Het Taelverbond. Jaargang 5

[p. 435]

Schurken en brave lieden, een verhael voor het volk, door Sleeckx.

Woorden zyn geene werken.
Volkswysheid.

I. - Een kleine dikke heer.

‘Ja, Frankryk, ik ben fier my onder het getal uwer zonen te mogen rekenen; ik ben fier op myne broeders, uwe kinderen!’ riep Sigismond in geestdrift uit, wyl hy, zekeren namiddag van den jare 1847, eenige maenden dus vóór de february omwenteling, fier, met deftige schreden, de borst vooruit en het hoofd in de lucht, door het paryzische Palais royal stapte. Hy trad het Café de Foy binnen, zette zich aen een tafelken, vroeg koffy, cognac en vuer, ontstak eene sigaer, en dacht al rookende voort aen fransche grootheid en groote Franschen.

En hoe zoude hy niet in geestdrift zyn geweest, de brave jongen! Hy kwam uit de kamer der afgevaerdigden, en had daer de merkwaerdige redevoeringen gehoord van twee der voornaemste sprekers. De eene dier sprekers, vol vuer voor vryheid en volksregt, was hem voorgekomen als de schoonste verpersoonlyking van den volksverdediger, den volksman; de andere, kalm en bedaerd, had hem het evenbeeld geschenen van die oude grieksche wyzen, wier raedgevingen niet zelden de gloeijende vaderlandsmin der Themistoclessen en Alcibiadessen voor overdrevene, of onregt-

[p. 436]

vaerdige handelingen behoedde. Ofschoon ieder van een tegenovergesteld standpunt uitgaende, - de eerste bestreed namelyk en de laetste verweerde het bestuer - pleitten zy voor hunne wederzydsche denkwyze met zoo krachtige beweeggronden, en in zoo sierlyke tael, opperden zy zulke edelmoedige en verhevene gedachten, dat, hen hoorende, Sigismond het verwyt van ligtzinnigheid, zynen landaert door vreemde schryvers soms toegeworpen, uit het geheugen had verloren, en by 't sluiten der zitting zoo hooghartig uit de tribune trad, zoo fier zynen loop over den Pont Royal nam, alsof hy zelf de aendacht der Hoogachtbaren eenen geruimen tyd had gespannen gehouden.

Vooral den eenen der twee redenaers, den volksvoorstander, noemde hy een groot man, een genie. Ja, zoo begreep hy de Gracchussen, de Van Artevelden, O'Connell, Mirabeau en al die krachtvolle geesten, die de kunst verstonden, het volk in hunnen mond door zyne grootste tegenstrevers en onderdrukkers te doen beminnen en bewonderen. Zoo stelde hy zich de tribunen der oude en der latere geschiedenis voor, wier taek het was den adel door de verdediging des volks zelve te ondermynen, en die niet zelden, door hunne zieltreffende tael, dien adel deden vergeten, dat hy met hen toe te juichen, om zynen eigenen dood jubelde. En dan, de fierheid van den welsprekenden redenaer, de hooghartigheid, waermede hy voor allen, in het aengezigt van zoo vele ryken of zonen van ryken, graven, baronnen, enz., verklaerde een kind des volks te wezen, uit werklieden geboren, zelf werkman geweest te zyn, en in zyne jeugd met het brave, miskende en verdrukte werkvolk lief en leed te hebben gedeeld!... O het was schoon hem die verklaring te hooren afleggen, met die volle, welluidende stem, met dien helderen, vuervollen arendsblik, met die edele uitdrukking op het gelaet, met die zwierige houding, met die natuerlyke gebaren! Ja, het was schoon hem zyne brandende liefde voor het volk in brandende woorden te hooren bekennen! En Sigismond, die, mede een kind des volks, diep werd bewogen door die grootmoedige tael, door het treffende schouwspel, dat de kamer op dit oogenblik bood, Sigismond, die als een goede doch

[p. 437]

tamelyk koele Franschman, enkel uit nieuwsgierigheid de zitting der kamer had willen bywoonen, was een geheel ander mensch uit dezelve gekomen, was op weinige oogenblikken een der fierste zonen geworden van het fiere Frankryk.

Ook den anderen redenaer, den tegenstander van den volksman, had hy schoon gevonden. Deze verweerde niet alleen het ministerie op eene zeer behendige wyze, maer trad daerby op, als de levendige verdediging van de godsdienst, van de zeden, en donderde met kracht van woorden tegen de bedorvenheid, waervan de hedendaegsche fransche schryvers vooral zoo vele bewyzen aen den dag leggen, en die, volgens hem, enkel het gevolg was, van de gevaerlyke leerstelsels der overdrevene vryheidszucht. Hy beviel nogtans den jongeling juist wel zoo veel niet als de eerste. Dit was geenzins te verwonderen. De bedaerde, zedelievende man was bezitter van een zeer aristokratisch voorkomen, droeg eenen meer of min edelklinkenden naem, moest zelfs, indien Sigismond wel gehoord had, eenen titel voor dien naem voeren en scheen vooral het zich ten pligt te hebben gemaekt de hoogere standen te verdedigen tegen de aenvallen van den volksman, en vry te pleiten van het verwyt van zelfliefde en onderdrukkingszucht, den mannen dier klassen in de laetste tyden zoo dikwyls naer het hoofd geworpen. Daerby behoorde hy tot de meerderheid, een gebrek dat men den volksman niet konde te laste leggen. By al dat kon de jongeling zoo min den eenen als den anderen een buitengewoon talent ontkennen, en kwamen zy hem allebeiden voor, als menschen met diepgevoelde overtuiging, als volksvertegenwoordigers, die met de beroemdste fransche gedeputeerden der vroegere kamers, of met de knapste leden van 't engelsche parlement heel wel de vergelyking konden doorstaen.

Aen het tafelken, waer Sigismond in het Café de Foy had post gevat en peinzend zat te rooken, bevond zich eene tweede persoonaedje. Aen den overkant namelyk was iemand bezig met eene

[p. 438]

halve tas brandenden moka in te slurpen. Die iemand was een kleine, dikke heer van een terugstootend voorkomen. Zyn somber, taenkleurig gelaet was slechts opgehelderd door een paer kleine, doch vurige en bewegingvolle oogen, bekroond met dikke zwarte wenkbrauwbogen, diezonder onderbreking eene slingerlyn vormden aen het onderste van zyn kort, ineengedrongen voorhoofd. De uitdrukking zyner wezenstrekken was ernstig, om niet te zeggen hard; en niet zonder reden mogt men by den eersten oogslag vermoeden, dat nooit iets, hetwelk naer eene soort van grimlach zweemde, zyn' ontzaggelyk grooten mond had omplooid; zoo zeer maekte het gewone voorkomen van zyn gelaet de gedachte alleen aen lachen onmogelyk. In zyn blik lag iets onbegrypelyk sombers en akeligs, dat eene onwillekeurige huivering wekte. Toen hy zyne halve tas had geledigd, vroeg hy insgelyks cognac en vuer, en begon op zyne beurt te rooken.

Sigismond was zoodanig in mymering verzonken, dat hy zynen tafelbuer nog niet eens bezien, mogelyk zelfs niet bemerkt had. Deze scheen van zynen kant niet te weten dat er iemand tegenover hem zat, en bevredigde zich met onder het rooken nu en dan heel de zael eens te overschouwen. Op dit oogenblik ging de deur van het koffyhuis open, en traden er twee menschen binnen. Het waren de twee redenaers, die de jongeling een paer uren vroeger had bewonderd, en aen wie hy waerschynlyk nog dacht. Hunne intrede scheen eene belangryke gebeurtenis, zoo veel beweging bragt zy in het koffyhuis te wege. Iedereen haestte zich of hun met alle uitwendige teekens van achting en genegenheid de hand te drukken, of hen eerbiedig te groeten. De vertrouwelyke wyze, waerop zy te samen koutten, en vooral het effekt dat hun binnenkomen maekte, bragten op het wezen van den kleinen dikken heer eene uitdrukking van verachting, ja van walg, die hetzelve nog versomberde. Wat Sigismond betreft, sinds het gerucht van de intrede der representanten zyne aendacht op hen had getrokken, had hy geene oogen meer dan voor die twee persoonen, en volgde al hunne bewegingen met zoo veel gespannen aendacht, dat hy er het rooken geheel door vergat.

[p. 439]

- Garçon, du feu! - riep de kleine dikke.

- V'là, m'sieu! - klonk het uit den mond van den styf gekrulden en gepommadeerden garçon - een boerenjongen uit de omstreken van Ryssel - met een chic, dat elke geboren paryzische koffyhuis-garçon hem zeker zoude benyd hebben.

De jongen bragt vuer.

- Mynheer, wilt ge uwe sigaer niet aensteken? - vroeg het heerken aen Sigismond, en bezag dezen daerby op eene zoo zonderling ernstige wyze, dat de jongeling er onwillekeurig werd door getroffen, en met eene ligte buiging het sponsken met vlammenden wyngeest aennam, dat de garçon nog altoos in de hand hield.

- Ik bemerkte dat uwe bewondering voor die twee beroemde heeren daer, - ging de kleine dikke voort, toen de jongen zich verwyderd had, en wees op de volksvertegenwoordigers, - schuld was, dat uwe sigaer zonder uwe wete uitging. Nu is er, volgens my, niets onaengenamers ter wereld dan eene sigaer in den mond te houden, die niet brandt.

Sigismond werd rood; hy wist niet waerom. Het kwam hem voor dat zyn gebuer een weinig den draek met hem stak. Hy kende echter zyne wereld te goed, om iemand zoo iets euvel op te nemen, die hem, al ware 't dan ook maer in schyn, eene kleine dienst had gemeend te moeten bewyzen. Ook bevredigde hy zich met binnensmonds iets te prevelen, dat zoo veel als: ik ben u zeer verpligt, moest beteekenen.

- O hoegenaemd niet! - sprak de andere. - Dat zyn van die beleefdheden, die geene bedanking verdienen. Ik hoû my overtuigd, dat gy net hetzelfde ten mynen opzigte zoudet doen, indien gy bemerktet, dat ik een wezenlyk genot, als het rooken by voorbeeld, verwaerloosde voor iets, dat geenszins verdient de aendacht van een verstandig mensch te vestigen.

Sigismond geraekte teenemael van zyn stuk. Er lag in den toon, waerop zyn buerman sprak, iets zoo ongewoon bytends, eene zoo haetvolle scherts, dat hy meende de oplossing van het raedsel op dezes wezenstrekken te moeten zoeken. Dan, te vergeefs poogde hy op dit afzigtelyke gelaet iets anders te ontdekken, dan denzelfden

[p. 440]

akeligen en onverklaerbaren ernst, die er sinds alle eeuwigheid als op geprent scheen.

Hy zweeg, of liever, hy bleef zwygen.

- Twee groote mannen, niet waer, mynheer? - hervatte na eene poos de sombere man het gesprek.

