vreugde dat de inkoom des torens slecht gesloten was, hierdoor verkreeg hy, na gedaen onderzoek, het dubbel voordeel, eene bedekte wykplaets te vinden, en, naer zyn verlangen, tot voor de deur van den kerker te kunnen opklimmen waer hy zich met de gevangene onderhouden kon. Van Ruysbrouck moest weldra ondervinden dat het hier meer eene beproeving op het geduld dan op de dapperheid gold. Reeds gedurende twee werkelooze dagen had hy voor tydkorting en om de zelfverveling te bevechten, verscheidene malen aen de echtgenoote zyns vriends het hem wedervarene medegedeeld, waerby de vrouw niet nagelaten had over zyne ongelukken en het lot der arme ongeloovige tranen te storten. De gevangene om haer hart lucht te geven, had hem ook reeds hare geschiedenis verhaeld, en de roerende afschildering harer rampspoeden, die zy op de volgende wyze voordroeg, had ook meer dan eens den jongeling tot weenen bewogen. Nauwelyks eenige dagen geleden was ridder Walter met uwen vader zynen onafscheidbaren vriend, ten stryde getrokken, of er melde zich een man by my aen, wiens gelaet zich door zyne eenvoudige ergloosheid onderscheidde. Die mensch klaegde my bitter de armoede waerin hy, zyne zieke vrouw en zyne kinderen verkeerden, armoede die zich des te meer deed gevoelen, sinds het schielyk vertrek myns echtgenoots dien hy afschetste langen tyd de voorzienigheid van zyn huisgezin te zyn geweest. Daer het my niet onwaerschynlyk voorkwam dat myn gemael, buiten myne wete, eenige werken van liefdadigheid verrigtte, beloofde ik dan ook tydens zyn afwezen eenigen bystand aen zyne gunstelingen te verleenen en stelde voor den volgenden dag een bepaeld uer, waer op ik naer zyne wooning komen zou, om te zien of het waerlyk was gelyk hy het voorgaf. | |
[pagina 64]
| |
Op den gezegden tyd trok ik dan met myne kamervrouwe naer de opgegeven plaets. Ik wil de oude dienares die my van het huisgezin myner ouders bygebleven was, niet verdenken; maer was het niet zonderling dat zy onder een voorwendsel my onderwege verliet om my alleen in den strik te laten vangen dien my gespannen was? Nauwelyks had ik den dorpel van het by de vesting gelegen huisje overschreden, of ik ontwaerde het snoode bedrog. Dry mannen, waeraen myn eeuwige beul Segher Lishout scheen te bevelen, knelden my vast; ik deed eenigen hooploozen tegenstand, riep Walter ter hulp, bad om genade; maer de roovers verklaerden my stellig dat niets my helpen kon; dat zy last hadden my elders te geleiden waer my overigens geen kwaed zou gebeuren. Hoe ik hier gekomen ben, weet ik niet. Had men door eenig kunstmiddel my bewustloos van my zelve gemaekt, of wel was het uit eigene aendoening dat ik in een zoo lange bezwymnis bleef. Wat ik het eerst by myne ontwaking ontwaerde, was het gezicht van den gevreesden vader myns geliefden echtgenoots, die met Lishout over myne beschikking scheen te beslissen. Een schreeuw van angst en verbazing ontvloog mynen mond; doch de baron naderde my zachtjens en sprak met een gemaekt zoet gelaet: - Nu, dochter, - en hy drukte byzonder op dit woord, mogelyk om my de benaming van vrouwe te ontkennen; - er is wel reden over u gestoord te zyn: gy alleen zyt de schuld van het verdwalen myns zoons; doch daer gy mogelyk uwe middelen van verleiding met geen boos inzicht hebt gebruikt, wil ik my niet wreken op u; alleenlyk zal ik zeggen dat ik anders over uw lot heb beslist: wy hebben u eenen echtgenoot uitgedacht. Ontzet en verontwaerdigd over eene zoo zonderlinge tael sprak ik tot den baron: - Gy bedriegt u, heer: tusschen my en ridder Walter heeft er nooit verleiding noch pligtvergeten bestaen. Een eerlyke, onbreekbare band heeft ons vereend; ik ben zyne echtgenoote en nimmer zal ik de trouw verbreken die ik hem gegeven heb. In woede opspringend, grynsde de baron: - Ho! gy zult ze | |
[pagina 65]
| |
niet breken de belachelyke trouw die u, gemeene poortersdochter! aen den edelsten bloede zou moeten vereenen! men moest den priester hangen die zulke verbindtenis gezegend heeft! Ik zegge u dat ik in dit huwelyk niet heb toegestemd en dat het diensvolgens niet bestaet! Gy zult eenen anderen echtgenoot nemen. - Nooit! - riep ik met wanhopig besluit, - nooit! By deze zoo gemeende woorden viel Lishout die de plaets geen oogenblik verlaten had, geknield aen myne voeten. - Dochter, - sprak hy, - ik bidde u, verzaek toch aen eischen die zoo onwettig als redeloos zyn. Het is immers hemeltergend dat dienstbare laten, al is het dat gy die in de steden vrye poorters noemt, aen eene vereeniging met edelgeborenen durven denken; gebruik uw leven tot een eerlyker en zediger doel! Ach! ik bidde u, weiger u niet aen den wensch van onzen genadigen Heer; het geluk van twee menschen, het behoud van vader en zoon hangt aen uwe beslissing af. Ik verstond my niet aen zulke vreemde tael, noch minder wanneer, na eene korte pooze stilzwygens, hy tot zynen meester scheen te spreken: - Vergeef my, genadige Heer, het is niet dat ik op verheven gevoelens aenspraek maken wil; maer het is toch wel pynlyk aen het hart van eenen vader het gedacht dat zyn zoon sterven moet. Ik weet dat uwe gramschap regtvaerdig is, dat myn zoon meer dan den dood heeft verdiend; maer toch hy is myn kind. - Maer wat verlangt gy van my? - riep ik huiverende by eene gedachte die in eens in my opgerezen was. - O ik verlang niets, - riep de ellendige, my de gevouwen handen toereikende, - niets dan wat u en myn zoon gelukkig maken kan. Wil hem tot echtgenoot aenvaerden; ontruk hem door dit middel aen de handen van den beul die op hem wacht!..Ga naar voetnoot1 O was het niet te schaemteloos gehandeld met eene vrouw die | |
[pagina 66]
| |
