Het Taelverbond. Jaargang 5

[p. 155]

Levensschets van Johan Theodoor van Ryswyck, door I.F.I. Heremans.

Myn leven is myn lied.
Th. Van Ryswyck.

Johan Theodoor Van Ryswyck werd te Antwerpen, den 8^sten july 1811, geboren. Indien er ooit iemand de spreuk: poëta nascitur bekrachtigd heeft, zoo is het Van Ryswyck. Wat niet weinig bydroeg om de dichtkiemen te ontwikkelen, welke de natuer zoo mild in zyn hert zaeide, was de opvoeding die hy genoot. Zyn vader Johan Cornelis, een niet onverdienstelyk gelegenheidsdichter en voortreffelyk penteekenaer, bragt, gedurende de jeugd van zynen zoon, de ledige uren met het lezen van Cats, Vondel, Antonides en andere vermaerde schryvers uit de gulden eeuw onzer letterkunde, over. Reeds vroeg gaf de jonge Van Ryswyck blyken van dien luimigen geest, welke eens het hoofdkarakter zyner Muze zyn zou. Vader Cats, dien hy later met zulke gretigheid las en herlas en aen wien hy welligt het buitengewoon gemak van versificatie te danken had, was reeds van in de

[p. 156]

wieg zyn vriend. Men verhaelt dat, wanneer kinderlyke wrevel hem de kleine lippen verwrong en luidkeels schreijen deed, niemand anders dan groote Cats, zoo als hy den foliant van den ouden volksdichter stotterend noemde, met zyne lieve prenten, hem kon paeijen. Doch verstand en gemoed des knaeps rypten en het kunstige plaetwerk van den vromen Zeeuw zou hem niet langer genoegzaem zyn: hy hing aen de lippen zyns vaders die, des avonds aen den haerd, zyn talryk huisgezin eene brok uit zyne geliefkoosde dichters voorlas, of eene vertelling uit den ouden tyd of eene volksoverlevering, met die belangwekkende levendigheid en kleurvolle sierlykheid mededeelde, welke de beroemde Scheherazade uit de Duizend en één Nacht niet zou versmaed hebben. Die voorlezingen en vertellingen ontstaken de verbeelding van den jongen Van Ryswyck, gelyk de voorlezingen uit Shakspeare door den dorpsschoolmeester, gedurende de lange winteravonden, den geest van den grooten schotschen dichter Burns, met wien onze Van Ryswyck onder meer dan een oogpunt kan vergeleken worden, ontvlamden.

De knaep werd jongeling, en nadat hy het gewoone eerste onderwys ontvangen had, moest er aen zyne toekomst gedacht worden. De keuze was weldra gedaen en Van Ryswyck werd door zyne ouders bestemd om de stappen van Phidias op te volgen. Een bekwaem beeldhouwer, Van der Neer, werd zyn leermeester; maer de natuer had besloten dat Van Ryswyck langs dien weg den tempel des rooms niet zou intreden. Vorderingen deed hy geenszins en hy hield zich alleenlyk bezig met zynen ouden meester en zynen medeleerlingen poetsen te spelen, die zynen vader alras noodzaekten hem den beitel voor het penseel te doen verwisselen. De heer Altenrath, aen wien men den woesten jongeling had toevertrouwd, beweerde insgelyks na weinig tyds dat zyn geest al te zeer met snakeryen vervuld was, om ooit veel voortgang in de schilderkunst te maken. Vader Van Ryswyck werd dan nogmaels gedwongen naer een ander beroep voor zynen zoon uit te zien. Ditmael zou het lot hem gunstiger zyn. Daer hy gewaer werd dat de lees- en leerzucht des jongelings onverzaedbaer was, zocht hy

[p. 157]

voor dezen eene ondermeestersplaets en vond die aen den lessenaer, waer hy zelf eenige jaren te voren gezeten had. Nu kon de jonge Van Ryswyck eenige uren aen zynen dorst naer boeken wyden. Na eenen korten tyd scheen hem de tamelyk wel voorziene boekery zyns vaders al te arm aen nederduitsche Schryvers en besteedde hy zyne geringe penningen aen nieuwere dichtwerken, hetgeen zeker voor den karig betaelden ondermeester geene kleine opoffering was, wanneer men den al te hoogen prys der hollandsche boeken beschouwt. Zyn toestand verbeterde weinig daerna: hy werd tot klerk by het Bureel van Weldadigheid aengesteld.