Ditmael lag er in die weinige woorden van den vreemde, en vooral in de wyze, waerop hy het byvoegelyke naemwoord groote uitsprak, zoo veel bitterheid, zoo veel verachting, dat de jongeling eensklaps in hem eenen der grootste vyanden begon te vermoeden, van de staetslieden, welke zoo zeer zyne bewondering wekten. Tamelyk driftig en met eenen blik, dien hy veelbeteekenend meende te moeten wezen, antwoordde hy:

- Inderdaed! wy mogen fier zyn er zoo twee onder onze wetgevers te tellen.

De vreemde zegde niets en bleef maer altoos even ernstig en somber voortblikken.

- Hunne vyanden, - vervolgde Sigismond - en zy moeten er hebben; het genie heeft er altoos, - hunne vyanden doen vergeefsche moeite, met hun dien naem te betwisten!

En alsom het manneken den doodsteek toe te brengen, grimlachte hy spottend als wilde hy dezen doen begrypen dat hy hem by die vyanden rekende, en speurde aendachtig het uitwerksel na van zyne woorden op het aengezigt zyns tegenstrevers. Edoch, hy zag zich deerlyk in zyne verwachting bedrogen. De ernst vertoonde zich nog immer in zyne volle akeligheid op het aengezigt van den kleine, alleenlyk had er zich thans een zweem van diepvernederend medelyden bygevoegd, dat den jongeling nog meer ontstemde, en met eene toespraek eindigde, op eenen toon, die hem door merg en been drong, en yskoud deed worden van het hoofd tot de voeten.

- Vyanden! hebt gy gezegd, vyanden! Ik verzeker u dat uwe twee groote mannen er geene hebben. Iedereen is omtrent van uw gevoelen; iedereen bewondert hun ontzaggelyk talent, roemt hunne

[p. 441]

onverwrikbare trouwe, pryst hemelhoog hunne onvergelykelyke vaderlandsliefde en burgerdeugd, noemt ze, in een woord, het puik van onze staetslieden en toonbeelden van regtschapenheid. Ik zeg iedereen; want ik reken een paer ellendigen niet, zoo als ik, die ze durven verachten....

- Verachten! - herhaelde werktuigelyk Sigismond.

- .... En die het regt meenen te hebben ze schurken te noemen.

- Schurken! - hernam nogmaels de jongeling ten toppunt der verbazing.

- Neem geen acht; dat is zoo myne manier van spreken, ziet gy. De menschen hebben de onverstandige gewoonte elkander door namen te onderscheiden, die niet met al beteekenen. Zoo hebben wy: radikalen en doctrinarissen, aristokraten en demokraten, progressisten en conservateurs, en ik verzeker u dat er by de eenen zoo wel als by de anderen, goeden en kwaden zyn, en dat ge groot ongelyk zoudt hebben ze volgens die namen te beoordeelen. Ik, integendeel, verdeel de stervelingen in schurken en brave lieden, en ik geloof dat zulks veel beter en redelyker is. Immers dat zegt iets, en doet u meteenen de politische zoo wel als de zedelyke waerde der menschen, die men aldus betitelt, perfekt kennen; terwyl al die andere namen niet dienen, dan om u in dwaling te brengen en 't onnoozele volk zand in de oogen te strooijen.

Sigismond zat als versteend.

- Een bewys? Gy hebt die twee uitstekende burgers dáér, veronderstel ik, al hooren spreken, en schoon spreken, niet waer? Gy weet dus dat de eene een volksman is, en de andere een behoudsman, een conservateur. Nu zoude ik durven wedden, dat gy, hoewel ze allebeî voor genies erkennende, het meer met den eersten houdt dan met den tweeden: gy zyt jong, en wie jong mensch verleidt het woordeken volksliefde niet! - Welnu, ik moet u zeggen dat ge ongelyk, groot ongelyk hebt dit verschil in uwe bewondering te maken. Zy hebben de eene den anderen niets te benyden: de demokraet is den aristokraet waerd, en de volksman den behoudsman. Het zyn alle twee volmaekte schurken! - Dus ziet

[p. 442]

gy wel dat gy u door den titel van volksvriend had laten misleiden.

By dit alles verrieden de woorden van den vreemde zoo veel kalme en diepgevoelde overtuiging, dat Sigismond tot in de ziel door zyne woorden werd geroerd. Hoe zeer hy, even als elkeen, de twee redenaers sedert lang, door de dagelyks herhaelde lofspraken der dagbladen en der politiekers van alle slach en van alle kleur, hoog had leeren schatten; hoe fel hunne houding en de treffende wyze, waerop zy hunne gevoelens in de kamer ontwikkelden, hem tot geestdrift hadden vervoerd, moest hy zich inwendig toegeven, dat zyn tafelbuer, zoo hy niet zelf een schurk of wel een zinnelooze was, toch eenige redenen moest hebben om zoo over hen te spreken. Zyn gemoed was dus geweldig geschokt, en zyne gedachten verwarden zoodanig door het buitengewoone dier samenspraek, dat hy geen woord meer over zyne lippen kon krygen, en al wat hy zeggen wilde, uitliep op een stotterend uitgesproken: Maer...., mynheer!...

- Hoor, - sprak de andere, en schoof zynen stoel digter by - ik wil u een paer trekken van die heeren vertellen, die uwe bewondering al spoedig voor een ander gevoel zullen doen plaets maken. Wáér is het, wat ik u zeggen zal, dit zweer ik u; en daerby - hy haelde de schouders op - waertoe noodig het menschdom te lasteren? Geloof my, jonge heer, hetzelve is over het algemeen slecht genoeg, om verre beneden al 't kwaed te blyven dat men er van zoude kunnen zeggen. Uit haet tegen die heeren spreek ik niet; ik was nooit met hen in aenraking, en wat ik van hunne levenswyze weet, en raekt my niet. Waerom ik 't u vertel, zult gy my vragen. Dat weet ik zelf niet; misschien.... Veronderstel dat ik op uw aengezigt lees, dat gy de wereld nog grootendeels door een rooskleurig gaes ziet, hetwelk u belet hare handelingen en de beweegredens dier handelingen wel te onderscheiden. Verbeeld u dat gy my belang inboezemt, en dat ik uwe onervarenheid wil te hulpe komen. Of wel.... - ja zoo bevalt het u gewisselyk veel beter, zoo klinkt het romantieker, - neem aen dat ik een menschenhater, eene soort van gevallen engel, van duivel ben, gelyk uwe geliefkoosde paryzische romanfabriekanten er soms in de ongeloofelyk dramatische histo-

[p. 443]

riën brengen, die zy met hunnen naem in de wereld zenden, en dat ik er een genot, een waer geluk in vind, de jeugdige zielen, die my in handen vallen, te ontgoochelen, te doen deelen in mynen haet tegen het menschdom, met hun de wereld onder de zwartste kleuren af te schilderen. -

Des jongelings hoofd gloeide; die ongewoone tael, de uitdrukking van het wezen zyns makkers, en vooral de toon, de onverklaerbare toon, waerop deze die woorden uitsprak, maekte hem duizelig. Een oogenblik bekroop hem de lust zynen gebuer alleen te laten zitten, en door eene schielyke verdwyning, zich te onttrekken aen het neêrdrukkende gevoel, dat de samenspraek in hem deed ontstaen. De starre, en afgrysselyk sombere blik, waeronder deze hem op zynen stoel gespykerd hield, maekte hem, als het ware, beschaemd over dien aenval van bloohartigheid, deed hem blyven zitten, en zelfs met schynbare gretigheid het oor leenen aen hetgene de vreemde hem halfluid en met eene onvertolkbare bitterheid toefluisterde, in dezer voege:

- Ik zal met den aristokraet beginnen. Hy is de zoon van eenen braven pachter uit Bretanje, die zich, om hem eene schitterende opvoeding te geven, te gronde rigtte. Sinds lang echter heeft hy den naem zyner ouders voor eenen deftigeren verwisseld. Toen zyn vader al wat hy bezat aen de opvoeding zyns kinds had besteed, toen er hem geen stuiver meer overbleef, en hy met regt voor zich en de ziekelyke moeder de ondersteuning van zynen zoon den advokaet verhoopte, toen verliet hem die zoon, en kwam naer Parys, naer den modderpoel, waer al wat eene schurkenziel in den boezem draegt, zich eerst regt op zyne plaets gevoelt, waer al wat schurk is, als door eene bovennatuerlyke kracht wordt henen getrokken. Hier ontsnapt de ontaerde een geruimen tyd aen ons oog, en eerst op zyn vyf-en-veertigste jaer vinden wy hem weder, met eenen anderen, met eenen schooner klinkenden naem, met eene ryke vrouw, met befaemdheid, met fortuin. Twintig jaer had zyn arme

[p. 444]

vader intusschentyd van stad tot stad en van dorp tot dorp gebedeld: de twee eerste jaren met de verkwynende moeder, de achttien laetste alleen. Zoo was hy ongevoelig de hoofdstad genaderd. Eenige dagen na de aenkomst des bedelaers te Parys, bejegende de zoon zynen ellendigen vader op de straet en herkende hem, ondanks de menigvuldige sporen der ellende, gelyk deze van zynen kant, ondanks den glans der fortuin, het geliefde kind herkende, dat hy sinds zoo vele jaren verongelukt, dood waende. Snel als de gedachte beving den edelen zoon de vrees, dat die hinderpael zyne staetkundige loopbaen zoude kunnen belemmeren, met zyne afkomst te verraden, met hem het aenzien en het vertrouwen te doen verliezen van de groote persoonaedjes, aen wier hoofd hy jagt wilde maken op de hoogste eerambten van den staet; en even snel was zyn besluit genomen. Hy wilde den vader niet herkennen, en verklaerde dien zinneloos, toen deze, al weenende en smeekende, met uitgebreide armen hem nastrunkelde, en hem eene omarming, eenen handdruk, eenen blik van medelyden en kinderliefde dorst afbedelen. Twee dagen later deed hy den ellendige in een dolhuis opsluiten, wyl deze zich had verstout de wooning zyns kinds op te sporen, en op den drempel dier wooning te komen zitten weenen.

- Arme, arme man!

- Beklaeg hem niet: hy is het verleden jaer, inderdaed zinneloos, in zyn dolhuis gestorven. Het was maer op het einde van zyn leven, dat hy ophield van zynen zoon te spreken, en begon te gelooven, dat die werkelyk sinds jaren dood was en begraven. Ook wilde men hem op vrye voeten stellen; want, daer zyn waenzin omtrent zynen zoon, meende men, hem had verlaten, was hy gevolgentlyk geheel genezen. Voeg hierby, dat hy voor niemand een voorwerp van vrees meer konde wezen, van 't oogenblik dat hy had geëindigd met wezenlyk zot te worden. Gelukkiglyk is de dood mededoogender voor hem geweest dan de menschen: zy heeft hem getroffen vooraleer men hem de eenige schuilplaets ontroofde, welke hy thans nog behoefde. Heeft zyn zoon aen hem gedacht gedurende den tyd dier wreede gevangenschap? Ik

[p. 445]

peins van ja, want onder de weinige dingen, waeraen ik nog geloof hecht, bekleedt de stem van het geweten eene voorname plaets. Zeker is het nogtans dat hy hem zelfs niet in zyn stervensuer is gaen bezoeken, is gaen om vergeving smeeken.

