Het Taelverbond. Jaargang 5

[p. 139]

Natuergeschiedenis.
Over de dikhuidige dieren,
door D^r F.-J. Matthyssens.

De dikhuidige dieren, zoo als de olifant, het neushoorndier, enz., zyn byzonder merkwaerdig door de grootte van hunnen omvang, de kortheid hunner pooten, de traegheid hunner bewegingen, en doorgaens door twee uitspringende tanden, aen welke men den naem van slagtanden gegeven heeft. Deze tanden zyn het dier voornaemlyk dienstig tot verdediging; ook zouden de dikhuidige wel de gevaerlykste onder de zoogdieren zyn, indien hunne stoutheid en wreedheid hunne magt evenaerden.

Daer de dikhuidige dieren betrekkelyk zeer korte pooten hebben, bereiken zy gemakkelyk met hunnen muil den grond om er hun voedsel te zoeken. Dat voedsel bestaet uit grasplanten, bladeren, en wortels welke zy uit den grond vroeten met hunnen snuit of hunne slagtanden; doch eenige onder hen eten ook vleesch, wanneer zy er de gelegenheid toe hebben.

[p. 140]

Men verdeelt de dikhuidige dieren in twee klassen: 1^o de trompdieren; 2^o de eigenlyk dikhuidige dieren.

Trompdieren. - Wanneer men deze enkel uiterlyk beschouwt, schynen ze ons door de natuer misdeeld te zyn. Zware en lompe vormen, korte en weinig ploeibare pooten, korte steert, dikke kop, kleine oogen, twee groote slagtanden en een overgroote snuit geven hun een alleronaengenaemst voorkomen. Doch, wanneer men de hoedanigheden dezer dieren in aenmerking neemt, erkent men weldra dat zy met een merkwaerdig vernuft, een goed geheugen en eene zonderlinge behendigheid tot het uitvoeren van zeer moeijelyke daden, begaefd zyn.

De trompdieren worden in twee takken verdeeld, te weten, de olifanten en de hobbeltandige of mastodonten.

De olifanten onderscheiden zich onder alle de viervoetige dieren door de lengte hunner slagtanden en hunner tromp, door de dikte hunner huid en door de vorm hunner pooten, die veeleer aen pilaren dan aen gewrichte leden gelyken, en waervan de teenen met eene harde huid omringd, met hoeven geeindigd zyn.

De kop der olifanten, niet tegenstaende dat hy zeer groot is, omvat nogtans geene grootere hersenen dan die der andere dikhuidige dieren. Dat gedeelte van hun lichaem is zyne dikte verschuldigd aen holten in de beenderen des bekkeneels en aen de groote ruimte der kassen waer de slagtanden in vast zyn.

De tanden der olifanten zyn merkwaerdig door hun getal, hunne samenstelling en door de wyze hunner ontwikkeling. De olifanten hebben noch sny- nog hondstanden. De eerste zyn door de twee slagtanden van het bovenkaekbeen vervangen. Hunne maeltanden zyn samengesteld uit regtstaende beenachtige platen door eene min hardere stof aen elkander gehecht, zoodat de kruin dezer tanden dwarsche lynen aenbiedt, die niet anders zyn dan de bovenrand dezer platen. De maeltanden zyn in het eerst slechts vier in getal, doch naermate dat zy verslyten, vormen er zich welhaest vier andere, welke, achter de eerste geplaetst, deze vooruit duwen tot dat ze gansch versleten zyn. Deze nieuwe tanden verslyten op hunne beurt, worden door andere vervangen

[p. 141]

en zoo vervolgens tot zeven of achtmael toe. Wat de slagtanden betreft, deze worden maer eenmael vervangen.