steeds het besef van eigen waerde boven alles in de wereld had weten te schatten? Verontwaerdigd keerde ik den rug aen den verfoeijelyken slaef en my tot zynen meester wendende riep ik, verstout en opgehitst door den my toegebragten hoon. - Heer baron, is het dan in ernst dat men my zulke voorstellen durft doen? Ik heb het gezegd, ik ben de vrouw van Walter van Moerkerke en nooit zal in my zyne eer, noch die van den pand zyner liefde worden geschonden. By deze woorden trilde en beefde de baron; hy vatte my by den arm en schreeuwde my de volgende woorden als myn doodvonnis toe: - Schandige! gy verstout u in myne tegenwoordigheid eene verklaring te doen die my hoont in den bloede!. Welnu, dry dagen zyn u om tusschen beide keuzen te beslissen, gy aenvaerdt de trouw van den veroordeelde of wel eene eeuwige gevangenis wordt de straf uwer vermetelheid! De vader wiens zoon gy den dood zult overgeleverd hebben, geef ik volle regt over u.... En van toen ben ik in den kerker gebragt. Gedurende die dry dagen die my ter beslissing gelaten waren, werd ik meermaels door de tranen en smeekingen van Segher verontrust; eindelyk op de beden volgden zyne bedreigingen en aen deze bedreigingen heeft hy wel gestand gedaen: de hemel alleen is getuige geweest van al wat ik uit wederwraek heb geleden. Waren nu de eerste maenden van rampspoed die welke my het meest het gemis van vroeger gesmaekt geluk moesten doen gevoelen? Toch werden deze opgeluisterd door eene zorglyke belanglooze vriendschap die ik sinds de volgende jaren myner gevangenis niet meer wedergevonden heb. Ginder aen den linkervleugel van het groot gebouw was toen de kerker waer ik voor eerst werd binnen geleid. Mogelyk om myn lot bitterder te maken, had men my met inzicht tot medegevangene geplaetst by eene dier vrouwen voor welke wy in de wereld zulken diepen afkeer gevoelen. Het was eene jodin. Gelyk zy my voorgaf, boette zy daer voor een kwaed waervoor men enkelyk haren echtgenoot beschuldigd had. Ik wilde zulks gaerne gelooven; ik had geene de minste reden om | |
[pagina 67]
| |
de opregtheid dezer vrouw te verdenken. - Later hebben wy elkanders leed en smarten gedeeld; wy hebben over elkanders lot zoo vele tranen gestort! Hadden wy in voorspoed geleefd, wy zouden elkander vyandlyk hebben versmaed en veracht; nu had het ongeluk ons als ware zusters gemaekt. Na verloop van eenige maenden ben ik dan moeder geworden. Myne lotgenoote die my zoo wel bygestaen had, eischte voor hare zorgen ook een gedeelte der liefde voor myn kind. De oneenheid onzer godsdiensten overwegende, maekte ik echter eenige bezwaernis haer het minste regt toe te staen op het arm schaepken dat ik in zyn ongeluk toch voor den hemel bestemde. De goede begreep en eerbiedigde myne bekommernis en zweeg. Nog was ik onpasselyk en lydende, wanneer eene vreeselyke ramp my te gelyk en van kindje en van vriendinne berooven kwam. Op eenen nacht werden wy beiden uit onzen slaep gewekt door de hulpkreten van verscheidene persoonen, en regt ziende ontwaerden wy met angst aen den rooden lichten smook die voorby ons venster opsteeg, dat de bouw onder ons aen 't branden was. Wy ook riepen om hulp; maer niemand hoorde of wilde luisteren naer de weeklagten van ellendige gevangenen. Wanneer de nood schier op het uiterst was, want de zoldering waerop wy ons bevonden, was reeds aen het zengen geraekt en vervulde het vertrek met eenen verstikkenden smoor, brak men toch eindelyk met geweld de verkoolde deur aen stukken en, wat verrassing voor myne vriendinne! haer man bood zich tot onze redding aen! Wel ter stade kwam die hulp die ons en leven en vryheid weder geven moest; doch nauwelyks hadden wy den trap afgedaeld die onder onze voeten dreeg in te storten, en eenige schreden gedaen, of wy zagen ons van den vreeselyken Lishout vervolgd. Loopen was my in mynen toestand onmogelyk; als eene prooi die door de vrees ontzet, zich zelve onder de klauwen komt werpen van het wild dier dat haer vervolgt, stortte ik ook met myn kind ten gronde. Myne vriendinne wilde my in dien akeligen stond niet verlaten; zy rukte zich los uit de hand die haer met zich trok, en, myn kind my afnemende, riep zy zoo smeekend tot haren echtgenoot: - Nathan, | |
[pagina 68]
| |
om de liefde van den God onzer vaderen, red toch deze vrouw!... En de man deed wezenlyk eene pooging om my van den grond te ligten. Ik zou het hebben gewaegd de ontvlugting nog eens te beproeven; maer den afstand afmetende, die my nog van mynen vervolger verwyderde, zag ik dat zulks nutteloos was. Dan deze goede menschen in myn verderf niet willende inwikkelen, rukte ik my los, dankte den man met een teeken der hand, en wees hem haestig, zeer haestig te vlugten. Ik heb nooit geweten wat er van het kind waer ze my zoo onwillig van hebben beroofd, geworden is. Ik berust genoeg in de overtuiging dat het onder de bescherming van zulke menschen nooit leed geschieden kan, maer zal een blinde yver hun niet hebben doen besluiten van de gelegenheid gebruik te maken om myn schaepken in hunne dwaelleer te doen opvoeden! Dit gedacht heeft my steeds bedroefd en is voor my eene oorzaek van eeuwigen angst geworden. Tot de kleinste zaken die hare eentoonige gevangenis sedert dien voorval nog gekenmerkt hadden, had de vrouw met gevoel verhaeld. Zy begreep hoe de verveling eindelyk eenen jongeling overvallen moest wien de omstandigheden aen een woelig leven hadden gewoon gemaekt. Reeds vier dagen zat Van Ruysbrouck daer nu werk- en beweegloos de komst te verbeiden van den onbegrypelyken onmensch die zoo diep zyne verontwaerdiging had opgewekt; doch dan eindelyk by den avond van den volgenden dag, wanneer hy zich wederom teleurgesteld meende, kwam in eenmael op den trap het geschuivel van voetstappen zyne aendacht opwekken en weldra mogt hy zich in de overtuiging verblyden dat de moeijelyke proeftyd op het geduld verloopen was. Achter den ruimen pyler van den trap eene bergplaets vindende, liet Aymon aen den man, dien hy zich zynen vyand verklaren ging, den tyd om de deur des kerkers te openen; maer niet zoodra had ze onder haer gewigt gekraekt, of de jongeling sprong te voorschyn en stapte denzelfden stond met den verbaesden Lishout binnen de gevangenis. Zulke onvoorziene verrassing ontzette den laetsten, en de jonge | |
[pagina 69]
| |
