Het Taelverbond. Jaargang 6

[p. 33]

Natuergeschiedenis, door Doctor F.J. Matthyssens.
(Vervolg).

Herkauwende dieren met blyvende en hairige hoornen.

Deze hoofdtak bevat enkel de Giraf of Camelopardalis.

De giraf is het verhevenste viervoetig dier. Wanneer zy haren langen hals in eene loodregte rigting houdt, is zy doorgaens 14 tot 18 voet hoog. Haer kop is tamelyk lang en heeft veel gelykenis met dien des kemels. Op het voorhoofdsbeen staen, by de beide geslachten, twee hoornen omtrent de 6 duim lang, en met eene hairige huid overdekt. Wat by de giraf het merkwaerdigste voorkomt, is dat hare romp voorwaerts ontrent 15 tot 18 duim hooger is dan achterwaerts; zulks hangt af, eensdeels van eene grootere lengte der voorpooten en anderdeels van de gebogene houding die het dier gewoonlyk aen zyne achterpooten geeft.

De huid der giraf is, voor wat de grondkleur betreft, witachtig, maer is met zoo talryke geelbruine plakken bezaeid, dat zy op eenen afstand bruinachtig voorkomt. Eene korthairige maen daelt van achter de ooren langs den hals tot op den rug. De staert der giraf is met eenen hairbos geëindigd. Hare pooten zyn tenger en lang, daer, integendeel, hare romp kort gesteken is.

De tanden by de giraf zyn 32 in getal, te weten: aen het onderkaekbeen, 12 maeltanden en 8 snytanden; aen het bovenkaekbeen enkel 12 maeltanden.

[p. 34]

Het wyfje der giraf is kleiner van gestalte dan de man en heeft de hoornen korter en de plakken der huid lichter van kleur dan hy. Volgens de getuigenis der Hottentotten dragen de wyfjes hunne jongen een jaer.

De inborst der giraffen is zacht en vreesachtig. Zy leven in kleine benden van 5, 6, of 7 leden. Aengerand, verkiezen zy veeleer de vlugt te nemen dan zich te verdedigen; doch wanneer haer de vlugt onmogelyk is, brengen zy haren vyand hevige en snel achtereenvolgende stampslagen toe.

De tred der giraf is eene soort van pasgang; in het loopen bezit het dier eene groote snelheid welke die van het paerd overtreft.

De giraf, even als de kemel, voedt zich met de bladeren der boomen en eet ook grasplanten.

De giraffen bewoonen Zuid-Afrika en ook sommige landstreken van Midden-Afrika. De Hottentotten doen haer de jagt aen; zy gebruiken hare huid om vaten te maken tot het bewaren van water bestemd, en verders voeden zy zich met haer vleesch.

Herkauwende dieren met holle hoornen.

Onder dezen hoofdtak schikt men 1^o de antilopen, 2^o de geiten, 3^o de schapen, en 4^o de ossen.

Antilopen. - De antilopen vormen eene zeer talryke hoofdsoort zeer naby van die der herten, door de bevalligheid hunner vormen, de tengerheid hunner pooten en de snelheid in hunne bewegingen. Overigens hebben zy, even als de herten, eenen hairloozen snuit. Ook is het bytyds zeer moeijelyk deze twee hoofdsoorten van herkauwende dieren van elkander te onderscheiden anders dan door den aerd hunner hoornen, welke by de antilopen blyvend, niet getakt en hol zyn; doch, daer de wyfjes van vele soorten van antilopen even als de wyfjes der herten geene hoornen hebben, is het soms zeer moeijelyk op den eersten oogslag te weten of het dier een hert of een antiloop is.

Onder het opzicht der levenswyze verdeelt men de antilopen in

[p. 35]

twee soorten. De eene bewoonen de steilste bergen en springen met de grootste snelheid van de eene rots op de andere; hunne vormen en bezonder hunne pooten zyn fyn en verheven. De andere hebben een zwaerder lyf en dikkere pooten. Meest alle bewoonen zandige en moerassige landstreken in Asië en in Zuid-Afrika, alwaer zy in talryke benden leven.

