Het Taelverbond. Jaargang 5

[p. 37]

Leven en wandel van keizer Karel-den-Grooten, beschreven door Einhard.
Voor de eerste mael in het Nederduitsch uitgegeven door Ph. Blommaert.

Einhard. - IX^e eeuw.

Onder de uitstekende mannen die rond Karel-den-Grooten geschaerd, als een helder gesternte in den duisteren nacht der middeleeuwen schitterden, mag Einhard¹ wel als een der aenzienlykste gehouden worden; nogtans is ons over deszelfs ouders, stand en geboorteplaets niets stelligs bekend. Sommigen denken dat hy in de omstreken des Odenwouds het eerste daglicht zag, omdat hy aldaer het klooster Saeligenstadt stichtte en zyne oude dagen sleet; maer het tegendeel is te veronderstellen, want ware dit echt dan zou hy dit niet stilzwygend voorbygegaen zyn; daer hy meermaels breedvoerig over deze stichting handelt, vooral in

1 Latere schryvers noemen hem Eginhard, doch hy zelf schreef Einhard, als blykt uit eene oorkonde door hem als abt van Sint Pieters-abdy te Gent gegeven t.j. 829 en berustende ter provintiale archieven aldaer.

[p. 38]

het begin van zyn schrift over de vervoering der heilige beenderen van Sint Marcellin en Sint Pieter; en nergens ontvalt hem daervan een enkel woord. Eerder zou men mogen voorgeven dat hy in Austrië (België) geboren werd en een nederduitscher was; dat hy tot den romaenschen stam niet behoorde is zeker, daer het latyn hem eene vreemde en aengeleerde tale was.

Zyne ouders en derzelver stand zyn even min als zyne geboorteplaets gekend; eenigen hebben hem voor den natuerlyken zoon van Karel-den-Grooten gehouden, zonder eenig ander bewys dan dat hy in het paleis des keizers werd opgevoed en immer met onderscheiding door Karel en deszelfs opvolgers werd behandeld. Zoo als men uit zyne latere verhouding kan afleiden, moet hy in het begin van Karels regering ter wereld gekomen zyn; men heeft op het jaer 776 gewezen, daer hy in 806 een volwassen man en wel dertig jaer oud moest zyn, toen hy als afgezant naer Rome werd gezonden, met den akt der ryksverdeeling, om dezen den paus Leo ter goedkeuring en onderteekening voor te leggen. Reeds vroeger t.j. 803 wordt zyn naem aengetroffen onder degenen aen wie de saksische gyzelaers toevertrouwd waren. En in eenen brief aen Lupus, naderhand abt van Ferrières, in het jaer 836 geschreven, noemt hy zich een grysaerd.

Hy werd zoo wy zagen in het hof van den keizer opgevoed, en ongetwyfeld door Alcuin in de schoone letteren en wetenschappen onderwezen; want deze gewaegt in een zyner brieven¹ van de grondige kennissen welke Einhard in de arithmetiek bezat. De studie der bouwkunst ook zal hy niet veronachtzaemd hebben: in zyn ouderdom vermaekte hem de lezing van Vitruvius nog: want tydens Karel's regering was hy hofmeijer en oppertoeziener over de koninklyke gebouwen, zoo als uit de oudste schriften blykt². De valschheid der hem toegeworpene waerdigheden, van

1 Alcuini, epist. 85. Opp. T. 1. p. 126.

2 In de Gesta Abbat. Fontanellens. Pertz. II, p. 293, geschreven in 't begin der IX^e eeuw, wordt Einhard genaemd: Exactor operum regalium, en in de fragmenten des monniks Odilo, by Duchesne, II, p. 650, uit de X^e eeuw: Palatii regalis domesticus.

[p. 39]

ryks cancelier tot geheimschryver des keizers toe, is thans bewezen en moet ons hier niet langer ophouden.

Zyne vrouw was Emma, eene edele jufvrouw (nobilissima puella) door Lupus in een brief aen Einhard genaemd; zy stierf omtrent het j. 830, en het huwelyk bleef waerschynlyk ongezegend, want uit den ganschen inhoud van den brief aen Wussin, dien hy zynen beminden zoon noemt, ziet men genoegzaem dat dit slechts in den geestelyken zin moet verstaen worden. De sage over Einhard's huwelyk met Emma, eerst verspreid door de kronyk der abdy te Lorsch (Chronicon Laurishamense) die honderd vyftig jaren naderhand opgesteld is, is hier genoegzaem gekend door het dichterlyk verhael van Jacob Cats, ten titel voerende: De mandragende Maegd. Wy zullen dus hierby niet blyven stilstaen.

Hy was klein van gestalte en zwak van gezondheid, meermaels door de miltzucht en nierpyn geplaegd¹; ook na den dood van Karel-den-Grooten en de korts daerop ontstaende onlusten, ontsloeg hy zich van alle bedieningen, en trachtte zooveel mogelyk afgezonderd te leven.