Van Ruysbroek gevoelde zich niet min aengedaen, wanneer hy in de gelaetstrekken van den geheimzinnigen persoon den reeds zoo verachte geeselaer herkende. Bevend van onsteltenis en van gramschap greep hy hem die zich telkens als een duivel voor hem opdeed, by de borst, en riep met ontroerde stem: - O gy ellendeling! zeg dan wie gaf in de wereld u de zending van al wat onschuldig is te vervolgen? welk boos vermaek smaekt gy in het martelen uws naesten? Deze toespraek by al dat zy met eene gansch dreigende aenstelling samen ging, was echter niet in staet den verharden ouderling te verschrikken. Ras herstelde hy zich van zyne eerste vrees, wrong zich los, en sprak met kalme onverschrokkenheid: - Maer gy zelf, Van Ruysbrouck, uit welk regt verstout gy u, u met myne zaken te bemoeijen? Is de ban des hertogs u dan nog geene genoegzame straf dat gy u thans nog het lyf verbeurt door een edelmans verblyf te schenden? De jongeling werd bleek van gramschap en riep: - Schaemtelooze! gy bestaet het dan nog my in het aengezicht te hoonen! ha, gy denkt er niet aen! Hier ten minste zyt gy door geene verblinde menigte beveiligd; de vooroordeelen des volks zyn u geene borstweering tegen myne geregtige wraek. Hier, moordenaer, hebt gy het met my alleen. En de ellendeling, by deze woorden op nieuw by de keel vattende, drukte de jongeling hem met nydig geweld tegen den muer. Lishout, die nu wezenlyk zyne minderheid gevoelde, deed eene ligte pooging om zich los te rukken en smeekte met gebaren hem toch te laten spreken. - Ik beken, - zegde hy heigend, na eenige lucht verkregen te hebben, - dat myne handelwys u vreemd toeschynen moet: zy is het ook inderdaed; maer toch myne inzichten hebben niets pligtig. Integendeel, Aymon Van Ruysbrouck, eens beriept gy my op een oordeel Gods, welnu ik neem de uitdaging aen. - Spoed u dan naer beneden! - Neen, heden niet: ik ben vermoeid en ontsteld; bepael voor morgen tyd en plaets; het is niet eerlyk zynen vyand te overvallen. | |
[pagina 70]
| |
- Ha! wist ik het niet dat gy een lafaerd zyt, - spotte de jongeling. - De list is wel weinig behendig aengelegd om te gelukken. Nu, ik wil toch uw leven niet: de wroeging, mogt zy eens uw hart bevangen, zy u eene genoegzame straf; help my slechts de ontvoering dezer vrouw vergemakkelyken. - De ontvoering! - riep Lishout met drift, alsof dit gedacht hem in eenmael zynen neêrgevelden moed wedergaf, - denkt gy daer aen? Vraeg dan ook aen den tyger zyne prooi weêrom. Na twintig jaren slechts geleefd te hebben by de folteringen, by het lyden dezer vrouw, zal ik haer afstaen en het eenig zielengenoegen missen dat ik sinds al dien tyd heb gesmaekt! Nooit! Myne wraek is onverzaedbaer; ik zal haer martelen zoo lang ik leef. - En wat heeft zy gedaen, onmensch die gy zyt? wat hadden u de ongelukkigen gedaen wier gansche verdelging gy over eenige dagen prediktet? - Zy heeft my misdaen meer dan zy ooit boeten zal. Onder de joden was er eene op welke ik my te wreken had; de algemeene beschuldiging heb ik slechts als een voorwendsel gebruikt om hem te kunnen treffen dien zich aen den dood zoo schuldig had gemaekt. - Wraek, altyd wraek, ellendige booswicht! Het is dan slechts by de snoode drift dat gy leeft? Maer het is reeds te veel met uwe walgelyke tael. Kies; maek het kort, wat wilt gy!... En deze woorden uitroepende, toonde de jongeling hem het stael dat hy uit zyne kleederen te voren bragt. De man verschrikte zichtbaer by het zien van het gevaerlyk moordtuig; hy droop achterwaerts, sloeg de handen voor de oogen en scheen zich maer niet tot een uiterste te kunnen besluiten. Hy stiet met den rug zyn slagtoffer aen terwyl eene rilling zyne lidmaten doorliep. In eens sprong hy op, vatte de zware zitschabel waerover hy even struikelde, met haest in de hoogte; de hoop verliezende het voorwerp zyner bezondere vervolging nog langer te martelen, wilde hy het toch, onaengezien wat uit wedervraek gebeuren zou, van een zoeter lot berooven. Edoch de jongeling was te naby om deze zyne laetste gruweldaed niet te voorkomen; snel als altyd vloog hy den moordenaer onder den opgeheven arm en drukte hem het lemmer in de zyde. | |
[pagina 71]
| |
- Doemnis! - riep deze, terwyl hy kramptrekkend met het houten tuig nederstortte, - Van Ruysbrouck, vloek en vermaledyding over u!... Ras had Aymon de vrouw van daer weggerukt, die, het hoofd in de handen, van een zoo bloedig tooneel getuige kwam te zyn; doch niet zoo haest had zy de ruime lucht mogen ademen of eene zware bezwymnis was haer komen overvallen. De jongeling die het gemoed nog gansch verhit et de zinnen ontsteld gevoelde, zag zich nu wederom verpligt de lydelyke taek van ziekenverpleger te vervullen; hy haelde de versche kruik water die Segher had aengebragt, van binnen den kerker en bevochtigde haer aengezicht en handen. Na verloop van eenige stonden had zich de vrouw langzamerhand hersteld. Na dat hy zynen mantel over de schouders der ongelukkige geslagen had om haer in hare armoedige kleeding tegen de avondkoude te beschutten, wachtte Van Ruysbroeck den nacht af om het kasteel te kunnen verlaten. Zoodra hy de verzekering meende te hebben dat een ieder reeds sliep, nam hy de vrouw aen den arm en ging langs de meest belommerde wegen tot aen de inkoompoort van het slot; doch als by verwachting de hegge nedergelaten vindende, klopte hy zachtjens aen het slaepverblyf des deurwachters. - Wie daer? - riep deze, uit zynen slaep verbaesd opschietende. - Sta even op, - sprak Aymon. - hael de heg op en laet de valbrug neêr opdat wy het slot verlaten. - By nacht geeft niemand dan de huisheer bevelen, - grolde de sleuteldrager te voorschyn komende, - maer wat is dit? wie zyt gy, en hoe bevinden zich zulke menschen binnen het kasteel? - Kom, spoed gemaekt! - sprak de jongeling op barschen toon, en den punt zyns wapens toonende, - ik ben niet gewoon iets tweemael te vragen. Bevende van angst en ontsteltenis gaf de man den doortogt aen de twee hem onbekende persoonen. | |
[pagina 72]
| |