Men doet de antilopen eene hevige jagt aen om hunne huid en hun vleesch dat zeer fyn van smaek is; doch om eenen antiloop te vangen, behoeft men zeer behendig te zyn, aengezien het dier zeer snel kan loopen en doorgaens zynen vyand op afstand bemerkt. Ook tot de antilopenjagt gebruiken de Afrikaners en de Asiaten eenen valk of eenen tygerwolf. En wanneer zy ze levend willen vangen, nemen zy hunnen toevlugt tot list. Te midden eener bende wilde antilopen, jagen zy eenige tamme, aen welker hoornen schuifknoopen gehecht zyn. De eene en de andere beginnen met elkander te spelen en daerdoor gebeurt het gewoonlyk dat eenige der wilde antilopen met hunne pooten of hoornen in de schuifknoopen vastgeraken; later komt de jager, die tot dan toe op luim gelegen had, ze vangen.

Er bestaen talryke soorten van antilopen, welke men rangschikt als volgt:

A.	Antilopen met geringde hoornen die twee of drymael gebogen zyn en waervan de punten voorwaerts, binnenwaerts of omhoog staen gerigt.
B.	Antilopen met geringde hoornen die tweemael in tegenovergestelde rigting der vorige gebogen zyn en waervan het toppunt zich achterwaerts rigt.
C.	Antilopen met geringde hoornen regt of weinig gebogen.
D.	Antilopen met hoornen die weinig of niet dan enkel aen den steun geringd, regt of byna regt zyn, en welker zeer scherpe punten regt of een weinig voorwaerts gebogen staen.
E.	Antilopen met eenmael gebogen hoornen waervan het toppunt achterwaerts staet gerigt.
F.	Antilopen met hoornen met spiraelrand.
G.	Antilopen met gladde hoornen.

[p. 36]

Eerste soort (A). - De byzonderste der antilopen die aen de eerste soort toehooren zyn de gazal, de kevel, corinna-antiloop en de saïga.

Gazal (Antilopa-gazella, A dorcas). - De gazal heeft de gestalte en de tengerheid des reeboks. Hare zwarte geringde hoornen buigen zich achterwaerts, terwyl ze ter zelfder tyd zich buitenwaerts verwyderen en eindelyk het toppunt voorwaerts rigten. Op elke zyde der romp bevindt zich een bruine reepel, die de witte kleur des buiks van de lichtgele des rugs scheidt. De billen en de buitenkant der pooten zyn wit. De binnenkant dezer, de hals en de kop zyn geel, uitgezonderd de kruin die gryskleurig is. Op elke kaek is er een witte reepel die het oog omringt en tot de neusgaten gaet. De ooren zyn groot en van binnen zwart met dry groote lynen wit hair.

Kevel (A kevella). De kevel verschilt van de gazal door zyne langere hoornen en zyne grootere oogen.

Corinna-antiloop. - Zyne hoornen zyn kleiner en minder gebogen.

Deze dry soorten van antilopen bewoonen in groote benden verschillige streken van Afrika.

Saïga. - De antiloop saïga heeft gele doorschynende hoornen, die eene rigting hebben gelyk die der gazal. De saïga heeft de gestalte van den damhert. Zyne huid is geel op den rug en de buikzyden, wit op den buik. Zyn neus, waervan de gaten zeer breed zyn, springt boogwyze vooruit.

De kindekens der oogen des saïgas, even als die van alle de andere herkauwende dieren, zyn dwarsloopend; maer bovendien zyn ze vernauwd door vier tongvormige vlieskens, waervan het onderste, dat het grootste is, de dry bovenste byna aenraekt. Deze schikking bevrydt het netvlies der oogen van een overmaet van licht, daer de saïga zyn verblyf houdt in witachtige zandwoestynen, die de lichtstralen krachtig terugkaetsen. Maer van eenen anderen kant schynt deze schikking den saïga bloot te stellen om gemakkelyk gevangen te kunnen worden in het midden des dags, aengezien hy niet wyd van zich weg ziet; doch daerin heeft

[p. 37]

de natuer voorzien ten voordeele des diers, door het van eenen fynen reuk te voorzien; het krygt den vyand in den neus op eenen verafgelegen afstand, en daer het zelden alleen is, wordt het door de zynen, die op schilwacht staen, van alle gevaer verwittigd, als het bezig is met weiden, rusten of slapen.