De omwenteling van 1830 borst uit. Overdreven godsdienstyver ruide de verblinde Vlamingen op tegen hunne Noorderbroeders en deed hen zelfs, belachelyk genoeg! tegen het gebruik hunner eigene tale petitioneren, en de Walen lieten het verleidend woord: Vryheid! Vryheid! luide klinken. Van Ryswyck liet zich, als zoo veel andere edelmoedige jongelingen, door de ronkende grootspraek der vyanden van onzen nederduitschen volksstam medeslepen: in zyn hert had ook een oogenblik die holle klank weêrgalm gevonden. Reeds waeit de driekleurige oproersvlag zegepralend in een groot gedeelte van België; doch de bezetting van Antwerpen staet nog pal. Het is op 26 october 1830. Van tyd tot tyd hoort men het dof gedonder des kanons naby de stad: de belgische vrywilligers, onder het bevel van den Franschman Niellon, zyn met de nederlandsche troepen handgemeen. In de stad heerscht eene kalmte, gelyk aen degene welke een onweder voorafgaet. De vreedzame burger houdt zich in onrustige afwachting te huis. Een gering getal gewapende mannen doorloopen zingend de straten. Men hoort eenige schoten: men randt de stadspoorten langs binnen aen. Barrikaden ryzen op aen alle hoeken. De avond daelt en het geschut duert immer voort. Het is acht ure en Van Ryswyck's achtbare ouders zitten te midden van hun kroost sprakeloos in het vuer te staren: zy wachten op hunnen zoon, die nooit zoo lang vertoeft. Men hoort stappen, aller herten kloppen; doch het gerucht verdwynt telkens in de verte. Geweerschoten knallen nog altyd voort: hun zoon komt niet terug. Misschien heeft zyne

[p. 158]

nieuwsgierigheid hem naer het tooneel der worsteling uitgelokt! Misschien heeft een kogel zyne onbezonnenheid geboet! Niemand spreekt in het treurig vertrek. Men telt de uren, de oogenblikken af; doch te vergeefs: hy verschynt niet! Het slaet middernacht: het huisgezin wacht nog altoos vol angstige achterdocht. Eindelyk hoort men gerucht aen de deur; hy is het: de jongeling treedt binnen met een geweer op den schouder en met een blooten sabel dwars door den band zyner broek!.... Hy had eenen hollandschen soldaet ontwapend, en deel genomen in den aenval op de Kipdorppoort!

Gedurende eenigen tyd werd de jonge Van Ryswyck in zyne oorlogszuchtige plannen door de waekzaemheid van zynen vader verhinderd. Op zekeren dag echter verliet hy met nog drie andere makkers het ouderlyk dak om dienst in het belgisch leger te nemen. De prins van Oranje was aen het hoofd van 60,000 man in de Kempen gevallen en rukte overwinnend op Leuven aen. Van Ryswyck snelde er henen; doch onderging het lot van heel het belgisch leger: hy moest vlugten, en zonder de tusschenkomst der fransche krygsbenden ware hy zeker gevangen genomen geworden. Die nederlaeg koelde nogtans zyne krygsdrift niet; want hy nam dienst in het 3^de regiment Jagers. Het duerde echter niet lang of de ontgoochelde vrywilliger zag dat de omwenteling geenen zyner droomen had verwezenlykt: de ambten werden inderdaed niet meer uitsluitelyk door de Hollanders vervuld; maer de Vlamingen bleven thands van alles verstoken; de hollandsche tael moest wel is waer niet meer door de Walen, die in groote minderheid in het koningryk der Nederlanden waren, aengeleerd worden; maer het vlaemsch, dat in België zelfs door de meerderheid gesproken wordt, werd thands, als het ware, vervolgd. Daerby werden de soldaten door hunne meestal vreemde oversten niet te wel behandeld; hunne soldy kwam hun niet gantsch noch regelmatig toe; en hun voedsel was meesttyds niet eetbaer, en alwie zich tegen het onregt dat hem aengedaen werd, dorst verzetten, ondervond, door eenige dagen gevangenis, dat de hooggeroemde vryheid hem zelfs de vryheid niet had gegeven zich over afstroopery

[p. 159]