IV.Walter Van Moerkerke had het dan wel bitter geboet te hebben durven beproeven de verdrukkende overheersching zyner stamgenooten te bestryden. Onbegrepen van een volk voor welk hy alles opgeofferd had, was hy een dier menigvuldige martelaren geworden, waervan het bloed en de tranen den vaderlanschen bodem moesten bevochtigen, wilde hy in betere tyden eens van ware vryheid en volksgrootheid getuigen. Niet hy alleen had zynen manlyken leeftyd in eene droeve gevangenis doorgebragt; zyne minnende echtgenoote die hy reeds lang in den hemel geloofde, had gedurende alle die jaren een nog veel harder lot dan het zyne beproefd, en, alsof de wreede verzoeking hem tot in den bloede moest vervolgen, was schier elke dag des levens van zyn kind, dat de lezer reeds in de jonge Maria zal hebben herkend, niet vergiftigd geworden door eene van die heillooze gebeurtenissen waermede het strenge lot zyne verstootelingen bejegend? Kind der smarten, in eene gevangenis geboren, en er met de melk ook de bittere tranen van zyne moeder ingezogen hebbende, had de maegd van alle rampen die haren jeugdigen levensloop kenmerkten, al het vergif gesmaekt. Slechts weinige dagen oud had zy het nog onbeseft verlies harer moeder ondergaen en had, wel is waer, in eene andere goede al gevonden wat het minnend harte der vrouw geven kan; doch dan nog duerde deze vergoeding zoo kort. Na verloop van twee jaren kwam de dood het arme kind wederom van haer berooven welke haer zoowel de plaets van eene moeder aenvulde. In hare kindscheid verlaten aen eenen man die toen schier gebreklydend was, werd zy evenwel met loffelyken yver bezorgd. Later, na dat de handel dien man tot het bezit van eenig vermogen had opgeleid, had hy het meisje zoo dikwyls verhaeld wat vroeger zyne vrouw hem van hare moeder had medegedeeld, hy had haer gesproken van de bekommernis die zyne echtgenoote by haer afsterven voor haer had betoond en hoe hy | |
[pagina 73]
| |
zelf had beloofd voor de arme weeze een vader te zullen zyn, maer wat hy niet had gezegd en waer hy steeds het duistere des geheims had over bewaerd, was dat hy zoo plegtig beloofd had het kind niet aen de godsdienst zyner moeder te zullen onttrekken. Ja, daer hy deze belofte in de opregtheid des harten had aengegaen, griefde het hem later haer te hebben verbroken. Door zyne stamgenooten er toe aengedreven en zelf aen dien bloedigen wrok gevoelig, die toen jood en christen verdeelde, had hy het kind dat hy reeds als zyne dochter beminde, in zyne grondstellingen opgeleid en had, aen den geest zyns tyds gehoorzamende, niet eene gelegenheid onbeproefd gelaten om den haet dien hy zyne geboren vyanden toedroeg, in het schuldeloos gemoed des kinds te doen overgaen, en, alhoewel weinig vatbaer aen onedele gevoelens, was hy er toch in gelukt in het hart van het meisje die afgekeerdheid optewekken die de deugd gevoelt voor al wat haer boos en misdadig wordt voorgesteld. Door de gewoone wisselvalligheden van het menschelyk bestaen voortlevende had zy haer negentiende jaer bereikt, tydstip waerop de blinde vervolging tegen de joden door het verschynen der zwarte pest zoo moorddadig was begonnen. Zy was van schuilplaets tot schuilplaets met den nu ziekelyken ouderling voortgeweken; doch het verblinde volk of liever de wraekmoedige Lishout had eindelyk de arme vlugtelingen ontdekt. De moord van haren pleegvader en hare verplaetsing in de wooning van ridder Van Ruysbrouck waren zoo als men het zich herinneren zal, het gevolg dezer buitensporigheden. Na dat zy, twee maenden uit haren levensloop, die zoo ontrustend waren voor des meisjes ziele, in dit verblyf had doorgebragt, had zy wederom eene schuilplaets verlaten waer haer hart eene min wreede, maer voor haer vroom gemoed gevaerlykere vervolging werd aengedaen. Niet wetend waerheen zy zich zou hebben gerigt, aen de Voorzienigheid overgelaten, had zy eenen ganschen namiddag de straten doorwandeld; de huizen waer eertyds hare geloofsgenooten woonden, waren ledig en gesloten en nergens had zy een aengezicht ontmoet | |
[pagina 74]
| |
dat haer, arme verlatene, eenen enkelen welwillenden blik van deelneming had toegestuerd. Reeds kwam de nacht en zyne vervaerlyke duisternis deed in haer vrees en angst ontstaen die haer gemoed wederom in eenen stryd stelden of zy niet naer Aymon wederkeeren zou. Zy had alle betrouwen in zyne edelmoedigheid; maer was zy wel tegen zyne zwakheden en tegen de hare beveiligd? O! zy had zich in de oogen der wereld reeds zoo pligtig gemaekt! Hoe vreesde zy nog in haren radeloozen toestand eenen harer geloofsgenooten te ontmoeten, wiens eerste blik haer zeker als een verwyt, mogelyk als eene vervloeking, zou worden toegestuerd? Altyd even besluiteloos, van lichaems- en zielenkrachten uitgeput was zy dan weenende op den grond gaen nederzitten. Reeds voor den derden keer bevond zy zich dien namiddag op het kerkhof van het predikheerenklooster. Geen uit die menigte harer geloofsgenooten die over eenige weken hier onder het beeld des kruizes eene schuilplaets waren komen zoeken, bevond zich nog ter plaetse. Eene volkomene eenzaemheid heerschte nu tusschen de grafnaelden door den godvruchtigen eerbied van bloedverwanten op de rustplaets van eenen betreurden doode opgerigt; en in de duisternis die het alles omvatte, zou men het meisje zelf nu voor eene van die treurende beelden hebben aenzien die sommige graven versieren, by aldien het bygeloof haer niet voor eene wedergekomene uit het land der overledenen genomen hadde. Eene andere gedaente zou voorzeker de bedrukte Maria eene huivering van vrees hebben op den hals gejaegd, zoo zy eens hare oogen van den grond hadde opgeligt. Niet ver van daer kwam op een graf een duister wezen knielen en bleef er zoo lang in onbeweegbare houding alsof ware het wezenlyk in een beeld veranderd. Het was eene oude vrouw. Het graf waer op zy bad, omsloot het gebeente van hare moeder. Een verdwalen der jonkheid dat den toorn harer ouders tegen haer had opgewekt en waer voor zy by het sterfbed zelfs geene genade had kunnen bekomen, had in haer eene zielontrustende knaging doen ontstaen. Vreezende dat ten gevolge van haren misstap, haer vader en moeder om hunne hardheid nu lyden | |
[pagina 75]
| |
