Het Taelverbond. Jaargang 5

[p. 148]

Twee geslagten.
Geschiedenis der oorlogen tusschen Frankryk, Engeland en België, 1066 tot 1815, door Michiel van der Voort.

La guerre des guerres, le combat des combats, c'est celui de l'Angleterre et de la France, le reste est épisode.
Michelet.

Inleiding.
§ 1. - Gallië. - Frankryk. - 700-1066.

Savez-vous, mes fidèles, pourquoi je pleure si amèrement? - Certes, je ne crains pas que ces hommes réussissent a me nuire par leurs misérables pirateries; mais je m'afflige profondément que, moi vivant, ils aient été prés de toucher ce rivage; et je suis tourmenté d'une violente douleur quand je prévois de quels maux ils écraseront mes neveux et leurs peuples. (Des faits et gestes de Charles-le-Grand, par le moine de Saint-Gall.)
By Guizot.

Het is voor een volk niet alleen nuttig te weten wat er in zyn land is voorgevallen, maer de kennis der algemeene geschiedenis met betrekking tot het Vaderland, bevat ook menige lessen voor de ondervinding van het nageslagt.

Het België van heden was in vroegere eeuwen verdeeld in onderscheidene vorstendommen, die onder graven en hertogen, vreemd

[p. 149]

aen elkander waren, met elkander dan eens vrede, dan eens oorlog hadden. De twee byzonderste staten van ons vaderland waren Braband, een hertogdom dat den keizer als leenheer erkende, en Vlaenderen dat door de feodale verdeeling van Europa aen den franschen vorst hulde deed. Die betrekking van Vlaenderen ten opzigte van Frankryk en de volkshaet, welke de Franschen en de Engelschen scheidde, de handel en de nyverheid, met de staetkundige aengelegendheden, moesten menigmael de vlaemsche vorsten dwingen om voor of tegen Frankryk, voor of tegen Engeland de wapenen op te vatten.

Hier wil een fransche vorst zyne belgische leenen inzwelgen, of zit eene engelsche vorstin op 's graven zetel te Gent; elders maekt een enkel vlaemsch burger verbond met eenen engelschen koning om den franschen geest te bestryden; somtyds geeft ook ons vaderland eene koningin aen Frankryk of aen Engeland, of komt een engelsche vorst den hoon wreken door den franschen aen eenen belgischen gedaen. Het verhael van den twist, die in de elfde eeuw tusschen Frankryk en Engeland ontstond en thans nog niet is geeindigd, moet dus noodzakelyk met de vaderlandsche geschiedenis in betrekking blyven. Het was die twist welke den volkshaet van Franschen tegen Engelschen en wederkeerig, deed geboren worden.

In de oorlogen die de beide groote volken sedert acht eeuwen tegen elkander voeren, komen meermalen onze vorsten, onze helden te voorschyn. Eene geschiedenis van dezelve zal dus, hopen wy, aen belgische lezers niet onaengenaem zyn; te meer daer wy voornemens zyn by die voorvallen welke ons byzonder raken een weinig langer stil te staen, en die van minder gewigt voor ons vaderland, eenigzins ligter over het hoofd te zien.

Wy wenschten deze schets zoo volledig mogelyk te maken en zullen dus voorloopig deze inleiding toewyden aen den toestand der volken, welke in ons verhael de hoofdrol spelen, op het oogenblik van Engelands verovering door Willem, hertog van Normandië (1066).

[p. 150]

Het roomsche ryk was door de verwyfde zeden en de lafheid der keizers onder de slagen van de barbaersche volken gevallen. Het frankische ryk had in Gallië en België diens plaets in genomen. De eerste koningstam was spoedig door eenen tweeden vervangen, waervan Karl-de-Groote de byzonderste vorst was. Maer zyne zwakke nazaten konden het roer van state niet houden, zy hadden allengs de uitgebreide ervenis van den magtigen keizer laten verdeelen.

De gouverneurs die de provincien bestierden, waren onafhangelyke vorsten geworden, en zoo ontstond de leenheerige regering; namate het koninklyk gezag verzwakte, groeide ook dat der feodalen aen.

Nadat zy het ervelyk bezit van hunne landen en waerdigheden hadden verkregen, poogden de groote laten, en lukten in die onderneming, om op de voorregten van den souverein nog nieuwe aenslagen te maken. Niet alleen de politieke verbindtenis had opgehouden, maer zelfs die welke de bestiering alleen betrof. De edelen welke eene overgroote magt hadden verkregen, wilden zich niet meer als onderdanen laten beschouwen, en verscheurden de banden die aen de kroon de verschillige leden van den staet vasthielden¹. Het volk was tot eenen wezentlyken staet van slaverny gebragt en de koning die geene voorregten en zelfs in eenige mate geene bezittingen meer in eigendom had, verloor ook met het gezag de magt om wetten te maken, of de bestaende te doen eerbiedigen. De grooten voerden tegen elkander of tegen hunne vorsten den oorlog, kenden geen gezag dan dat van den degen, en wisten geenzins hunne driften te breidelen. Karl-de-Groote op het vaste land, Alfred-de-Groote in Engeland, wilden de duisternissen doen verdwynen en een geregeld bestuer invoeren; maer hunne nazaten lieten het kwaed hernemen en zelfs nog aengroeijen. Het frankische ryk bleef verscheurd worden, dan door inwendige oorlogen der leenheeren tegen elkander, dan door de Noormannen die langs Schelde en Seine op het vaste land vielen, en alles vernielden en verwoestten. Het bewind was te