te beklagen. Voor het eerst schoot de dichtsprankel, die in den boezem van Van Ryswyck sints lang smeulde, tot eene vlam op. Hy vervaerdigde hekelliedjes, die onder zyne krygsmakkers ongemeenen byval vonden, en dien geest van onafhankelykheid en ontembaerheid, welke den belgischen vrywilliger na de omwenteling kenschetste, onderhielden. Dikwyls op de krygsoefeningen of by het uitdeelen der soldy hieven de soldaten een choor aen, dat niets min dan aengenaem voor hunne oversten was. Dat het daer niet by bleef en men den liedjesmaker herkende en dat Van Ryswyck het gelag betaelde, hoeft men niet te zeggen. Onze jager kreeg eenige dagen gevangenis, die hem nogtans niet tot stilzwygen vermogten te brengen. Zelfs schepte hy weldra vermaek in die gedwongene rust, en hy bragt het eindelyk zooverre alsdat hy allerlei poetsen uitrigtte, opdat men hem, met Tollens in de hand, eenige uren ongestoord zou laten overbrengen. Niet zelden gebeurde het dat hy, op eene groote monstering, slordig gekleed, zonder wapens en met eene politiemuts, verscheen, en aldus een donderenden schaterlach uit heel de compagnie deed opstygen. Een ander mael had hy een vertoogschrift aen den bevelhebber in omloop gebragt tegen de harde handelwyze zyner Overheid; doch op het oogenblik dat hy het, met talryke handteekens voorzien, zou overhandigen, vatte men hem by den kraeg en moest hy op de gewoone wyze zyne onbuigzaemheid en muitery betalen. Ook viel het meer dan eens voor dat, wanneer men op eenen wapenschouw zynen ransel onderzocht, hy er niets anders dan eenige boekdeelen van Tollens, Bilderdijk en Helmers kon uit te voorschyn halen. Dit onophoudelyk pligtverzuim trok nogtans den haet van al zyne oversten niet op zich: er was er zelfs een, die Hollander van geboorte, in Van Ryswyck's liedjes behagen vond, hem daerom warme vriendschap toedroeg, en hem zelfs aenspoorde van gedrag te veranderen, belovende hem in korten tyd tot officier te zullen doen benoemen. Maer Van Ryswyck, die niets vuriger wenschte dan naer zyne haerdstede te mogen terugkeeren, liet zich weinig door die beloften verlokken. De toegenegen overste beval onzen liedjesdichter den generael aen, als een jongen soldaet vol bekwaem-

[p. 160]

heid. De generael ontbiedt Van Ryswyck, vraegt hem wat hy verlangt, zeker meenende dat deze hem van vorderingen in den krygsmansstand spreken zou; hy was echter niet weinig verwonderd wanneer Van Ryswyck hem half lachend en half smeekend antwoordde: ‘Och! generael, laet my naer huis gaen!’

Overal waer Van Ryswyck gebiljetteerd werd, wist hy de genegenheid der huisgenooten te verkrygen: zelfs was hy ergens zoo diep in het hert van eenen dorpspastor gedrongen, dat deze hem latyn leeren en hem na zyne vrystelling als zynen koster wilde aennemen. In de gemeente Geel ligt het aendenken van onzen Dichter nog versch in elks geheugen. Daer verhalen de boeren nog welke aerdige grappen hy hun vertelde, hoe hy hunne zonen, studenten by het kollegie, hun schoolwerk hielp maken; daer wyst men het plaetsje aen den haerd nog, dat hy verkoos, en waer hy, rookend en drinkend, appel en exercities vergat, tot dat men hem kwam halen, om weder, als naer gewoonte, eenige uren in de eenzaemheid over te brengen.

Wie kent er in België de oude vete niet die Mechelaers en Antwerpenaren, als twee vyandige legerdrommen, eeuwen lang onder den naem van Maenblusschers en Sinjoren, deed tegenover elkander staen? Van Ryswyck bragt het zyne by om die vlam, welke byna uitgedoofd was, voedsel te geven. Wanneer hy in garnizoen te Mechelen was, weêrklonken de herbergen van spotliedjes, die een gevecht tusschen de burgers en de soldaten, - en ten slotte eenige dagen gevang voor Van Ryswyck ten gevolge hadden.

Zyne letterkundige bezigheden begonnen zich al verder en verder uit te strekken en bepaelden zich niet meer enkel tot het vervaerdigen van hekelliedjes; de gedichten: De Geest en De Duivel, die wy in zyne Eigenaerdige Verhalen aentreffen, zyn wy aen dit tydperk verschuldigd. Veel werd hy onder dienst door ziekte gekwollen: zulks gaf hem nogmaels gelegenheid zich aen zyne geliefkoosde bezigheid over te geven. Het Staetsbestuer schreef eene prysvraeg (1834) over de Onafhankelykheid van België uit. Van Ryswyck dong naer den prys; doch zyn dichtstuk waervan het

[p. 161]

handschrift ons voor het oog ligt, ofschoon geenszins van verdienste ontbloot, mogt den palm niet wegdragen: Ledeganck en Blieck hadden hem overtroffen. Dit gedicht werd nogtans niet geheel verworpen, daer Van Ryswyck er zyne vrystelling aen verschuldigd is geweest. In hoeverre het bezingen der Belgische Onafhankelykheid met de overtuiging des Dichters overeenkwam, zal iedereen bemerken; maer Van Ryswyck had zulke ongelykheid met andere dichters van dien tyd gemeen.

In zyne geboortestad teruggekeerd, werd hy op het bureel van den Berg van Barmhertigheid geplaetst, waer hy tot zynen dood bleef. Van dan af werd de letterkunde meer dan ooit door hem beoefend. Het eerste stuk, dat wy van onzen Dichter gedrukt kennen, is de Winter getiteld en in het Nederduitsch Letterkundig Jaerboekje van 1835 opgenomen. In hetzelfde jaer werd van hem een gelegenheidsdicht op de zilveren bruiloft van zyne ouders Johan Cornelis Van Ryswyck en Maria Van Dyck gedrukt.