Uit natuerlyke neiging tot maetschappelyk leven aengedreven, vindt men de olifanten doorgaens vergaderd in benden van dry of vier honderd onder de leiding van oude mannelyke olifanten. Al de leden dezer benden verdedigen zich onderling, en deze wederzydsche aengekleefdheid maekt hunne naburigheid zeer gevaerlyk. Wanneer de olifanten eenen akker verwoesten, en dat de eigenaer er eenen van aenrandt, komen al de andere dezen ter hulp gesneld, en, in geval zy hunnen vyand kunnen bereiken, scheuren zy hem, by middel hunner slagtanden den buik open, versmachten hem met hunne tromp of vertrappelen hem onder hunne pooten. Gelukkig, hoe groot hun getal ook moge zyn, is de ontploffing van schietpoeder een onfeilbaer middel om ze te verdryven.

De gewoonte van in benden te leven, maekt de olifanten zeer tot dienstbaerheid geschikt, en de mensch kan, zonder groote moeite, ze zich aenkleven en er zeer gewigtige dienst van bekomen. Zulks deden voorheen de Afrikanen, die deze dieren op het slagveld gebruikten. Zulks doen nog de Indianen, die ze als lastof trekdieren benuttigen. - Hunne tromp, die met het fynste gevoel bedeeld is, is daerenboven nog voor de krachtdadigste en de meest verschillige bewegingen vatbaer; zy dient den olifanten om de zwaerste lasten te vervoeren, boomen uit te rukken, tiegers of leeuwen te versmachten, enz. Te meer, is het ondergedeelte hunner tromp voorzien van eene soort van vinger, by middel van welken zy, zoo gemakkelyk als de apen met hunne handen, de geringste voorwerpen vastgrypen kunnen. Zoo gebeurt het niet zelden dat men eenen olifant eene flesch ziet ontstoppen, een stuk geld en zelfs eene spelde van den grond ziet oprapen. Ook koesteren de inwooners van Oost-Asië eenen diepen eerbied voor de olifanten, en zelfs brengen de meeste dezer volkeren hun godsdienstige eerbewyzing toe. Zy gelooven dat zy de zelfde hoedanigheden als de mensch bezitten, zoo als: rede, godsdienstig gevoel, eerbied voor de dooden, eerbaerheid, enz.; doch alle deze deugden zyn enkel inbeeldingen, en het eenige waer dat men uit

[p. 142]

deze overdryvingen kan besluiten, is dat de olifanten menigvuldige en groote diensten aen deze bygeloovige volkeren bewyzen. Alhoewel de olifanten weinig vruchtbaer zyn, vermits het wyfje maer een jong alle twee jaer voortbrengt, vindt men er nogtans zeer talryke benden van in de woestynen van Midden-Afrika en in de bosschen van Zuid-Asië.

De langdurigheid van hunnen levensloop, welke, zoo men zegt, verscheidene eeuwen bedraegt, geeft de uitlegging dezer overvloedigheid. Daer hunne slagtanden al het elpenbeen opleveren dat zich in den handel bevindt, is het ligt te bevroeden, dat er geweldig jagt op hen wordt gemaekt. Hun vleesch is ook goed om eten, wanneer het dier niet te oud is; voor den smaek heeft het veel gelykenis met het ossenvleesch.

Men kent twee levende soorten van olifanten: 1^o de indiaensche olifant. Zyn voorhoofd is hol, zyne ooren klein, hy heeft korte slagtanden, en vier nagels aen de achterpooten. Men brengt hem in dienstbaerheid op, maer hy teelt alsdan niet voort: 2^o de afrikaensche olifant. Hy heeft een bol voorhoofd, groote ooren, grootere slagtanden, en slechts dry nagels aen de achterpooten. De ouden gebruikten hem op het slagveld, doch heden temt men hem niet meer.

Buiten deze twee verschillige soorten, hebben er nog andere bestaen, vermits men in de aerde vele beenderen vindt, die aen verscheidene soorten van olifanten hebben toegehoord. Men heeft zelfs onder eene overgroote ysschol het geheel lichaem van een dier dieren, waeraen de Russen den naem van Mammouth geven, gevonden. De lichaemsbouw der mammouthen was veel aenzienelyker dan die der grootste olifanten. Hunne huid was met lang wolachtig hair overdekt, iets dat zou doen veronderstellen dat zy in koude luchtstreken woonden, terwyl de nog levende olifanten eene kale huid hebben, en slechts de luchtstreken in de nabyheid der linie bewoonen.