1 Robertson, Introduction.

[p. 151]

zwak om aen die twee slagen te wederstaen: Karl-de-Groote was dáér niet meer, die met de eene hand de eerzuchtige laten dwong en met de andere de barbaren versloeg. Men dacht er niet meer aen om het land tegen den vreemden volkenzwerm te verdedigen; elkeen op eigen behoud alleen bedacht, trachtte den uitwendigen vyand van zyne eigene bezittingen te houden; elke graef of vryheer versterkte zich afzonderlyk, doch dacht op zyne naburen niet, of gebruikte somtyds de noordervolken om zich op zyne vyanden te wreken.

Ons vaderland was alsdan nog geheel onder de frankische vorsten, ook in de geschiedenis van Frankryk op die tyden niet van de onze aftezonderen. Onder den zelfden scepter hadden wy de zelfde lotgevallen, de zelfde onheilen te verduren die onze zuidernaburen, alsdan onze landgenooten, teisterden. Ons vaderland werd verwoest, geplunderd, verslonden door die zelfde zwermen, die ook Frankryk te vuer en te zwaerd zetteden.

Lodewyk-de-Zwakke¹ kon de strooptogten die reeds onder zyns vaders regering begonnen waren, niet tegenhouden², te meer daer zelfs zyne zonen tegen hem de wapenen opnamen en zyn gezag vernietigden. Zyn bestuer was eene aeneenschakeling van misslagen en dwaesheden, waervan hy, die onder het juk zyner tweede vrouw, Judith, gekromd lag, het eerst en het hevigst de heillooze gevolgen moest ontwaren. Zyne zonen verzwakken, door onderlinge verdeeldheid en haet, nog meer het magtige ryk van den grooten Karl. Zy leveren slag tegen elkander te Fontenay (841) en verdeelen in 843 het bewind.

Zuidwaerts komen de Sarazenen, noord- en westwaerts de Deensche zeeschuimers. Friesland en de overige Nederlanden worden door deze laetste verwoest. Parys wordt van hen belegerd, door

1 Pius, le Débonnaire.

2 Men beweert dat Witikind, het opperhoofd der Saksers, voor de wapenen van Karl-den-Grooten moetende vlugten, de Denen had aengespoord om tegen de Franken te velde te trekken, en dat daermede de strooptogten der mannen uit het noorden aenvang namen.

[p. 152]

Odo, graef van Parys¹, verdedigd, doch kan nauwlyks aen hunne woede ontsnappen. Nochtans blyven de afstammelingen van Karl-den-Grooten, in plaets van met vereenigde krachten elkander tegen de barbaersche volken te rugsteunen, zich onderling voor het gezag om de minst beduidende oorzaek den oorlog aendoen; nog trachten zy met list en geweld en zonder achtgeving op den inwendigen staet der landen over welke zy regeren, elkander uit den zadel te ligten; en zoo verzwakken zy hunne bezittingen die zy niet in staet waren te bestieren, terwyl zy dezelve onophoudelyk willen uitbreiden.

De in- en uitwendige oorlog vermindert overal de bevolkingen en doet overal de kunsten en wetenschappen die Karl-de-Groote had willen herstellen, verloren gaen. Jaerlyks vallen de Noormannen in de verschillende staten van het frankische gebied; de schatten die de zwakke koning Karl-de-Kale hun geeft, kunnen ze wel oogenblikkelyk verwyderen, maer zullen nog meer hunne hebzucht aensporen. Ook worden de andere provincien van het ryk, Picardië, Vlaenderen, Friesland, geplunderd en aen vuer en vlam prysgegeven (845).

