Het Taelverbond. Jaargang 5

[p. 193]

Twee geslagten.
Geschiedenis der oorlogen tusschen Frankryk, Engeland en België, 1066 tot 1815, door Michiel van der Voort.
(Vervolg. Zie de vorige Aflevering.)

Trachten wy nu de oorzaken te ontwikkelen van het spoedig verval van Karls ryk. - Wy zullen terzelfder gelegenheid onderzoeken waerom de Franken, die Germanen door tael, zeden, en oorsprong waren, in Gallië het germaensch element verstieten, om het gallo-romansch aentenemen; hoe daerdoor de vorming ontstond van eene nieuwe tael, die de grond was van het hedendaegsche fransch: hoe het kwam dat de Noormannen in Frankryk al spoedig hunnen germaenschen oorsprong vergaten en van de gallo-romansche spraek de hunne maekten, zoodanig zelfs dat zy eene eeuw later die tael in Engeland wilden invoeren. Oppervlakkig beschouwd, schynt dit alles niet of weinig betrekking tot elkander te hebben; nogtans wanneer men de zaek wel inziet, dan ontwaert men dadelyk dat die voorvallen allen uit eene en dezelfde oorzaek ontstonden.

[p. 194]

Er was vóór de komst van Cesar over de Alpen, slechts geringe aenraking tusschen de Romeinen en de volken aen deze zyde van het gebergte; maer die betrekkingen waren nog min beduidend ten opzichte van de inwooners van België, die welligt de Romeinen slechts by name kenden.

Dewyl Zuider-Gallië door zyne ligging meer blootgesteld was aen den inval der Romeinen, en het dus, als digter by de overweldigers liggende, gemakkelyker werd veroverd, was er ook de romeinsche magt sterker. De Gallen werden geheel onderworpen, de Belgen werden wel overwonnen; maer bleven nog altyd iets van hunne vryheid en eigendommelykheid (zelfs onder de romeinsche proconsules) houden. Van daer dat er meer Romeinen in Gallië met de menigte, met het volk in aenraking kwamen; doch in België was dit minder het geval.

In Gallië was de romeinsche magt sterker geweest, zy had er meer wortel geschoten, de romeinsche beschaving had er zetel genomen, het latyn was er in de landtael gedrongen, het had er grootendeels die van het volk vervangen; doch was daerdoor bedorven. De zeden waren er met de Romeinsche versmolten, en het gallisch geslagt was door die vervoering byna zoo zeer ontaerd, en van zyn oorspronkelyk karakter afgeweken, dat het gansch romeinsch was geworden.

In België integendeel had de romeinsche magt wel de bevolking onderworpen; maer de romeinsche beschaving was er nooit by de menigte doorgedrongen, de romeinsche spraek had er de germaensche tael, die de onze was, niet vervangen. Het geslagt had er zyne zelfstandigheid gehouden, was er Teutoonsch gebleven, niet verromeinsd. Tooneelen, badplaetsen, waterleidingen, toonen dat Rome van Gallië bezit heeft genomen; de mylpalen, de groote wegen in België bewyzen, integendeel, dat het groote volk er als in een vyandlyk land heeft gelegerd, en er slechts een tydelyk gezag heeft uitgeoefend. In België was de romeinsche spraek minder bekend, om dat er wel romeinsche soldaten, doch minder romeinsche burgers woonden.

De Franken, Germanen door tael en oorsprong vallen voor

[p. 195]

eerst in Belgie, - in een germaensch land, en verjagen er de Romeinen gemakkelyk, met behulp der germaensche bevolkingen.

In Gallië bieden de romeinsch gewordene inwooners meer tegenstand; de romeinsche magt is er sterker, zy verdedigt er voet voor voet haer gezag, en laet al vlugtende diepe sporen van haer verblyf in de zeden en de spraek der inboorlingen.

De Gallo-Romeinen veranderen wel van meester, doch niet van karakter; slechts laet wordt geheel Zuider-Gallië veroverd en onderworpen, byna op hetzelfde oogenblik als Rome zelf onder het juk der barbaren viel.