mogten, had zy het voornemen aengegaen, voor hunne zielenlavenis wekelyks een gebed op hun graf te komen storten. Daer zy zich deze belofte tevens als boete had opgelegd, had zy het besluit genomen ze des nachts te gaen volbrengen. Zy wilde niet dat de lichtstralen van den dag in haer hart den indruk deden verminderen van die stem welke uit dit graf haer zoo wreedelyk heur vroeger vergeten verweet. Wanneer zy haer gebed geeindigd had, was zy by het maken van een kruis van den grond opgestaen om de plaets te verlaten, als zy by het omwenden in eens het meisje merkte. In haer uit neiging deelnemend gemoed kon de goede oude zich niet anders voorstellen of het was eene arme verlatene die even als zy ver van de driften der wereld, het smartvergeten tusschen de graven der dooden was komen zoeken. Zich aengedreven voelende om de maegd te naderen welke haer zoo ongelukkig scheen, verstoutte de vrouw het zich niet aen zichzelve aftevragen of die welker zy hare hulp bieden ging, schuldig of onnoozel leed. De arme had het by eigene ondervinding geleerd wat al droefenis de angel der wroeging den harte veroorzaekt dat eens het besef zyner onschuld verloren heeft. Door toeval of liever door eene schikking der Voorzienigheid was deze vrouw eene bekende van Maria, daer zy, alhoewel van eene gegoede familie, nu thans met het werk harer handen het brood winnende, meermaels in het huishouden des pleegvaders van het meisje had gearbeid. Hare beproefde eerlykheid en vlyt waermede zy zoo graeg de achting van haren meester had weten te verdienen, had haer met der tyd als eene gedienstige vriendinne van den huize gemaekt, waeraen men een vol en onbeperkt vertrouwen verleende. In de gevaerlyke dagen van pest en vervolging die den jood met regt voor levensbehoud deden vreezen, was haer de pleegvader der maegd in hare wooning komen vinden en had haer, behalve een groot gedeelte van zyn vermogen, een gedenkschrift ter hand besteld dat hy in dien stond zorgelyk onder zyne kleederen had bewaerd. Zich gansch op hare regtschapenheid verlatende, had hy haer gebeden, zoo hy stierf, het schrift aen den schoutet te doen geworden, en zyne fortuin voor het meisje, of mogt die | |
[pagina 76]
| |
ook de vervolging niet doorleven, dan voor zyne naeste bloedverwanten te bewaren. Ligt kan men zich de vreugde voorstellen die het aengezicht van het bange meisje verlevendigen moest, zoodra van den eersten oogslag de vrees geweken was, en dat zy in de vreemde verschyning de getrouwe vriendinne had herkend. Het Opperwezen vurig dankende daer Het in dit uiterst oogenblik haer hulp en bystand toegezonden had, was zy onder het storten van eene zegenbede de goede oude om den hals gevlogen, die van haren kant met eene liefderyke deelneming insgelyks het arme kind tegen hare borst hield geprangd. De vrouw zelve was zoo gelukkig het meisje dat zoo zeer hare bezorgdheid en angst opgewekt had, weder te hebben gevonden. Voortaen was dan hare lastige taek vervuld: zy zou geene onrustige slaeplooze nachten meer door te brengen hebben om eenen schat te bewaren dien gedurende al dien tyd voor haer een voorwerp van achterdenken was geweest. Nadat de vrouwen eene wyl op de stille plaets waren blyven vertoeven en dat het meisje in korte woorden het haer wedervarene aen de vriendinne medegedeeld had, waren zy dan in diepe stille naer de wooning van deze laetste gegaen. Na zoo woelige gebeurtenissen, na zoo veel druk en lyden, na vervolging, beproeving en dan verlatenheid te hebben ondergaen, kon de jonge weeze zich dan eindelyk wederom vry en rustig aen zichzelve weêr geven. Het schrift van den jood door de vrouw, naer zyn verlangen aen den schoutet overhandigd en waerin hy zich den dader voorstelde van het feit aen ridder Walter toegerekend, was een wel harde slag aen de middeleeuwsche regtspleging toegebragt. Het was wederom komen bewyzen hoe losselyk men in die tyden veroordeelde en waer het geenen edelgeboren gold, hoe ligtzinnig men op eene voorgewende misdaed eene yselyke doodstraf toepastte. De getuigenis door iemand afgeleverd die zich tot sterven voorbereiden ging, vervatte om de voorgeving te staven niet min dan wederom eene gansche geschiedenis van verdrukking en bedekt misdryf. De man die zich hier beschuldigde den stichter te zyn van den brand eertyds op het slot van Van Moerkerke ontstaen, bragt | |
[pagina 77]
| |
tot zyne verdediging de reden voor dat de zucht tot de verlossing zyner vrouw alleen hem tot zulk een uiterste had kunnen doen besluiten. Hy beklaegde het bitter dat, om een feit dat hy zich nimmer als eene misdaed toegerekend had, ridder Walter in ongeval gekomen was, en bekende dat het schuldeloos lyden van een zoo edelmoedig mensch hem wel diep had gegriefd. Maer mogt de reden die hy zegde hem te hebben genoopt het stilzwygen te bewaren, hem niet gansch verontschuldigen, zyne ziel toch had zy weten te bevredigen. Na menige besluitlooze overweging had hy zich doen gelooven dat het geregt dat toch genadig voor eenen edelman was, voor hem, armen jood, geene straf wreed genoeg zou hebben kunnen verdenken. By deze zonderlinge verklaring had de jood er nog eene tweede gevoegd, die, ware zy aen ridder Walter toegekomen, niet zou nagelaten hebben zyn hart aen de onbeschryvelykste gewaerwordingen te leveren. In dit stuk aen Van Moerkerke gerigt, smeekte hy vooreerst den gevangene om vergeving voor het ongeluk waerin hy hem zoo onwillig had gestort, en hoopte hy vurig dat de inlichtingen die hy het geregt gaf, toch nog zyne verlossing aenbrengen zouden, en dat er dan voor hem nog wel eenige dagen van vrede ja, van geluk misschien zouden blyven, zoo hy geloof hechten wilde aen de verklaring die hy, gereed om voor God te verschynen, aflegde. Wederom van de geschiedenis vertrekkende der gevangenis zyner vrouw die met des ridders gade langen tyd het zelfde lot had geproefd, sprak hy van den brand op het kasteel en van de laetste gebeurtenis die op eene zoo zonderlinge wyze hem in bezit van het kind der edele vrouw gelaten had. Hy herhaelde door wat zorgen en teedere liefde hy aen de maegd de smart die haer vader om hem leed, had trachten te vergoeden en zwoer dat de liefde en de yver tot zyne godsdienst alleen hem aengedreven hadden aen het kind zynen Christen-oorsprong te verzwygen; voor alle verdenken te wederleggen dat in den geest van Walter zou kunnen ontstaen, antwoordde hy dat geen vader voor de schatten der wereld zyn kind eenen vreemden geloove overleveren zou; dat | |
[pagina 78]
| |
overigens er vele konden getuigen, dat Maria zyn kind niet was, en zoo de oude bediende van het gevloekt kasteel er niet opzettelyk om loog, dat die dan van de waerheid zyns gezegden volle getuigenis leveren kon. De lezing dezer beide stukken had na een ryp overwegen veel kommernis by de regters verwekt. De hertog wien men eene zoo zeldzame zaek had medegedeeld, had bevolen op het spoedigst te onderzoeken voor hoe ver de voorgevingen van den jood konden gegrond worden bevonden. Oude getuigenissen had men dan ook opgezocht en geraedpleegd en na menige verborgene zaek te hebben ontsluijerd, was men tot de droeve overtuiging gekomen dat het geregt zich aen eene noodlottige misgreep schuldig had gemaekt.