Hy vervolgde onmiddellyk:

- De volksman was over achttien jaer een schrynwerkersknecht. Dit verwondert u: waerom, als het u belieft? Hebben wy geene ministers gehad die nog lager waren begonnen? Ik kan u verzekeren, dat ruim een derde der ryken en hooggeplaetsten uit het volk komen. Nu, het is daerom niet dat ik ze haet en verfoei, integendeel; maer wat my walgt, is dat er op de honderd negen en negentig zyn, die, eens omhoog, de mindere klassen met meer verachting, met meer dwingelandy behandelen dan het de gemeenste kerels onder de geboren aristokraten en geldmenschen durven doen, tegen wie zy vroeger, vóór dat ze iets waren, gedurig te velde trokken. Ik herneem: die schrynwerkersknecht had op zekeren dag het ongeluk eenen zyner makkers, in eene vlaeg van gramschap, eenen beitel naer 't hoofd te smyten. Hy moest wel gemikt hebben, want het yzer bleef den arme, eenen huisvader, in den schedel steken. Deze stortte neder. Zy waren alleen in 't werkhuis. Met moeite rigtte zich de doodelyk gekwetste op: - ‘Jan, sprak hy, ik ga sterven: ik voel het. Men zal u als moordenaer aenhouden, en gy zult gestraft worden. Belooft, zweert gy my, voor myne vrouw en myn kind te zorgen? Belooft gy my uw best te doen dat zy geen' honger lyden? Zeg, zweert gy my dat!’

Jan beloofde het al snikkende.

- ‘Welnu, ik vergeef u mynen dood. Ga, roep al gauw volk: ik wil u redden. Maek spoed; ik heb niet veel tyd meer.’

En Jan deed wat de ongelukkige huisvader hem had gezegd; en vyf minuten later verklaerde deze, in 't byzyn van twintig getuigen, dat hy 't ongeluk had gehad met den beitel in de hand te vallen, en zich dien in de hersens te stooten; en nog vyf minuten later was hy een lyk.

En niemand vermoedde den moordenaer. Wat hem zelven betreft, eenen tyd lang deed hy zyn woord gestand, en deelde hy trouw zyn dagloon met de weduwe en haer kind. Later nogtans, toen de for-

[p. 446]

tuin hem toelachte, toen hy de dochter zyns meesters huwde, toen hy een voornaem ondernemer van publieke werken, toen hy ryk werd, en de heerschzucht hem geheel overmeesterde, toen vergat hy de bloedige schuld al spoedig. Sedert eenigen tyd schynt hy ze echter weêr te herdenken....

- Welnu, - viel Sigismond hem met koortsige spanning in de rede? Het afschuwelyke gedrag van den aristokraet had hy zich geweldig aengetrokken, wel is waer; maer het behoud der achting, welke hy voor den volksman koesterde, lag hem veel warmer aen het hart. Ook klampte hy zich met eene wanhopige pooging aen de laetste woorden des vreemden vast, waerin hy de aenduiding van een strengboetend berouw meende te voorzien. De vrees zich in eens eene zyner dierbaerste begoochelingen te zien ontrooven, de hoop ten minste op één lichtpuntje, te midden van dien gruwelpoel, met troost te kunnen staren, ontroerden hem zoodanig, dat al zyne leden beefden, zyne polsaders sneller klopten, zyne ademhaling moeijelyk werd, en dat hy hygend, en met de foltering zyner ziel op het gelaet, het slot van het verhael te gemoet zag.

- Welnu, - ging de andere voort, en op zyn aengezigt hadden de sombere ernst en 't honende medelyden thans plaets gemaekt voor een waer gevoel van deernis met den edelen jongeling, wiens gemoed hy zoo pynlyk schokte, - welnu..... Thans doet hy wederom goed aen de familie van zyn slagtoffer....

Des jongelings blik flikkerde.

- Hy onderhoudt namelyk dezes dochter! Zy is zyne liefste, zyne boelin! Lang reeds voor de dood zyner vrouw had hy ze verleid, gedwongen hare moeder te verlaten, gekamerd in een woord!

- Afschuwelyk, gilde Sigismond!

- Ho! omdat hy een volksman, een zoogezegde vriend van licht en beschaving, een gewaende voorstander der werklieden is, wildet gy hem beter gelooven dan den anderen! Wel jongeling, kom toch van uwe dwaling terug. Er was eens een tyd dat ik, even als gy, de menschen nam, voor hetgene zy de goedheid

[p. 447]

hebben zich te noemen. Doch die tyd is lang voorby. Thans geloof ik zoo min aen adels- als aen volksgezindheid, zoo min aen vryzinnigheid als aen behoudszin; ik geloof slechts aen eigenbaet en aen eigenliefde. Ziet gy, voor my zyn die namen enkel maskers, waerachter meest altoos heerschzuchtige huichelaers hunne lage ziel verbergen, en hunne politische handelingen niets anders dan rollen, die zy onder elkander verdeelen, aenleeren en met min of meer behendigheid spelen, tot groot genoegen van het domme publiek, dat niet alleen hun spel rykelyk betaelt, maer daerenboven nog hunne voortreffelykheid op anderen met groote posten, eerambten en ministersplaetsen beloont. Spreek hun van overtuiging, van geweten, en zy zullen u in hoogdravende volzinnen zeggen, dat zy slechts voor hunne overtuiging, voor hun geweten leven. Maer kondet gy den grond hunner zwarte zielen doorpeilen, dan zoudt gy zien, hoe zy met uwe onnoozelheid spotten, hoe ze u voor een kind uitmaken, dat nog snulachtig genoeg is om die woorden voor iets anders te nemen dan ydele klanken, dan nietig klatergoud, waermede men de minst slimmen van het groote publiek tevreden stelt. Uw groote behoudsman is republikein, radikael en demokraet geweest, vooraleer te worden wat hy thans is, of liever wat hy schynt. Uw voortreffelyke volksvriend is alleen daerom zichzelven gelyk gebleven, wyl hy geene kans zag, om by eene andere party, denzelfden invloed uit te oefenen. - En zoo zyn er meer, zoo zyn ze byna allen, die het meest op hunnen titel van demokraet of aristokraet, van man des vooruitgangs of man des behouds roemen. Let, by voorbeeld, eens op de twee buren uwer groote vertegenwoordigers. Het zyn twee hooggeplaetste fonctionnarissen. De eene is een hevige voorstander van het koningdom, hetgeen hem niet belet eenige republiekeinen onder zyne beste vrienden te tellen, wien hy wys maekt, dat hy, zoowel als zy, hunkert naer een gemeenebest, en slechts de rol van koningsgezinde speelt, om des te beter de plannen te bedekken, welke hy sinds lange ter omverrewerping des troons heeft gesmeed. Er is geen woord van dit alles waer; doch kome nu de republiek, wanneer ze wil! hy, ten minste, is zeker onder derzelver aenhan-

[p. 448]

gers menschen te hebben, die des noods zyn republiekanismus zullen bevestigen. - De andere noemt zich een' voorstander van den landbouw. Het is een looze kerel, die andere. De zaek van den landbouw is eene goede en schoone zaek, dat weet hy, eene zaek die alleen misschien Frankryk voor eenen volslagen ondergang kan behoeden. Denk echter niet dat het daerom is dat hy den naem wil hebben denzelven te verdedigen; ô neen: in den grond zyns harten lacht hy wat met landbouw en landbouwers. Maer een staetsman die een weinig in de toekomst blikt, mag geene middels van invloed verwaerloozen. Het streven naer vryheid en vooral naer uitbreiding van kiesregt brengt sedert eenigen tyd den geest der landbouwers, zoo wel als dien der andere werklieden hevig in beweging, en dreigt binnen korten tyd het oude Europa tot in zyne grondvesten te schokken. Wie weet of eerlang de algemeenwording van dit regt de akkerlieden niet tot de magtigste van al de partyen zal maken. Zoo dit ooit gebeurt, dan begrypt gy, dat zyne lage vry wat anders zal wezen, dan die van menigeen, die, meer openhartig, zich onverschillig of vyandig opzigtens zoo vele millioenen landbouwers heeft gedragen. - Zoo konde ik er u honderd aenwyzen; want huichelaers en schurken zyn betitelingen, die nergens meerder toepassing vinden dan by de politische gelukzoekers. Ik wil u niet zeggen dat er geene andere staetslieden zyn; ô neen. Zyn er laffaerds zonder overtuiging, zyn er schurken, er zyn ook menschen, wier geweten van al wat laeg is gruwt, er zyn ook brave lieden, heb ik u gezegd, en dat is zeker. Doch de kwakzalvers, de gewetenloozen zyn in groote meerderheid, hebben meestal naem, magt, invloed, zyn de genies. De menschen met overtuiging, de braven staen veelal op den achtergrond, wanneer men ze niet geheel onder de voeten treedt; want zy vergenoegen zich gewoonlyk met de getuigenis van hun geweten, en 't is onder hen niet dat men het charlatanismus moet gaen zoeken. - Zie, merk dien heer wel op, die de deur binnenkomt. Het is mede een afgevaerdigde.

Sigismond zag naer de deur. De wezenstrekken van het eenvoudig mensch, dat binnen trad schenen hem niet onbekend. Waer hy die trekken voor de eerste mael had gezien, ziedaer wat hy zich niet kon te binnen brengen.

