|
| |
| |
| |
[Het Taelverbond 1850/1851, deel 7]
Ridder van Ruysbrouck door P. van Delen.
I.
De XIVe eeuw had zich voor de Nederlanden onheilspellende vertoond. Van in den beginne der regering van den nog kinderlyken hertog van Braband, Jan den Derden, later den Overwinnaer genoemd, hadden zware stortregens, die een jaer aenhoudend gevallen waren, al de veldgewassen vernietigd. Daeruit ontstond een hongersnood welke niet alleen de arme maer ook de ryke en voorheen vermogende lieden tot zyne slagtoffers koos. Deze geesel had er noodzakelyk eenen tweeden na zich gesleept: na dat het gebrek aen voedsel eene ontzaggelyke menigte had ten grave gestort, was de pest hare verwoestingen met zulke hevigheid komen aenrigten dat, volgens getuigenis der destyds levende kronykschryvers, er een derde der bevolking was van weggerukt geworden. Verwoestende oorlogen, deels uit de winzucht van Frankryks koningen, deels uit Vlaenderens streven naer vryheid en onafhankelykheid ontstaen, kwamen aen de door ramp onderdrukte menigte zelfs de hoop op wederkomst van betere
| |
| |
tyden ontzeggen. Ook had het aenhoudend lyden de gulle vrolykheid, het kenmerk van den landaerd, weldra uit de gemoederen verjaegd en eene zichtbare onverschilligheid aen leven en lot, stond alras op de aengezichten van de moedigste geprent.
In druk en kommer was de eerste helft der eeuw haer einde naby geraekt, en de vruchtbare oogst, waermede de hemel sinds eenige jaren de velden gezegend had, beloofde ten minste eenige zalving aen het doorstane leed; doch weldra kwamen onrustwekkende geruchten op nieuw de harten met schrik en vrees bevangen. Wichelaren hadden den loop der starren geraedpleegd, en hun was gebleken dat Gods gramschap verre van gekoeld te zyn, vóór het einde der halve eeuw zelfs veel duchtiger dan te voren, het zondige menschdom zou treffen.
En inderdaed, men was het jaer 1349 naby, wanneer men de verwezenlyking der heillooze voorzeggingen begon te gevoelen. Sinds dry jaren was er in Opper-Azië eene nieuwe ziekte ontstaen die met eene albesmettende snelheid langs Egypte en Griekenland in Europa gedrongen was en achtervolgens in Italië, Frankryk en Spanje groote verwoestingen had aengerigt; wederkeerende had zy Duitschland en de noorder koningryken aengetast en greep langs Engeland de door vroegere ongelukken reeds verlamde Nederlanden aen. Deze ziekte onder den naem van Zwarte Pest bekend, woedde toen zoo hevig in onze landen dat het scheen of zy gekomen was om dit voorheen zoo bloeijend oord gansch en al te ontvolken; ook by haer verdwynen, had zy er twee derden der bevolking uit den lyst der levenden gevaegd, zelfs noemde men steden waer slechts de tiende of twintigste bewooner overgebleven was.
Moeijelyk zou het in onze tyden zyn zich een denkbeeld te vormen van het akelig en angstwekkend tooneel welk, in de middeleeuwen, de brabandsche steden aen eene zoo hevige sterfte ten prooi, aenboden. De werkhuizen en winkels bleven gesloten en, daer de moedeloosheid aller harten bevangen had, werd er nergens meer voor den dag van morgen gezorgd. Op de openbare verkoopplaetsen en markten ontbraken kooplieden even als koopers, en de
| |
| |
anders zoo smaekvol opgetooide burgerdochters gingen, openbare gebeden doende, in boetkleederen langs de straten. De middelen die beraemd werden om de uitbreiding der kwael te keer te gaen, bragten ook gewoonlyk niet weinig toe om de wezenlykheid van het gevaer steeds voor oogen te stellen. In de straten waren de geburen verpligt groote vuren te onderhouden om de lucht van den besmettenden wasem te zuiveren; zwarte borden op de rychels der vensters geplaetst, duidden aen, waer zich een pestige bevond en toonde dat het verboden was in zulke wooning te treden; aen de huisgenooten van den lydende was het strengelyk opgelegd aen geene bornputten noch in winkels te gaen: zy droegen zelfs op zich een kenmerk, op dat eeniegelyk er zich zou weten van te verwyderen.
Antwerpen leverde in zyne volle uitgestrektheid het vervaerlyk tooneel op, dat wy hebben trachten te schetsen. Maenden reeds had de doodenkar er aenhoudend langs de straten geschokt; de plaeg woedde heviger en heviger en nog dagelyks vielen er meer onder den geesel neêr. - By den algemeenen rampspoed had zich ditmael het vooroordeel gevoegd dat heel de schuld van het kwaed aen de joden te wyten was. Dweepers waren op de ongelukkige gedachte gekomen dat het de aenwezigheid dier lieden was, welke de verbolgenheid Gods hadden opgewekt, en niet te vreden met aen deze de verre oorzaek van het kwaed toe te schryven, teeg het verbitterde volk hun de wezenlyke schuld aen: zy hadden, zoo beweerde men, door duivelsche kunsten de lucht verpest; zy hadden de bornputten vergiftigd, en duizend uit een loopende veronderstellingen alle hun ten laste gelegd, eindigden met de ongelukkige kinderen van Israël aen de algemeene vervolging prys te geven. En men zou zich misgissen indien men geloofde dat het dom gemeen alleen zich aen zulke buitensporige meening schuldig maekte: geestelyken en ridders waren er met de kwael behebt, zelfs hertog Jan, die zich den bynaem van Dapperen had weten waerdig te maken, deed met verbitterd gemoed en geschokte zinnen door het verlies zyner dry zonen allen aen de pest bezweken, verscheidene dezer ongelukkigen geregtelyk martelen, hangen en verbranden.
| |
| |
Zoo als altyd bleef de dwaze dweepzucht doof aen de stemme der rede en der overtuiging van hen, aen wie het gegeven was het dwaelspoor aen te toonen waerop zich ieder zoo verblind had laten leiden. Onmagtig om het kwaed te verhoeden, konden deze niet dan zuchten over de wreede buitensporigheden waermede de algemeene rampspoed verergerd werd. Het was een wel wreed en onzienlyk schouwspel voor hen, wanneer men vaders en zonen om den dood hunner wederzydsche betrekkingen te wreken, uit de huizen zag komen snellen, telkens dat er een vervolgde door het verbitterde volk werd nagejaegd, wanneer men hen met stokken gewapend den hoop der razende menigte zag komen vervoegen om den ongelukkige als een wild en schadelyk ondier voor hunne wooning te helpen afmaken.
In Antwerpen woonde er toen een jongeling die van al zyne medeburgers werd geacht en geëerd, hy was van adelyken huize en naer zyne voorouders Van Ruysbrouck genaemd. Ofschoon deze slechts vyf-en-twintig jaren telde, had evenwel de faem eener beproefde dapperheid zich reeds aen zynen naem gekleefd en de achting die hem in den kring van de brabandsche ridderschap toegedragen werd, had hy in den slag van Walef, waer hy zynen vader verloor en ridder geslagen werd, oververdiend. Daer het hem in de wereld steeds wel was gegaen, en dat het geluk hem onder zyne gunstelingen scheen opgenomen te hebben, zou men zich niet eens verwonderd hebben getoond, indien Aymon Van Ruysbrouck, trotsch en hoogmoedig op zynen verworven roem, gelyk andere adelen, met misachting op de menigte hadde nedergezien. Maer neen! de burgerlyke deugden van oudsher aen zyn huis toegekend, en die van zyne kindschheid in hem hadden wortel gevat, bloeiden nu des te weelderiger in zyn hart daer zy door ridderlyken edelmoed en hoogere beschaving werden aengekweekt. Het ouderlyk gezin waer hy thans de ziel en het hoofd van was, had in deze ongelukkige dagen er zoo veel aen bygebragt om den algemeenen nood te verzachten, dat op de lippen van zoo menigen lyder de naem van Van Ruysbrouck met eene zegening ten hemel klonk.