Het was een schoone dag te Antwerpen. By al dat het gure najaer reeds eenige koude en mistige nachten had aengebragt, werden evenwel van den vroegen morgen de straten door eenen gullen zonnenschyn beglanst; vele burgers in zondagkleederen uitgedoscht doorwandelden de stad in al hare rigtingen, spraken en schertsen vrolyk; en men smaekte zoo wel de zoete kalmte die het onweder gevolgd had; de ziekte die zoo alvernielend had gewoed, was dan eindelyk voorby; de schade die zy had aengerigt, was onberekenbaer; maer men was zoo moede tranen gestort dat men niets verlangde dan rust en vergetelheid; - en toch het was een blyde dag voor het volk, want Jan-de-Derde, de hertog die steeds Antwerpens voorspoed beyverde, bevond zich in zyne goede stad. Wat zonderlingen ommekeer hadden eenige weken al niet teweeg gebragt? Niet alleen had zichtbaer op de straten het leven den dood vervangen, maer wie zou het hebben geloofd dat een man waerover de vloek der algemeene misachting gesproken was, in zoo een kort tydverloop wederom zoo in aenzien zou gestegen zyn? Dat de afgunst der edelsten hem ten deele vallen moest? Het had den | |
[pagina 79]
| |
vorst behaegd zyne intrede in het huis van ridder Van Ruysbrouck te nemen. Tegen den middag verliet Aymon Van Ruysbrouck zyne wooning door eenige oude ridders van het gevolg des hertogs vergezeld en door de volksmenigte opgevolgd die de boodschap kennende welke hy te vervullen had, hem juichende begeleidde. Als de hertog de gevangenis met zyne gezellen binnen getreden was, bleven de volkscharen geduldloos de poort als bestormen welke zich niet haest genoeg wederom ontsloot om den man te toonen die door zyne ongelukken reeds hare belangstelling opgewekt had. Dan eindelyk verschoven de grendels, en Walter Van Moerkerke aen den arm zyns oudsten wapenbroeders vertoonde zich aen de jubelende menigte. Doch eensklaps, en als by betoovering, verstierf de aengeheven toon in ieders mond; getroffen door de pynlyke aendoening van dit afgeleefd gelaet dat onverschillig aen den gunstigen ommekeer der fortuin scheen te blyven, besefte elk oogenblikkelyk dat men alleen door eene eerbiedige stilte zyne ware deelneming betuigen kon; ook op gansch den doorgang tot aen de wooning van zynen jongen vriend, werd de onschuldig verklaerde niet dan door blikken van diep medelyden en belangstelling begroet. Zoo het volk zich getroffen had getoond by het aenschouwen van een mensch slechts aen zoo weinigen nog bekend, wat moesten zy niet gevoelen zy, zyne oude vrienden en wapenmakkers, die in de wooning van Van Ruysbrouck op zyne komst hadden blyven wachten. Zy hadden hem in het vuer des levens, vol manlyken moed en fierheid gezien, en nu, nu was de eerste oogslag dien zy op eenen zoo lang verloren vriend wierpen, wel pynlyk aen hun hart; ook by hen bleef de zelfde eerbiedige achterhouding en stilte heerschen als by het volk; slechts de oude hertog naderde hem langzaem en viel zonder eenige pligtpleging te dulden, zynen wedergevonden wapenbroeder aen den hals. - Lieve Walter! - sprak hy met ontstelde stem, - wat heb ik den hemel niet te danken die u aen my wedergeeft! Arme vriend, sinds twintig jaren dat gy my zyt ontroofd, hebt gy martelaer van eene regterlyke dwaling, uw leven in onuitsprekelyk lyden doorge- | |
[pagina 80]
| |
bragt!.. Maer meen niet dat in uwe gevangenis u het ongeluk alleen is ten deele gevallen: ik in den hertoglyken zetel geplaetst, heb ik niet in de laetste dagen myne dry zonen, myne liefde, al myne hoop rond my zien vallen?. Diep aengedaen ontloste Van Moerkerke zich uit de armen van den hertog; hy boog het hoofd en kuste hem eerbiedig de hand. - Edele vorst, - sprak hy met zwakke stemme, - aen myn eigen lyden heb ik het uwe afgemeten, toen voor Braband zulk eene groote ramp my door myn goeden vriend werd medegedeeld. Mogt het den hemel believen dat gy vergeten kondet dat gy een ongelukkige vader zyt!.. Voor my de gebeden en tranen van twintig jaren hebben my, na het verlies myner echtgenoote, geenen zielenvrede gebragt. - En nogtans, - zegde de hertog, - voor u bleef steeds de hoop; voor my....! het graf geeft zyne lyken niet weêrom. - O neen, heer, sinds jaren kwelt my geen bedriegend vertrouwen meer; ik ben er zeker van, myne goede Clara zal ik op aerde nimmer zien. De hertog vatte hevig de handen van Walter in de zyne en sprak met besluit: - Gy zult haer wederzien, uwe goede. - Genade hertog, - smeekte Van Moerkerke, - spaer toch dit hoofd! by al te hevige aendoeningen werd het geschokt. - Arme vriend, - sprak de hertog, - ach wapen u met moed en sterkte; uw geest is ziek, het is slechts by luttele teugen dat wy hem het geluk mogen laten smaken dat u wedervaren moet; uwe vrouw leeft! ja, reeds zou zy in uwe armen zyn gesneld, zoo een voorzichtige vriend haer zulks niet verhinderde. Van Moerkerke aenzag den hertog met smeekenden, twyfelenden blik; hy schudde het hoofd ten teeken van ongeloof, doch op een wenk des vorsten opende men eene deur en de vrouw door Aymon ondersteund, trad in de zael. Een schreeuw van vreugde en droefheid ontvloog aen den mond van beide echtgenooten. De edellieden die allen met moeite hunne tranen hadden kunnen verbergen, ja de hertog zelf verwyderde zich nu om door zyn | |
[pagina 81]
| |
bywezen de gemoedsuitstortingen niet te stooren van twee zielen zoo lang en zoo wreed van elkander gerukt. Inderdaed, die stond was aendoenlyk en plegtig: daer hielden man en gade zich zoo koortsig in elkanders armen gekneld alsof zy vreesden dat het strenge lot hen nog eenmael zou hebben gescheiden. De oogen strak en onbeweegbaer op een gerigt schenen zy wel in de zelfde aendoening versmolten, daer zy, zonder de tael der lippen te spreken, zoo wel elkander gevoelden en begrepen. Doch langzamerhand bedaerden die stonden van geestontvoering, en de vrouw die van uit haer lyden nog de meeste krachten behouden had, brak het eerst de stilte en sprak, door eene innige vreugde vervoerd: - Eindelyk heb ik u weder, goede Walter; weg zyn lyden en verdriet; dan zyn zy toch verwezenlykt geworden de gulde droomen onzer jeugd. De rustige ouderdom dien wy gesamentlyk beleven zullen, zal nog eene vergelding zyn voor alle de rampen waermede de schoonste jaren van onzen levensloop werden vergiftigd. Ontkennend schudde Van Moerkerke het hoofd en sprak op bitteren toon: - Lieve Clara, verhoop niets van de toekomst die toch niets geven zal. Zoo een strael van geluk als een zoete verkwikkende dauw u, gebogene bloeme, nieuwe levenskrachten heeft bygezet, denk daerom niet dat hy den door het onweder nedergevelden boom verkwikking brengen zal. Hoe zeer ik nu ook het leven welkom groeten zou, in my is eene stemme die zegt dat myn einde nakend is. Deze woorden, waervan de toon al den angst verried, die by een duister voorgevoel in het hart ontstaet, deden in eenmael de blyde uitdrukking op het gelaet der arme vrouw versterven; het hoofd dat zy sinds zoo weinige stonden verheven hield, boog zich alsof het door eene wreede hand terneêr werd gedrukt. Toch verhief zy wederom den vochtigen blik, plaetste beide hare handen om de wangen en het hoofd van haren echtgenoot en sprak met schynbare kalmte: - Walter, goede vriend! doe my niet sterven door uw wreed | |