[p. 449]

De kleine ging voort:

- Ik ben een menschenhater, een die overal booswichten en gruweldaden ziet, zoo meent gy, niet waer, jonge heer? Nogtans zeg ik u ditmael: ziedaer een goed, een edel mensch. Welnu, weet gy hoe die brave nevens uwe zoogezegde groote mannen beoordeeld wordt? Luister, ik ga 't u zeggen. De behoudslieden noemen hem een' ellendeling en haten hem, wyl hy niet altoos van hun gevoelen is, en de demokraten schokschouderen, wanneer ze zynen naem hooren uitspreken. Zoo is hy beurtelings voor 't groote getal zyner kollegas, voor de dagbladeren, en voor 't staetkundige gepeupel adelsgezind en volksgezind, doctrinaris en radikale, republikein en koningsvriend; wyl hy aen geene van al de partyen gereedelyk en blindelings ten dienste staet, en immer volgens eigene overtuiging en geweten wil handelen; wyl hy zich enkel aen daden houdt, nooit naer persoonen of namen ziet, en by gevolg nooit zyne schouders aen sluwaerds leent, die een plekje op de trappen des troons zoeken te bereiken. Die is waerlyk een vaderlandsvriend; die is waerlyk volksgezind! Maer ook, zie eens hoe weinig zyne intrede de aendacht wekt, hoe schier iedereen doet alsof hy een geheel onbekend mensch ware. Zie hoe koel, met hoeveel kalme fierheid de hovelingen uwer twee groote mannen hem in 't voorbygaen bejegenen, wyl de laetste zelve zich nauwelyks verwaerdigen hem te groeten. - Welnu, ik herhael het u: ziedaer een goed, een edel mensch; ziedaer een brave. Die schreeuwt niet voor godsdienst en zeden; maer bevredigt zich met naer derzelver voorschriften te leven. Die pocht niet op zyne liefde voor volk, vryheid en nationaliteit; maer gelooft het zynen eersten pligt nooit de ware belangen des lands uit het oog te verliezen, in stilte goed te doen, werkelyk het volk, en nog wel 't volk dat niet ryk genoeg is om kiezer te zyn, voor te staen, en te bevoordeeligen. Onlangs nog dwong hy den aristokraet, ondanks dezes snoodheid, eene goede daed af, ten gunste van eenen jongen werkman. Ook heeft hy by het publiek den naem van eenen hardnekkigen vyand van alle volksontvoogding, volkswelvaert. De bescherming, die hy dien werkman jonde, heeft hem den laetsten slag toegebragt. De volksman, zoowel als de aristokraet vond

[p. 450]

zyn gedrag dat eens eerloozen, en schilderde, en deed hem door zynen aenhang in zoo schroomelyk daglicht afschilderen, dat hy voor een' vyand des vaderlands en der maetschappy doorgaet. Op eene herkiezing is voor hem niet te rekenen; en zoo ooit de volksparty de bovenhand krygt, zoo er in de eerste stonden van opbruising wanorders plaets grypen, verzeker ik u, dat zyne wooning eene der eerste zal wezen, welke men zal verwoesten, en zyn lyk een der eerste, die men langs de straet zal slepen.

Hy stond regt.

- Heb ik nu ongelyk de menschen te verdeelen in schurken en brave lieden? Is dat niet de eenige wyze van ze te onderscheiden, waerby men geen gevaer loopt zich aen den schyn te vergapen? Ik heb u eenen volksvriend en eenen adelsgezinde gewezen, die op dezelfde lyn staen in gewetenloosheid, en ik heb u eenen goede getoond, wien zy allebeî, en naer hen het publiek, alle aenspraek op eene politische betiteling, zelfs op den naem van een eerlyk man ontzeggen. Oordeel....

Hy deed een' stap om te vertrekken.

- Maer, - sprak de ontmoedigde jongeling, - wat mag men dan gelooven van 't gene men in de wereld ziet en hoort? Hoe is het mogelyk zich eene juiste gedachte omtrent menschen en dingen te vormen?

- Dat is maer alleen mogelyk met juist datgene te gelooven wat het vreemdste klinkt, wat het onwaerschynlykste voorkomt. Aen genen kant van de zael, zie ik een paer jonge afgevaerdigden, die den naem hebben zeer overdreven in hunne denkwyze te zyn. De eene is aristokraet, de andere demokraet. Ik hoef u dus niet te zeggen dat zy in de oogen der wereld, wel verre van met elkander iets gemeens te hebben, juist tegenover malkaêr en wel aen de uiterste einden hunner wederzydsche partyen staen. My zoudehet echter niet bevreemden, indien die twee menschen eerlang

[p. 451]

voor dezelfde staetkundige gedachten te velde trokken; immers ondanks hunne zoo zeer verschillende titels, behooren zy beide tot de party der braven, tot de menschen met overtuiging, en ik wanhoop nog niet vroeg of laet uit het midden der verschillende gezindheden, die ons land verdeelen, eene party te zien opstaen die het waerlyk wel meent, die inderdaed den naem van vaderlandsche party zal verdienen. - Nog meer, daer hebt gy, by voorbeeld, het magnetismus. Het is eene uitzinnigheid, niet waer? gy denkt het; velen, allen spotten met de verbazende uitwerkselen van hetzelve, om dat die uitwerkselen ongeloofbaer schynen. Welnu ik geloof er aen, juist om die ongeloofbaerheid zelve. Ik zie in de wereld zoo vele dingen, die het tegendeel zyn van hetgene zy schynen, dat ik tot het besluit kom, dat men met alles verkeerd op te nemen, gelyk het volk zegt dat men doen moet om de droomen uit te leggen, dat men met het tegenovergestelde te gelooven van het gene men ziet en hoort, het zekerste is de waerheid naby te komen.

Hy groette met denzelfden onveranderlyk somberen ernst en vertrok.

Treurig staerde Sigismond hem na, en bleef nog eene poos in dezelfde bedroefde stemming zitten mymeren. Eindelyk hief hy 't hoofd op, alsof hy die zwarte gepeinzen verre van zich wilde werpen. Toevallig viel zyn blik op de twee befaemde afgevaerdigden. Zy koutten regt hartelyk, zagen er vergenoegd uit, schenen gelukkig. Wat verder in eenen hoek, alleen en verlaten, zat de brave. Toornig greep de jongeling zynen hoed, wierp eenen frank op de tafel, en ylde het koffyhuis uit.

II. - Sigismond.

Sigismond was een goed en verstandig jongman tusschen de vyf-en-twintig a dertig jaren. Dat hy onder het volk geboren was,

[p. 452]

daervan hield hy zich overtuigd, ofschoon hy nooit zyne ouders had gekend. Wat hem die overtuiging gaf, was vooral de ongewoone neiging, die hem, van het oogenblik waerop hy had beginnen te redeneren, als met onweêrstaenbaer geweld naer de lagere klassen had getrokken, de grenzelooze liefde, welke hy in zynen boezem voor het eigentlyk gezegde volk voelde blaken, en de warme deelneming, waermede hy alles bejegende wat met volkswelvaert of volksellende eenige betrekking had. Het eenigste wat hy zich uit zyne vroegste jeugd verwardelyk herinnerde, was een arme grysaerd, die hem dikwyls op zyne armen gedragen, en weenende een stuk zwart brood met hem gedeeld had. Van daer voerde hem zyne herinneringen eensklaps in eene zeer groote wooning, met een honderdtal groote en kleine kamers, eenen ruimen hof, een talryk gezelschap kinderen, en eenen vader en eene moeder, die voor hem, even als voor al de andere, zeer goed en vriendelyk waren. Dit was het weeshuis, waer hy in zyn vyfde of zesde jaer werd opgenomen, en waeruit hy eerst na zyne loting, de wyde wereld werd ingeworpen. Aldaer had hy, dank aen zyn zwak lichaemsgestel en zynen buitengewoonen aenleg, eene opvoeding gekregen, verre boven degene der gewoone weeskinderen, en die, zegde men, hem eenmael iets beters dan werkman moest doen worden. Op zyn achttiende jaer was hy als schryver in de studie van een notaris geplaetst geworden. De schielyke dood zyns patroons hem eenige jaren nadien, zonder middelen van bestaen hebbende gelaten, begon hy gewaer te worden, hoe bekwaemheid alleen weinig geldt in de wereld, en hoe het magtige woord voorspraek meer afdoet, dan welkdanige kennissen en talenten. Waer zou nogtans de onbekende wees voorsprekers en beschermers hebben gevonden? De eenige mensch, die hem had leeren waerderen, was dood, en met hem de toekomst van Sigismond. Gelukkig had hy zich zynen kortstondigen welstand - zoo mogt het voor hem heeten, - weten te nutte te maken. By een' werkman, een' diamantslyper, gehuisvest, had hy zich eerst uit nieuwsgierigheid, en later uit liefhebbery met dezes kunst willen bezig houden. Dit redde hem. Niet gezind het reeds aenzienlyke getal geleerde lediggangers en aftrog-

[p. 453]

gelaers te vergrooten, nam hy zekeren dag zynen moed, gelyk men zegt, in beide handen, en werd werkman, diamantslyper. Weldra ondervond hy de waerheid van de stelling: dat de stand des menschen niets tot deszelfs tevredenheid bybrengt, en dat men in elke lage vergenoegd en gelukkig kan wezen.

Eenigen tyd nadien, toen hy, met hart en ziel, aen een schoon en beminnelyk meisje hing, dat zyne liefde scheen te beantwoorden, gevoelde hy die waerheid nog meer. Dit meisje was de dochter eener arme weduwe, die al vroeg haren echtgenoot had verloren, en nu van den handenarbeid van haer eenig kind, moest leven. Onuitsprekelyk gelukkig was Sigismond gedurende de twee jaren dat die liefde voortduerde. De eenigste kleine vlekjes, welke hy ontwaerde in den engel zyner droomen, in de vrouw, welke hy geloofde door de Voorzienigheid op zyne baen te zyn gesteld, om hem het leven te veraengenamen, waren een weinig ydelheid, een weinig behaegzucht, en waer is het meisje dat daervan bevryd kan heeten, vooral wanneer schoonheid haer ten deele viel. Ten andere wogen een aental goede hoedanigheden, en in de eerste plaets een goed hart en veel lieftalligheid, die ligte vrouwengebreken ruimschoots op. Niet zonder reden mogt de jongeling zich dus vleijen met de hoop, dat weldra de ernstige vrouwentaek, de verhevene moederzending, gepaerd met de voorkomende liefde des echtgenoots, tot de laetste sporen zouden uitwisschen van de glansverdoovende vlekjes, welke dien glinsterenden diamant alsnog ontsierden.

Dan, Sigismond had zonder de wereld en haren verpestenden adem gerekend. Een laffe wellusteling, een kind der fortuin, treedt tusschen hem en zyne geliefde, en als ligte rook verdwynt het heil des jongelings. De beloften eener glansryke toekomst, van een schitterend bestaen, met al de zinstreelende wereldvreugden omgeven, maken de ligte opwellingen van ydelheid en behaegzucht in des meisjes ziel tot ontzaggelyke stormen, en doen haer weldra

[p. 454]

en pligt, en eergevoel, en kinderliefde, als onnutten ballast op des levens moeijelyke vaert, aenschouwen. Zy vlugt met den ryken verleider, en geeft hare moeder der ellende, haren minnaer der wanhoop prys.

Hoe zwaer die slag den van gelukzaligheid zwymeldronken wees trof, valt ligt te beseffen. De ontgoocheling, welke dit onheil hem berokkende, was verschrikkelyk. Tot hiertoe had hy gewaend het menschelyke hart genoeg te kennen, en wysgeerig genoeg te denken, om tegen de felste schokken des lots, die anderen soms verpletten, bestand te zyn. Dat echter het ongeluk hem juist van dien kant zoude hebben getroffen, en zyne zoetste droomen zoo spoedig tot eene akelige wezenlykheid zouden worden, ziedaer wat hy niet had verwacht, wat hy met al zyne menschenkennis niet had kunnen voorzien.