| |
| |
Op eenen nanoen (de ziekte had sinds de laetste dagen nog heviger gewoed), had Van Ruysbrouck zyne wooning, die aen het Kipdorp gelegen was, verlaten. Schoon hy te paerd gestegen was en dat een zwaerd aen zyne zyde hing, zou men aen zyne nederige houding en eenvoudige uitrusting in hem dien koenen ridder niet hebben kunnen vermoeden wiens manhaftigheid reeds zoo hoog werd geroemd; want boven dat hy met geheven hoofd reed en de pynlyke aendoening zyns harten onder een schynbaer onverschillig gelaet verbergen wilde, was het aen zynen somberen oogslag, by oppervlakkige beschouwing zelfs, niet onzienlyk dat hy onder eene zware moedeloosheid leed. Geenzins was het de vrees voor de heerschende besmetting die hem ontstellen kon, want reeds had hy den dood naderby en tegen zich met sneller vliegende pylen rigtende gezien; maer de dwaling waerin hy een volk dat hy beminde, verkeeren zag; de blinde, schuldige handelwyze van de overheid die, in plaets van de buitensporigheden te beteugelen, ze liet gebeuren en ze aenprikkelde, had zyn gemoed als tegen de samenleving verbitterd. Zich zelven te onmagtig gevoelende om tegen den stroom op te varen, had hy meer dan eens het voor zich wanhopig voornemen opgevat, zich in den schoot zyns huisgezins te gaen opsluiten en de gemeene zaek heel en al te verlaten; maer zich telkens herinnerende dat dit eene zwakheid, weinig aen zyne jaren en ridderlyke vroomheid passende, zou zyn, had hy besloten kostte wat kostte, al ware er dan heel de gunst des vorsten, de liefde des volks aen gewaegd, het regt van het miskend ongeluk te verdedigen.
Na eenige straten op en neder gereden te hebben, want zyn uitstap had geen ander merkbaer inzicht dan zich door eene kleine wandeling de zinnen te verzetten, was hy den Goddaert afgestapt en de Koepoort genaderd. Tot dan was hy rustig voortgetreden en niets dan de gewoone bezigheden van den dag, zoo als beregten, vervoeren van zieken en lyken, hadden zyne aendacht opgewekt, toen op eens een verward gerucht in de rigting der Koepoortstraet zyne ooren trof. Ras had hy aen de moordkreten Sla dood! Sla dood! die hem tegenbonsden, gemerkt dat er zich wederom een
| |
| |
bloedig tooneel voltrekken zou; en, in hevige verontwaerdiging opspringende, trok hy het zwaerd en rende met haestigen stap de menigte te gemoet.
Weldra kon de ridder bemerken hoe zeer zyne hulp ter stade kwam; slechts op eenige stappen voor den dwazen volkshoop zag hy eenen ouderling die vlugtend, hygend van angst en vermoeijenis, met zich een meisje voortrukte dat bezwymende zichzelve met moeite ondersteunen kon. Reeds was de stok opgeheven die twee slagtoffers magt- en weerloos voor de voeten hunner beulen uitstrekken ging, toen de onverwachte redder met al de snelheid zyner jaren den ellendigen dweeper te voren schoot, die, hetzy uit vrees, hetzy dat hy in eenmael zyne onmenschheid besefte, de oogen ter neder sloeg en achterwaerts vlugtte. Het wapen boven het hoofd zwaeijend rende de ridder dreigend den hoop uiteen en bekwam door deze beweging voor den ongelukkigen vlugteling den tyd om den afstand tusschen hem en zyne vervolgers merkelyk te vergrooten. Van hunne zyde geene kans meer ziende om hunne prooi te hervatten, daer de ridder den doortogt der straet letterlyk besloten hield, kwamen er eenige op de gedachte de Zirkstraet door te loopen, hopende met eene verdobbeling van krachten de poogingen van hunnen tegenstrever te verydelen. Daer zy de inzichten van den jood genoeg kenden, wilden zy langs eenen omweg zyne wykplaets bereiken, vooraleer hy, vermoeid en afgemat als hy was, haer kon genaderd zyn. Maer de ridder die alle bewegingen gadesloeg ook vattende waer men heen wilde, reed zelf den vlugteling achterna, om daer te zyn waer zyn arm de verdrukte onschuld verdedigen en redden moest.
Van onheugelyke tyden, van de oudheid zelfs, was het in den aerd en zeden der Belgen geweest aen zekere plaetsen eenen eerbied toe te dragen waervan zy zich de verzuimenis als eene misdaed zouden toegerekend hebben. De grond waer het geboortehuis op stond, waer de gebeenderen der voorouders rustten, en wel byzonder waer men de Godheid vereerde, waren voor hen geheiligd, en wee hem! die zich daer omtrent aen den minsten schyn van oneerbiedigheid zou hebben schuldig gemaekt. In de
| |
| |
middeleeuwen, wanneer de denkbeelden van eerdienst in aller harten zoo diepen wortel hadden geschoten, kon het niet anders of eene reeds aengeborene neiging moest zich oneindig versterken daer zy nu door een godvruchtig gevoel werd opgewekt. De kerken en doodenvelden bleven nu niet alleen plaetsen die men tegen alle oneerbiedigheid beveiligen moest, maer de minste daed van geweld, ware zy dan al onder voorwendsel van wettelykheid verrigt, zou als eene ontheiliging aengezien zyn geworden. Van daer dan werden de kerken en kloosters asylen of toevlugtsoorden, voor al wie wereldsche verdrukking te duchten had, en dit gebruik op volksbegrippen gegrond, toefde niet lang zyne bekrachtiging by vorstelyke charters en apostelische bullen te verkrygen. Een aen Gode toegewyde grond stelde een eindpael daer aen alle menschelyke vervolging.
Het Predikheeren-klooster naby den Driesch gelegen, en welk de wykplaets was die de vlugteling trachtte te bereiken, was eene der meest geeerbiedigde en bevoorregte asylen. Het gold hier niet alleen ongelukkige dorpelingen die zich tegen het willekeurig geweld van baronnen beschutten kwamen, noch geringe misdadigen der handen van geregtsdienaren ontsnapt; maer groote booswichten zelfs waren er gansch en al het bereik der justitie ontvlugt. Deze uitgebreidheid van privilegie had in deze ongelukkige dagen er de joden, wier schuilplaets elders ontdekt was geworden, heen gelokt. Zich nergens durvende wagen, zag men ze daer by menigte gansche dagen tegen den kerkmuer uitgestrekt, op de spyzen voortlevend die hun uit deernis door de kloosterlingen of goede burgers in stilte werden toegereikt.
Onder geleide van den ridder die als een beschermgeest nevens hunne zyde reed, was het den jood gelukt met zyn kind het gastvrye oord te genaken, eer dat nog zyne vervolgers hem hadden kunnen bereiken. Ter plaetse komende en hare prooi ontsnapt ziende, bleef er aen de menigte om hare woede te koelen niets anders over dan zich in scheldwoorden uit te laten, en de ridder hoezeer anders ook gevreesd en gewaerdeerd,
| |
| |
werd, daer hy oorzaek harer teleurstelling was, insgelyks het voorwerp van haren schimp en hare bedreigingen. Doch onvatbaer en doof voor lage beleedigingen, bleef Van Ruysbrouck onbeweegbaer, met den blik medelydend op de twee verschillende volkshoopen gerigt. Het lot der joden was wel ongelukkig; als vrome christene beklaegde hy uit ter harte deze verblinden die wederspannig aen rede en waerheid alle overtuiging bleven verstooten, en de vervolging waer de afstammelingen van Israël gestadig en nu byzonderlyk het voorwerp van waren, maekte hunnen staet hoogst deerniswaerdig voor hem. Maer waren zy minder te beklagen, waren zy minder medelyden waerd, welke tot zulk eene laegte verblind en misleid in den waen verkeerden dat hunne laffe moorden wettige verdedigingen waren en hun als verdiensten moesten toegerekend worden. En echter, indien men by tyd en omstandigheid er zich ernstig op toegelegd hadde de onbeschaefde volksmenigte op betere wegen te leiden en edelere denkbeelden in haer hart te storten; hoe vele van die wantooneelen zou men niet hebben kunnen voorkomen, welke zoo menige bladzyde in de wereldgeschiedenis besmeuren.