De Franken die in België vallen, komen er met vrouw en kind, zy zetten er zich neder als in hun vaderland, de verovering wordt er eene versmelting; het teutoonsch karakter stond er op het punt van te bezwyken, doch werd er door de aenraking met de Franken herlevendigd en hersteld. De beide volkeren, die welke op den belgischen bodem leven, en die welke er de Romeinen aenvallen, verbroederen, verbinden zich met elkander, en gaen met vereenigde kracht de Romeinen uit Gallië verjagen. In Gallië zyn het geene gansche huisgezinnen, maer legers, die na de verovering zich in het land dat zy gewonnen hebben, nederzetten en er zich eene vrouw kiezen. De kinderen spreken er de tael hunner moeders, eene spraek die reeds een verbasterd latyn was; dat mengelmoes met het germaensch van den vader tezaemgesmolten, wordt de hedendaegsche tael van Frankryk, waerin men nog de overblyfsels van die drie grondspraken aentreft. Die Lingua romana, of lingua rustica, boerenspraek bestond reeds in 843, doch werd gelyk haer naem het genoeg te kennen geeft, niet door de oppersten, of den koning gebezigd, het gemeene volk alleen, gebruikte dezelve.

Weldra ontaerdden op hunne beurt de afstammelingen der eerste Franken die meer naer het zuiden afgezakt waren, en er ontstond in Gallië een zekere algemeene geest, die vyandig was aen de germaensche begrippen, gelyk anderendeels onder de germaensch geblevene Franken, die in Osterrike (België) woonden, eenige vyandlyke denkbeelden tegen de Gallo-Germanen doorstraelden.

De afstammelingen van Chlodowig (Clovis) waren verre ontaerd;

[p. 196]

hunne eenige eerzucht was zich in een wagen met prachtige ossen bespannen, door de menigte te laten bewonderen¹. Zy lieten geheel het gezag in handen van hunne hofmeesters, die de hun vertrouwde magt, ten hunnen bate uitoefenden.

Er bestond op het oogenblik dat het koninklyk gezag der krygs-opperhoofden van den Meroveschen stam tot de diepste vernedering was vervallen², tusschen den Rhyn en het Ardennerwoud, op het grondgebied dat de Franken Osterrike noemden, eene bevolking die ondanks den invloed van de zuidelyke zeden het teutoonsch karakter had behouden. De laetste gekomen om Gallië te veroveren, uitgesloten van het bezit der ryke provintiën en der groote steden van het zuiden van Gallië, wilde zy er haer aendeel van, al moesten ook de Franken van Neosterrike ter zyde worden gezet. Dit stout ontwerp werd eindelyk na lange en aenhoudende poogingen in de achtste eeuw ten uitvoer gebragt, en onder den vorm van eene omwenteling in het koninklyk hof, bedekte dit eene ware verovering van de Osterrike Franken op de Neosterrike. Eene tweede verdeeling greep plaets, een tweede koningengeslagt kwam het eerste vervangen en die nieuwe verovering nam een vaster karakter aen.

‘Er bestond, zegt Augustin Thierry, eene bevolking by wie het teutoonsch karakter beter aen den invloed van de zuiderzeden had wederstaen.’ Maer de geleerde schryver schynt, om dat hy ons vaderland niet kent, de oorzaek niet ingezien te hebben waerom de zuiderinvloed hier niets vermogend was. - Het is, gelyk wy gezegd hebben aen het weinig standvastige van de romansche verovering en aen den germaenschen oorsprong der Belgische volken toe te schryven dat het germaensche element het gallisch verstiet, en in den tweeden vorstenstam de schael deed overslaen.

Het bestuer van de merovesche opperhoofden, want koningen

1 Annales fuldenses.

2 Augustin Thierry.

[p. 197]

waren het eigentlyk niet, bevatte, op het oogenblik dat de laetste van dien stam, die onbekwaem tot de regering was geworden, door Pepyn in een klooster werd gestoken, omtrent de fransche en belgische ryken van heden en eenige provintiën over den Rhyn. De verovering van Gallië door de Franken die Germanen waren, was eene wederwerking van de noordsche magt op de zuidsche. De koning was in die eerste overweldiging slechts een krygsopperhoofd, door het leger aengesteld, en op den schild verheven. Dit gezag was erfelyk geworden; doch nu was er niet meer zoo zeer te veroveren als het veroverde te bestieren, en de voornaemsten van den staet, dulden met tegenzin het juk van opperhoofden die noch als krygsmannen, noch als bestierders goed waren.