En toch was zy daer die schrikkelyke wezenlykheid, met gansch haren nasleep van verscheurende herinneringen, van bloedige tranen, van levenszatheid. Zeggen dat de vertwyfeling met hare yzeren klauwen niet gedurende de eerste oogenblikken zynen boezem doorwroette, zullen wy ons niet verstouten. Allengs nogtans verminderde, niet zyne smart, maer zyne wanhoop. De vervulling van eenen pligt - want hy noemde 't pligt - bragt daertoe het hare by. De ongelukkige vrouw, die hy eens moeder meende te mogen noemen, en die inderdaed dien naem waerdig zoude hebben gedragen, kon hy ze tot de diepste ellende zien vervallen? - ‘Neen, by Gode! neen!’ zwoer hy. En inderdaed, zy werd der ellende niet ten prooi. Als eene moeder troostte, voedde, verzorgde hy ze met het zweet zyns aenschyns; en achtte het eene bittere belooning met haer, om den val der verleide, te mogen weenen.

En nog hield het noodlot niet op hem te vervolgen; nog had hy den hoogsten graed van het ongeluk niet bereikt. Het tranenstorten verduisterde zyn oog, verzwakte zyn gezigt. Weldra werd de arbeid, die hem en de vrouwe deed bestaen, hem onmogelyk: hy

[p. 455]

zag niet scherp genoeg meer. Dan, wanneer hy gewaer werd, hoe de vrouw, die hy voor ellende had willen behoeden, in hem, in stede van eenen redder, slechts eene verzwaring van ellende had gevonden; toen hy het eene geringe meubelstuk na het andere uit het armoedige vertrek der weduwe zag verdwynen, hy zelf de weinige voorwerpen, welke heel zyn bezit uitmaekten, voor een stuk brood had moeten verruilen; en by moed en lust tot arbeiden, zyne onmagt om te arbeiden gevoelde, toen klom zyn ongeluk ten top. Een laetste strael van hoop restte hem. Op zyne rampvolle stelling, op de onvermydelyke verkommering der weduwe steunende, had zy zichzelven moed ingesproken, en zich verstout eene openstaende plaets, by eene openbare administratie, te vragen. Het lang uitblyven der benoeming gaf hem welhaest de overtuiging dat ook dit noodanker zyne hard geteisterde levenshulk begaf. Hy verviel in de somberste wanhoop, en van daer in eene ziekte die hem op den boord des grafs bragt, en hem zyne nakende verlossing van al het aerdsche wee met vreugde deed te gemoet zien.

Edoch de storm had uitgewoed; er daegde redding. Op 't oogenblik dat zyn gebroken oog de naektheid van het vertrek niet meer kon bespeuren, waerin de weduwe en een nederige dienaer Gods hem tot een beter leven hielpen overgaen, verscheen er een redder, een engel aen Sigismond's sponde. Het was een edele menschenvriend, die 's jongelings rampen kennende, dezes benoeming tot de afgesmeekte plaets had bewerkt, en den armen en der moeder oogenblikkelyken bystand bood. Even als de engelen was hy eensklaps verdwenen, slechts den lichtglans van zyne weldadige verschyning achter zich latende.

Sigismond kwam van de poorten der eeuwigheid terug, en trad in zyne nieuwe betrekking. Van dit oogenblik scheen een troostend engel hem te bewaken, en de vriendelyke wenken der fortuin hem zoo niet het geledene te vergoeden, dan toch de herinnering aen hetzelve verdragelyker te willen maken. Allengskens klom hy hooger in bediening by de administratie, die hem had opgenomen, en na weinige jaren werd hy met eene aenzienlyke ambtsverhooging

[p. 456]

naer Parys geroepen. De eenigste beproeving die hy sedert zyne wonderdadige redding nog had door te staen, was het verlies der brave weduwe, die hem tot moeder, tot familie verstrekte; het eenigste wat, in zyne stonden, van eenzame mymering, hy zich soms van zyn vroeger leven terugwenschte, was de aenwezigheid van de gezellin zyns lydens, van de weenende getuige zyner tranen.

III. - Magnetismus?

Geheel ontmoedigd trad Sigismond in zyn eenzaem slaepvertrek. Over weinige jaren nog bezat hy ruimschoots datgene, wat men illusie noemt, en dat men zich in gevorderden leeftyd juist in dezelfde mate terugwenscht, als men zich in zyne jeugd beyvert, om er maer spoedig van ontslagen te wezen. Het eerste wat zyne goudeneeuwsche droomen, tamelyk ruw, teisterde, was zyne ongelukkige liefde; en wy hoeven niet te zeggen, hoe er hem nadien weinige begoochelingen omtrent de engelachtige vrouwelyke wezens meer overbleven. Toch behield hy er nog een ruim aental. Van deze verloor hy er waerschynlyk tusschen het tydstip zyns ongeluks en dat waerop wy hem aentreffen, nog al eenige, en met reden mogen wy zeggen, dat hetgene hem van die kostelyke waer overbleef, tot een nagenoeg onbeduidend geheel was samengesmolten.

Maer toch bleven er hem begoochelingen. Dan alleen, wanneer de mensch gereed staet om de onpeilbare eeuwigheid in te treden, en de knokkelman zyne nietsverschoonende zeissen boven deszelfs hoofd zwaeit, vertoonen de wereld en het leven zich voor het kind der aerde zoo als ze waerlyk zyn.... En nog: wie zou durven verzekeren, dat ook dan de toekomst zoo wel als het verledene niet met eenen bedriegelyken sluijer is omhuld? De begoocheling die Sigismond vooral restte, en die gewoonlyk al de edele zielen nog lang byblyft, na 't verlies van al de andere, bestond hierin:

[p. 457]

hy koesterde de overtuiging, dat deugd, dat talent, dat ware verdiensten immer eindigen met hare belooning te vinden in het oordeel der wereld. Wel bewezen hem de geschiedenis en de levensbeschryvingen van zoo vele groote mannen, die in ellendige hutten, in gasthuizen, of te midden van de straet, een rampzalig leven eindigden, de ongegrondheid, de onzinnigheid van die zelfvleijing; maer Sigismond was, gelyk velen onzer, verzekerd dat de tegenwoordige tyd daerin ook van de vroegere eeuwen verschilt, boven de vroegere eeuwen staet, dat hy iedereen en alles naer waerde weet te schatten. Kortom, onze held meende voor waer te mogen houden, dat de groote en allesbeheerschende stem van het publiek, op onze verlichte dagen, zoo wel den braven, den verdienstvollen, als den snoodaerd, den weetniet, na eenige jaren strydens, volkomen regt laet wedervaren.

Arme Sigismond!

Het is waer dat zyne eigene geschiedenis en de wonderlyke wyze waerop hy gered en beschermd werd, niet weinig hadden bygedragen om hem die begoocheling te laten. De samenspraek in het koffyhuis dreigende hem die laetste troostryke gedachte te ontrooven, had hy zoo als wy gezien hebben, gepoogd ze met hardnekkige inspanning vast te houden: even als de drenkeling met het brooze oeverlisch doet, dat hy hygende vastgrypt, om zyn leven, al ware 't ook maer éénen stond, te verlengen. Doch even als dit brooze lisch had die laetste begoocheling zyne poogingen, om zich aen haer te klampen, verraden, en had hy haer verlies, door die poogingen, nog bespoedigd. Thans zag hy de wereld in heure nare wezenlykheid, in hare wezenlyke naerheid. Hy zag de schurken geëerd, de braven verstooten, de menschen met geweten veracht, en niet zelden miskend door diegenen zelve, voor wien zy zich in de bres stelden; de gewetenloozen daerentegen vergood, en door de mannen van alle gezindheden als fynaerds bewonderd. Hy zag hoe deugd en bekwaemheid niet in staet zyn tegen ondeugd en kwakzalvery te worstelen; hoe op onze dagen van verlichting en beschaefdheid, van zedenverbetering en geestesverfyning, de brave lieden niet bestand zyn tegen de schurken.

[p. 458]

Dit verlies van de laetste en juist daerdoor dierbaerste zyner begoochelingen bedroefde hem zeer, maekte hem ongelukkig. Te vergeefs wilde hy zich den kleinen dikken heer als een' zonderling, een' gek, een' menschenvyand voorstellen; te vergeefs zocht hy, in de herinnering aen de woorden, de gebaren, den toon van den vreemde, middelen, om de waerheid en de gegrondheid der ontmoedigende opmerkingen en ontdekkingen te bestryden, die de samenspraek in het koffyhuis op zoo buitengewoone wyze hadden gekenmerkt. Al zyne poogingen dienden tot niets; integendeel, zy versterkte zyne overtuiging dat het wezenlyk zoo moest wezen als de sombere man hem had gezegd. Zyne herinneringen dienden slechts, om de redelykheid zyner vrees te bevestigen.

In die stemming begaf de jongeling zich te bed. Het weder was zeer helder; de maen vervulde zyne kamer met haren zachten glans, en deed den huisraed in fantastische schaduwen op de muren afsteken. Dit vermeerderde zyne treurige geestgesteltenis. Eene lange poos bleef hy wakker liggen, en dacht,.... hy wist zelf niet waeraen. Toch moesten 't sombere gepeinzen wezen, die zyne ziele kwelden; want, na eenige stonden van dien toestand, waerin men noch slaept, noch volkomen wakker is, werd hy eensklaps gewaer, dat dikke tranen onafgebroken over zyne wangen biggelden. Half verontwaerdigd tegen zichzelven keerde hy zich op de andere zyde, sloot de oogen zorgvuldig digt en begon zyne gedachten met groote inspanning op een geheel vreemd onderwerp te vestigen.

Een kwaert uers later sliep hy zachtjens in, en droomde:

Eerst zag hy het dolhuis, waerin de behoudsgezinde volksvertegenwoordiger zynen eigen vader deed opsluiten. De arme man zat treurig peinzend in eene kleine naekte kamer, waer zich voor alle meubels eene ruwe houten bank, eene nog ruwere tafel, en eene soort van bak bevonden, dien men een bed noemde. Van tyd tot tyd hief hy wanhopig het hoofd, en stamelde, wyl ziltige tranenperels zyne handen besproeiden, op eenen toon die Sigismond

[p. 459]

het harte brak: ‘Myn zoon! myn zoon! kind myner zalige Johanna!’ Een oogenblik later scheen het hem toe, alsof de ellendige man diezelfde woorden op eenen blyderen toon herhaelde, de handen tot hem uitstak, als om hem te omhelzen, en hem tusschen zyne tranen liefderyk toelachte. Nog zonderlinger schenen nu de trekken van den ouderling hem niet geheel onbekend: ‘Myn zoon! myn brave zoon!’ lispelde nogmaels de grysaerd, doch ditmael zacht grimlachende, en Sigismond herkende den ouden bedelaer, die met hem, in zyne teederste jeugd, al weenende een stuk zwart brood had gedeeld. Op dit gezigt voelde hy het bloed in zyne aderen als ommekeeren en zichzelven met onweêrstaenbaer geweld naer den ellendige trekken. Juist wilde hy met uitgebreide armen op hem toesnellen, toen zyn droom eindigde, of liever toen zyn droom door eenen anderen droom werd onderbroken.