Tot dus verre zyne taek voltrokken achtende, zou Van Ruysbrouck de plaets hebben verlaten, maer merkende dat er eene steeds klimmende gisting onder het volk ontstond, begon hy met rede de voltrekking van eene, tot dan ongehoorde daed, namelyk de schending van het heiligdom te vreezen. Een zonderling man die door zyne kleeding aen het volk scheen te behooren, en door zyne hevige gebaerden en luide toespraken gansche kringen om zich vereeenigd had, liet genoeg merken wie hier de raddraeijer der gansche beweging was. Doch de ridder angstig wordende voor de vreeselyke gevolgen der verleiding, besloot ook zyne stem te beproeven, hoe zwak hy deze ook wist te zyn; mogelyk toch zou de toon der onmiskenbare, innige meening eenige harten kunnen treffen en, de handen samenvouwende, sprak hy, schier smeekend, tot hen die hem omringden:
| |
| |
- Lieve vrienden! ach, het is aen my niet, die u bemin en uw stadgenoot ben, dat gy eene bede weigeren zult; laet u door ongegronde beschuldigingen niet misleiden; laet uw medelyden niet aftrekken van ongelukkigen die dit onder alle opzichten verdienen. O weest toch niet wreed en onmenschelyk! Morgen misschien zyn wy reeds daer, voor God! Dat Hy dan toch niet zeggen kunne, wat hy eens aen Caïn heeft gezegd: wat hebt gy met uwen broeder gedaen?
- Wy hebben geen medelyden met laffe vergiftigers, - riep een bejaerd man den spreker toe.
- Zy die hen aldus verdedigen, moeten weten waerom; - merkte een denker aen.
- Ha, - zegde een andere, - een jood doet alles voor geld en er zyn ryken genoeg die er hunne rekening by vinden dat de arme menschen zoo wat uitsterven.
Doch niet meenende voor zich zelven iets te moeten vreezen, sloeg de ridder ook niet het minste acht op de beleedigingen die hem persoonlyk betroffen, te meer daer zyne aendacht afgetrokken werd door den byval dien de hem onbekende opruijer tusschen eenen anderen volkshoop scheen te verkrygen. Wanhopende iets met de stem des gevoels op versteende harten te winnen, en dewyl het gevaer steeds dringender werd, vermeende hy nog eens de rede te moeten beproeven, vooraleer met geweld het geweld te bevechten, en, dieper de menigte indringende, riep hy luid, de stemme van zynen tegenstrever onderdrukkende:
- Maer menschen, hoe kunt gy u door eenen vreemdeling laten misleiden, die u tot werktuigen zyner bedekte inzichten gebruikt? Weinig scheelt het, of gy zoudt u laten gezeggen eene heiligschending te begaen en onschuldigen van eenen grond te rukken waerop de goedertieren God zelf hen genoodigd heeft.... Ja, onschuldigen, want hoe kunt gy veronderstellen dat zy eenige pligt zouden hebben aen den geesel die ons slaet? Vallen zy ook dagelyks niet onder den zelfden geesel neêr? Wie toch met de meest booze bedoelingen der wereld zou de bornputten vergiftigen indien hy voor zich zelven geene andere bron kende om zynen nooddruft te laven.
| |
| |
Met genoegen kon de ridder merken dat zyne stem niet te vergeefs onder de menigte klonk, duidelyk won het natuerlyke op het opgewondene veld, maer zyn tegenstrever voor wien zulks ook niet verloren ging, wierp zich hoonend voor uit en riep:
- Ridder, is het aen u of wel aen my, dat God zyne raedbesluiten veropenbaren zal? Gy, die te midden van 's werelds genot, kommerloos voortleeft als of er geen hemel te verzoenen was, wat doet gy om den arm te weêrhouden die ons kastydt? Gy deelt hulp en geneesmiddelen uit, in den belachelyken waen dat menschenkunst en kruiden der aerde het werk der Godheid kunnen verydelen. Neen, christenen, zoo bezweere men den geesel niet; boeting en gebed zyn de eenige wapens, het eenig geweld om hem te keer te gaen. Aenzie myn lichaem, - ging hy voort, den mantel die zyne naekte schouderen bedekte, afrukkende, - geven de menigvuldige wonden der roede waermede ik myn vleesch doorhak, u geene getuigenis dat ik my als een zoenoffer tusschen u en den hemel heb geplaetst; maer voorwaer ik zegge het u, ik die myne inspraken van den Hooge ontvang, dat de pest niet verdwynen zal, zoo lang het Godmoordend geslacht niet gansch en al van de aerde gevaegd zy.
Het is eene gekende waerheid, dat een ongeluk er eene reeks andere na zich sleept. De thans heerschende besmetting aen zoo vele vooroordeelen en verkeerde begrippen de hand hebbende gegeven, had aen het bygeloof niet eene geringe mate voedsel verleend. Namelyk had de overdrevene godsdienstoefening een broederschap tot stand gebragt dat niet toefde zyne vertakkingen in gansch Europa te verspreiden. De ledematen er van droegen hairen kleederen en leefden eene strenge tucht na, zich onthoudende van al wat het bestaen veraengenamen of vergemakkelyken kon. Tweemael daegs geeselden zy zich aen de hoeken der straten met roeden en scorpioenen en verkregen hier door den naem van geeselaren of geeselbroeders. Doch magtig wordende en daer de eene overdrevenheid steeds tot de andere leidt, ontkenden zy weldra alle geestelyk gezag om het zich zelve aen te matigen. De banbliksems van den paus Clemens VII en de wapenen der
| |
| |
vorsten stelden echter een einde aen deze nieuwe sekte. Ook wordt de onmatige vervolging der joden algemeenlyk door de geschiedenisschryvers aen deze dweepers toegekend.
Groot was de onsteltenis die de zonderlinge tael van den geeselaer te weeg had gebragt; de ridder zelfs wist niet wat denken, van iemand die in name der Godheid moorden bevool, waer zyn vroom gemoed toch zulk afgryzen voor gevoelde. Zyne gewoone kalmte verliezende, en dewyl de luide toejuichingen van een gedeelte des volks hem belette te spreken, sprong hy van zyn paerd, greep zynen tegenstrever by den arm, en sprak met onstelde stemme:
- Voorwaer, ik zegge u dat gy de booze of zyn zendeling zyt! Er ligt veel vernederens voor my in, doch ik dage u tot een tweegevecht. Een oordeel Gods beslisse hier wie er logen of waerheid spreekt!
Doch de geeselaer rukte zich los met eenen blik van verachting, liep vooruit, en riep:
- Welaen! wie christen is, volgt my. Een verward gehuil van angstige noodkreten steeg van onder den kerkmuer op, by het zien naderen van den bloeddorstigen hoop die den geeselaer volgde. De armen om ontferming tot den hemel verheffende, was het wel zichtbaer, dat de ongelukkige Abrahamszonen zich aen den marteldood zouden onderwerpen; althans niet ééne wierp zich tot tegenweer vooruit, doch de ridder die in haest zyn paerd bestegen had, trok wederom het zwaerd, en riep met eene hevig snydende stem:
- Aen my, kinderen van Antwerpen, aen my; wy moeten aen gansch de wereld laten zien, of onze roemryke vaderstad Gods eigendom weet te bewaren en ongelukkigen te verdedigen...