Het was omtrent dezen tyd dat hy met Hendrik Conscience in kennis kwam. Beide moedigden zich onderling aen om, door het beoefenen der Nederduitsche Letterkunde, den onverschilligen Vlaming uit den sluimer te schudden en hem aen het zedelyk juk van den Vreemde te ontrukken.

Tot 1837 bleef de naem van Van Ryswyck alleen bekend by enkele liefhebbers buiten Antwerpen, by de leden der Rederykkamer, en by den gewoonen kring van 't estaminet: het Peerdeken, waer de Olyftak gesticht werd en waer de vrienden der moedertael des avonds vereenigden, en zich rondom Van Ryswyck, dikwyls tot middernacht, schaerden, die hunne gesprekken met de geestigste invallen verlustigde. Zyne Eigenaerdige Verhalen, die in dit jaer van de pers kwamen, en als de eerste dichtbundel mogen beschouwd worden, welke na de omwenteling in België verscheen, indien wy Reinaert de Vos door Willems en de Mengelingen van den heer Verspreeuwen uitzonderen, werd door den vlaemschen burger met zeer veel genoegen gelezen. En inderdaed die bundel verdiende dien byval alleszins. Tot hiertoe was alles in onze letterkunde in eenen al te klassischen vorm

[p. 162]

gegoten geworden: Van Ryswyck bragt oorspronkelyke gedichten voort, welke hy geenszins aen 't lezen van Bilderdijk of Feith verschuldigd was. Die luimige en soms bytende verzen waren aen geene modellen ontleend; maer stonden in wezenlyk verband met het hert des vlaemschen volks. Men heeft den Dichter ten laste gelegd dat zyne verzen dikwyls niets anders dan straettael¹ zyn; wy willen geenszins het tegenovergestelde staende houden; maer hoe kon het anders, terwyl de dichters van dien tyd nog altyd slaefsche navolgers bleven van letterkundige voortbrengsels, die noch met onze eeuw, noch met onze begrippen eenige gemeenzaemheid hadden, en Jupiter en zynen stoet van heele en halve goden aenbaden, of de wederwerking, die de natuer alleen voor haer principium et fons wilde beschouwen, zou in een tegenovergesteld gebrek vervallen? Zeker moeten in het vloeijend gedicht Quinten Metsys den kieschen lezer twee of drie verzen aenstootelyk voorkomen; doch wie heeft er vóór of na Van Ryswyck, de overlevering van den Antwerpschen Smid natuerlyker en belangwekkender berymd?

Van 1837 tot 1840 zag geen nieuw boekdeel van Van Ryswyck het licht. Men denke nogtans niet dat hy in dien tusschentyd onwerkzaem was: gelegenheidsdichten vervaerdigde hy nu als later voor iedereen en op alle omstandigheden, het Jaerboekje vond nog immer eenen yverigen medewerker in hem en de Des-Rochistes die, als eene karakteristische vereenigingsleuze eene gestreepte é en eene gekapte ô in hun schild voerden, werden het doelwit van zyne schimpschoten. De Postryder van Antwerpen, in wiens kolommen zeker advokaet Somers en eenige oude schoolmeesters tegen de nieuwe spelling schermden, bevatte geestige gedichten van Van Ryswyck die de aenhangers van den zonneklaren

1 Zie hier hoe Van Ryswyck zich, op bladzyde 207 zyner Poëtische luimen, hierover tracht te verschoonen: ‘het is niemand toegelaten, de afschildering van lage voorwerpen zelfs in de straet- of volkstael (?) behandeld, in het veld der dichtkunst te wraken. De poëzy omvat alles, voor hem die het weet te zien en te hooren. De keus des dichters in het gebruik der spraek zal hem altoos heilig blyven.’

[p. 163]

Behaeghel en den letterdief¹ Bôn tot een algemeen voorwerp van medelyden en spot maekten. Eppenstein, eene berymde legende, verscheen in 1840; maer de Schryver oogstte er den roem niet van in, dien hy er zich van beloofd had: de heer Van Kerckhoven in de Noordstar en een recensent in den Middelaer randden het werk hevig aen. Gewis laet dit gedicht in zyn geheel veel te wenschen over, vooral wat het plan en, op verscheidene plaetsen, de bewerking betreft; het houdt nogtans schoone brokken in, die men op zulken meesterachtigen toon niet hadde mogen over het hoofd zien. Dat Van Ryswyck die scherpe kritiek niet kon verkroppen, maer wederwraek nemen wilde, toont ons zyn Antigonus, die weinig later (1841) het licht zag, en menigen steek aen het adres der ongunstige en van partydigheid beschuldigde beoordeelaers, oplevert. Antigonus is een hekeldicht in drie zangen op den tegenwoordigen tyd, en behandelt de overheersching van Napoleon en de regering van koning Willem en Leopold, met de gewoone, eigenaerdige geestigheid des Schryvers. Thands wordt de dichtader van Van Ryswyck onuitputtelyk: de Poëtische Luimen volgen weinig tyds daerna (1842) zynen Antigonus op. In dit boekdeel treffen wy stukken van allen aert aen: hekel- en puntdichten, waeronder de Dichter en de Dwingeland ons een nieuw bewys biedt van Van Ryswyck's kitteloorigheid omtrent de kritiek, vertellingen, zoo als die zyner Eigenaerdige Verhalen: de Jonge weduwe, Babel, Hans Holbein, enz. Nog ditzelfde jaer (1842) kwam de Dichterlyke bespiegeling op het Onze Vader van de pers. Dit werk scheen de recensenten ontwapend te hebben: overal sprak men met den grootsten ophef over dit merkwaerdig voortbrengsel van den vruchtbaren Schryver. Tot hier toe had menigeen Van Ryswyck talent als ernstig dichter geloochend. Daer had men dan een onwederlegbaer bewys dat hy aen al de snaren der dichtharp roeren mogt.