De man van den saïga heeft eenen sterken muskusreuk; zyne hoornen groeijen spoediger dan die van het wyfje.

De saïgas leven en reizen in talryke benden, in verschillige streken van Rusland en van Asië.

Tweede soort. (B). - De byzonderste zyn de Bubal en de Caama.

Bubal. - Deze antiloop (A bubalis van Linnaeus) heeft zekere gelykenis met eene kleine koe. Zyn voorhoofdsbeen is bultwyzig boven de zyhoofdsbeenderen verheven; zoo dat het dier boven zyn hoofd eene soort van kap schynt te dragen, waerop de hoornen gehecht zyn. Deze zyn aen hun ondergedeelte voorwaerts hol gebogen en aen hun bovengedeelte in tegendeel bol: ook rigt zich hun toppunt achterwaerts.

De huid des bubals is algemeen geelkleurig, uitgezonderd het einde des staerts waeraen een zwarte hairbos gehecht is.

Men vindt den bubal in Noord-Afrika.

Caama. - Deze antiloop verschilt van den bubal door eenen langeren kop. Zyne hoornen zyn meer gebogen en de kleur zyner huid is kastanjebruin, behalve die der billen welke grysachtig is. Eene groote zwarte plak omringt den hoofdsbult waer de hoornen op gehecht zyn; een reepel zwart hair ligt op de neusbeenderen en de voorvlakte der pooten, en eene zwarte lyn op den hals; het einde des staerts is insgelyks zwart.

De Caama leeft in talryke benden in Zuid-Afrika. Zyne snelheid in het loopen overtreft die des paerds.

Derde soort. (C). - De byzonderste zyn de orix en de witte orix.

Orix (Antiloop pasan van Buffon). - De orix is grooter dan de hert; zyne hoornen, die ongeveer eene lengte van 3 voet hebben, zyn zwart en enkel geringd tot op een derde hunner lengte. Het hair der huid is blauwaschverwig; dat des kops is wit met eene zonderlinge teekening van bruinzwarte plakken en lynen; op de

[p. 38]

schouders en billen ligt eene kastanjebruine plak. Het hair der ruggraet is regtstaende van den staert tot aen den kop. De orixen leven by paren in de nabyheid der Kaep.

Witte orix. - Zyne hoornen zyn regt zoo als die van den orix, maer dunner, scherper en op eene grootere lengte geringd. De kop en de ooren zyn met geel hair gestreept; een geele band loopt boven het voetengewricht; voor het overige is het hair der huid wit; de hals is korter en dikker dan die van den orix, en de snuit breeder. Arabia is de verblyfplaets der witte orixen.

Vierde soort (D). - De byzonderste zyn de wolhairige antiloop, de klipspringer, de guevei en de duikerbok.

Wolhairige antiloop. - Zyne hoornen zyn evenwydig; het hair zyner huid is wolachtig, grys op den rug en grysachtig aen den buik. Deze dieren hebben groote ooren, spitsen snuit, de gestalte een weinig grooter dan die des reeboks, en leven in kleine benden op de bergen aen het westen der Kaep.

Klipspringer. - Zyn gestalte is gelyk aen die eener geit, doch zyne pooten zyn hooger. Het hair zyner huid heeft eene grysgeelgroenachtige kleur, behalve rond de oogen, waer het zwart is. Dit dier heeft betrekkelyk kleinere ooren dan alle de andere antilopen; het springt met de grootste behendigheid van de eene klip op de andere.

Guevei. - Dit dier dat afzonderlyk in de bosschen leeft, is de kleinste der antilopen; zyn snuit is zeer spits.