De onvermoeibare menschenvriend, had op zoo veel byval niet durven hopen. Een aental goede burgers, die zich daer slechts uit nieuwsgierigheid bevonden, schaerden zich rond hem, zweerende liever te sterven dan zulke buitensporigheden te gedoogen; andere aen wie de moord der joden wel onverschillig was, verstonden toch niet dat men het asyl onder eenig hoegenaemd voorwendsel mogt schenden. Juichend over hunne magt liepen nu de verdedigers, de
| |
| |
aenvallers zoo digt op het lyf, dat zy schier te samen de plaets bereikten, die, dank aen de edelmoedige pooging van den ridder, geen vreeselyk bloedbad werd. Door de menigte uiteen gedreven, was het aen hen die den geeselaer gevolgd hadden, onmogelyk geworden den minsten aenstoot te wagen; zelfs aen meer dan eenen werd de stok waermede hy zich gewapend had, geweldig door de verstoute burgers, uit de handen gerukt. Deze de plaets niet durvende verlaten, daer eenieder wel bevatten kon dat, eens het slagveld vry, de dweepers hun bloeddorstig voornemen niet verlaten zouden, bleven gedurende eenigen tyd het voorwerp der laegste beleedegingen waerin het boos geweld zich gewoonlyk uitlaet, wanneer het zich tot onmagt vervallen ziet. Eindelyk op aendringen van eenige burgers, namen de kloosterlingen, die zich tegen de schending van hun eigendom waren komen verzetten, het edelmoedig besluit al de vervolgden, die op hunnen grond eene schuilplaets waren komen zoeken, binnen hunne muren te ontvangen. Met de zoete voldoening in het hart, de hand aen het voltrekken van een edel werk te hebben geleend, scheidden nu de burgers uiteen, verheugd dat zy waren, daer zy waenden, dat de overwinning die zy hadden behaeld, aen niemand eenen druppel bloeds had gekost. De ridder die, naer zyne gewoonte gemeenzaem met het volk sprekend, even de plaets verliet om naer zyne wooning weder te keeren, merkte echter weldra, daer hy te paerd gezeten boven alles uitstak, dat alles geene volkomene vreugde was. Op eenen afstand van het klooster, was het volk wederom te samen gescholen, en te midden van eenen woeligen kring zag hy duidelyk aen de gebaerden dat daer iets schrikkelyks gebeurde!... Een noodkreet klonk uit zyne borst, en terwyl hy met den arm er henen wees, was hy reeds in vollen draf naer de plaets. Helaes! hy bereikte haer niet, dan om te vernemen dat er eene misdaed voltrokken was. De plegers zelve hadden zich reeds aen zyne geduchte wederwraek ontmaekt. In den drang en
door het toeval begunstigd, was het den geeselaer gelukt onder de slagtoffers zyner byzondere vervolging eene prooi te kiezen en door zyne blinde aenhangers bygestaen haer in eenen afgelegen hoek buiten den kloostergrond te
| |
| |
sleuren. Was het aen het lot of aen eene byzondere wraekoefening te wyten? De man die onder tallooze stokslagen martelaer vallen moest, was dezelfde die voor twee uren, zyn behoud slechts aen eene toevallige tusschenkomst te danken had gehad. Het meisje dat hy toen verzelde en dat nu ook geknield by het gevallen slagtoffer zat, was gelukkig, lang genoeg belemmerd geweest den uit hare armen gerukten gryzaerd te volgen om geenen gelyktydigen dood met hem te ondergaen; want wat zoude de razende menigte zich by het toonbeeld der onschuld hebben laten weêrhouden: de dweeper is immers altyd koud en gevoelloos.
Met verslagenheid en innig afgryzen staerde nu de ridder op een zoo somber tafereel. Dit door pyn en verkropte woede verwilderd gelaet van den ouderling dat hem des achtermiddags nog zoo treurig dankend toelachte, bleef nu zelfs gevoelloos en dood by de liefdesuitstortingen van zyn kind dat zyn bebloed hoofd in hare armen hield gekneld. Voelde dit meisje nu dat het leven in haer zyne draden brak of bad zy mogelyk den hemel ook den marteldood af; nogtans geene stuiptrekkende gebaren had zy gemaekt, niet eenen enkelen grievenden wanhoopsgil had zy geslaekt, wanneer zy, na dat zy den armen harer geloofsgenooten was ontvlugt, hem daer koud en zielloos gevonden had. O het was wel dat de dood de droeve weeze zoet tegenlachen moest, want hoe zou zy een hart waer binnen alles verbryzeld en vernietigd werd, leeren zich aen het leven te onderwerpen. Ouderloos, had zy in den gryzaerd dien zy vader noemde en die daer nu koud en zwaer op haren schoot rustte, al haer geluk en leven gevonden, want nimmer nog in heur maegdelyk gemoed waren hare zuchten den ouderlyken dorpel overschreden. Vreemdelinge in de wereld voelde zy haest om ze te verlaten.
Het hart met medelyden vervuld, bleven de omstanders als aen den grond gekleefd, verbitterd op de buitensporigheden die zy voor zoo vele nu eerst hadden beginnen te verfoeijen. Den ridder, die tot weenens toe bewogen was, was het niet meer mogelyk nog langer aenschouwer te blyven van een lyden dat naer zynen dunk, het behoud van leven of zinnen bedreigde. Door eenige burgers
| |
| |
geholpen rukte hy het meisje van onder het lyk, rigtte haer op, en, met beide zyne armen hare zwakke lenden omvattende, boog hy het hoofd en sprak met diepen weemoed:
- Arm en nootlottig kind, och! het behoort even min aen uwen ouderdom als aen uwe kunne die tooneelen by te woonen, by welker zicht een mannenhart tranen storten moet. Kom met my; by tyd en omstandigheid zult gy tot de uwe wederkeeren. Deze goede burgers zullen het lyk van uwen ongelukkigen vader tegen alle verdere oneerbiedigheid beschutten. Het ongelyk dat onze verdwaelde stamgenooten u deden gevoelen niet kunnende herstellen, blyft het toch onze pligt er het leed van te verzachten.
Terwyl zy alzoo de blikken van het lyk afgekeerd hield, namen de omstanders van den stond gebruik om het buiten het bereik harer oogen te verwyderen. Het paerd van den ridder tot voor hem gebragt hebbende ontvongen de burgers de maegd in hunne armen om ze hem toe te reiken zoodra hy zyn ros beklommen had. Dan eerst, en alsof werde haer geweld gepleegd, ontvlogen angstige kreten aen hare borst; doch zoo innemend was des jongen ridders gelaet, zoo zoet had daer even zyne stem geklonken dat, onbewust van zichzelve, zy welhaest met kinderlyk vertrouwen het brandend voorhoofd op zyne borst te rusten legde.
Door eene schielyke aendoening ontroerd, kleurde een hoog rood het voorhoofd en de wangen des jongelings; met eene haestige beweging trok hy de oogen af van het bekoorlyk gelaet der jonge jodin en de hand op zyn hart plaetsende scheen hy daer een in hem op eens opgerezen gevoel te willen onderdrukken. O neen! - zegde hy in het binnenst zyner overtuiging, een waer manlyken stryd tegen zichzelven inspannende, - neen! zalige schimme van mynen vromen, onvergelykelyken stamvader die voor de muren der heilige stad onder den gewyden standaerd gesneuveld zyt, nimmer zal in uwen naneef uw edel bloed gelogen hebben! Nimmer zal hy in eene uitstorting van liefde voor eene ongeloovige de knie hebben gebogen!.... En alzoo moedig kampende tegen een gevoel dat tot dan toe schier vreemd aen zyn hart gebleven was, deed hy den draf van zyn paerd verspoeden, daer
| |
| |
hy haestig was om zich van den lieven last te ontdoen, die ondanks zyne redenering toch niet ophield op zyne borst te branden.
| |
II.
Eene maend was er verloopen sinds den noodlottigen dag dat de wreede buitensporigheden des volks het toppunt hadden bereikt; reeds eene maend had de jonge weeze des ellendigen vermoorden de gastvryheid in de wooning van ridder Van Ruysbrouck genoten.