Hoe zeer hy door de keizerlyke familie begunstigd werd blykt genoegzaem door de prebenden en beneficiën welke hy bezat. Een staetsregel was ten dezen tyde in zwang van nooit meer dan een bisdom, eene abdy of een leen aen denzelfden persoon te schenken², en Einhard was ouder het klein getal lievelingen, dien verscheiden werden vergund, als het beneficium Fredeslare, de abdyen van S. Bavo en S. Pieter te Gent, van S. Wandregisil

1 In een zyner brieven (epist. 63) noemde hy zich: homuncio tantillus; en in een' anderen (epist. 40) verschoont hy zich ziekheidshalven van naer Valenciennes te komen: Tantis corporis incommodis affectus sum, ut de Trajecto vix decimo die pervenire possem ad Valentianas. Ibi me tam magnus renium simul ac splenis dolor invasit, ut ne unum quidem miliarium in integro die valeam equitando conficere.

2 Zie Admonitio ad Lotharium, ep. 34. Als men Karel de redens dezer handelwyze vroeg, antwoordde hy: ‘Met dien cyns of die hoeve, die abdy of kerk, verknocht ik my zulken goeden of beteren leenman als menig graef of bisschop.’

[p. 40]

te Fontenay, by Rouen, van S. Servaes te Maestricht; van Clodvald en de kerk van S. Johannes Ticinensis. Ten jare 815 by acte van 11 january verkreeg hy en zyne echtgenoote Emma van keizer Lodewyk-den-Goedertieren Michelestadt en Mühlenheim in vollen eigendom, waer hy zoo haest mogelyk heen trok, en 't welk hy door het bouwen van eene kerk en andere werken versierde.

Ten jare 825 zond hy zynen geheimschryver (notarius) Radlik, die later zyn opvolger werd als abt der abdy Saeligenstadt, naer Rome om reliquiën voor zyne nieuwgestichte kerk. Hy bragt de gebeenten mede van twee martelaers van S. Marcellin en S. Pieter, die onder Diocletiaen voor het belyden des geloofs vervolgd en gedood werden. Den 17 january 827 kwamen zy te Michelestadt aen; welhaest werden zy naer Mühlenheim overgebragt, en het volgende jaer 828 naer Aken in het keizerlyk paleis; by haren doortogt geschiedden vele mirakelen en ten kloosters, waer zy tydelyk werden opgehouden, veroorzaekte dit een' grooten toeloop van volk. In 829 besloot Einhard eene nieuwe kerk te Mühlenheim dezen martelaers ter eere te bouwen en eene abdy te stichten, die welhaest door de talryke pelgrims Saeligenstadt genaemd werd. In 826 had Einhard zich priester laten wyden¹ en was de eerste abt van Saeligenstadt. Volgens de Annalen van Gent² zou Einhard in 844 gestorven zyn; maer daer Rubanus Maurus, zyn tydgenoot, meldt dat hy in het synode van Mentz in 848 gehouden tegenwoordig was, moet zyn sterfdag later geplaetst worden.

Weinckens (Eginh. illustr.) trekt de echtheid van den grafsteen welke vroeger te Saeligenstadt zou bestaen hebben in twyfel, en gelooft zelfs niet dat hy aldaer stierf. Foppens denkt dat hy te Gent overleed.

De nog bestaende schriften van Einhard zyn:

1^o De geschiedenis des vervoers der reliquiën van S. Marcellin en S. Pieter (Acta SS. II junii, p. 181).

1 Zie Hist. Translat. S. Marcellini et Petri, § 42.

2 Pertz, II, p. 187.

[p. 41]

2^o De jaerboeken (annales), door eenigen hem niet toegekend (Pertz, II).

3^o Brieven (Duchesne, T. II).

En 4^o De levensgeschiedenis van Karel-den-Grooten, van welke wy hier eene vertaling leveren, mag als zyn meesterstuk aenzien worden. Zoo wegens de belangrykheid des inhouds, de kortbondigheid, de klaerheid en sierlykheid des styls, is het een schrift dat alle de opstellen der middeleeuwen verre overtreft. Het getal der Hss. is zeer groot, en de uitgave van Pertz werd naer vergelyking van zestig derzelver bezorgd.

Ph. Blommaert.

Einhard's leven en daden van keizer Karel-den-Grooten.

Voorrede.