[pagina 82]
| |
en vervaerlyk voorgevoel; het is dat gy u in uwen toestand bedriegt: de rampspoed slaet zulke diepe wonden niet dat het wedergevonden geluk ze niet heelen kan! Ik ook heb geleden, Walter; ik ben getroffen geweest in de gevoeligste aendoeningen van het vrouwelyk hart; ik ben ziek geworden en meende niet of de smart zou my ten grave hebben geleid, en toch ben ik thans getroost, toch heeft de vreugde die ik by het wedervinden van kind en echtgenoot heb gesmaekt, aen myn lichaem leven en gezondheid wedergebragt. By het uiten dezer woorden wierp Van Moerkerke zynen steeds bedroefden oogslag verwonderd en vragend op zyne echtgenoote; hy verstond of wel begreep haer niet. Met levende bezorgdheid schoof nu de vrouw eenen zetel naby waerin zy haren echtgenoot plaets nemen deed. Door de aendoening meer en meer ontsteld en afgemat, zakte hy zwaer op de leuning van den stoel en zyn hoofd vond eene rustplaets op de borst der altyd duerbare vriendinne. Weder zyne handen in de hare nemende, sprak zy op liefderyken toon: - Walter, sedert wy elkander niet meer mogten zien, hebt gy nooit iets van myn lot vernomen; diensvolgens hebt gy het niet geweten dat gy, eenige maenden na ik u ontroofd ben, vader geworden zyt. Ik dank den hemel dat gy in uwe eenzaemheid het niet geweten hebt; te midden van al uw lyden en verdriet heeft hy u toch de smart gespaerd te moeten weenen over de onzekerheid van het lot van uw kind!... - Myn kind! vrouw, heb ik een kind? - riep Van Moerkerke als verdwaeld. Met zachte stemme verhaelde nu de vrouw hare geschiedenis in weinige woorden; zy was bezonder kort waer het alleenlyk smaed en vervolging gold, maer weidde integendeel breedvoerig uit over de omstandigheden harer bevalling en verhaelde door welken dwang van gebeurtenissen zy genoodzaekt was geworden haer kind aen de bescherming van eenen ongeloovige te verlaten. Zy sprak van hare verlossing uit den kerker die zy aen den jongen Van Ruysbrouck te danken had, en zegde dat het in deze zyne gastvrye wooning was dat men aen hare teederheid eene zoo vele jaren | |
[pagina 83]
| |
beweende dochter weder had geschonken; even als er nu de geliefde echtgenoot in hare armen was gebragt. Na het verhael van zoo wreede gebeurtenissen, schetste de vrouw ook de wisselvalligheden af, die den jeugdigen levensloop hunner dochter reeds zoo smartelyk hadden gemaekt. Met klimmende aendacht scheen Van Moerkerke te luisteren, wanneer hy vernam dat de jood waeraen in den druk der omstandigheden zyne vrouw haer kind had vertrouwd, door de volkswoede was vermoord geworden en dat Aymon Van Ruysbrouck het toen ook was geweest die door zyne dapperheid voorkomen had dat hunne dochter niet een even wreed lot had ondergaen. De verhaelster sprak nog van de bekentenis des joods, na zyn overlyden aen de wet overgeleverd, en van de navorschingen over de echtheid dier bekentenis gedaen. Getuigenissen die zy echter verklaerde niet noodig te hebben gehad, om haer te doen gevoelen dat het wel haer kind was, dat zy in eene eerste omhelzing zoo innig aengedaen tegen haer hart had gedrukt. Zonder merkbaer eene uiterlyke gemoedsbeweging schynen te ondergaen, had Van Moerkerke naer zoo vele omstandigheden geluisterd waervan menige nogtans in zyne ziel eene diepe aendoening hadden verwekt. In inwendige beschouwing de hand der Voorzienigheid bewonderende die slaet en geneest, die ontneemt om later met woeker weder te geven, twyfelde hy niet eens aen de waerheid die men in zynen toestand zoo wel het wreed spel eener zinbegoocheling zou hebben kunnen gelooven. Aenhoudelyk van het gedacht van zyn naderend einde doordrongen, dankte hy nog innig den goeden God voor den troost hem in zyn sterven gebragt. Van uit den hemel zou hy dan op eene gade kunnen nederzien, die gelukkig door de liefde van haer kind getroost en gelaten zich boven hare ongelukken zou weten te verheffen. - En nu, - smeekte de vrouw, om haren echtgenoot uit zyne droomnis optewekken, - nu het geluk als by betoovering van alle zyden over ons hoofd stroomt, nu denkt gy aen sterven? Ik bidde u, liefste Walter, spreek toch nimmer dit akelig woord uit, zeg dat gy leven zult, leven voor my, leven voor uw kind!... | |
[pagina 84]
| |
Van Moerkerke regtte zich regt in den zetel en vroeg zyne dochter te zien. Eenige oogenblikken later trad Jan-de-Derde in de kamer met de jonge Maria die de oogen ter neêr geslagen hield, aen den arm. Aymon Van Ruysbrouck en de andere ridders volgden eerbiedig zyne stappen. De vrouw hare dochter van den arm des hertogs ontvangen hebbende, bragt haer tot voor haren gemael; de handen van het kind in die des vaders leggende, sprak zy streelende tot hem: - Walter, beste vriend, aenzie en zoen uwe dochter! Mogt gy in het aenschouwen van uw kind nieuwe levenskrachten wedervinden; mogt haer oogslag even als by my, in uw hart de wonden genezen er zoo wreed en zoo diep in gegriefd! - En de goede echtgenoote, de goede moeder verbleekte in eenmael terwyl zy hare tranen achter den zetel verbergen ging. De blik zyner oogen had haer doen huiveren by een onzeggelyk angstgevoel. In stilte met de uitdrukking eener zoete voldoening op het aengezicht, bleef echter Van Moerkerke staren op de maegd waervan hy de handen in de zyne hield gedrukt. Waerlyk het deed hem goed dat zoete wezen, dat, alhoewel het reeds veel bitters had geproefd, toch nog geene van die kenmerken droeg welke als de weêrschyn van een onverpoosd lyden zyn. Wel verried hare houding eene diepe kwynnis, maer de vreedzame uitdrukking en de zuivere tint van haer bekoorlyk gelaet getuigden genoeg dat schoon zy ter neder gedrukt was, er slechts een wenk van een gunstiger lot behoefde, om haer wederom in al hare jeugd en schoonheid te doen pryken. - Kind, - sprak hy na eene lange beschouwing, - behoef ik andere getuigenissen? zie ik in u het beeld uwer moeder niet? Ja, zoo ook was myne Clara; schoon en jeugdig voor aleer ik haer aen myn ellendig lot verbonden had. Kind, gy die bekoorlyk zyt alsof het myne gade was, die ook deugdzaem zyt als zy, want zonder u te kennen heb ik u bewonderd volhard ook als zy op den ingeslagen weg; het geluk en het ongeluk vergaen, de deugd blyft eeuwig. | |