Hy bevond zich eensklaps uit het dolhuis in de wooning der arme weduwe, moeder zyner trouwlooze geliefde, verplaetst. Hy lag ziek te bed, en gevoelde aen het moeijelyker worden zyner ademhaling, dat zyne ziel alreede op zyne lippen zweefde. Hy herkende de kamer in al haer naekte ellende. Nevens zyn bed zat de droeve vrouw te schreijen, en hopeloos hare handen te wringen. Op eens gaet de deur open, en treedt iemand zachtjes binnen. Al meer en meer voelt Sigismond zyn einde naderen. De ingekomene spreekt troostende woorden tot de weduwe, beklaegt haer smartelyk lot, en de onverdiende rampen die zoo loodzwaer op het hoofd des jongelings drukken. Als verkwikkende balsem werken die woorden op Sigismond; hy voelt nieuw leven zyne aderen binnenstroomen. Te vergeefs nogtans poogt hy regt te komen, om den troostengel te aenschouwen, wiens aenwezigheid door heel de wooning als een' ongekenden glans van heilspellende helderheid verspreidt; zyne krachten verraden zyne poogingen. Doch de vreemde heeft ze bemerkt. Hy nadert het ziekbed, buigt zich over den zieke, en fluistert met zalvend medelyden: ‘Moed, moed, edele jongeling!’ Sigismond opent de oogen, en herkent de wezenstrekken van den braven, doch miskenden afgevaerdigde, dien hy in 't koffyhuis van iedereen verlaten heeft zien zitten.

[p. 460]

Het kryschen eener deur op hare hengsels onderbreekt nogmaels zyn' droom. Hy bevindt zich weder in zyne kamer, op zyn ledekant. De maen schynt nog altoos even helder door de vensterramen, verlicht nog even fantastisch het vertrek, en laet hem tot de minste voorwerpen des huisraeds bespeuren.

De kleine dikke heer treedt binnen, neemt plaets in den leuningstoel nevens het bed des jongelings, na voorafgaendelyk de deur met zorg achter zich te hebben toegesloten, en hervat het gesprek, daer waer zy 't in het koffyhuis hadden gelaten:

- Ja, magnetismus! Gy gelooft er niet aen, en dat is natuerlyk. Gy, jonge lieden, behoort schier allen, zonder uitzondering, tot de zoogezegde school der achttiende eeuw. Gy gelooft slechts wat gy ziet. Arme dompelaers! alsof niet dry vierden ten minste van de oorzaken en werkingen in de natuer voor u ondoorgrondelyk waren! Arme stofmenschen, die zelfs te dom zyt om al het belachelyke uwer domheid, uws ongeloofs te bevatten! Arme bygeloovige ongeloovigen, die, met enkel te gelooven wat gy begrypt, wat gy ziet, of meent te begrypen, meent te zien, de meest gefopte der schepselen zoudt mogen genoemd worden!

En weêr blikte hy, dat Sigismond er koud van wierd, en zich werktuigelyk vaster in zyne dekens wikkelde.

- Kom aen, ik wil u uwe ongeloovigheid verleeren. Ik zal u tot eenen der grootste voorstanders maken van het magnetismus, van de leer die gy en uwe medeëeuwelingen veracht, als kwakzalvery, op dezelfde wyze als gy zoo vele andere toch bestaende wonderen voor goochelaryen uitmaekt, wyl uw verstand te zeer beneveld is, om het ware in de waerheid, en het valsche in de valschheid te ontdekken.

Sigismond had inderdaed altoos eenen grooten afkeer gevoeld, om aen 't magnetismus te gelooven. Wel begreep hy dat er in de natuer eene stof, een band kon bestaen, by middel van welken de ketting der schepselen zich nauwer kan aeneensluiten. Maer wat de mogelykheid betreft, door middel van die stof al die wonderen uit te werken, al dien invloed op persoonen uit te oefenen, waervan de tooneelmagnetiseerders gewagen, dit was eene andere zaek: daer-

[p. 461]

voor was hy volstrekt ongeloovig. Met weêrzin dus zag hy den vreemde toebereidselen maken, om hem in slaep te werken. Hy voelde grooten lust om werkelyk te slapen, en wist voorop, dat de bewegingen en gebaren, die de zonderlinge man met armen en handen voor hem stond te maken, slechts zouden dienen om hem wakker te houden. De laetste had echter sedert de weinige uren, dat hy hem kende eene zoo onbepaelde magt op Sigismond's geest gekregen, dat deze het niet op zich konde nemen den magnetiseerder te bidden, van die proefneming in het holst van den nacht verschoond te blyven. Hy hield zich dus stil, sprak geen woord, en liet den anderen begaen, vast besloten hebbende zich tegen de uitwerkselen van 't magnetiseren niet te verzetten, indien namelyk het gescherm van den vreemde eenig uitwerksel mogt hebben.

En 't had uitwerksel. Allengskens begon eene onweêrstaenbare slaepzucht des jongelings oogleên te verzwaren, en eene ongekende duizeligheid en loomheid heel zyn lichaem te bevangen. Hy viel werkelyk in slaep, doch in eenen slaep, die hem, om zoo te zeggen, al zyn denkvermogen liet, en hem niet belette zyne kamer en wat er in omging, dat is den kleinen dikke en dezes magnetiserende gebaren te bemerken.

Sigismond bewoonde eene kamer in het meest afgelegene kwartier der stad. Op eens scheen het hem toe, alsof een gedeelte dier kamer, de voorzyde namelyk, waerin de vensters zich bevonden, geheel verdween. Hy zag de straet, en de huizen aen de overzyde. Die huizen verdwenen weldra op hunne beurt: hy zag, als het ware door deze, de straet waerin ze van achter uitkwamen. Hier greep wederom hetzelfde plaets: ook daer schoven de huizen en de straet zelve weg, en lieten hem weêr andere straten en huizen zien, die hem niet onbekend waren. Hy herkende zelfs heel gemakkelyk de openbare gebouwen, die hy op dien tooverachtigen weg ontmoette. Zoo ging het al verder en verder, tot dat hy eindelyk eene voorname wooning in eene der deftigste straten van de stad voor zich had. De voorgevel van dit huis schoof insgelyks weg, en liet hem een aental ruime vertrekken bemerken. Een dier vertrekken vormde waerschynlyk het studeerkabinet van

[p. 462]

den heer des huizes; want, by eene groote en fraeije boekenkast, die rondom de muren besloeg, bevonden zich in hetzelve een keurig bewerkte lessenaer, waervoor een gemakkelyke zetel was geplaetst, en in het midden eene groote tafel, met alle slach van papieren bedekt. Sigismond kon zelfs de opschriften dier papieren en der boeken lezen. De eerste waren meestal wetsontwerpen; de andere handelden, luidens hunne titels, over ernstige stoffen, meest echter over regten, wetgeving, staethuishoudkunde en politiek.

Dit vertrek sloot zich aen het opene gedeelte van Sigismond's kamer, zoodanig dat het met deze een volmaekt geheel scheen te vormen, door geen welkdanig scheidsel afgezonderd. Het zonderlingste wat die aensluiting kenmerkte, was dat, wyl de kamer des jongelings helder door de maen verlicht bleef, het aengesloten vertrek door eene schitterende middagzonne werd verhelderd.

De magnetiseerder staekte zyn gebarenspel, en nam in den zetel nevens het bed zyne vorige plaets terug.

Er bevonden zich twee persoonen in het aengesloten vertrek. In den eenen herkende Sigismond den adelsgezinden volksvertegenwoordiger, dien hy 't ministerie zoo welsprekend had hooren verdedigen; in den anderen den brave, dien zyn droom van daerstraks hem als zynen redder, zynen beschermengel had aengetoond. De houding van den grooten man was edel en trotsch; die van zynen ambtgenoot bescheiden, gelyk het iemand betaemt, die zich genoodzaekt vindt de hulp van een' man van invloed in te roepen.

- Ik kom van den minister, begon de brave; ik was hem gaen spreken over eene plaets, die door een jong mensch word gevraegd, in wien ik het levendigste belang stel, en dien het verkrygen van deze uit de ellende moet redden.

- Welnu?

- De minister zegde my, dat hy u die plaets had toegezegd.

- Aen my?

[p. 463]

- Voor iemand dien gy begunstigt. Zulks heeft my niet ontmoedigd. Ik heb veel van uwe edele gevoelens hooren spreken. Ik heb tot my zelven gezegd, dat, indien gy inderdaed zoo edelmoedig denkt, als men het beweert....

De aristokraet deed eene beweging, die van het ongeduld getuigde, waermede hy den andere aenhoorde. Deze vervolgde:

.... ‘gy niet zoudt geweigerd hebben eenen jongeling te helpen, wiens toestand de deelneming van elken edeldenkende verdient.

- Het spyt my grootelyks.... Ik heb inderdaed myn woord verpand. De man, wien ik de plaets beloofde, is niet min verdienstvol, heeft insgelyks regt op myne warme deelneming. Dus begrypt gy....

- O zoo gy wist hoe ongelukkig de arme is, wiens laetste hoop op het welslagen myner poogingen rust! Hy heeft geene ouders meer, of liever hy heeft die nooit gekend. Zyne nabestaenden weten zelfs niet dat hy leeft....

De groote man haelde de schouders op.

- Ik wil u zyne geschiedenis mededeelen....

- Het is onnoodig, ik herhael het u. Ik heb myn woord gegeven, en men beweert ook, sprak de behoudsman op eenen toon, die bewees hoezeer hy zich boven de meening van zynen medevertegenwoordiger verheven waende, dat ik nimmer aen myn eens gegeven woord te kort bleef.

- Dan zal ik my bevredigen met u te zeggen, hoe ik het bestaen myns gunstelings leerde kennen, - zei kalm de goede.

De zedeprediker stond ongeduldig regt: hy was op het punt onbeleefd te worden.

De andere liet zich niet van zyn stuk brengen, en bleef zitten.

- Hebt gy nooit - vroeg hy, - het zinnelooshuis te V..... bezocht?

De aristokraet onstelde. Hy wierp eenen vorschenden blik op den vrager, en zocht in de uitdrukking van dezes gelaet de uitlegging der zonderlinge vraeg. Doch dit gelaet bleef kalm, en geene enkele spiertrekking op hetzelve liet vermoeden, dat die vraeg met inzigt was gedaen. De ontroering nogtans, welke zy op het

[p. 464]

gemoed van den ondervraegde deed, moest nog al groot wezen; want zy bragt eene volkomene verandering te wege in zyne houding en doenwyze. Hy werd op eens beleefder, innemender van toon, en nam op nieuw plaets in den zetel, dien hy daereven verliet.