Door die verandering van bewind bleef de germaensche stam op den gallischen drukken, en het noorden hield steeds het zuiden ten onder. Karl-de-Groote was en bleef Germaen, zelfs onder den keizerlyken mantel. Zyn vernuft liet hem toe de deelen van zyn ryk by elkander te houden; maer, en inwendige twisten, en uitwendige invallen van barbaren begonnen na zynen dood los te rukken, wat hy met zoo veel moeite had vergaerd en verzameld. Hier andermael, gelyk Thierry het wel zegt, spelen de geslagten eene hoofdrol. Eerst is het om te weten welk geslagt zal aen de spits blyven, dat is onder de zonen van Lodewyk-den-Zwakke (le débonnaire), of om beter te zeggen, om de geslagten die gemengd waren, te scheiden. In het verbond van Verdun worden twee eeden gedaen, in de romeinsche en in de germaensche talen.

Die twee talen toonen de scheuring der geslagten. Doch nu waren wel de stammen ten opzichte der volkeren gescheiden, nu bleef nog altyd het germaensche grondbeginsel in den persoon van den koning doorstralen. De koning van het Neostrische gedeelte van het frankische ryk sprak germaensch by voorkeur, romansch uit noodzakelykheid. En nu was de pooging om Odo van Parys op den troon te plaetsen en de aenstelling van Hug Capet eene wederwerking van het zuidelyk grondbeginsel, tegen

[p. 198]

dat van het noorden, welk laetste, nu het zwakste geworden, op zyne beurt voor het eerste moest onderdoen. De inwooners van Neosterrike wilden niet alleen geene Germanen blyven gelyk zy van oorsprong waren; zy wilden zelfs door geene Germanen meer bestierd worden, of geenen germaenschen invloed meer ondergaen.

Zoo waren de twee landen van toen af reeds door spraek gescheiden; zoo waren de Franken die de romansche tael hadden aengenomen, van die welke de germaensche spraek hadden behouden, als het ware afgezonderd. De drukking van den zuiver germaenschen stam woog menigmael zwaer op den germaensch-frank-gallischen, dus moest er ook een vyandlyk grondbeginsel ontstaen tegen het germaensche geslagt. De romeinsche trots was in de Galliërs en in de Franken overgegaen; deze wilden het juk van den germaenschen invloed niet langer gedoogen, en zoo ontstond, nu dit door de scheiding van spraek was vergemakkelykt, de staetkundige splitsing, eene frank-gallische geest die eerst poogde zyne helden op den troon te plaetsen, en eindelyk door de magt van Hug Capet en de diensten zyner voorouders hierin slaegde.

Daerenboven was het volk te kortzichtig: wat niet onder zyn bereik was, scheen of niet te bestaen of onmogelyk, en by de oorzaek uit de verschilligheid van oorsprongen geslagten ontstaende, kwam natuerlyk, gelyk Guizot het te regt aenmerkt¹, de onmogelykheid om zonder grondstoffen eene groote maetschappy samen te stellen. De menschen hadden weinige en slechts gering uitgebreide denkbeelden; kleine maetschappyen en besturen waren er dus alleen mogelyk. Elkeen immers die gezag of invloed had, leefde slechts voor zich zelven, niet voor anderen; er was geen vaderland, geene volksdommelykheid, slechts eigen bestaen, op het spel. - Zoo was dus door de verscheidenheid van geslagten en de zelfzucht van hen die eenige magt hadden,

1 Hist. de la civ. française.

[p. 199]

de staet van Karl-de-Groote onder zyne nazaten niet alleen verscheurd en verbryzeld, maer zelfs onmogelyk geworden.

Wanneer de Noormannen in Frankryk, door Karl-den-Eenvoudige eene vaste wooning kregen, bestond reeds de romansche tael, de romansche geest; een Neustrische, zegt Michelet, om de menging der inwendige met de uitwendige denkbeelden met eenen afzonderlyken naem te noemen. De germaensche vorsten die over het Frank-Gallische ryk regeerden, hadden al hunne magt verloren, en meer dan eens blyken van onbekwaemheid in de regering gegeven; - Neustria, het westelyk gedeelte (Normandie, dat lang den naem van het geheel hield) was daerenboven te verre buiten het bereik dier laffe koningen gebleven.