Het leven en den wandel, en de voorname heldendaden van mynen heer en voestervader Karel, den uitmuntendsten en te regt beroemdsten der koningen, heb ik, sinds my de geest tot schryven beweegde, getracht zoo kort mogelyk op te stellen. Ten dezen einde legde ik dit werk in der voege aen dat niets van 't geen ter myner kennis gekomen was stilzwygend wierde overgeslagen, noch langwylighied de gisping dergenen wekke, die alle nieuwe pooging bespotten; indien men eenigzins kan vermyden dat een nieuw schrift degenen niet vervele, die de meesterwerken versmaden van

[p. 42]

de vernuftigste en geleerdste mannen der oudheid. En ofschoon ik wel weet dat er velen zyn, der rust en letteren toegedaen, die denken dat de gebeurtenissen van het tegenwoordig tydvak niet zoo onbelangryk zyn, dan dat men alles wat nu verrigt wordt, der vermelding onwaerdig, door stilzwygen aen de vergetenheid moest overleveren; zy zouden echter liever, door de hoop van eenen langdurigen roem verleid, de vermaerde daden van anderen in hunne schriften vermelden, dan hun' eigen naem aen de nakomelingschap door het verwaerloozen van schryven te onttrekken. Nogtans heb ik gemeend van eene dergelyke beschryving my niet te mogen onthouden, daer ik overtuigd was dat niemand met meer waerheid dan ik datgene kon beschryven, waerby ik zelf tegenwoordig was, en, zoo als men zegt, met eigen oogen zag; vooral daer ik niet zeker weten kon of het reeds door een' anderen te boek was gesteld of niet. Ik heb dan geoordeeld dat het beter was deze levensgeschiedenis met anderen gelykelyk te vervaerdigen en voor de nakomelingen te bewaren, dan de voortreffelyke en vermaerde daden van den doorluchtigsten en grootsten koning dezes tyds door de nevelen der vergetenheid te zien overtrekken. Hierby kwam nog eene andere, zoo my dunkt, niet ongegronde reden, welke alleen vergenoegend ware om my tot het schryven aen te porren, namelyk de zorg over myne opvoeding gedragen en de bestendige vriendschap met hem en zyne kinderen, sinds ik in het hof verbleef; waerdoor ik zoo zeer hem verpligt ben en zyn schuldenaer blyf by leven en dood, dat ik te regt als eenen ondankbaren zou mogen aenzien en gehouden worden, indien ik, zoo vele my vergunde weldaden vergetend, de verhevene en glorieryke daden van den man, myn begunstiger, stilzwygend voorby ging, en toeliet dat zyn leven, alsof hy nooit geleefd had, zonder den welverdienden lof, onaengeroerd bleve. Om deze taek te vervullen is myne bekwaemheid niet berekend, die gebrekkig en gering, ja schier niet te achten is; maer eene tulliaensche welsprekendheid alleen met noeste vlyt gepaerd zou men behoeven om dit naer waerde te kunnen behandelen. Hier hebt gy dan het boek, dat de gedenkwaerdigheden van den beroemdsten en grootsten

[p. 43]

man vervat, en waerin buiten zyne daden niets te bewonderen is, dan dat ik, een barbaer en in de romeinsche sprake weinig geoefend, gedacht heb iets betamelyks en vloeijends in het latyn te kunnen schryven, en tot eene zoo groote onbeschaemdheid ben overgegaen dat ik Cicero's spreuk niet in acht nam, die in het eerste boek der Tusculanen, waer hy van de latynsche schryvers spreekt, met deze woorden wordt aengetroffen: ‘Hy die zyne gedachten door het schrift wilt bewaren, en deze niet goed schikken noch ophelderen kan, noch door zekere bevalligheden de aendacht der lezers boeijen, verraedt eenen mensch, die bovenmate en tyd en letteren misbruikt.’ De gedachte van den uitmuntenden redenaer hadde my werkelyk van het schryven kunnen afschrikken, had ik niet besloten my liever aen het oordeel der menschen bloot te stellen, en als schryver eenigen blaem te lyden, dan de geschiedenis van een zoo groot man, my sparende, te onderdrukken.

Eerste hoofdstuk.

Het geslacht der Merowingers, in 't welk de Franken voormaels hunne koningen plagten te kiezen, schynt tot op koning Hilderik, die, op bevel van den roomschen kerkvoogd Stevin, afgezet en met geschoren hoofd in een klooster gesloten werd, geduerd te hebben. Ofschoon het met hem eerst als uitgestorven mag aenschouwd worden, was het sinds lang zonder kracht, en voerde niets beroemds met zich, als den ydelen naem van koning. Want 's ryks schatten en de koninklyke magt waren tot de hofmeesters, die Huis-meijers genaemd werden, overgegaen, in wier handen ook het oppergezag berustte: den koning immers bleef niets, als dat hy met den koninklyken naem te vrede, met neêrhangend hair en langen baerde, op den troon zat, en een schynbeeld van heerscher voorstelde, die de aenkomende gezanten aenhoorde en hun by 't afscheiden het antwoord gaf, als het scheen uit eigen gezag; maer zoo als het hem opgegeven of bevolen was; dewyl hy, buiten den nutteloozen koninklyken naem, en eene