Van dan af liet hy geene gelegenheid voorbygaen om zich tot het publiek te wenden: het Muzenalbum, letterkundig jaerboekje, dat

1 Men vergelyke de Grammaire Hollandaise pratique van R. Van der Pyl met degene van Bôn.

[p. 164]

hy tot één jaer voor zynen dood uitgaf, de Zamenspraek tusschen het Standbeeld van Rubens en eenen Antwerpschen Burger, Rubens en Van Dyck, of de reis naer Itaelje, de Reuzenomgang aen hare Britsche Majesteit, tydens heur verblyf te Antwerpen, een woord over den Alleenhandel in Tabak, en de talryke liedjes op den staetkundigen toestand onzes lands die in het Kunst- en Letterblad, den Vaderlander, het Antwerpsch nieuwsblad, en van daer in al de andere bladen van Vlaemsch-België opgenomen, en later (1844) in een bundel, onder den naem van Politieke refereinen, verzameld werden, zyn daer om dit te getuigen. Het was vooral aen dit laetste slach van liedjes dat Van Ryswyck zyne populariteit en zynen naem van Volksdichter te danken had. Deze refereinen zyn geenszins te vergelyken met de politische liederen van Lenau, Grün, Herwegh, Heine, by de Duitschers, of van den dichter van le Dieu des bonnes gens, by de Franschen, die eene sociale, eene breede, algemeene strekking hebben: Van Ryswyck 's politische gedichten zyn voor België alleen gemaekt en kunnen elders, zonder geene commentariën, regt begrepen worden. Ieder liedje was als een slag der geeselroede van het vlaemsch volk, dat eindelyk uit zynen slaep was wakker geschoten en zyne eigenwaerde tegen het onvlaemsche bestuer, welk niets voor het handhaven onzer nationaliteit doen wilde, verdedigde. Het is in de Refereinen dat het luimig talent van Van Ryswyck in al zynen glans schittert. Wie kent de geestvolle liedjes: de Rietsuiker, Liberael en Katholiek, Miserielied, Loopt naer den Duivel, en het krachtige O'Connell niet? En wie zal het volgende referein hier niet met genoegen terugvinden?

Santo-Thomas de Guatimala.

Een dichter spreekt als of hy 't ziet,
En ziet hetgeen hy wil!
Bilderdijk.

Al wat hier te lande zyn brood niet kan winnen,
Omdat ons de wetten der vreemden zoo slaen;
Dat brengt men in Vlaendren de neiging te binnen,
Van maer om het eerst naer Sint-Thomas te gaen.

[p. 165]

 

Zy zeggen: al die hier niet leven en kunnen,

 

Verstrekken het landje toch enkel tot last.

 

Zoo willen zy 't volk in de Vlaenderen dunnen

 

Van menigen lastigen beedlenden gast.

 

 

 

Zy raden eenieder van ras te vertrekken,

 

Als werden daer centen verdiend met de ton;

 

Als waren daer mynen van zilver te ontdekken,

 

Die de Engelschman vast er niet vinden en kon.

 

 

 

Als liepen de zwynen er gaer en gebraden,

 

Het mes op den rug, de citroenbosschen rond,

 

Als vielen de vruchten, om ons te verzaden,

 

Er zoo van de boomen maer in onzen mond.

 

 

 

Neen, Vlamingen, laet u toch de ooren niet stoppen,

 

Al smaekt gy hier menigen zuren beet brood;

 

Wil liefst uw verdriet in uw vaderland kroppen,

 

Zoo zwaer als een steen hier, doch ginder als lood.

 

 

 

'k Zou nooit iemand raden het togtje te wagen,

 

Het stormt er en 't regent er nachten aeneen;

 

Gy zoudt er geen Franschman door heên willen jagen,

 

De killigheid dringt er door spieren en been.

 

 

 

Men vindt er slechts bosschen zoo donker bewassen,

 

Dat men er geen hand voor zyne oogen meer ziet;

 

Waerin u de tygers en wolven verrassen,

 

Die steeds op u loeren uit bláren en riet.