Sedert dien tyd had de ziekte nog wel hevig gewoed; de jonge ridder die nu wederom op eenen nanoen de straten doorging die hem naer de oude Burgt geleiden zouden, kon getuigen zyn van de verwoestingen die de wreede plaeg sinds haer verschynen aengerigt had. Wel was zy thans bedaerd en de vervolging die men den joden deed, was ook zoo hevig en zoo bloedig niet meer; maer een droevig wee op de aengezichten van de merkbaer verminderde voorbygangers geprent, duidde aen dat de ziekte hen, zoo niet van een gansch huisgezin, dan toch van een hunner geliefdste betrekkingen moest hebben beroofd.
Van Ruysbrouck ook, hield het hoofd gebogen en zyne wezenstrekken duidden de kenteekenen aen van een grievend verdriet. Sedert verscheidene dagen had hy met de smart in zynen boezem zich binnen zyne wooning verborgen gehouden en zoo hy ze thans verlaten had, dan was het nog om zyn overkropt gemoed in het hart van eenen ouden ongelukkigen vriend uit te storten; mogelyk zouden zoo vele jaren van rampspoed aen dezen hebben geleerd, eenen nieuweling in het lyden te troosten.
Het was in geene prachtige heerenwooning dat Van Ruysbrouck dien vriend zoeken ging by wien hy leniging in zyn lyden verhoopte, maer wel in een geducht verblyf, in eene onteerende gevangenis. Van toen hy kind was, had hy meermaels zynen vader langs denzelfden weg verzeld om een bezoek af te leggen by eenen,
| |
| |
in de oogen des volks, grooten misdadige, maer wel ongelukkigen vriend voor den ouden makker der jongelingsjaren. Na den dood van den ouden Van Ruysbrouck had zyn zoon getrouwelyk deze godsdienstige taek blyven vervullen. By hoogdagen of telkens dat hy er gelegenheid toe verkreeg, had hy nooit nagelaten aen den vertrouweling zyns vaders dien zoeten troost te brengen die den rampspoedigen ouderdom zoo teeder verrukt, als hy zich geacht en geëerbiedigd ziet van het jongere geslacht.
Aen het bestaen van dien gevangene kleefde eene wel zonderlinge en treurige geschiedenis. Zyn vader, die een der magtigste baronnen was geweest welke leenroerige goederen in de nabyheid van Antwerpen bezaten, was tevens een der meest ruwe en verachterde onder hen. De vooruitgang die door de opkomst der gemeenten zich alom begon te doen gevoelen en die niet nagelaten had allengs de zeden der edelen te verfynen, had evenwel de galg en andere moordtuigen aen het inkomen van zyn slot geplaetst, nog niet nedergeveld en de ongelukkige laten, wier lot het was onder zyne yzeren roede te buigen, wisten genoeg dat zy er niet enkel als eene bedreiging stonden geplant. Het minste te luid geklaegde misnoegen, de minste onwil voor zyne bevelen vonden hunne lyfelyke straf by dien middeleeuwschen dwingeland.
Ongelukkig voor hem en nog ongelukkiger voor den jongeling, was zyn zoon gansch het tegenovergestelde van den vader geweest. Deze die zich Van Ruysbrouck, den vader van Aymon, tot vriend en makker had gemaekt, had alom met hem het lot der wapenen beproefd en ook gezamenlyk met hem aen de ware bron der evangelieleer geput en hier uit den kelk der geestveredeling gedronken. Deze tegenstrydigheid in vader en zoon had noodzakelyk in hen eene verwydering te weeg gebragt, die grooter werd naermate dat de jongeling zich in zyne vryheidminnende denkbeelden versterkte. Eindelyk, ten gevolge van eenen hevigen twist had de jongeling zich genoodzaekt gevonden den ouderlyken grond te verlaten, vervolgd en nagejaegd van eenen verstoorden en vergramden vader.
Zoo de baron van Moerkerke eenigen tyd de hoop had kunnen
| |
| |
blyven koesteren, den in zyne oogen verdwaelden zoon tot inschikkelykere gevoelens te zien overkomen werd die hoop nogmaels verydeld. Daer hy in de stad verbleven had, sedert hy den vaderlyken dorpel nimmer had overschreden, had hy er met eene jonge weeze, dochter eens overledenen poorters kennis gemaekt, met welke hy zich op weinig tyds in den echt had vereenigd, ondanks de bedreigingen zyns vaders die dusdanig eene vereeniging als den grootsten hoon zynen bloede toegebragt, had aenschouwd. Doch niet lang had de jonge echtgenoot in de liefde eener teedere gade troost en leniging mogen vinden tegen het zielenwee dat hem den haet zyns vaders veroorzaekte. Een bevel des hertogs riep hem te wapen om eenen zekeren graef van Valkenberg te bevechten die de omstreken der stad Maestricht verwoestte.
Na verloop van eenige maenden hadden de hertogelyke wapenen regt aen dien vorstelyken strooper gedaen en Walter Van Moerkerke wederom afgedankt, keerde naer Antwerpen, waer hy zyne geliefde echtgenoote meende weder te vinden. Doch nauwelyks was hy de wooning die hy sedert zyn huwelyk betrokken had, binnen getreden, of hy ontwaerde weldra aen de uiterste verlegenheid zyner dienstboden, dat er hem een groot onheil was overvallen. Reeds onder den voorsmaek van zyn nakend lyden beheerscht, riep hy angstig om zyne echtgenoote; doch niets dan de tranen van die hem omringden, antwoordden aen zyne stem. Na lange stonden van pynlyke onzekerheid mogt hy dan eindelyk het akelig nieuws vernemen, dat zyne vrouw eensklaps verdwenen was. Denkelyk was zy geroofd; maer wie had tot een misdryf durven besluiten, waertegen de keure zulke strenge straffen bepaelde?
Indien het geregt, ofschoon by ernstige navorschingen, den misdadige niet ontdekken kon, zoo had Walter hem van stonde aen in zyn hart geraden. O, maer hoe lief hem den ontroofden schat ook ware, al was het dat de eerlooze aenslag hem tot zinneloos wordens getroffen had, nimmer zou hy getuigenis hebben ingebragt, nimmer zou hy eenen vader in het openbaer hebben beschuldigd. En toch wilde hy haer weder, de zoete gezellinne zyns levens.
| |
| |
Hy zou ze zynen vader gaen afvragen, hy zou hem bidden, om vergeving smeeken voor vroegere afwykingen aen zynen wil, maer zyne vrouw moest hy hebben, of wel zou hy sterven aen de voeten van eenen genadeloozen wreedaerd.
Door eigene raedgeving versterkt en aengemoedigd, trok hy naer het ouderlyk slot; maer slaefsche dienstboden stiptelyk de bevelen huns meesters nalevende, weigerden hem het inkomen. Hoe schoon hy tot hen ook sprak, hoe hy zich ook herhaelde malen voor ruwe knechten vernederde, het hielp voor niets: de baron had uitdrukkelyk bevolen de valbrug voor geenen onwaerdigen zoon neder te laten.
Reeds twee volle dagen, had hy op den grond zyner ouders als een ellendige zwerver rondgedwaeld, te vergeefs zoekende of er niemand was die hem de intrede van het kasteel vergemakkelyken kon, wanneer hy tegen den nacht op eenen korten afstand van het slot was gaen nederzitten. Het afgematte hoofd tegen eenen boom geleund, staerde hy treurig peinsend door de duisternis op dien puntigen toren die te midden van het groen hem de plaets aenduidde, waernaer gansch het verlangen zyns levens, heel zyne zielenzucht zich rigtte. Daer toch, wanneer in de kinderjaren hy het nog niet bestond aen zynen vader rekening over zyne daden te vragen, was hy eens gelukkig geweest. Toen van eene teedere moeder geliefkoosd, die nu sinds lang achter gindschen heuvel op het kerkhof zyns geslachts, begraven lag; van den baron bemind die toch voor hem soms het gevaerlyk gelaet verteederde, was hy wel verre van te denken dat na een tyd ruimte van eenige jaren hy gedwongen zou zyn geweest, in het gezicht zyner wooning op den killen grond eene rustplaets te moeten zoeken. Zulke gedachten bedroefden hem dermate, dat de tranen zyne oogen bevochtigden, en, al was het dat hy het onmenschelyk gedrag zyns vaders hoog laken bleef, gevoelde hy evenwel eenig nawee over zyne onbuigbare tegenkanting. Hoe verdwaeld, hoe pligtig ouders ook zyn, is het wel aen een kind deze dwaling, deze pligtigheid met hardheid te bestryden? Zou het niet beter zyn in de stilte des harten een kwaed te betreuren, waerover het niet gegeven is regter te zyn?