[p. 44]

hem toegestane inkomst, door de hofmeijers naer goeddunken geschonken, geen ander eigendom bezat, als eene eenige hoeve van zeer kleine opbrengst, op welke hy een huis en van welke hy een klein getal dienaers had, die hem het noodzakelykste bezorgden en gehoorzaem waren. Waer hy heentrekken moest, trok hy te wagen met runderen bespannen, die naer boerenwyze door eenen ossendryver gevoerd werd. Zoo plagt hy, naer het paleis, zoo naer de volksvergadering, die jaerlyks ten nutte des ryks gehouden wordt, te komen, zoo naer zyn hof terug te keeren. Maer het bestuer des ryks en alles wat inwendig of uitwendig te verrigten of te besluiten was, nam de hofmeijer waer.

Tweede hoofdstuk.

Dit ambt bekleedde, als Hilderik werd afgezet, Pipyn, koning Karel's vader, en als het ware by regt van erfenis. Want deszelfs vader Karel (Martel), die de dwingelanden door gansch het Frankenland beteugelde, en de Saracenen, die in Gallië gedrongen waren in twee groote veldslagen, eenmael in Aquitanië by de stad Poitiers, andermael by Narbonne op den oever der rivier Birra, zoo zeer verwon, dat zy naer Spanje terug moesten keeren, vervulde met veel roem hetzelfde ambt, hem door zynen vader overgelaten; welk ambt het volk aen geen' anderen toebetrouwde, als aen zulken, die door rykdom en aenzienlyke afkomst boven allen uitschitterde.

Als Pipyn, de vader van koning Karel, die van zynen grootvader en vader hem en zynen broeder Karloman achtergelatene waerdigheid in de grootste eendragt met dezen gedeeld en eenige jaren lang, gezamenlyk nog als onder gemelden koning, bekleed had; verliet zyn broeder Karloman - om welke redenen valt twyfelachtig, zoo het schynt uit brandende zucht naer een bespiegelend leven - het lastige tydelyk bestuer des ryks en begaf zich naer Rome, waer hy in het nieuw gesticht klooster op den berg Soracte, by de Sint-Silvesterkerk, de monnikskleederen aennam, en met de monniksbroeders aldaer met hem gekomen, eenige jaren

[p. 45]

de gewenschte rust genoot. Maer daer vele edelen uit Frankenland, ter volbrenging hunner beloften, naer Rome trokken en nimmer terugkeerden vooraleer hem, als hun voormalig heer gegroet te hebben, werd de rust waer naer hy streefde door die herhaelde bezoeken zoo zeer gestoord, dat hy besloot van verblyfplaets te veranderen. Want daer hy zag dat die veelvuldige storingen hem beletten het voorgenomen doel te bereiken, verliet hy den berg en trok naer het landschap Samnium in het Benedictyner-klooster ter vesting Casino, waer hy zyne overige levensdagen in de oefeningen van een godvruchtig leven overbragt.

Derde hoofdstuk.

Pipyn immers, door 't gezag des roomschen kerkvoogds, van opperhofmeester tot koning verheven, had gedurende vyftien jaren of langer de Franken alleen beheerscht, en na het eindigen van den kryg, negen volle jaren, tegen Waifar, hertog van Aquitanië gevoerd, is hy niet ver van Parys aen de waterzucht gestorven, twee zonen achterlatende, Karel en Karloman, op wie het ryk by erfregt en goddelyke schikking kwam. De Franken erkenden ze beiden tot koningen in eene algemeene volksvergadering, na vastgesteld te hebben dat het ryk in twee gelyke deelen zou zyn gescheiden en Karel het deel zou bezitten, welk hun vader Pipyn had beheerd, Karloman datgene waerover vroeger hun oom Karloman geregeerd had. Deze voorwaerden werden wederzyds aengenomen, en elk nam volgens overeenkomst het bestuer aen van de hem toegewezene helft des ryks. Doch de eendragt bleef slechts met de grootste moeite staende gehouden, daer op Karlomans zyde velen het verbond trachtten te breken, zoo ver dat eenigen zelfs beide broeders tegen elkander tot een' openlyken oorlog aenhitsten. Maer de uitkomst der zaken bewyst dat er meer vrees dan gevaer was, dewyl na Karloman's dood zyne gemalin en zonen met eenigen der aenzienlyksten naer Italië vloden, en zonder eenige reden de regten van haren zwager verachtende, stelde zy zich met hare kinderen onder de bescherming van Desiderius,

[p. 46]

koning der Langobarden. Karloman was na eene gemeenzame regering van twee jaren aen eene ziekte overleden, en Karel werd na zyns broeders dood met toestemming aller Franken tot koning aengesteld.

Vierde hoofdstuk.