Hobbeltandige dieren of mastodonten¹. - Ze bestaen heden niet

1 Van het grieksch mastos, knobbel, hobbel (kleine euvel) en odous, tand.

[p. 143]

meer; doch in den schoot der aerde heeft men genoegzame overblyfsels dezer dieren gevonden om hunne kenteekens vast te stellen. De mastodonten geleken aen de olifanten door hunnen lichaemsbouw, leden, tromp, slagtanden en door de afwezigheid van snyen hondstanden. Maer, buiten dat zy zwaerdere vormen hadden, waren hunne kaeksbeenderen voorzien van knobbeltanden in plaets van dwarsche lynen, zoo als men er op de bovenvlakte der maeltanden van de olifanten bemerkt.

Eigenlyk dikhuidige dieren. - Zy onderscheiden zich van de olifanten door de afwezigheid der tromp alsook door hunne teenen die meer zichtbaer en min talryk zyn. Bovendien is hunne inborst woester en min maetschappelyk, ook ontmoet men ze nooit dan in ontalryke benden en niet zelden vindt men er eenige die afzonderlyk leven. Men verdeelt de eigenlyke dikhuidige dieren in twee hoofdsoorten, volgens dat hunne teenen onpaer of paer zyn.

Onpaerteenige eigenlyk dikhuidige dieren. - Tot deze hoofdsoort hoort toe het neushoorndier, de damans en de waterzwynen.

Neushoorndier of rhinoceros. - Het neushoorndier ontleent zynen naem aen eenen hoorn welke boven op de neusbeenderen staet, doch deze hoorn is niet, zoo als die der ossen, in vast verband met de beenderen van het bekkeneel; hy is enkel aen de huid vast. Om tot steun van dezen hoorn te dienen, zyn de neusbeenderen zeer dik en vormen door hunne vereeniging eene soort van welfsel, waerop de steun van den hoorn rust, wanneer het dier hem oprigt tot zyne verdediging.

De neushoorndieren zyn na de olifanten de grootste der viervoetige dieren; zy hebben dikwyls eene lengte van 10 tot 12 voet en eene hoogte van 6 tot 7; nogtans zyn hunne vormen min zwaer en hunne beenen in evenredigheid min dik en langer; hunne huid, welke droog, rauw en byna naekt is, vormt gewoonlyk op verschillige plaetsen overgroote ploeijen, waeronder zy gemolliger en gevoeliger is. De kop der neushoorndieren heeft eene middelbare grootte en is merkwaerdig door eenen of twee hoornen, die zich boven de neusbeenderen verheffen, en door eene kleine beweeg- en rekbare verlenging der bovenlip,

[p. 144]

waervan het dier zich bedient om zyn voedsel te grypen. De neushoorndieren hebben in het geheel 28 maeltanden, geene hondstanden, en een ongelyk getal snytanden; aen elken poot hebben zy dry korte en dikke teenen.

De magt der neushoorndieren is buitengewoon, en hun neushoorn verschaft hun een tuig om zich tegen tieger of leeuw te verdedigen. Ze zyn byzonder gevaerlyk wanneer ze in woede zyn; dit belet de Indianen nogtans niet hun eenen geweldigen oorlog aen te doen, om hun vleesch, dat eenen aengenamen smaek heeft, hunne huid, die aen snytuigen wederstaet en hun een goed verdedingswapen levert.