Duikerbok. - De duikerbok der Kaep is gansch geelros, behalve onder den staert waer het hair wit is, en aen de voeten, die alle vier zwart zyn; een zwarte reepel loopt hem op de voorpooten buitenwaerts tot op de schouders. Zyn snuit is klein.

Vyfde soort (E). - De byzonderste zyn de blauwe antiloop en de antiloop van Sumatra.

Blauwe antiloop (A. Leucophoea). - Hy is zoo groot als een hert; het hair zyner huid is aschblauw van kleur; het hair boven de ruggraet staet regt van den staert tot aen den kop; zyne achterwaerts gebogene hoornen zyn anderhalf voet lang

Antiloop van Sumatra (cambing-outang der Maleijers). - Het

[p. 39]

hair der huid is gansch zwart, behalve dat der maen, dat grys is en regt staet; de hoornen zyn kort; de staert, korter dan de ooren, heeft geenen hairbos aen zyn einde. De gestalte van dit dier is gelyk aen die van den damhert.

Zesde soort (F). - De byzonderste zyn de canna, de guib en de condous.

Canna (A oreas). Deze antiloop is de grootste van allen. Zyne hoornen van elkander afwykend, zyn regt en hebben eenen spiraelrand van den steun tot aen het toppunt; zy hebben meer dan anderhalven voet lengte. Op den rug van dezen antiloop hangt eene kleine maen strekkende van den neus tot aen den staert, en aen den hals eene kwabbe met lange hairen bedekt. De canna leeft op de bergen van Zuid-Afrika in benden van 50 tot 60 leden meest alle van het zelfde geslacht. Hy is zacht van inborst en gemakkelyk tembaer.

Guib (A scrypta). Zyne regte hoornen van elkander afwykend, hebben eenen dubbelen spiraelrand. Het hair boven den hals staet regt. Dit dier leeft in talryke benden in de weiden en in de bosschen op de kusten des Senegaels.

Condous. - Deze antiloop, zeer behendig in het springen, leeft afzonderlyk in zuid-Afrika. Zyne gestalte is zoo groot als die van den hert. De man alleen heeft hoornen die van elkander afwyken en 2 tot 3 voet lang, en drymael gebogen zyn.

Zevende soort (G). - De byzonderste zyn de nylgau, de gnou en de zeem.

Nylgau (blauwe stier). - Zyne hoornen zyn aen het ondergedeelte drykantig en omtrent de helft zoo lang als de kop; onder het middengedeelte van den hals groeit een baerd; het hair der huid is grysblaeuw by den man, en geel by het wyfje. De nylgau is zoo groot als de hert, maer hy heeft dikkere pooten dan deze; hy bewoont de omstreken van den Indus en de gebergten van Cachemire.

Gnou. - Deze antiloop is de zonderlingste van allen. Hy is zoo groot als een ezel, heeft tengere pooten als een hert en eenen hairloozen snuit als een os. De vorm van zynen hals en van zynen rug geven hem het voorkomen van een paerd; en wat meer is, hy heeft eenen staert en eene maen gelyk aen die dezes diers, eene tweede maen

[p. 40]

onder de halskwabbe, en rond den snuit en de oogen eenen kring van witachtig hair; voor het overige is het hair der huid grysgeel. De gnou bewoont het binnenland van Zuid-Afrika.

Zeem (A rupicapra van Buffon). In 't fransch, chamois. Rolvormig zyn zyne kleine regte hoornen, waervan de scherpe punten achterwaerts, zoo als een visch-haek, staen gebogen: Zyne gestalte is gelyk aen die van den damhert. De zeem leeft op de middengedeelten der verhevenste bergen van Europa. Men doet hem eene hevige jagt aen uit hoofde van zyn vleesch, zyn vet en zyne huid. Deze jagt is zeer moeijelyk en tevens gevaerlyk, aengezien de zeem met de grootste behendigheid van de eene rots op de andere springt, en wanneer hem de vlugt door opsluiting onmogelyk wordt, werpt hy zich op den jager en tracht hem in eenen afgrond te werpen. De zeemen leven in benden van 40 tot 50 leden.

(Vervolg en slot hierna.)