Over zyne geboorte en kindsheid, ja zelfs over zyne jongelingsjaren vindt men nergens iets in geschrift aengeteekend, en niemand wordt meer gevonden, die er narigt kan van geven, zoo hebben wy gedacht dat het schier onbetamelyk ware daer over te schryven en besloten ons, by de beschryving der daden, zeden en andere levensbyzonderheden, het onzekere weglatende, te beperken. In dezer voege nogtans, dat wy eerst de door hem verrigte daden binnen 's lands en te velde, daerna deszelfs zeden en studiën, ten laetste zyne ryksbesturingswyze en zyn einde zullen beschryven, en niets wetenswaerdig onvermeld overlaten.

Vyfde hoofdstuk.

Onder al de oorlogen, welke hy voerde, ondernam hy eerst den kryg in Aquitanië, door zynen vader begonnen maer niet geëindigd, daer hy gedacht had niet lang te zullen duren; alzoo zyn broeder nog leefde verzocht hy dezen bystand, en ofschoon hy met de beloofde hulpbenden niet verscheen, vervolgde Karel echter den ondernomen krygstogt met zoo veel moed dat hy het begonnen en aengevangen werk niet staekte vooraleer hy door standvastigheid en volharding hetzelve tot een gelukkig einde had gebragt. Want hy dwong ook Hunold, die na den dood van Waifar Aquitanië bezat, en den schier geëindigden oorlog trachtte te hernemen, uit Aquitanië in Wasconië te vlugten. En zelfs wilde hy niet gedoogen dat hy daer verbleef, maer trok over de Garonne, ter plaetse waer hy den burcht Frontiac stichtte, en zond aen Lupus, den hertog van Wasconië, door gezanten

[p. 47]

den vlugteling afeisschen. Indien hy zyne vraeg niet seffens toestond, zou hy gewapender hand daertoe worden gedwongen; doch Lupus volgde beteren raed, en leverde niet slechts Hunold over, maer onderwierp zich zelven met het land dat hy beheerschte aen zyne magt.

Zesde hoofdstuk.

Na alles in Aquitanië vereffend was en de kryg geëindigd, en zyn ryksgenoot reeds gestorven was, voerde hy, op verzoek en vraeg van den roomschen bisschop Adriaen, oorlog tegen de Langobarden. Reeds had zyn vader door paus Stevin hiertoe aenzocht eenen krygstogt derwaerts ondernomen, doch niet zonder moeite, want vele magtige Franken, die hy gewoon was te raedplegen, stonden dit ontwerp zoo zeer tegen dat zy openlyk dreigden den koning te verlaten en naer huis te keeren; de oorlog echter werd nu tegen koning Haistulf begonnen en spoedig ten einde gebragt. Ofschoon dezelfde oorzaek, zoo voor zynen vader als voor hem aenleiding tot den oorlog gaf, was de gang en de uitval beider krygen nogtans zeer verschillend. Pipyn, na Haistulf weinige dagen in Pavia belegerd te hebben, dwong hem gyzelaers te zenden en den Romeinen de veroverde steden en burchten over te leveren, en by eede te beloven dat hy het teruggegevene nimmer zou heroveren. Karel integendeel zette den begonnen oorlog zoo lang voort tot dat hy koning Desiderius door een langdurig beleg vermoeid tot de overgave had gedwongen en deszelfs zoon Adelgys, in wien velen hunne hope stelden, niet slechts het koninkryk, maer ook Italië had doen verlaten en de ingenomene steden aen de Romeinen waren overgeleverd. Hy verwon ook Ruodgand, hertog van Friul¹, en bragt gansch Italië onder zyne magt, en stelde over het onderworpen land zynen zoon Pipyn tot koning. - Hoe moeijelyk de overtogt der Alpen was by het inrukken van Italië, en met welke moeite de Franken

1 Forum Julii.

[p. 48]

onbebaende bergen, in de lucht verhevene rotsen en steile klippen zyn overgekomen, zou ik hier moeten beschryven, had ik my in het voorliggend schrift niet voorgesteld meer over zyne levenswyze te handelen dan over de oorlogen welke hy voerde. Deze oorlog had tot gevolg de onderwerping van Italië, de levenlange verbanning van koning Desiderius en deszelfs zoon Adelgys, de teruggave van den geroofden eigendom door de Langobardsche koningen bezeten aen Adriaen, het hoofd der roomsche kerk.

Zevende hoofdstuk.