Men onderscheidt vier soorten van neushoorndieren, in twee groepen verdeeld, volgens dat zy maer eenen of twee neushoornen hebben: 1^o het indiaensch neushoorndier, maer eenen neushoorn hebbende; 2^o het Javasch neushoorndier zich onderscheidende van het vorige door talryke vyfhoekige knobbels die de huid overdekken; 3^o het neushoorndier van Sumatra, dat eenen tweeden hoorn achter den eersten draegt, en wiens de huid, min harig dan die der andere, byna geene ploeijen heeft; en 4^o het afrikaensch neushoorndier, hetwelk ook twee neushoornen heeft, maer wiens huid min harig is en geene ploeijen heeft.

Damans of afrikaensche dassen. - Deze dieren, alhoewel men ze hedendaegs onder de dikhuidige rangschikt, hebben veel meer betrekking met de knagende dan met de eerste. Hunne teenen zyn met nagels geeindigd, en hunne huid is met een tweesoortig hair overdekt, het eene zydeachtig, het andere wolachtig. Bovendien hebben zy knevels en eene gespletene bovenlip. Wat hen van de knagende dieren onderscheidt, is dat zy aen het onderkaekbeen vier snytanden hebben.

Tapirs of waterzwynen. - Deze dieren, zoo als hun naem het aenduidt, hebben veel gelykenis met het gewoone zwyn. Zy hebben lompe vormen, een dik hoofd en regtstaende ooren; doch wat hen van het gewoone zwyn onderscheidt, is dat hunne teenen onpaer zyn en dat hun bovenlip trompvormig vooruitspringt. Hunne huid is byna naekt.

[p. 145]

De waterzwynen zyn woest en wild en leven in kleine benden zoo lang ze jong zyn; oud, leven zy afzonderlyk. Meestal bewoonen zy de wouden en voeden zich met bladeren en wortels. Zy verkiezen doorgaens de bosschen in de nabyheid van eene rivier; daer zy zeer goed kunnen zwemmen, werpen zy zich in het water, wanneer ze achtervolgd worden. Hunne byzonderste vyanden zyn de groote vleeschvretende dieren, zoo als de tiegerkat (Jaguar), het panterdier, enz., tegen dewelke zy zich soms hardnekkig verdedigen, wanneer hun de vlugt onmogelyk is. Voor den mensch zyn zy veel meer bevreesd. Zoohaest zy hem in 't zicht krygen, vlugten zy naer het naeste water, springen er in en zwemmen langen tyd tusschen twee waters, om later op grooten afstand te voorschyn te komen. Men doet hun byzonder de jagt aen by regenachtig weder, omdat zy zich alsdan van de rivieren verwyderen.

Men kent twee levende soorten van waterzwynen: het amerikaensch waterzwyn en het indiaensch waterzwyn. Het eerste is omtrent zoo groot als een kleine ezel, en heeft eene bruine huid met weinig hair; het tweede is grooter en het hair van zyne huid is gedeeltelyk bruin en gedeeltelyk zwart.

Paerteenige eigenlyk dikhuidige dieren. - Onder deze hoofdsoort schikt men het Hippopotame of rivierpeerd en de verkens.

Het hippopotame of rivierpeerd heeft met het gewoon peerd niets gemeens dan eene grove gelykenis in de stem, zelfs gelykt deze zooveel aen het geloei van den buffelos als aen het gehinnik van het peerd.

Het hippopotame is een gedrogtelyk zoogdier; inderdaed voor eene hoogte van vyf tot zes voet, heeft het eene lengte van twaelf tot vyftien en eene dikte weinig minder dan die van den olifant. Alle zyne deelen hebben eenen buitengewoonen omvang; zyne pooten zyn byzonder dik en eindigen met vier teenen in hoeven gesloten. Zyn kop is zeer dik en gelykt veel, door de vorm van den snuit, aen dien van den stier. In zyne muil staen vier lange hondstanden, waervan de twee onderste tot de bovenste te samen loopen, zoodat hunne einden elkander aenraken. Deze tanden zyn zeer hard.

[p. 146]

De hippopotamen, welke zeer sterke dieren zyn, bewoonen in benden de groote rivieren van midden-Afrika en van Senegael.