 

 

 

Het krielt er van mieren en slangen en slekken,

 

Die spuwen en steken naer zwart en naer wit;

 

Er is schier geen boom in het ronde te ontdekken

 

Of vast is het dat hy vol martekoos zit.

 

 

 

Zy gaen om den droes voor de menschen niet vlugten,

 

Gelyk men het wel in Europa gelooft;

 

Maer smyten uit vriendschap met kokosboomvruchten,

 

U builen zoo groot als een ei op het hoofd.

 

 

[p. 166]

 

Ook heerscht daer Carrera, een specie van koning,

 

Zoo zwart als de Satan, zoo naekt als een vorsch;

 

Die niets dan een suikerkist heeft voor zyn wooning,

 

Voor rykskroon, een hoed van mahonihoutschors.

 

 

 

Die wildeman loopt daer soms rond langs die streken,

 

Tot afschrik der planters, om snaps en tabak.

 

Het maekt u niets hem van: God help u! te spreken,

 

Daer houdt gy geen centen mede in uwen zak.

 

 

 

De negers die hem tot zyn lyfwacht verstrekken,

 

En slechts met een sjerp van frenel zyn omgord,

 

Die nauwlyks in staet is hun hespen te dekken,

 

Die komen ook doorgaens van alles te kort,

 

 

 

En pakken natuerlyk dus al wat zy krygen

 

En vinden in velden, in hutten en bosch;

 

Geen blanken bestonden hen ooit te bedrygen¹,

 

Al roofden zy hun ook al menigen os.

 

 

 

Bedenk eens, daer zyn er verscheiden uit Vlaenderen,

 

Die daer over maenden naertoe zyn gekruid,

 

Nog doen zy niets anders dan hakken en spaenderen,

 

Maer 't hout schiet er achter hun hielen weêr uit!

 

 

 

Zy vinden geen grond, 't is er alles verwilderd,

 

Versteend en doorworteld, verzand of verbrand;

 

Zulk landschap heeft Koekoek nog nimmer geschilderd:

 

En daer wordt de Vlaming naer overgeplant!

 

 

 

Ook woont er een Heerschap uit Brussel gezonden,

 

Die eens met de mannen is van ons bestuer;

 

Die 't opzigt er voert over wouden en gronden.

 

(Die zal er het beste meê zyn op den duer).

 

 

1 Gelyk men hier en op duizend andere plaetsen by Van Ryswyck zien kan, bekreunt hy zich weinig om zuiverheid van tael. Ergens zegt hy: wee hem! die haer (de tael) aen regels, aen klassische wrongen wil binden! Dat mag toch ook eigenaerdig heeten, doch bevredigt ons geenszins.

[p. 167]

 

Maer 't ergste van al nu: die vent kan de menschen

 

Van Vlaenderens bodem geen woordje verstaen;

 

Zoodat zy hem daeglyks naer 't Keiland verwenschen,

 

Omdat hy de Walen meer toe is gedaen.

 

 

 

Zie nu maer eens hoe zy de boeren bedriegen,

 

Wanneer zy hun raden naer ginder te gaen.

 

Wat kunnen die mannen in Brussel toch liegen.

 

Ach! hadden er velen hen vroeger verstaen!

 

 

 

't Is waer, daer is ginder nog geen ministerie,

 

Waer 't volk hier te land als de tering van haelt;

 

Maer vlugt gy de ellende, ge vindt een miserie

 

Waerin gy tot over uw schouderen daelt.

Het vervaerdigen van politische liedjes belette Van Ryswyck nogtans niet zich op een gantsch verschillend vak toe te leggen: wy bedoelen zyne Balladen (1843). Ofschoon wy met het meestendeel der gedichten, die wy in deze verzameling ontmoeten, zooveel als de Dichter zelf, niet op hebben, kunnen wy echter niet nalaten te verklaren dat de stukken Twee Broeders, De Boschgeuzen, De Watergeuzen en enkele andere voortreffelyke Balladen, de vroeger geschreven ernstige gedichten van Van Ryswyc overwaerdig zyn. Ten bewyze hiervan zullen wy het laetsgenoemde hier laten volgen:

De Watergeuzen. (1573).

.... Het was de watergeus
Die Spanje siddren deè.
C. Loots.

Kom op! kom op! uit baei en kreek;

De oranjevlag in top!

Kom op! uit elke waterstreek!

De nacht is koud, de maen is bleek;

De siddring spookt op 't golvend sop.

Hoezee! kom op! kom op!

[p. 168]

 

Het weêr is kil en bar, de wilde baren huilen,

 

En spatten 't grauwe schuim den sombren hemel toe;

 

De Spanjaerd poogt de kon in d'oorlogskiel te ontschuilen,

 

De luiken hangen digt, hy sluimert wel te moê.