Hierna werd de saksische kryg, welke slechts onderbroken scheen, hernomen; en geen oorlog was langduriger, wreedaer diger en den Franken lastiger dan deze; want de Saksers, als byna al de volkeren van Germanië, zyn wild van aerd, de dienst der afgoden nog toegedaen en onzer religie zoo afkeerig, dat zy niet schuwen de goddelyke en menschelyke regten te verbreken en te overtreden. Ook bestonden nog andere oorzaken, welke dagelyks den vrede konden storen: de grenzen der beide landen liepen immers meest door vlakke velden - weinige streken uitgezonderd, waer groote bosschen of hooge bergketenen ons land tot zekere grenspalen verstrekten, - zoodat aen dezelfde aenhoudend moorden, strooperyen en brandstichtingen werden begaen. De Franken verbitterde dit zoo zeer dat zy niet slechts wrake voor de gepleegde verwoestingen wilden nemen, maer noodig oordeelden door openen oorlog hunnen moedwil te beteugelen. Dan werd de kryg tegen hen ondernomen, die door de woede van beider zyden gevoed, doch meer ten nadeele der Saksers dan der Franken, drie-en-dertig op een volgende jaren bleef voortduren. Hy kon, wel is waer, vroeger geëindigd worden, had de trouweloosheid der Saksers dit niet belet. Het ware onmogelyk te zeggen hoe dikwyls zy verwonnen biddend zich den koning onderwierpen, de opgelegde vredevoorwaerden beloofden te volbrengen, de gevraegde gyzelaers zonder uitstel overleverden en de gezanten die hy hun toezond aenvaerdden; soms waren zy zoo nederig en

[p. 49]

moedeloos dat zy beloofden de afgodsdienst te zullen verlaten om de christelyke leering aen te nemen. Maer waren zy soms daertoe ligt over te brengen, zy waren even ligt het nieuw aengenomene te verwerpen, derwyze dat men niet gemakkelyk zou kunnen zeggen tot welke beider zy het liefst overgingen; want sinds het begin des oorlogs verliep er byna geen jaer dat eene zulkdanige verandering by hen niet plaets greep. Maer de grootmoedigheid des konings, deszelfs standvastigheid, zoo in voor- en tegenspoed, kon door hunne onophoudende veranderlykheid, noch verwonnen, noch van zyn voorgenomen besluit vermoeid worden. Nimmer bleef eene trouweloosheid ongestraft: hy-zelf of een zyner bevelhebbers trok aen het hoofd des legers om hunne meineedigheid te straffen en welverdiende boeten op te leggen; tot dat degenen die gewoonlyk opstonden uit het veld geslagen en in zyne magt gebragt werden, waervan hy tien duizend mannen, die beide oevers der Elve bewoonden, met vrouwen en kinders deed wegvoeren, en hier en daer in Gallië en Germanië ver van elkander verspreiden. Eindelyk werd er een einde aen dezen sinds lange jaren gevoerden kryg gesteld, op voorwaerden, door den koning aengegeven en door hen aengenomen, van hunne godsdienst en oudvaderlyke plegtigheden te verlaten, het christelyk geloof en de heilige sacramenten te erkennen en, met de Franken vereenigd, slechts een volk uit te maken.

Achtste hoofdstuk.

Ofschoon deze oorlog gedurende vele jaren voortduerde, werden slechts twee groote veldslagen tegen den vyand geleverd: eens aen den berg Osnegge, by Detmold (Thietmelle); andermael by de rivier Hase, en dit binnen dezelfde maend, weinige dagen na elkander. De vyanden waren door deze twee nederlagen zoo zeer uiteen geworpen en verwonnen, dat zy verder den koning niet meer konden verontrusten noch hem weêrstand bieden, tenzy in eenige versterkte plaetsen en vestingen. Veel aenzienlyke mannen en hooge ambtenaers lieten het leven in dezen kryg, zoo wel van

[p. 50]

de zyde der Franken als van die der Saksers; deze oorlog eindigde eindelyk na drie-en-dertig jaren (t.j. 804), gedurende welke tydruimte zoo vele groote oorlogen tegen de Franken in de afgelegenste landstreken uitborsten, allen door het beleid des konings gelukkig gedempt, zoo dat men met regt mag twyfelen wat meer te verwonderen zy of 's konings standvastigheid of deszelfs geluk. Want twee jaren vóor den italiaenschen togt had deze kryg een begin genomen; en ofschoon zonder ophouden gevoerd, verwaerloosde hy echter niet hetgeen hy elders moest verrigten, en wist overal het aengevangene krachtdadig voort te zetten. Want hy was door moed de grootste en door beleid de voortreffelykste onder hen, die ten zynen tyde de naburige volken beheerschten; geen gevaer kon hem afkeeren van 't geen hy aengevangen had. Hy droeg zich naer de omstandigheden vereischten, en was niet gewoon voor tegenspoed te wyken, noch in voorspoed zich op de valsche vleijery des geluks te betrouwen.

Negende hoofdstuk.