Verkens. - De verkens hebben vier teenen. De twee middelste van gelykslachtige vorm raken elkander aen met hunne binnenvlakte zoodat zy maer eene hoef schynen te maken. Wat de zydelingsche teenen betreft, deze zyn hooger geplaetst dan de andere achter het been en zyn niet lang genoeg om den grond aen te raken. Wat de verkens het meest kenschetst, is hun ineengedrongen uiterlyk, hunne huid, welke met lange styve hairen overdekt is, en de vorm van hunnen snuit. Deze heeft een stompachtig voorkomen en zyn voorste harde rand dient hun om in den grond te vroeten. Daertoe is hy des te beter geschikt, daer hy door een byzonder been ondersteund is. De gewoonte van in den grond te vroeten is zoo eigen aen de verkens, dat zy zulks zelfs doen, niettegenstaende dat zy voedsel in overvloed te eten hebben. De meeste onder hen hebben dikke en sterke hondstanden, welke meermaels hunnen muil te buiten komen; wat de sny- en maeltanden betreft, dezer getal is verschillig volgens de soorten, alhoewel de laetste gemeenlyk zes of zeven in getal zyn aen wederkanten van ieder kaeksbeen.

Niet tegenstaende dat de verkens eene wilde en woeste inborst hebben, is men er nogtans in gelukt vele soorten tot dienstbaerheid over te brengen, doch in dezen staet blyven zy gewoonlyk iets van hunnen wreeden aert behouden; men heeft er gezien die kleine kinderen verscheurden.

Men vindt verkens op al de doelen des aerdbodems, behalven in de landen digt by den Noordpool gelegen. Doorgaens leven zy in kleine benden; hunne vruchtbaerheid is zeer groot, de wyfjes leggen gewoonlyk vyf of zes kleinen af en soms twelf of vyftien.

Men verdeelt de verkens in dry hoofdsoorten: 1^o de wilde zwynen, 2^o de verkensharten (babiroussen) en 3^o de pecari of amerikaensche zwynen.

Wilde Zwynen. - Men herkent de wilde zwynen aen hunne grove vormen, zwaren tred, langen kop, styve hairen, korten steert en uitstekende hondstanden. Meestal weiden zy des

[p. 147]

nachts in de bosschen, terwyl zy des daegs blyven liggen. De jagt der wilde zwynen is niet zonder gevaer, en geschiedt meestendeels by middel van eenen troep jagthonden, tegen dewelke zy zich met woede verdedigen.

Men onderscheidt dry soorten van wilde zwynen: het maskerwildzwyn van Madagascar en van Afrika, aldus genaemd uit hoofde van twee bulten nevens de wangen geplaetst en welke het een afschuwelyk voorkomen geven; het etypisch wildzwyn met breeden en platten kop, en het europisch wildzwyn waeruit het gewoone verken gesproten is.

Babiroussen of verkensharten. - Deze dieren, alhoewel aen het geslagt der verkens toehoorende, verschillen er nogtans veel van. Zy hebben min zware vormen, hooge pooten en, wolachtige in plaets van styve hairen op de huid. Maer wat hen byzonder kenschetst, is dat hunne bovenslagtanden de bovenlip doorbooren en zich al krullende uitstrekken tot onder de oogen, derwyze veeleer aen hoornen te gelyken dan aen opregte tanden; ook is het om deze byzonderheid en om hunne ligte vormen dat de Malaisen aen deze dieren den naem van babiroussa gegeven hebben, hetwelk verkenshart beteekent. De babiroussen, wier vleesch eene goede spys is, vindt men in eenige eilanden van den indiaenschen archipel.

Pecari. - De pecari of amerikaensche verkens gelyken veel aen die, van Europa doch zyn min zwaerlyvig en hebben geenen steert; hunne hondstanden zyn klein. Op hunnen rug in de nabyheid van het aersgat vindt men eene diepe spleet een stinkend vocht uitwasemende.

Men onderscheidt, twee soorten van pecari: de patira of pecari met halskraeg en de tajasjou of pecari met witte lippen.