| |
| |
Terwyl hy alzoo denkend zat, begonnen de voorwerpen waerop hy steeds het oog gevestigd hield, zich duidelyker en duidelyker te doen onderscheiden. Niet wetende waer hy zulk een wonder aen toekennen moest, daer hy eenige stonden vroeger moeite had gehad in de duisternis iets nauwkeurig te onderkennen, stond hy in eenmael op, rond zoekende waer toch de lichtbron was, die zulke schielyke klaerheid over het slot verspreidde. Doch ras merkte hy aen den smook die van onder den toren opsteeg, dat er in de wooning van het kasteel brand was onstaen. Een schielyke angst beklemde zyne borst by het gevaer waerin zyn vader, waerin mogelyk zyne Clara verkeerde; en er heen loopende om hulp en redding te dragen waer hy die geven kon, stond de trotsche bouw reeds in volle vlam eer hy ter plaetse genaderd was.
Het geblaf en het gehuil der honden, de noodkreten der bedienden hadden reeds menigen dorper ontwaekt die vroeger of gelyktydig met Walter hunne hulp waren komen bieden; maer, daer ongelukkig eenige dagen hitte, de bornputten hadden uitgedroogd, was er niet meer op demping van het vuer te hopen. Eindelyk zynen vader tusschen de menigte bemerkende, die radeloos, met verwilderden blik op de vlammen staerde die zyne wooning tot assche verteren gingen, waegde het de gefolterde zoon hem te naderen, hoe slecht de stond ook gekozen was: hy wilde kost wat kost, een einde aen zyne droeve onzekerheid.
- Vader, - zegde hy schier snikkend; - vader, ô straf my zoo ik u eens misdeed, maer ik bid u, zeg my toch waer myne arme Clara is; om Gods wille, dat myne echtgenoote niet mede omkome in de vlammen.
Doch de baron gansch ontzet door deze verschyning, greep hem by den arm, en riep:
- Hier mannen! vat hem! hy is het die het vuer ontstoken heeeft, strenge regtvaerdigheid zal den ellendigen booswicht geschieden.
Er hielp geene verschooning, de ontaerde vader in de verblindheid des haets bereidde eene onteerende straf voor zynen ongelukkigen zoon. Doch de gemeente van Antwerpen, ingevolge hare
| |
| |
privilegiën, zich tegen een vonnis verzettende, op eenen harer inwooners gepleegd, was de baron wel genoodzaekt aen de eischen der overmagt te gehoorzamen, die gelukkiglyk hem tot het niet voltrekken van eenen kindermoord verpligten kwam.
Binnen de stad terug gekeerd, werd ridder Walter aldaer ter vierschare gebragt. Doch hoe gaerne in aenzien zyner hooge verdiensten men hem onschuldig zou hebben verklaerd, was er jammer! geene der regters die het op zich vermogt een dusdanig oordeel te vellen. De haet tusschen vader en zoon was sedert lang eene gekende zaek, en waerom bevond hy, die de ouderlyke wooning nimmer naderen mogt, er zich juist op het oogenblik van het onheil; kon het wel zonder inzicht zyn dat hy reeds dry dagen ter plaetse had rond gedwaeld. De veronderstelling dat Walter er eene geroofde gade meende te moeten vinden, kwam niemand in den geest, en hy de jonge ridder zou zich hebben geschaemd zyn vermoeden des aengaende te openbaren.
Door toedoen van hertog Jan, die Walter om zyne dapperheid beminde, en mogelyk uit eerbied voor zyne hooge geboorte, want in de XIVe eeuw was men nog verre van aen eene gelykheid voor de wet te denken, ontkwam hy aen de schrikkelyke straf den brandstichter bereid die, by uitzondering aen die tyden en op aendringen zyns vaders, in eene levensdurige gevangenzitting veranderd werd. En nu, reeds sedert twintig jaren aen deze straf onderworpen, had hy al dien tyd op het Steen doorgebragt. Sinds was hy zeer verouderd; door gebrek aen oefening en door gedurig verdriet was er niets meer in hem van die manhaftigheid bygebleven die in vroegere tyden hem zoo ontzagwekkend had gemaekt. Zyn eenige vriend Van Ruysbrouck, die hem zoo dikwyls was komen bezoeken, had hem zoo menige tyding gebragt: door hem had hy vernomen dat zyn vader gestorven was, dat zyne goederen onder zyne stamgenooten waren verdeeld geworden, en dat thans een vreemdeling op het kasteel zyner ouders bevelen gaf; maer wat hy door dezen nooit geweten had, was waer zyne gade verbleven was. Ondanks alle mogelyke poogingen had Van Ruysbrouck zynen ongelukkigen vriend niets aengaende het lot eener betreurde echtgenoote kunnen mededeelen.
| |
| |
Den dag nu dat de jonge Van Ruysbrouck zynen ouden vriend bezoeken kwam, had deze laetste in eene gansch treurige stemming overgebragt. Sedert den morgen had hy onbeweegbaer op de bank nevens zyne slaepstede, de oogen ten gronde gerigt, gezeten, en als achter hem de deur van het hok op hare hangsels kraekte, verried hem zyn hart nog niet eens de tegenwoordigheid van eenen duerbaren bezoeker.
Aymon den gevangene zachtjens naderende, plaetste zich eerbiedig voor hem, stilzwygend de hand uitstekende om de zyne met warm gevoel te drukken.
Een grimlach van tevredenheid straelde alsdan op de wezenstrekken van Walter en den zoon zyns overledenen vriends by de hand vattende, dwong hy hem nevens zich op de bank plaets te nemen.
Na eenige stonden van diepe stilzwygendheid sprak eindelyk de gevangene, zonder de droefheid te merken die op het gelaet des jongelings echter zoo zichtbaer geschilderd stond.
- Gy komt my wederom bezoeken, myn goede Aymon, en gy betrouwdet er op in den gevangene meer gerustheid, meer gelatenheid te vinden; jammer! sinds twintig jaren heeft hy aen uwen vader en aen u by ieder afscheid beloofd zyn lot met overgeving te zullen dragen en evenwel was ieder wederzien eene teleurstelling voor den gevoeligen vriend. O, het is onwaer dat de mensch zich aen het ongeluk gewennen kan; de dag van morgen zal my bitterder zyn dan die van heden, en de banden die my knellen zullen my meer bezeeren dan op den eersten dag myner gevangenneming.
- Edele Van Moerkerke, - sprak de jongeling op treurigen toon, - hoe diep my uw lyden ook grieft, is het niet om u er in te troosten dat ik heden gekomen ben. O, zoo eens myn vader het vermogt u weinige stonden moed en zelfsvergeten in te boezemen, tracht dan ook uit erkentenis, uit medelyden zynen zoon op te beuren uit het doodend verdriet waeraen hy thans ten prooi geleverd is.
Van Moerkerke aenzag den jongeling in het aengezicht en de hand hervattende die in den eersten stond van verbazing hem ontvallen was, voelde hy dat zy koortsig beefde. Gansch ontroerd, sprak hy:
| |
| |
- Mynzoon, welk onheil heeft u dan getroffen? De laetste mael dat ik u zag waert gy zoo fier, zoo wel te moede dat het my gansch verheugde. Zou dan het strenge lot dat ten minste mynen broeder heeft gespaerd, zyn kind tot slagtoffer hebben gekozen? Maer, goede Aymon, - ging hy voort op kommervollen toon - niet waer? het is slechts eene gewoone ramp die u getroffen heeft? De pest die daer buiten woedt en die my hier niet vinden wil, heeft mogelyk u van eene geliefde moeder beroofd.