Daer de oorlog tegen de Saksers gestadig en byna onophoudend woedde, bezette hy de bestgelegene grensplaetsen met eenig krygsvolk, en trok met zyne vereende heirkracht naer Spanje heen; hy toog de Pyreneën over, dwong de steden en burgten, voor wier muren hy verscheen, tot de overgave, en ware na een' gelukkigen togt terug gekeerd, hadde hy in de engte der Pyreneën de trouwloosheid der Wasconen niet beproefd. Want om den bergpas over te komen trad zyn heir in nauwe reijen voort, wanneer de Wasconen, die de hoogten der bergen bezetteden, verschenen, - deze plaets immers, door digte bosschen bedekt, is zeer geschikt tot eene hinderlage - en randden de achterhoede aen, die den tros en de wagens met mondbehoeften geladen, bewaekte: van den bergkling nederrennend stietten zy de voorttrekkende troepen in het dal terug, vielen ze van naby aen, joegen ze meest allen over den kling en plunderden de pakkaedje; door den aenbrekenden nacht begunstigd, togen zy met den uitersten

[p. 51]

spoed van daer, en verspreidden zich naer alle zyden. De Wasconen waren ligt gewapend, en dit hielp hen in deze onderneming niet weinig, als ook de gelegenheid van het oord (het dal Ronceval), waer het gevecht plaets greep. Integendeel waren de Franken, zoo door de zwaerte hunner wapenrusting, als den nadeeligen stand in hunne bewegingen tegen de Wasconen verhinderd. In dezen slag sneuvelden Eghard, 's konings seneschalk, Anselm, de hofmeester of paltsgraef, en Rutland, markgraef der britaensche grenzen, met vele andere aenzienlyke oversten. En toch kon deze daed niet seffens gewroken worden, omdat de vyand na den stryd zich zoo verspreidde dat er geen spoor van gebleven was, en men niet wel vernemen kon onder welk volk hy optesporen was.

Tiende hoofdstuk.

Ook de Britonen, die het uiterste gedeelte van Gallië ten westen aen zee bewoonden, en zyne bevelen niet ontzagen, onderwierp hy door eene daerheen gezondene krygsmagt, waerdoor zy gedwongen werden gyzelaers te zenden en zyne oppermagt te erkennen. Daerna rukte hy-zelf aen het hoofd zyns legers in Italië; en over Rome heen trok hy tot naby Capoua, eene stad in Campanië, sloeg aldaer zyne legerbenden neder en bedreigde het hertogdom Benevent met den oorlog, indien het zich niet onderwierp. Maer Aragis, de hertog dezes volks, voorkwam dit: hy zond zyne zonen Rumold en Grimoald met ryke geschenken tot den koning, bood hem zyne zonen tot gyzelaers aen, en beloofde aen zyne bevelen te gehoorzamen, op voorwaerde dat hy niet gedwongen werde voor Karel te verschynen. De koning nam het geluk des volks meer dan zyne belangen in aendacht, aenvaerdde de aengeboden gyzelaers, en stond hem, mids een groot losgeld, toe voor hem niet te moeten komen; hy hield den oudsten zyner zonen als gyzelaer, gaf den jongsten aen zynen vader weêr, en na hy gezanten, om den eed van de inwooners des lands als van Aragis te ontvangen, afgezonden had, kwam hy naer Rome terug, en na dat

[p. 52]

hy daer eenige dagen in 't bezoeken der heilige plaetsen overgebragt had, keerde hy naer Gallië weder.

Elfde hoofdstuk.

Daerna brak schielyk de kryg tegen Beijeren los, maer hy nam haestig een einde; de hoogmoed en trouwloosheid van hertog Tassilo hadden dezen oorlog veroorzaekt. Het was de raed zyner gemalin, die hiertoe aenleiding gaf; zy was de dochter van koning Desiderius en dacht haers vaders ballingschap door haers mans beleid en dapperheid te wreken; deze sloot een verbond met de Hunnen, wier gebied aen Beijeren ten oosten grensde, en weigerde niet slechts 's konings bevelen te volbrengen, maer trachtte hem tot den oorlog uit te lokken. Dien tegenstand, welke meer en meer aenwies, kon de moed des konings niet lang dulden; hy trok zyne legerbenden te samen en rigtte deze naer Beijeren; hy-zelf verscheen haest met het beste deel zyner troepen aen de Leck, welke vloed Beijeren van Alemannië scheidt. Daer sloeg hy zyn heir neder, en vóor hy in het land drong, zond hy den hertog afgezanten om deszelfs voornemens te onderhooren. De hertog dacht niet dat het hem of zyn volk nuttig ware halsstarrig voort te varen; hy onderwierp zich, gaf de gevraegde gyzelaers, onder welke zyn zoon Theodo was, en beloofde onder eed, nooit tegen den koning met vreemden samen te spannen. Zoo werd deze oorlog, die een der hevigste scheen te worden, haestig geëindigd. Nogtans werd Tassilo later vóor den koning ontboden, die hem gevangen hield; het land echter, dat hy bezeten had, werd niet meer aen het bestuer van eenen hertog toevertrouwd, maer aen verscheidene aengestelde graven.