De Noormannen ook waren mannen slechts, die in het land waer zy zich met Rol hun hertog vestigden, hunne vrouwen kozen, en zoo werd door hunne kinderen de normaensche spraek, - deensch of germaensch, - niet aengeleerd, maer de romansche gebezigd, ook omdat dit de spraek der moeders was, zoodanig zelfs dat het derde geslagt geen woord Deensch meer kende¹. Wy moeten nu een oogenblik de voorvallen vooruitloopen en ons met de verovering van Engeland door Willem van Normandie en haren invloed op de engelsche spraek bezig houden. Het Engelsch is, gelyk men weet, eene vermenging van germaensche en romansche grondstoffen. De spraek der Engelschen was een germaensche tongval. In het gallisch en het schotsch ontwaert men daervan nog eenige overblyfsels. De Denen en Noorwegers, die zich byna op hetzelfde oogenblik dat de Franken in ons land vielen, van Engeland meester maekten, hadden ook eene germaensche spraek, doch waerschynlyk was dat een ander tongval dan degene der angli en picti van Cesars tyden en later. De verovering van Engeland gebeurde niet door het normandisch volk, maer door een normandisch leger. De krygsknechten van den overwinnaer bleven met den vorst

1 Thierry.

[p. 200]

op het eiland dat zy te Hastings hadden gewonnen en vestigden er zich in de leenen die hun ten prys van hunne diensten werden vergund. De pooging om de spraek van hun land in het bestuer te krygen gelukte wel gedeeltelyk in de regterlyke zaken, doch aengezien het engelsche volk in meerderheid was, en zyne spraek wilde behouden, was het vruchteloos om het romansch als volksspraek te doen aennemen.

De moeders leerden er insgelyks de grondspraek aen hunne kinders die ze met het romansch der vaders of meesters te zamen smolten, hetgeen alzoo het hedendagsch engelsch vormde¹.

Zoo hadden dezelfde oorzaken in Gallië en Normandië het romansch doen zegepralen en in België en Engeland aen het germaensch element der volkstael de overhand doen bekomen. Ook waren met deze in de eerstgenoemde landen, de zeden meer romansch, in de laetste meer germaensch gebleven.

Nu zullen wy in korte woorden het tafereel schetsen van Frankryk op het oogenblik dat Hug Capet den troon bestygt².

Karl-de-Groote bezat by zyn sterven al de landen tusschen de Elbe in Duitschland en den Ebro in Spanje, - van de Noordzee tot in Calabrië, dat is byna tot op het uiteinde van Italie.

De verdeeling van Verdun maekte van dit groote ryk drie andere niet onaenzienlyke staten, namelyk:

a. Het koningryk Frankryk of Neostrië, onder koning Karel-den-Kale, bestaende uit de landen tusschen Maes, Schelde, Saone, Rhône, de Middenlandsche Zee, den Ebro en den Oceaen.

b. Het koningryk Germanie, onder koning Ludewig-den-Germanjer; dit ryk bevatte de landen tusschen den Rhyn, de Noordzee, de Elbe en de Alpen.

1 Men leze Walter Scots Ivanhoe, en Thierry's beoordeeling over dien roman.

2 Guizot, Histoire de la civilisation en France.

[p. 201]

c. Het koningryk Italie met Lother I als keizer; deze staet bevatte Italië, ter uitzondering van Calabrië, en de landen tusschen den Rhône, de Saone, de Maes en de Alpen.

Na den dood van Karl-den-Dikke, werden deze staten op eene andere wyze verdeeld, en wel als volgt (888):

1^o Het koningryk Frankryk (Neustria), Karl-den-Eenvoudige tot koning hebbende. Dit ryk bevatte de landen tusschen de Schelde, de Maes, de Saone, de Rhône, de Pyreneën en den Oceaen, met een gedeelte van Spanje.

2^o Het koningryk Navarre, met Fortunus-de-Munik tot koning, bevattende een gedeelte van Spanje tusschen de Pyreneën en den Ebro.

3^o Het koningryk Provence onder Ludewig-den-Blinde, begrypende de landen tusschen Saone, Rhône, de Alpen, de Jura en de Middenlandsche zee.

4^o Het koningryk Burgonje met Raoul-den-Eerste als koning, begrypende de landen tusschen de Jura, de Alpen en de Reuss, dit is Zwitserland, het Valeesch, het land van Geneve, het Chubleesch en Bugegisch.

5^o Het koningryk Lotherrike, aen Zuentibald als koning onderworpen, en begrypende de landen tusschen Maes en Schelde, behalven Vlaenderen, dat aen Karl-den-Eenvoudige toebehoorde.