- Gy hebt het gezegd, edele vriend, myne goede moeder is het slagtoffer geworden van de gemeene ramp; maer hoe diep my haer verlies ook gegriefd heeft, zou ik my evenwel aen het gewoon lot aller kinderen hebben kunnen onderwerpen, zoo het volk door eene onbegrypelyke boosheid gedreven, my niet als haren moordenaer uitgeroepen had. En ware het nu slechts het onwetend gemeen dat men om zyne domheid misachten kon, maer edelen, maer bloedverwanten, allen leggen my eenen dood ten laste die de afgryselykste misdaed zou zyn, ware het dat zy in het gemoed eens kinds kon worden uitgedacht.
De gevangene schudde het hoofd ten teeken van ongeloof.
- Ach! - ging de jongeling voort op den toon eener zware moedeloosheid, na dat hy zyne tranen afgedroogd had, - gy weet het, goede vriend, toen ik u de laetste mael bezoeken kwam, dat ik u dan al de buitensporigheden opzichtens de joden gepleegd, heb verhaeld. Gy hebt gehuiverd by de tafereelen van bloed en moord die het domme bygeloof en de dwaze opgewondenheid des volks deden voltrekken. En als ik u myne halfgelukte pooging verhaelde om ten minste eenige ongelukkige vervolgden aen den dood te onttrekken, dan hebt gy er in toegejuicht en onder eene vaderlyke omhelzing hebt gy my er geluk om gewenscht.
- Ja, ik heb er in toegejuicht, ik wist dat uw vader zulks insgelyks zou hebben gedaen. Ik dank de Godheid dat ik dien dag ten minste kalm en rustig was: in mynen vergalden levensloop zyn er van die stonden dat ik u dwaes en zinneloos zou hebben genoemd om uit liefde der menschheid een geluk in de weegschael te stellen, dat gy zoo wel genieten kunt.
| |
| |
- En toch heb ik misdaen, edele vriend; in het ongeluk toch, waeronder ik zucht, boet ik slechts de straf voor een schuldig vertreden myner pligten. Het is met innige schaemte dat ik het bekennen moet, maer sinds het oogenblik dat ik dit meisje om haer tegen de woede des volks te beveiligen tot my genomen heb, heb ik eene ongeoorloofde neiging tot haer, ongeloovige, in myn binnenst voelen ontstaen; medelyden, eerbied, bewondering waren de gewaerwordingen die my opvolgens tot eene hopelooze liefde moesten voorbereiden. Ik heb ze gevoeld, zy blaekt nog in myn hart die pligtige doodende liefde; ondanks de redenering, ondanks al het verdriet dat ik sedert dan heb gesmaekt, is zy nog niet het minste verkoeld. Een schuldige drift is de beweegreden, het doel van myn leven en van dezes daden geworden.
- Hadt gy er u ernstig op toegelegd, het was uw pligt zulke gevoelens in uw hart te verdooven; maer spreek voort; ik vrees de oorzaek van uwe ongenade te vermoeden.
De jongeling zuchtte en antwoordde:
- Myne moeder is aen de vreezelyke zwarte pest gestorven. Ik zal niet spreken van haer lyden, waeronder zy in onze armen bezweken is. Maria heeft haer verpleegd, zy heeft haer bygestaen, wanneer al de dienstboden door de vrees van besmetting verjaegd, hunne goede meesteresse hadden verlaten. O zy had myne moeder zoo lief, het arm meisje was zoo dankbaer voor de schuilplaets die men haer gegeven had en de vrouw beminde het kind even zeer. In haer vroom christengemoed koesterde zy eene hoop die een ontydige dood mogelyk alleen verydeld heeft,.. en nogtans,... ondanks hare wederkeerige liefde, werd by het volk de dood myner moeder der maegd ten laste gelegd. Ik ook werd in dit gruwelstuk betrokken en van die zelfde menigte die vroeger my met zegeningen belaedde, word ik nu op straet ten bitterste beleedigd. De hertog by wien ik op het smadelykst beschuldigd ben, heeft my nu ook met zynen vloek komen treffen.
- De hertog!
- De hertog die de ligtzinnigste der menschen geworden is, aen den algemeenen roep gehoor gevende, heeft my van myne
| |
| |
ridderlyke waerdigheid vervallen verklaerd; myne wapens, het zwaerd door mynen vader zoo roemryk gemaekt, is my uit name des vorsten afgeeischt geworden. Het is de zoon van den dapperen Van Ruysbrouck niet meer toegelaten eenig wapen te dragen.
Van Moerkerke zag zwygend voor zich; hy bragt de hand aen het voorhoofd alsof een gevoel van schaemte hem had bevangen.
- In uw onheil, - sprak hy eindelyk, - hebt gy veel om uweschuld geboet, nogtans ik heb het regt niet streng op de onberadenheid der jongheid te zyn. Maer wat doet gy nu om u uit den zonderlingen toestand te redden waerin de loop der gebeurtenissen u hebben gebragt? Nu uwe moeder gestorven is, hebt gy denkelyk eene geschiktere schuilplaets dan uwe wooning voor die maegd gevonden?
- Ach! zy heeft de zelve wel ondanks my verlaten. Nimmer nog zal ik den stond vergeten op welken zy als het doodvonnis myner ziel my het eeuwig vaerwel toeriep. Nauwelyks waren de eerste dagen van diepe droefheid voorby, die wy na den dood myner moeder zonder ergwaen onafscheidbaer van elkander doorbragten; nauwelyks was het grievende leed een weinig bedaerd of ik begon aen de schielyke afgetrokkenheid van Maria te ontwaren dat er in haer gemoed eene ernstige bezwaernis aengaende haren toestand was ontstaen. Daer de pest en de oneer een ieder van onze wooning verwyderd had, gevoelde ik wel dat het met hare maegdelyke waerdigheid streed alleen met eenen jongeling te verblyven die in haer hart evenveel de kiemen eener opwellende min had doen ontstaen; want haer schuchtere oogslag en de ontroerde toon harer stem, telkens dat zy my het woord toestuerde, hadden my duidelyk genoeg hare gevoelens verraden.
Nu dat myn bywezen haer nog meerder de ziele scheen te ontrusten, brak zy de reeds zoo zeldzaem gewordene oogenblikken van onderhoud zoo haestig mogelyk af en onder voorwendsel hield zy zich gestadig van my afgezonderd. Meermaels bemerkte ik dat zy verlangde my iets te bekennen, doch, daer ik door zoo vele slagen te samen getroffen in eenen ziekelyken staet verkeerde, vermogt zy het denkelyk op zich zelve niet, dien toestand door een wreed vaerwel te verergen en hem aen zich zelven over te laten die
| |
| |
eens haer redder is geweest. Even als ik, dobberde nu het kind besluiteloos tusschen pligt en gevoel: hare godsdienst en de bekommernis des gewetens spraken luid tot haer hart; maer moeijelyk was het ook aen de verzoeking eener zuivere liefde te weêrstaen, die dan nog met al niet dan ongeluk voorspiegelde.
Dan, eenen namiddag, wanneer zy my het eten bood en zy haer wederom als naer gewoonte wilde verwyderen, dwong ik haer aen tafel plaets te nemen, indien zy wilde dat ik zelf iets nuttigen zou. Zy aerzelde, weigerde wederom onder eenig voorwendsel; eindelyk op myn uitdrukkelyk bevel zegde zy met besluit dat zy niet alleen aen tafel aenzitten zou, maer dat hare pligt, dat haer geweten haer dwong zelfs myne wooning te verlaten.
- Ha, - zegde ik op bitterverwytenden toon, - nu dat Van Ruysbrouck alles verloren heeft, nu dat hy ongelukkig is, is het ook wel eenvoudig dat ieder hem verlate; doch van u, Maria, had ik ten minste op eenige erkentenis gehoopt.