[pagina 85]
| |
Het meisje boog het hoofd met zedigen eerbied; zy bragt hare lippen aen zyne hand alsof zy hem danken wilde voor de vaderlyke les. De hertog naderde nu zynen ouden vriend en sprak op plegtigen toon: - Heer Van Moerkerke, vergeef het my zoo ik u wederom stooren moet. Indien ik vermoeden had dat myne vraeg u onaengenaem kon zyn, zou ik ze heden niet hebben gedaen. Voor onzen jongen vriend ridder Van Ruysbrouck vraeg ik uwe dochter ten huwelyk. De vader sloeg de oogen nederwaerts; doch hy maekte ras een einde aen zyne overweging en schier in den zelfden stond dat zyn blik met eene uitdrukking van geluk op den beschaemden jongeling viel, reikte hy den verslapten arm uit, en moedigde Aymon aen te naderen. - Liefste Aymon, - sprak hy, de hand van zynen vriend aen zyn hart brengende, terwyl hy met de andere hand die zyner dochter omsloten hield, - voor u die steeds van myn lyden getuigen waert, die van uwe teederste kindschheid er troost en leniging hebt aen toegebragt, heb ik sinds twintig jaren den goeden God gebeden. Zoo gy nu meent dat de hand myner dochter u het leven aengenaem maken kan, denk dan dat ik nooit met blyder harte aen iets myne toestemming gegeven heb. Myne kinderen, ik weet dat gy elkander waerdig zyt; geniet in zachten vrede, geniet lang de ongestoorde vreugde eener teedere min! maer in name van den God die de kinderliefde beloont, zorgt ook, daer ik niet lang meer leven zal, dat het lot uwer moeder niet te bitter, dat het zoet en dragelyk worde. Alle de aenwezigen schaerden zich nu rond den zetel van Van Moerkerke; de hertog zelf bestreed met zachte woorden zyn akelig voorgevoel. - Neen! - riep Walter in geestdrift en met ongewoone kracht regtspringende, - ik gevoel dat myn leven zyn einde genaekt. De kelk myns lydens is geledigd! Genoeg heb ik voor myne ouders de eeuwenlange volksverdrukking geboet, waer door zy op hun geslacht de wraek van den hemel hebben doen nederdalen! Ja ik | |
[pagina 86]
| |
heb het geboet en ik dank God die in zyne algoedheid my uitverkoren heeft het zoenoffer te zyn; myn bloed dat in deze kinderen voortleven zal, zal nimmer de schuld in zich dragen der pligtige verblindheid van een onedel voorgeslacht! Deze woorden met al het vuer eener diepe verontwaerdiging uitgeroepen, verwekten by de aenwezigen den verschilligsten indruk. Wat de eenen bewonderden, boezemde den anderen medelyden, zelfs mispryzen in. Alsof Van Moerkerke deze laetste tarten wilde, voer hy voort, zich tot Van Ruysbrouck wendende. - Aymon, zoon myns vriends en wapenbroeders, myn zoon, gedenk dat uw vader een vriend des volks was; dut hy de vooroordeelen der zynen steeds moedig bestreden heeft!. Ga voort in de baen door hem u zoo roemryk voorbereid; ga voort de heilige menschheid te verdedigen waer gy die verdrukt en beleedigd vindt; zorg wel dat de eernaem van ridder dien gy draegt, voor God geene leugen zy. Door den indruk dien zyne eigene woorden hem hadden gemaekt, het gemoed pynlyk geschokt en het hoofd vermoeid gevoelende, zakte de ongelukkige wederom in zynen stoel. De handen voor de oogen plaetsende zocht hy in de afgetrokkenheid van wat hem omringde, die kalmte aen zynen geest zoo noodzakelyk, weder te vinden. Na eenige stonden rust en diepe stilte, ontdekte hy zich weder het aengezicht en zyne echtgenoote die voor hem stond te weenen, zoet aenstarende, reikte hy ook weder naer de hand zyner dochter. - En gy, kind, - sprak de vader met zwakke stem, - gy die door het wreede lot tot in myne laetste stonden my bleeft ontroofd, gy ook hebt uwe taek in de wereld te vervullen. Is het aen de mannen opgelegd met den arm het ongelyk te weeren, aen u, vrouw, die de Godheid met teederer gevoel begaefde, blyft de pligt de tranen te droogen van al wie ongelukkig is en lydt. Indien het uwe bestemming is eens groot in deze wereld te zyn, vergeet dan toch niet dat er menschen bestaen die in de diepte der armoede en der verlatenheid u, hunne zuster, zullen toeroepen: Ach help! help! ik heb honger! | |
[pagina 87]
| |
Deze woorden, waer van de toon eene toenemende verzwakking verried, geeindigd hebbende, boog Van Moerkerke het hoofd op de borst. Druppelen zweets dreven op zyn hoog voorhoofd en traeg en lastig ademende scheen hy allengskens in te sluimeren. - Edele heeren, - zegde de hertog, zyn gevolg naderende, - wy hadden op eenen blyden dag gerekend; ik begin te gelooven dat hy ons gansch anders dan vreugde baren zal; overlaten wy den braven ridder aen de zorgen van zyn huisgezin: ons bywezen kon hem bezwaren. Allen wierpen nog eenen laetsten blik van deelneming op den lyder en volgden den hertog. 'S Anderdaegs voor aleer Antwerpen te verlaten nam Jan-de-Derde nog eenige schikkingen met de wethouders waerdoor hy wederom de stad vele gunsten verleende. Hy teekende insgelyks, eene breve by welke hy Baron Van Moerkerke wiens toestand echter weinig meer liet verhopen, in vollen regt verklaerde, de goederen weder te vorderen eertyds door zyne familie bezeten, en die ten gevolge zyner gevangenis aen andere erfgenamen waren gekomen. Weinige dagen nadien vierde men in de kerken de gedachtenis van de geloovige zielen. Onder de burgers die op den roep der klokken hunne huizen hadden verlaten om tot lavenis hunner afgestorvene betrekkingen te gaen bidden, bevonden zich Aymon Van Ruysbroek aen den arm eene reeds bejaerde vrouw voortleidende aen welker zyde er insgelyks eene jongere stapte. De dienst die in de kerk van Onze-Lieve-Vrouwe werd verrigt, in diepe ingetogenheid bygewoond hebbende, begaven zich de dry gezellen naer den zykant van den altaer waer zy op een onlangs gesloten graf bleven bidden. Maria Van Moerkerke, in den tempel der Christenen bad met hare moeder en verloofden op de laetste rustplaets van haren vader. |
|