 

De noordwind zweept den wacht, verkleumd tot op de beenen,

 

De scherpe hagel slaet hem de oogen voos en styf:

 

Wy slingren ongestoord, door storm en branding henen,

 

En klampen hem aen boord en vallen hem op 't lyf.

 

 

 

Dan blinkt ons kokermes! dan bliksmen onze roeren

 

Door hol en kykgat heen, en spreijen schrik en dood!

 

Dan plegen wy de wraek, die we eens zoo heilig zwoeren,

 

Terwyl de kiel weêrgalmt op 't botsen van het lood.

 

En kraekt hun logge vloot, in 't buldrend nat bedolven,

 

Of werpt haer de afgrond als verbolgen naer de sfeer;

 

Wy wagglen juichend op de tippen van de golven,

 

Als kindren van den stroom, in boodschap met het meir.

 

 

 

Wy schenken geen genade! ons gaet het ook om 't leven!

 

De laffe Kastiljaen, door ons ten buit gemaekt,

 

Wordt, met de borst doorpriemd, de zee ter prooi gegeven,

 

Die, als met ongeduld, naer spaensche lyken haekt.

 

o, Weinigen van hen herzien de zuiderkusten!

 

Het water wordt hun zerk, de bedding blyft hun graf;

 

Naest menig scheepwrak zal dáér hun gebeente rusten;

 

Dáér knaegt de gramme haei hun vlotte rompen af.

 

 

 

Kom, Alva! kom Bossu! daegt uit uw zeekasteelen,

 

En beukt met yzren vuist ons ranke bodems lek;

 

Wy willen Naardens moord en Haarlems rampen heelen;

 

Wat schuilt gy in de romp? Vertoont u op het dek!

 

Wy vlieden 't vunzig hol; wy zien de vlakte dampen;

 

Uit elke mistkolom spreekt ons een broeder aen,

 

Vermoord op uw bevel, door pyniging en rampen;

 

Zy fluisteren ons toe: ‘Hoezee! val aen! val aen!

 

 

 

‘Ziet onze lyken ginds aen boeg en takel hangen,

 

Met stollend bloed bevlekt, van ryp en nevel grauw;

 

De wonden gapen nog voor 't vaderland ontvangen;

 

Wreekt, Broedren! onzen dood, en weest uw eed getrouw!

[p. 169]

 

Wy zweven om u heen; wy zullen u bezielen.

 

Komt, steekt de lont aen 't kruid, en vlamt uw beulen blind!

 

Of laet zich Bato 's kroost thans weereloos vernielen?

 

Wel hem, die moedig sterft, en land en vryheid mint!

 

 

 

Kom op! kom op! uit baei en kreek,

 

De oranjevlag in top!

 

Kom op! uit elke waterstreek.

 

De nacht is koud, de maen is bleek;

 

De nevel spookt op 't golvend zop.

 

Hoezee! val aen! kom op!’

In stukken van langeren adem, zoo als de Duivelsladder, de dood van generael Van Merlen, enz., blyft de Schryver zich zelven van het begin tot het einde niet gelyk, en ontsiert hy de uitmuntende brokken, die wy er in aentreffen, door zwakke en langgerokken beschryvingen. Groote kennis van het menschelyk hert hoeft men er zoo min als in andere voortbrengsels van onzen Schryver te zoeken: Van Ryswyck was een kleurryk schilder; doch zyn blik bleef altoos aen het oppervlakkige hangen en kon geene hertstogten ontleden. Als zoodanig heeft hy meer dan eene overeenkomst met eenige onzer vlaemsche schilders, voor wie de kleur de hoofdvereischte is. Fyn gevoel, zachte trekken, ideale vormen ontbreken hem in het algemeen; alles is met eenen ruwen, doch krachtigen borstel geschilderd.

Op het einde van 1843 nam Van Ryswyck een werkdadig deel in het stichten van Vlaemsch-België, dagblad der vlaemsche zaek gewyd, dat eenige maenden te Brussel uitgegeven werd; doch waeraen hy om persoonlyke redenen zich weldra vyandelyk toonde. In february 1844 bragt hy den taelprotestanten den genadeslag toe door drie geestige liedjes, waeronder een tegen den volksvertegenwoordiger De Foere vooral doel trof. Als een naklank van zyn Onze Vader zagen zyne Godgewyde gezangen (1844) het licht. In pryskampen was Van Ryswyck niet gelukkig: zyne poëzy moest hem door eigen beweging uit het hert vloeijen, en geen opgegeven onderwerp kon hem ligt begeesteren. Zyn Karel

[p. 170]

de Stoute en Jacob Van Artevelde, waermede hy te Gent en te Antwerpen naer den prys dong, verheffen zich boven het middelmatige niet. In zynen Jacob Van Artevelde vervalt hy, na eenen aenhef, die de kracht en het penseel herinnert van Helmers (door Van Ryswyck goddelyk genoemd, en wie zou het gelooven? boven al de nieuwe dichters der verschillende natiën verheven¹) tot berymde kronyk.