6^o Het keizerryk, onder Arnold als keizer, bevattende de landen tusschen den Rhyn, de Noordzee, de Elbe, de Oder en de Alpen.

7^o Het koningryk Italie aen Berenger toebehoorende, bestaende uit Italie, ter uitzondering van Napels.

Op het oogenblik dat Hug Capet den franschen troon beklom, was het ryk van Karl-den-Groote verdeeld als volgt:

1^o Het koningryk Arles, vroeger Provence en Burgonje;

2^o Het hertogdom Lotherrike, dat behalve eenige provintien in tegenwoordig Frankryk, de Belgische provintien Luxemburg, Namen, Luik, Henegouwen, Limburg, Gelderland en Antwerpen bevatte.

3^o Het keizerryk dat uit geheel Duitschland, Italie en Noord-Nederland bestond en waervan het opperhoofd tevens door den hertog van Lotherrike als leenheer werd erkend.

[p. 202]

4^o Het koningryk Frankryk in vyf-en-vyftig verschillige vorstendommen verdeeld.

Nu eerst begint Frankryk en de Franschen komen te voorschyn. De Merovigsche stam was slechts een geslagt van invallende barbaren; het Carlingingsch eene germaensche familie welke den inval regelde, door Karl-den-Groote wettigde en daerdoor aen de verovering van Gallie een vast en durend bestaen gaf. Capet is dus de eigenlyke stichter van de fransche monarchie van het fransche ryk, dat door de omwenteling der XVIII^e eeuw werd verbryzeld en door Lodewyk Philips in onze tyden, volgens de behoeften der eeuw, door het koningryk der Franschen werd vervangen.

Frankryk was alsdan wel in 55 staten verdeeld, maer deze hadden, hoewel het niet altyd even veel geëerbiedigd werd, één opperhoofd, hoe wel in verschillige dialekten onderscheiden ééne tael, één zelfde geest en dus eene eigene zelfstandigheid.

De fransche geest zal van nu af den gallischen, den frankischen, den romanschen in een smelten, opslurpen; de fransche natie zal uit al die verschillende tegen elkander geplaetste en door eengestrengelde grondstoffen worden gevormd.

Het koninklyk gezag dat Hug Capet verkreeg, was, wel is waer, nog van zeer geringe waerde, dewyl het geene wezenlyke magt aen derzelver bezitter schonk, maer het kon, gelyk het wezentlyk later gebeurde door eerzuchtige en listige vorsten uitgebreid worden, en de andere leenheeren die nog in magt en gezag met den koning gelyk stonden, op eenen lageren graed zetten, hunnen invloed geheel vernietigen en door den zynen vervangen.

Reeds spoedig onder de eerste Capetsche koningen, opvolgers van Hugo, begint die wending; zy komen tusschen alle geschillen van de leenheeren der fransche kroon, dan als bemiddelaers tot den vrede, soms als onderstand om den zwakkere tegen den sterkere te ondersteunen, of om met hulp der sterkeren den zwakke te vernielen.

Maer uit die staetkunde komt de oorzaek van een zwaren oorlog

[p. 203]

die twee groote naburige volken gedurende eeuwen moest in de wapenen zetten, en meermalen aen Frankryk de heerschzucht van zyne vorsten moest doen boeten. Wy bedoelen de pooging van Hendrik-den-Eerste, kleinzoon van Hug Capet, tegen Wilhelm van Normandie. Zie hier ter welker gelegenheid. In 1035 stierf Hertog Rodbert van Normandie en liet zyne staten aen zynen nog onmondigen en onechten zoon Wilhelm over, welke door zyn vader die een bedevaert naer het Heilige land had ondernomen, aen Hendrik-den-Eerste was toevertrouwd geworden.

De grooten van dit hertogdom die onwillig aen eenen bastaerd gehoorzaemden, deden alle moeite om dit juk af te schudden, terwyl de leden der familie van den overledenen hertog insgelyks den jongen prins ter zyde wilden schuiven. Hendrik had welgaerne dien twist te bate genomen om dit landschap te veroveren; doch hy had daertoe de magt niet. Hy had dan liever zich van den hem opgedragen last te kwyten en den jongen prins tegen zyne vyanden te verdedigen, dan met diens vyanden eene koord te spannen. Het had hem overigens zeer slecht gelukt om Normandie, door burgeroorlog geteisterd, meester te worden, want zy die het meest op Wilhelm als bastaerd gebeten waren, zouden zich zeker vereenigd hebben tegen den uitheemschen vorst die hun zou hebben willen onderwerpen.