Het meisje gevoelde haer gekwetst, althans sprak zy tot my met stoornis op het gelaet:
- Ik dacht niet, Aymon, dat gy my aen een zoo pynlyk voorval zoudt hebben doen herinneren om my te doen gevoelen dat ik u verpligt ben... Maer, goede vriend, - voer zy voort op een bedaerd en met zoo streelende stem, - zoudt gy willen dat ik voor ons beider ongeluk, eer, rust, ja zaligheid misschien slagtofferde uit erkentenis voor eene daed die gy overigens als waerdige ridder verpligt waert te vervullen.... O ik weet het, Aymon, het is om my dat gy ongelukkig geworden zyt; om my heeft u alles den rug gekeerd; zoo het volk u vervolgd, zoo vorst en edelen u misachten, hebt gy u al die vervolgingen, al die misachting om my op den hals gehaeld. O kon ik iets, kon ik met opoffering van myn leven u een gedeelte van al het verlorene wedergeven! Maer wat kunnen de wenschen van haer die zelve arm en vervolgd is!..
Hare zachtverwytende woorden en de tranen waermede zy hare rede eindigde, ontroerden myn hart; ik gevoelde berouw over myne onheusche uitdrukking. In geestvervoering viel ik geknield voor haer ten gronde.
| |
| |
- Maria - snikte ik, - ach! vergeef aen eenen zinnelooze de zinnelooze woorden, die hy tot u spreekt; maer, lieve, verstaet gy wel dat het toch wreed zou zyn my te verlaten op een oogenblik dat gelyk gy zelve zegt my alles den rug keert. Ik zou ze kunnen vergeten de gunsten des vorsten; ik kan ze missen en verachten de liefde en de toejuichingen des volks; ik zou my kunnen troosten in het verlies myner moeder zoo ik slechts met u haer eene eerbiedige herinnering toedragen kon!... Meent gy, wanneer, op het oogenblik van onder de grievendste pynen te bezwyken, myne moeder u uitnoodigde uwe dwaelleer te verlaten, dat zy dan ook niet dacht aen my, aen de toekomst van haren zoon!.. Gy hebt het evenwel beloofd, zoete vriendin, de vurige, gevaervolle omhelzing, de kus op haren stervenden mond waermede gy hare woorden beantwoorddet, was die geen bewys van toestemming die ons de hoop moest geven u christen te zien worden?... En nu nogtans weigert gy hulp aen eenen vriend om dat geloofsbegrippen u zeggen dat gy hem haten moet.
- Aymon - sprak zy zoo kalm en gelaten, na dat ik, aen haren wensch gehoorzaemd hebbende, van den grond was opgestaen, - waerom zyn uwe woorden in edelmoedigheid niet aen uwe daden gelyk? waerom beschuldigt gy ons zoo ligtzinnig van ontoegeeflykheid, en wat gy my zegt aengaende de belofte aen uwe moeder gedaen, ik acht my niet verbonden aen een besluit in een oogenblik van zielenvervoering genomen: haer lyden was ook zoo bitter, zoo hevig... Ach! weet gy wel dat het myne schande is die gy vraegt? Ik ook, indien myn geluk my meer dan uwe waerdigheid aen het harte lag, zou van u iets dergelyks kunnen eischen......
Hoe teeder my het meisje ook sprak, hoe ook hare handen in de myne beefden, by eene bekentenis in den loop harer woorden zoo onberaden aen haer hart ontrukt, lag er evenwel in alle hare uitdrukkingen iets kwetzend, iets vernederend voor my; maer verre van my er in te ergeren, bewonderde ik de maegd die zoo boven myne zwakheden verheven was. Hare vrome wysheid kon my even min van de heillooze verlangens genezen die hare bekoor- | |
| |
lykheden in myn hart hadden doen ontstaen. Het denkbeeld haer te verliezen riep de wanhoop en het zelfvergeten nu zoo luid in mynen geest dat ik weldra de inspraek van pligt en deugd in het gemoed verdoofde om nog slechts naer die der driften te luisteren.
- Maria - riep ik uit, hare bevende handen tegen myn hart drukkende, - ziet gy niet, te vergeefs dweepen wy; te vergeefs worstelen wy tegen een onweêrstaenbaer gevoel van innige liefde. Ach! waerom zoo lang eenen stryd geleverd waeraen men toch bezwyken zal... Verdooven wy in ons hart eene wreede inspraek die ons martelt en ons doodt!.. Waerom niet het zoet der liefde, het genot eens hemels gesmaekt? waerom lyden en ongelukkig zyn wanneer men slechts te willen heeft het toppunt der wereldsche vreugde te bereiken?
- Het meisje zweeg, haer hoofd zeeg neder op mynen schouder. Ha! zy zou vallen; eer en pligt zou zy vergeten om eenen ellendige te volgen op het spoor van de heillooze driften!.. Maer neen! hare deugd moest ons beiden behouden. O gezegend zy de maegd die in dien gevaerlyken stond my zoo wel myne pligten herinneren deed; dat zy gezegend zy voor de harde woorden door welke zy myne ziel met schaemte en schande overlaedde.
Met hevig geweld zich uit myne armen losgerukt hebbende, plaetste zy haer op eenen afstand en riep my toe:
- Aymon, nu is het gedaen; gy zelf hebt het beslist. Van stonde aen moet ik uwe wooning verlaten. Wreede vriend, waer toe noodig dan dat gy my uit de moorddadige handen der volksmenigte hebt gered? is eene eerlyke dood niet wenschelyker dan een bestaen gelyk gy het my voorbereidt? Waerom, ridder, vergeet gy uwe pligten zoo zeer dat gy, die anders zoo grootmoedig waert, u thans tot verleider vernedert.
O zy had zoo wel myn hart geraekt! het leedwezen dat hare woorden in my verwekte was zoo diep gevoeld! hoe gaerne zou ik hebben wedergekeerd tot die schuchtere vriendschap, tot die zedige achting waeruit, eenige dagen geleden, wy nog zoo veel troost hadden geput. Ik bad Maria het voorledene te vergeten; maer zy hield er by dat na zulk eene verklaring er niet meer
| |
| |
weder te keeren was. Echter om my uit myne zichtbare wanhoop op te beuren trachtte zy my tot sterkmoedigheid op te wekken en hare eigene gelatenheid ten voorbeelde stellende maende zy my ook tot gelatenheid in het doorstaen der wreedste beproevingen aen. Maer toch zyn hare troostende woorden onmagtig gebleven om aen myn hart dien zielenvrede weder te geven dien ze my zoo onwillig had ontroofd....
- En nu, weet gy niet waer zy hare schuilplaets gevonden heeft? - vroeg Walter met belangstelling.
- Ach neen! ik weet het niet: vruchteloos bleven al myne aengerigte poogingen om iets desaengaende te vernemen. O mogt ik in de onzekerheid heurs verblyfs slechts in de overtuiging berusten dat heur lot niet te bitter geworden is!
Terwyl de gevangene al zyne welsprekendheid gebruikte om de maegd voor hare vrome wysheid te roemen en Aymons pligtvergeten met strenge woorden te laken; terwyl hy tevens met vaderlyke goedheid den zoon van zynen ouden wapenbroeder aenspoorde zich de beproevingen ten nutte te maken en hem hoop in de toekomst gaf, wierd in eens de deur zyns kerkers geopend. Een bediende des regts trad binnen en plaetste zich op eenen afstand der verbaesde rampgenooten en verzocht Van Moerkerke eerbiedig hem voor den schoutet te willen volgen.
Walter onstelde zichtbaer by eene hem zoo ongewoone boodschap; als een gewoon mensch die voor den regter geroepen wordt, beefde nu die dappere ridder van weleer by een onbegrepen angstgevoel. De hand van zynen jongen vriend vastgrypende wrong hy ze en sprak met ontroerde stem:
- Vaerwel myn zoon, wees steeds voorzichtig en braef. Wie weet of het niet voor de laetste mael is dat wy ons hier beneden zien.
- By het hoofd van St-Jan, - zegde de bediende tot zich zelven, terwyl hy den gevangene gevoegelykere kleederen bood. - Alles wel nagezien zou ik durven wedden dat die heer zich in den uitslag der zaek bedriegt.
(Het vervolg hierna.)
|
|
Auteursrechtvrij