- Ik herinner my zulks niet, - antwoordde hy.

- Vóór een paer jaren - ging de bescheiden man voort, - voerde my het toeval dit gesticht des ongeluks binnen. Ik leerde er een' man kennen, een' ouderling, die er alreede eenige jaren als zinneloos zal opgesloten, en die nogtans zoo goed al zyn verstand bezat, als wy beiden.

De groote spreker verbleekte zienlyk, en sloeg, daer zyn ambtgenoot, juist op dit oogenblik, hem vlak in het aengezigt bezag, onwillekeurig de blikken neder.

- Die man, vervolgde deze, werd uitzinnig verklaerd, en als zoodanig vastgehouden, wyl hy zekeren dag zich tot zoo verre had misgrepen, in eene voorname persoonaedje, eenen zoon te herkennen, die hem vroeger ontvlugtte en der armoede ten prooi gaf.

De vriend des ministers sidderde. Hy dorst zynen adem schier niet laten gaen, uit vreeze dat deze zyne benauwdheid zou hebben verraden, en waegde het niet zyne blikken op den medespreker te vestigen.

- Op weinige oogenblikken had ik het vertrouwen des rampzaligen gewonnen, en dit was heel natuerlyk. Ik was het eenigste menschelyke wezen, dat aen zyn verstand geloofde, en byna van eerst af geloofd had. De arme man vertelde my zyne geschiedenis. Wat hem het meeste smartte, na het gedrochtelyke handelen zyns zoons, was het besef, dat een ander zyner kinderen, een zoon, dien zyne vrouw het ongeluk had hem te schenken, eenigen tyd na dat zyn oudste hem verliet, zonder eenen steun, zonder iemand die zich zyner aentrok, in de wereld ronddoolde. Zyne gade had, by de geboorte van dit kind, het leven eener bedelares, voor dat eener gelukzalige verruild. Eenigen tyd had hy dit kind by zich gehouden, en met hetzelve gebedeld. Daer nogtans dit bohemersleven den ellendigen kleine weldra ten

[p. 465]

grave zoude hebben gesleept, had hy er eindelyk, na lange en pynlyke zielestryden, wel moeten toe besluiten, zich van het kind te scheiden. Op den drempel van een weeshuis had hy het neêrgezet. Een briefken, bevattende den naem des kinds, moest het hem later doen wedervinden, wanneer er min rampspoedige tyden voor hem zouden dagen. Want nog had de ellendeling alle hulp op verbetering zyns lots niet opgegeven. Die min rampspoedige tyden daegden echter niet. De jaren snelden voorby; maer de armoede en het ongeluk weken niet van zyne zyde. Zoo sleet hy jammervolle dagen, tot dat zyn andere zoon hem in het zinnelooshuis deed opsluiten, en hem aldus alle gelegenheid benam, om naer den jongen verlateling om te zien. Met tranen in de stem, zoowel als in de oogen, smeekte my de ongelukkige naer het kind te vernemen, en ik beloofde 't. Ik zwoer diepgeroerd niet alleen dit, maer ten zefden tyde den vader en het kind te redden. -

De regtschapen man moest zeker diepgeroerd zyn geweest, toen hy den gewaenden uitzinnigen die plegtige belofte aflegde, want nu zelfs deed nog de herinnering hem tranen storten. Wat den adelsgezinde aengaet, het begin van het verhael had hem fel ontroerd, geweldig, te veel zelfs doen ontzetten; ook begreep hy zulks weldra, plooide zyne gelaetstrekken en schikte zyne houding dien ten gevolge, en was, na weinige oogenblikken worstelens met zichzelven, zyne verbystering zoodanig magtig, dat hy kalm en koel, alsof niets in dit alles hem raekte, zynen ambtgenoot aenstaerde, toen deze eindigde:

- Een gedeelte van hetgene ik den arme beloofde, heb ik moeten onvervuld laten. De zinnelooze stierf, terwyl ik de eerste stappen deed om hem uit het dolhuis te krygen. Na lange en moeijelyke opzoekingen, ben ik eindelyk op het spoor des kinds geraekt. Het is voor dit kind, thans een edel en juist daerom ellendig jongman, dat ik uw medelyden, uwe regtvaerdigheid ben komen inroepen.

- Treffend, zeer treffend! - antwoordde de behouder onverschillig; - doch ik heb het u reeds gezegd: ik gaf myn woord aen

[p. 466]

iemand, die niet minder aenspraek heeft op myne regtvaerdigheid, en het is my onmogelyk myn woord te breken.

Des braven aengezigt gloeide van edelen toorn; zyn oog glinsterde. Hy wierp den schurk eenen blik toe, waeronder deze zich op nieuw voelde sidderen, stond op zyne beurt regt, en schoof zynen zetel met kracht terug.

- Inderdaed! - sprak hy, en zyne stem trilde door het ruime vertrek, - inderdaed! Het verbond, dat gy met den ellendige sloot, wien gy de plaets voor eenen zyner handlangers toezegdet, dit verbond duldt niet dat myn beschermeling die verkryge, duldt niet dat ik den jongeling van wanhoop redde. De man, die u zyne pen verkocht, die vroeger u en uwe party in zyne schriften mishandelde, en die thans ten uwen voordeele hetzelfde doet met uwe tegenstrevers, die man heeft meer regt op uw geweten, dan de hopelooze onschuld.

- Mynheer,... wat wilt gy zeggen? - rolde het stamelend van de verstorvene lippen des vadermoorders. Hy stond niet regt; hy voelde dat zyne sidderende knieën hem niet zouden hebben kunnen overeind houden.

- Dat er my thans slechts een middel rest, om myne belofte na te komen! - sprak dreigend de andere. - Dat ik, om voor den jongeling van anderen het medelyden en de deelneming te verkrygen, welke gy hem weigert, den naem, de geschiedenis zyns broeders, van den moordenaer zyns vaders wil doen kennen!

Bleek als een lyk, vatte de behoudlievende afgevaerdigde, met krampachtige beweging, eene pen tusschen zyne bevende vingers, en schreef, wyl de angst dikke druppelen zweel van zyn aengezigt op het papier deed vloeijen.

Hy reikte stilzwygend het geschrevene aen den vyand zyner rust. Deze overliep het met eenen oogslag, en vertrok, zonder een woord te spreken, hem enkel een blik vol verachting als vaerwel nalatende.

- Welnu, vroeg de vreemde aen Sigismond?

[p. 467]

De jongeling zag op: de zonderlinge man zat nog altoos in den leuningstoel nevens het bed en blikte nog altoos even akelig.

- Ontzettend! - riep Sigismond, - ontzettend!

- Dit is nog niets - zeî de andere - in vergelyking van hetgene ik u ga toonen. Let op:

Sigismond wierp den blik naer dien kant zyner kamer, alwaer hy het vorige tooneel had gezien. Nog immer was er een tweede vertrek aen het zyne gevoegd; doch het was hetzelfde niet meer. De studiekamer van den aristokraet had plaets gemaekt voor het prachtig zinnelyke boudoir eener modedame. Een donsig tapyt, met levendig gekleurde bloemen en loofwerk bezaeid, bedekte den vloer. Groote heldere spiegels, tafereelen van de voortreffelykste schilders, meesterstukken van engelsche prentsnyders versierden de wanden. Op de plaet der witte marmeren schouw prykte een groot verguld uerwerk, vergezeld van twee kunstig gewrochte armblakers, in welker takken een ruim aental waskaersen brandden, waervan de spiegel, die heel den schouwmuer bekleedde het licht in de overige spiegels, tot het oneindige weêrkaetste. Eene opschiktafel, met kant en zyde omkleed, bevond zich tusschen de twee ryk met damast en gaes behangene vensters. Vergulde stoelen en rustbedden met fluweelen kussens, pronkschabben uit kostelyk hout vervaerdigd, en opgepropt met duizende figuertjes, sieraedjes, en tot niets dienende, doch smaekvol bearbeide, beuzelarytjes, vormden den overigen huisraed van het wulpsche verblyf, welks zoldering van goud en schitterende versierselen blikkerde. In het midden stond eene rykbediende tafel, waerop zoo min het net bewerkte zilvergoed, als het fyn geslepen kristal, het zware en kostbare linnen, als de keurigste spyzen en wynen ontbraken.

Twee persoonen waren aen die tafel gezeten. De eene was eene rykgekleede jonge vrouw van eene uitstekende schoonheid; de andere de volklievende redenaer. - Het gezigt der vrouw bragt eene pynlyke uitdrukking op het wezen van Sigismond: hy had in haer het meisje herkend, dat hy eens geboren waende, om voor hem de aerde in een paradys te herscheppen, en wier ontrouw hem zoo schrikkelyk had doen lyden.

[p. 468]

De dischgenooten schenen niet allebeiden in dezelfde geestesstemming. De vrouw was peinzend, en treurige gedachten benevelden eenigzins hare beeldschoone wezenstrekken. Mogelyk wel dat zy, onder den invloed harer herinneringen, wroeging over haer wangedrag gevoelde. De volksman daerentegen was uitgelaten vrolyk, en de raschheid, waermede hy na korte tusschenpoozen zyn glas met schuimenden Champagnewyn vulde en ledigde, maekte het niet moeijelyk om raden, van waer de schittering zyns bliks, en de roode tint voortkwamen, die op dit oogenblik zyn aengezigt verlevendigden. Onder het drinken sprak hy schier onafgebroken alleen. Het meisje waegde slechts nu en dan een éénsilbig woord, dat van hare sombere verstrooijenis getuigde.

- Het doet my regt goed in de ziel, - sprak hy, - die nuttelooze wezens, die nietswaerdige afstammelingen der verdrukkers onzer voorvaderen, die ellendige aristokraten nu en dan eens hunne waerheid te kunnen zeggen, in den persoon hunner behoudminnende aenhangers. Wyl hunne voorouders eenmael meerder moed of meerder geluk hadden dan hunne tydgenooten, beelden zy zich nog altoos in, van eene betere stof gemaekt te zyn dan wy, en het regt te hebben ons onadelyken, als iets minder dan zy te beschouwen. De tyden zyn veranderd; maer zy blyven onveranderlyk dezelfde onbuigbare styfkoppen. Edoch hun ryk is sinds lang voorby. Aen ons thans de fierheid, aen ons de stoute tael, aen ons de toekomst! Zelfs dan, wanneer ik geen zoon des volks ware, en niet te midden van de klasse der arbeiders het eerste levenslicht luidde aenschouwd, zoude ik geene andere rol willen spelen op het staetkundige tooneel, dan die, welke ik nu met zoo veel byval vervul.

- Jammer maer, - sprak zy, voor een oogenblik uit hare mymering ontwakende, - dat uwe werken zoo weinig met uwe woorden overeenstemmen.