De stam van Karl is verzwakt en uitgeput; een nieuw vorstengeslagt bereidt zich om den scepter in handen te nemen. Maer vóór dat deze omwenteling tot stand komt, zal nog het magtige ryk van den westerschen keizer worden verkleind, meerdere leenheeren zullen zich onafhangelyk hebben gemaekt. De Noormannen, een eerste mael verslagen, zullen andermael in ons vaderland nedervallen, onze provincien vernielen, alles, noch geslagt, noch rang eerbiedigende, verwoesten; te Aken zullen zy de kapel van den grooten keizer tot stal voor hunne paerden gebruiken. Karl-de-Dikke aen het hoofd van een magtig leger, de vorst van een ryk byna zoo uitgebreid als dat van den grooten Karl, in plaets van de Noormannen te vernielen, en Parys dat zich zoo dapper verdedigt, te ontzetten, staet hun een gedeelte van Friesland

1 Euder, later koning van Frankryk.

[p. 153]

af (882), waer zy voortaen het hoofdkwartier van hunne strooperyen maken. Een andermael koopt hy den vrede en geeft hun door zyne schatten het middel in de hand om later met meer geweld terug te komen, tot dat een vorst wiens naem alleen eene schandvlek is, (Karl-de-Eenvoudige) hem in Neortrike (Neustria later Normandië in Britannië) eene vaste woonplaets in eigendom schenkt. De grooten, welke Karl-den-Dikken tot den troon hadden geroepen, over zyne zwakheid verontwaerdigd, zetten hem af en stellen Odo, den verdediger van Parys, in zyne plaets. Karl-de-Eenvoudige wilde de kroon van zyne voorzaten hernemen; doch wordt door Odo, ondanks de hulp van keizer Arnold, verstooten, en moet het opgeven. Odo sterft kinderloos, en nu kwam Arnolds hulp aen Karl te stade om den troon te bemagtigen.

Rollo uit Denemarken verjaegd, in Scandinavië een magtig leger verzameld hebbende, landt in het westen van Europa. Eerst valt hy in Engeland, steekt van daer naer Frankryk over en maekt zich van Rouanen meester. In plaets van als zyne voorgangers die stad te vernielen, herstelt hy de muren, zoekt met wys beleid en dapperen moed zyne veroveringen uittebreiden en aen dezelve een vast en durend bestaen te verzekeren. Karl-de-Eenvoudige biedt hem zyne dochter ten huwelyk en Neostrie ten leen, ingeval hy het christen geloof wil aennemen. Rollo stemt in dit voorstel toe, en in weinige jaren worden de Barbaren die hem gevolgd hadden, onder zyne wyze bestiering, tot een voor den tyd beschaefd volk gevormd. De wetgeving van dien vorst, den eersten normandischen hertog, wordt als een voorbeeld van billigheid et regtvaerdigheid beschouwd.

De overgave van Normandië kon wel eenigzins de strooptogten der barbaersche volken doen ophouden; dáér rust en heil herstellen, wáér vroeger onrust en ellende te huis hoorden; maer de zwakheid van den koning, in vergelyking gesteld met het gedrag van Odo van Parys, moest den Karlingischen vorstenstam doen haten en verfoeijen en voor de oogen der fransche edelen en baronnen de kiezing van eenen anderen koning wettigen. Het karlingisch geslagt werd van toen af als verradend verstooten en door een inlandsch vervangen.

[p. 154]

Eene eeuw later zal de afstammeling van een normandischen vorst de kroon der engelsche koningen op zynen schedel drukken, en zyne latere nakomelingen zullen aen Frankryk voor hulde den oorlog verklaren, en de opvolgers van den zwakken Karl met een eeuwig verval bedreigen. De haet der Franken zal tegen de naneven der Denen tot op onze dagen voortduren. De beide geslagten, hoewel gemengd, konden nooit verbroederen, hoe ook de Noormannen de tael en zeden aennamen van het gastvry oord, in hetwelk zy na lang zwervens een rustig heim hadden gevonden. Het volk dat zy er aengetroffen hadden, werd als een overwonnen stam behandeld en verdrukt, en verloor allengs zyne zeden, zyne gewoontens, zyne eigenaerdigheid; doch ‘bleven de Normandiers een gemengd volk waer de neostrische geest verreweg boven den scandinavischen doorstraelde¹.’

Verscheidene koningen van Karl's geslagt volgen elkander op; maer zy hebben noch moed, noch magt om zich tegen de verzwakking van het koninklyk gezag, dat hun uit de handen glydt, te verzetten. De nazaten van Robrecht-den-Sterken, die de Noormannen, met den degen in de vuist, niet met goud verdreven had, komen in hunne plaets en met Hug Capet, den zoon van Hug-den-Grooten komt een nieuw vorstenstam op den franschen troon (987). Te vergeefs wil Karl, hertog van Neder-Lotherrike, (België voor het grootste gedeelte) de erfgenaem van Ludwig-den-Luijaerd zich tegen die overweldiging verzetten; hy wordt gevat, te Orleans gebragt, en sterft, aen den overweldiger de kroon zyner voorvaderen latende, in de gevangenis².

Hug Capet, bezitter van Orleans en Parys, de twee sleutels van het frankische koningryk, was alleen in staet om de verdere uitbreiding der Normandische magt tegen te houden; hy was het, die door de stilzwygende toestemming van Frankryks baronnen tot den troon werd verheven.

(Het vervolg hierna).

1 Michelet.

2 Anderen beweeren in ballingschap.