Maer Wilhelm alles door zyne tegenwoordigheid en zyn dapperen moed gestild hebbende, deed Hendrik op zyne beurt eenige poogingen om de oude opschuddingen te doen herleven en den uitgestorven partygeest in vuer en vlam te zetten. De koning hiermede echter niet te vrede, viel gewapenderhand in het hertogdom, werd op de vlugt geslagen en gedwongen het kasteel van Tilleris dat hy genomen had terug te geven; tevens werd hy genoodzaekt eenen onvoordeeligen vrede van den normandischen vorst aen te nemen.

De dood van Hendrik en de pooging van Wilhelm om zich van Engeland meester te maken, stelden wel een oogenblikkelyk einde aen den oorlog, maer konden den twist niet gansch uitdooven.

‘Het was misschien een geluk voor het geslacht van Capet, zegt Michelet, dat Wilhelm van Normandie zyne wapenen en eerzucht

[p. 204]

tegen Engeland rigtte¹.’ Want geen twyfel, zoo hy het gewild had, kon hy, die nu al zyne laten had weten ten onder te brengen, gemakkelyk de nog zwakke bezittingen van den franschen koning overmeesteren, en de kroon als koning van Frankryk op zyn hoofd plaetsen.

‘De groote worsteling der nieuwe geschiedenis, is tusschen Frankryk en Engeland². Die twee volken zyn voorhoofd tegen voorhoofd geplaetst, als om tegen elkander in te loopen. Vereenigd vormen de twee landen eene vallei, waervan de Manche de diepte uitmaekt, en Parys met de Seine, en Londen met de Tames de uiteinden vormen. Engeland biedt in zyne vorsten en grooten zyn germaensch gedeelte tegen Frankryk, welk in zyn volk met het Keltisch gedeelte tegen Engeland staet. De beide landen raken elkander in de meest vyandige punten.’ Wy nemen het gevoelen van den grooten franschen schryver gaerne als het onze aen. Het was immers niet alleen, gelyk men het heeft willen doen aennemen, een oorlog voor vorstelyke belangen die Frankryk tegen Engeland gedurende eeuwen in de wapenen zette; het was een der talryke episoden van germaensch tegen romansch, van noord tegen zuid, die zoo menigvuldig in de geschiedenis van Europa te vinden zyn.

De Noormannen of Denen, die Normandie onder Rol bevolkten, namen wel de romansche spraek, als hunne eigene aen; doch zy bleven Scandinaven, Germanen en Denen, en werden geene Romanen. De Franken integendeel waren gansch verromeinsd, en hadden al wat er germaensch in hen was door den invloed van de romeinsche beschaving verloren. En wanneer later de Noormannen in Engeland hunne germaensche denkbeelden, en germaensche zeden in dat nog by uitstek germaensche land hadden versterkt, werd de stamhaet tusschen de normandische Engelschen, en de frank-keltisch-romansche geslagten nog door de staetkunde en de

1 Histoire de France.

2 Michelet.

[p. 205]

eerzucht der vorsten voor dezer eigen belang aengevuerd. Hier is misschien meer dan in iets anders de oorzaek te vinden van den nationalen ingewortelden haet van Engelschen tegen Franschen, van de Vlamingen tegen hunne zuidernaburen. Eeuwen lang zal Frankryk tegen de afstammelingen van den normandischen vorst stryden, en de stryd zal over de velden van Frankryk stroomen van menschen bloed doen vergieten, om te weten wie er van beide, Engeland of Frankryk, in Normandie zal gebieden of gehoorzamen, in Europa aen de spits zal staen of onderworpen zal wezen. Het was in Normandie dat de fransche stampolitiek der opvolgers van Capet de leenheerige instellingen komt aenvallen, om wanneer op het vaste land de steun van die wangedrogtelyke regering zal zyn weggenomen, al de andere landschappen in een koningryk te vereenigen en saem te voegen. En wanneer het er later niet meer op aen komt om een enkel gewest te bezitten, komen grootere belangen in het spel; handel en nyverheid; godsdienst en beschaving worden in den twist gemengd; en de oorlogen der gallische geslagten tegen de normandische worden Europesche twisten, waeraen gansch het vaste land deel neemt, en waerin de eene helft der oude wereld tegen de andere te wapen loopt. Alsdan kiezen doorgaens de germaensche volken of vorsten, de party van Engeland, de romansche volken of vorsten, houden het met Frankryk. Wy zeggen volken of vorsten, want somtyds vindt men wel eens Spanje tegen Frankryk in de wapens; doch dan is het om dat er een germaensche vorst te Madrid op den troon zit, of om dat de belangen der germaensche vorstenstammen in den stryd komen.