- Hoe verstaet gy dat, - vroeg hy grimlachend?

- O gy weet wel wat ik zeggen wil.

- Ik begryp u niet.

- Zeg liever dat gy my niet wilt begrypen En nogtans zoudt

[p. 469]

gy u moeten schamen, my zoo dikwyls vruchteloos u zulks te herinneren. Want, ik toch ook maek deel van dat volk, dat gy zegt te verdedigen. Myn arme vader, myne brave moeder, en die edelmoedige jongeling, dien ik, om u te volgen der wanhoop overgaf, behoordden ook tot de klas der arbeiders, die gy u altoos roemt voor te staen, voor wier ontvoogding, vrymaking, veredeling, gy gedurig pocht u in de bres te stellen.

- En dan? - vroeg hy, al lachende eenen nieuwen roomer vullende.

- En dan? - ging zy driftiger voort - en dan.... Doch wat wil ik voortspreken! Gy spot met myne smart; gy maekt een afschuwelyk misbruik van myne schande. Gy weet dat de oneer my aen u gekluisterd houdt, en dat de ontzenuwing, het gevolg en de straf myner weelderige levenswys, my allen terugkeer tot den weg der eerlykheid afsnydt. O zoo ik u vroeger had gekend; zoo ik eerder het verschil had kunnen beseffen, dat er bestaet tusschen eene lage, gevoellooze ziel als gy, en den groothartigen jongeling, wiens liefde my veredelde, wyl de uwe integendeel myn leven heeft bezoedeld! Maer wat raeskal ik; wat spreek ik van uwe liefde? Alsof gy my ooit had bemind; alsof ik ooit voor u iets anders ware geweest, dan eene vuige slavin, die men niet eens naer haren naem vraegt, die men dwingt eenen tooneelnaem of liever eenen schandnaem aen te nemen; dan een ellendig speeltuig dat men soms eenige stonden ter verlustiging gebruikt, doch waerover men zich schaemt, en dat men met verachting van zich werpt, wanneer het begint te vervelen. O! zoo twintig jaren van myn leven my terug in de armoede, terug aen de zyde myns Sigismonds konden voeren, hoe gaerne zoude ik ze weg schenken! Hoe gaerne zoude ik voor het overige myner dagen de ellende van den minsten uwer beschermelingen, van den geringsten werkman niet willen deelen, die my van de eerlooze kluisters zoude losmaken, welke my aen eenen duivel als gy geketend houden!

Spotlachend had hy die bittere woorden aengehoord. Het was waerschynlyk de eerste mael niet dat hy ze had moeten hooren, zoo weinig indruk schenen zy op hem, op zyne vrolyke stemming te

[p. 470]

maken. Op nieuw zyn glas ledigende, sprak hy, toen zy eindigde, op bedaerd verachtenden toon:

- Zie, gy vrouwen zyt nog ellendigere wezens dan de aristokraten. Uw geest is voor geene enkele ernstige, grootsche, of krachtige gedachte vatbaer. Even als kinderen, gelooft gy al wat gy droomt, en droomt al wat gy wilt. Wat raken my uwe moeder, en uw Sigismond, die ik nooit heb gezien, en om wier lot ik my in geenen deele bekreun. Ik ben de voorstander van het volk, dat is waer; en ik vlei my dien naem te blyven verdienen, al is het dat ik het juist niet noodig oordeel u uit de schande te redden, gelyk gy het noemt, en u van myne matres tot myne vrouw te verheffen, gelyk gy 't verlangt. Laet ons elkander wel verstaen: wanneer ik voor het volk spreek, wanneer ik tegen grooten en adelsgezinden te velde trek, dan wil dat niet zeggen dat ik my verpligt geloof, den eersten, den besten vent uit het volk als myns gelyke, als eenen broeder aen te zien en te behandelen; dan doe ik dat enkel, wyl die rol in myn plan valt, wyl die persoonaedje my dáér moet brengen, waer ik eenmael zyn wil. Volgens de armzalige redenering van uw zwak vrouwenhoofd, zoude er my, na, in de kamer, tegen de adellyken te zyn uitgevaren, niets meer overschieten, dan des avonds het zwarte brood, het water en de ellende der werklieden te gaen deelen. Ik dank u hartelyk. Dan ware het der moeite niet meer waerdig een volksman te heeten; dan trad ik van morgen af aen liever als de man des adels op. Geloof me vry, myne rol heeft al vry wel hare moeijelykheden; het is al bitter en vernederend genoeg, zyne krachten aen de verdediging en ophemeling van een' hoop berooide halfwilden te verspillen, zonder dat men er dat nog byvoege. En dan, wat hebt gy te klagen? Is het die nietsbeduidende titel van echtgenoote die u zal gelukkig maken, en heb ik u dien ooit beloofd? Toch niet, by myne wete. Wat ik beloofde, wat u de oogen verblindde, waren belofte van goud, van weelde en schittering. Welnu, heeft het u aen weelde en schittering ontbroken? Waer is de vorstinne die iets meerder wenschen kan, dan het leven dat ik u bezorgde? Kom toch tot meer redelyke gevoelens terug, en geniet, wyl gy genieten kunt.

[p. 471]

Zyt zeker dat ik niet laten zoude uwe luim in te volgen, indien zy my eeniger wyze in een voordeeliger licht konde stellen, indien zy integendeel myne faem van ernstig en behendig staetsman niet moest benadeelen. Wie weet overigens wat de toekomst ons nog voorbeschikt! Eens aen het roer van den staet, eens de eerste burger des lands, staen de paleizen van al de groote familiën, staet de schatkist van Frankryk voor my open, zyn de millioenenryke dochters, erfgenamen der eeuwenoude fortuinen, ten mynen keuze. Vrees niets; dan ook is uwe fortuin gemaekt, en behoudt de geliefde nevens eene dergelyke gade, nog altoos, nog beter hare plaets.

- Ja, altoos goud en schande, - hernam zy bitter, - goud en schande in de toekomst, zoo wel als in het heden. Maer gy veracht het volk dan nog meer dan gy 't zeggen durft; gy begrypt dan niet eens het volk, gy, die u eenen volksman noemt. Gy weet dan niet, dat die arbeider, die zyne ziel tot eene vuige koopwaer durft verlagen, door de meest hongerige zyner lotgenooten zelve, als een veel ellendiger schepsel dan zy wordt beschouwd. Gy begrypt dan niet, dat het honderdmael beter is de onwettige bedgenoote te heeten van een' man zyns stands, dan de byzit eens ryken, dien men alleen om zyn geld bemint. Gy verstaet dan niet, dat een enkel woord van my, eene enkele uitlegging uwer handelwyze ten mynen opzigte u der verachting van het volk kan prys geven, en tot het voorwerp der verguizing maken uwer tegenwoordige aenbidders.

- Ja, maer dit woord zult gy niet uitspreken, dien uitleg zult gy niet geven! - sprak hy ernstiger.

- En wat zoude my kunnen weêrhouden? - voer zy, al meer en meer in drift ontstoken, voort. - De schande! kleeft zy niet reeds lang aen my? De ellende! Ben ik niet ellendig te midden der weelde? En rekent gy dan voor niets de voldoening eenen huichelaer, als gy, te ontmaskeren; het genot zich op eenen beul te wreken! Bedenk eens hoe volledig die ontmaskering, hoe schrikkelyk myne wraek zouden kunnen wezen, indien ik u, voor heel de wereld; konde ten toon stellen, en uwe valsche ziel, in al hare naekte

[p. 472]

gevoelloosheid, doen kennen! Indien ik aen datzelfde volk, dat u thans bewondert, konde zeggen: ziet, de man dien gy uwen voorstander noemt, spot met uwe braefheid, met uwe ellende! Hy heeft eene uwer dochteren aen de zalige toekomst ontrukt, die haer in de armen eens werkmans tegenlachte, en haer met schande overladen! Zyn wangedrag heeft eene brave moeder uit den volke ellendig ten grave doen dalen, en het leven eens jongen mans, mede een kind des volks, vergiftigd! Zyne volksgezindheid is anders niet dan eene lage huichelary, en in den grond zyns harten haet en verfoeit hy u, ruim zoo zeer, als hy u zegt te beminnen!

Schrikkelyk was de verandering welke die uitingen der woede, welke de vertoornde vrouw sinds lang in haren boezem verkropte, op den lieveling des volks te wege bragten. Hy grimlachte niet meer; een nog hooger rood kleurde zyne wangen, zyne oogen vonkelden, hy trok zynen mond in krampachtige plooijen te samen, en beet tot bloedens op zyne lippen. Wyl zyne eene hand den ledigen roomer, die voor hem stond, verbryzelde, vatte hy met de andere, als met eene yzeren knyptang, den molligen arm der vrouw, en grynsde haer nydig toe:

- Neen! dit woord zult gy niet uitspreken; want die ontmaskering zou de voorbode zyn uwer dood. Gy kent my niet, vrouwe, indien gy denkt, dat ik op myne beurt ongewroken het hoofd zoude buigen, en myne sinds zoo vele jaren berekende plannen door een nietig schepsel, als gy, zien verydelen. Zinnelooze, zie, aen deze hand, die thans uwen arm kneust, aen deze hand kleeft er alreede bloed, ook werkmansbloed!.... Het was een makker van my, een schrynwerker zoo als ik, die my tot eenen moordenaer maekte. Eenige woorden, honderdmael minder grievend dan die, welke daereven uwen gorgel ontglipten, haelden hem den beitel in het hoofd, maekten van Hendrik Dulong een lyk!

- Dulong! - kreet de vrouw in ontzettenden angst, - Dulong!..... Gy.... zyt de moordenaer myns vaders!

Een helsche schaterlach beantwoordde dien kreet. - De moordenaer haers vaders! riep hy zegepralend uit, en dan raeskalt men van eene allesregelende Voorzienigheid!

[p. 473]

Die schaterlach, die godslastering deden Sigismond ontwaken. Het uerwerk op zyne schoorsteenplaet sloeg acht ure. De stralen der zon verlichtten helder hetzelfde vertrek, dat hy by zyn slapengaen door de maen had beschenen gezien. Van den vreemde was geen spoor te ontwaren.

Sigismond schelde zyn ontbyt. Men bragt hem ten zelfden tyde de dagbladeren. Werktuigelyk opende hy het eerste wat hem in handen kwam. Zie hier de regelen, waerop zyne oogen vielen.

‘De zitting van de kamer der afgevaerdigden van gisteren was eene der belangrykste, welke de jaerboeken der hedendaegsche geschiedenis tot de nakomelingschap zullen overbrengen. Onze twee groote redenaers, de volklievende N...., en de wyze N...., die den eerbied en de bewondering van alle gezindheden teregt genieten, voerden beurtelings het woord. Het is eene eer, een geluk voor een land, twee zoo uitstekende burgers in den schoot zyner wetgeving te bezitten.’

Brussel 1850.