Eene stoutere vlugt nam hy in zyne Volksliedjes (1846): daerin is hy weêr de getrouwe tolk van al de gewaerwordingen des volks. Wie bewondert zyne Vagebonden en zyn Holland niet? Voorwaer, deze liedjes zullen blyven, zoo lang als de nederlandsche letterkunde zal vereerd worden. Wil men een nauwkeurig beeld van den geliefden Zanger, men leze het volgende liedje dat zich boven al zyne andere onderscheidt:

Brave lieden, wilt me aenhooren,

'k Ben een arme liereman,

Die geen ander ambacht kan

En tot zingen werd geboren.

'k Zag wel tydig in 't verschiet

My van elke gunst verstooten;
Maer het noodlot had besloten,

En ik kreeg de gaef van 't lied.

'k Zat van myne kinderjaren.

Ach! zoo zorgeloos en bly

Met het speeltuig aen myn zy;

'k Roerde stout aen al de snaren,

En als trotschheid my verstiet,

Of verbastring my dorst hoonen,

Stemde ik daverende toonen,

En ik zong een krachtig lied.

1 Zie over dit zonderling gevoelen van Van Ryswyck, Eppenstein's voorwoord, IV-V.

[p. 171]

 

Luid de waerheid op te zingen,

 

Met een vaderlandsch gevoel,

 

Bleef op aerd myn eenig doel;

 

Zag ik my daerom verdringen,

 

Huichlen kon ik echter niet;

 

Velen heeft er 't goud bewogen;

 

Maer, bezit ik geen vermogen,

 

Ik bezit de gaef van 't lied.

 

 

 

'k Zal aen 't lot niet eens verwyten,

 

Dat het een te zwaren last

 

Op myn schoudren heeft getast;

 

Ik weet in de lip te byten,

 

Waer 't de drang des noods gebiedt,

 

En wat stormen om my joegen,

 

Ik vond vryheid en genoegen

 

In het stemmen van myn lied.

 

 

 

'k Heb een gade met drie kleinen,

 

Needrig is myn huisgezin,

 

Waer ik 't schrael bestaen voor win;

 

Doch ik ruil myn refereinen

 

Voor geen gevel van graniet;

 

't Zingen blyft myn taek op aerde,

 

Schoon 't my nimmer schatten baerde,

 

En myn leven is lied.

 

 

 

Zyn dan eens door later neven,

 

Als ik, arme liereman,

 

Langer niet meer zingen kan,

 

Myne liedren aengeheven,

 

Waer m'elkaêr den roomer biedt,

 

Dan ligt zal m'ook onder 't drinken

 

Wel eens voor den Zanger klinken,

 

Van zoo menig vrolyk lied!

[p. 172]

Ja dat zal men, Van Ryswyck! en de vrome Vlaming zal indachtig zyn dat gy der Godheid in eene heerlyke uitbreiding van het heerlykste gebed, het Onze Vader, uwe kinderlyke hulde gebragt hebt!

Thands naderen wy het treurig tydstip waerop het talent van den beminden Volksdichter, met zyne verstandelyke vermogens, van dag tot dag afviel! Het is ons moeijelyk van dan af nog iets aen te halen, waerin men den begeesterden dichter van vroeger wedervindt. Weldra was hy slechts eene schaduwe van hetgene hy eens was geweest. Ho! het was hertscheurend dit schoon vernuft, dat zoo glansryk geblonken had, dat weleer het droogste gesprek met de eigenaerdigste invallen, welke als een vloed van zyne lippen rolden, wist te verlevendigen, naer gedachten en naer woorden pynlyk te zien zoeken, die zyn mond nog slechts stamerend kon uitbrengen! Het lichaem wandelde noch wel op aerde om; doch de begaefde geest was reeds naer hooger vaderland!.... Hy had in zyne jeugd, helaes! te veel op de sterkte van zyn lichaem gebouwd, en te regt zegde hy in een dier zeldzame oogenblikken, waerin het licht des verstands nog eenige sprankels in hem schoot, en waerin hy zyn verleden vol weemoed herdacht en plannen voor de toekomst maekte: ‘God heeft aen iederen mensch éénen Engelbewaerder gegeven; doch ik hadde er wel twee noodig gehad!’

Van Ryswyck stierf te Antwerpen den 7^den Mei 1849. Zyn dood ontwrong tranen uit het oog van iederen beminnaer der vaderlandsche letterkunde. Hy had zyn acht-en-dertigste jaer niet mogen bereiken!... Zyne stoffelyke overblyfsels werden door al de Maetschappyen van Antwerpen met de innigste droefheid ter aerde besteld. Niet min dan negen lykredenen werden op zyn graf uitgesproken en de byzonderste steden van Vlaemsch-België zonden hunne vertegenwoordigers by die treurige plegtigheid.