Het zyn die oorlogen die wy uit dit oogpunt beschouwd, verlangen te beschryven, en om daer te doen zien wat rol onze belgische vorsten als krygsmans, als staetkundigen gespeeld hebben, hoe deze worsteling waerin wy deel nemen moesten, op ons vaderland, op onzen handel, nyverheid, beschaving en wetgeving, invloed heeft gehad, en wat ons lot in die twisten is geweest. Het is immers waer, gelyk Michelet het aenmerkt, ‘dat de oorlogen tusschen Engeland en Frankryk by uitstek de aendacht verdienen. Het is de

[p. 206]

stryd der stryden, de oorlog der oorlogen.’ Tusschen hen beiden wordt de groote worsteling der geslagten geleverd. En uit deze komt voor Frankryk eene nationaliteit, een eigene geest - voor Engeland de magt over de zee. En in dien stryd verdeelen de twee volken onder hen tot diep in de XVIII^e eeuw, de twee hoofdbelangen, de twee groote hefboomen der beschaving, - de wetenschap en letterkunde aen Frankryk, de handel en de nyverheid aen Engeland; terwyl ons land aen allen zyn aendeel had.

Dit alles zullen wy in den loop onzer geschiedenis breedvoeriger ontwikkelen, in deze inleiding mogen wy slechts deze punten aenstippen. Iets wat ons echter niet mag ontsnappen en hetgeen wy met zorg aen onze lezers moeten doen opmerken is, dat niet al de oorlogen van Frankryk tegen Engeland, zonder uitzondering de zelfde oorzaek hebben; - het waren wel meestendeel worstelingen van twee aen elkander vyandige geslagten, waerin Engeland als vertegenwoordiger der germaensche, Frankryk als opperhoofd der romansche volksdommen stond; - maer ook waren er nog wel andere belangen mede vermengd, dan familieëerzucht der vorsten, dan handel, nyverheid, godsdienst of staetkundig evenwigt; maer indien de stamtwist der onderhoorige volken de zaek niet hadde verbitterd, en aen de eischen der vorsten niet meer klem hadde bygezet; ingeval slechts de vorsten en niet de volken vyandig waren geweest, zouden nooit de oorlogen van deze laetste soort zoo hardnekkig, zoo langdurig, zoo herhaeld geweest zyn. Dezelfde oorzaken van oneenigheid tusschen Frankryk en Engeland bestonden ook tusschen Duitschland en Frankryk; maer tusschen beiden lagen de halfgermaensche de halfromansche bevolkingen van het Lotherriksche koningryk; de fransche geest was niet door eene enkele zee-engte van den germaenschen gescheiden, maer was daer als de kleuren van den regenboog ongevoelig in den germaenschen gesmolten, en dan was daer die snyding, of dat onmiddelyk aenraken niet van twee vyandige grondbeginsels, van twee haetdragende geslagten. Bovendien was de volkshaet in Duitschland, in verschillige onderdeelen gesplitst, niet zoo levendig mogelyk; Frankryk had er in dit veelhoofdig lichaem, in de binnenlandsche

[p. 207]

twisten altyd eenige lafaerds, eenige vrienden, eenige aenhangers gevonden. - Er waren in Duitschland vorsten die wel germaensch van afkomst, doch fransch van inborst en karakter, de belangen van hun vaderland voor die van Frankryk, en hunne eigene belangen prysgaven. Duitschland was nooit eensgezind in zyne liefde of in zynen haet, de volken waren er nooit magtig genoeg, en dus konnen nooit de oorlogen van Duitschland tegen Frakryk zulk een nydig karakter hebben als die van Frankryk tegen Engeland. Met dat laetste ryk duert de stryd acht eeuwen onverpoosd, met Duitschland waren het slechts oogenblikkelyke twisten, die dan langer duerden als Engeland met zyne staetkunde den twist kwam aenvuren om Frankryk te vernederen, en met Duitschlands hulp dit land trachtte te verzwakken.