Twaelfde hoofdstuk.

Deze beroerten aldus gestild zynde, werd de kryg tegen de Slaven aengevangen; dit volk noemen wy gewoonlyk Wilsen, doch de echte naem, zoo als zy zich noemen, is Welataben. Onder

[p. 53]

andere volken, die des konings standaerd in dezen togt als hulpbenden volgden, waren de Saksers, die echter met weinig yver en als 't ware tegen wille streden. De oorzaek dezes oorlogs lag in het onophoudend krygvoeren tegen de Abodriten, die met de Franken reeds lang verbonden waren, en door geene onderhandelingen daervan afzagen. Aldaer strekt zich een zeeboezem (de Belt) van de Westerzee naer het oosten uit, wiens lengte onbekend is; deszelfs breedte echter overtreft nergens honderd duizend stappen, ofschoon zy op vele plaetsen nauwer zy. De oevers worden door verscheidene volken bewoond, door Denen namelyk en Sweven, die wy Noordmannen noemen, en gansch den noorderboord en de omliggende eilanden bezitten. Den oostkant bewoonen Slaven en Esthen; en andere volkeren, onder welke de Welataben, wie thans onze koning den oorlog had aengezegd, wel de voornaemste waren. Zy werden in eenen krygstogt, door den koning zelven aengeleid, zoo bedwongen en ten onder gebragt, dat zy in 't vervolg niet meer geweigerd hebben zynen bevelen te gehoorzamen.

Dertiende hoofdstuk.

De grootste en hevigste oorlog, de kryg tegen de Saksers uitgezonderd, welke door den koning werd gevoerd, volgde op dezen togt: het was degene welke hy tegen de Avaren of Hunnen ondernam; hy werd met grooter voorzorg en meerder geestdrift dan de andere gevoerd. Hy zelf deed slechts eenen togt naer Pannonië, welk land door dit volk dan bewoond werd; overigens werd het bevel des legers zynen zoon Pipyn, of aen langvoogden, graven en stedehouders toevertrouwd. Schoon deze kryg onafgebroken en dapper werd voortgezet, bleef hy echter achtien jaren lang voortduren. Hoe vele veldslagen werden daer niet geleverd! hoe veel bloed werd daer niet gestort! Pannonië tuigt het, dat van al zyne inwooners is ontbloot, en de plaets waer het koninklyk hof des Cagans stond, is zoo verwoesd, dat men er zelfs geene overblyfsels van menschelyke woonsten aentreft. De gansche adeldom der Hunnen kwam in dezen kryg ten onder; hun verkregen krygsroem

[p. 54]

verdween; hunne rykdommen en sedert lang vergaerde schatten werden geplunderd. Geen oorlog kan men aenwyzen, door de Franken ooit gevoerd, waer door zy meer verrykt werden en hunne schatten vermeerderden; want werden zy tot dien tyd toe als arm aenzien, het goud en zilver in het koninklyk hof gevonden was zoo groot, zy maekten zulken ryken buit op vele slagvelden, dat men niet ongegrond denkt dat de Franken dezen schat met regt den Hunnen hebben ontnomen, omdat de Hunnen hem vroeger aen andere volkeren ten onregte hadden ontweldigd. Er sneuvelden slechts twee der frankische oversten in dezen oorlog. Erik, de hertog van Trioul, viel in Liburnië, digt by de zeestad Tersacs in eene hinderlage der stedelingen, en Gerold, graef van Beijeren, werd vermoord, men weet niet door wien, toen hy in Pannonië tegen de Hunnen slag ging leveren, zyn leger in slagorde stelde en te paerd slechts door twee van zyn gevolg vergezeld, elkeen tot den stryd aenwakkerde. Overigens werd in dezen kryg langs de zyde der Franken niet veel bloed vergoten, en hy nam een zeer gelukkig einde; nogtans was hy langdurend, maer woedde niet aenhoudend.

Veertiende hoofdstuk.

Kort naderhand nam de oorlog tegen de Saksers ook een met zyne langdurigheid strookend einde. Dan ontbrandden de krygen in Bohemen en tegen de Linonen; doch zy waren van geen langen duer, en werden beide onder 't geleide van Karel den Jongen gelukkig geëindigd. De laetste kryg, welk ondernomen werd, was tegen de Noordmannen, die ook Denen worden genaemd; zy rigtten eerst strooptogten aen, maer haest verschenen zy met grootere zeemagt en verwoestten de kusten van Gallië en Duitschland. Hun koning Godefried voedde de ydele hoop van het gezag over gansch Duitschland te verkrygen. Friesland en Saksen aenzag hy anders niet als onderhoorige landschappen. Reeds had hy zich de Abotriten, die de grenslanden bewoonden, onderworpen en cynsbaer gemaekt. Hy dorst zich roemen haest te Aken, waer

[p. 55]

's konings hof was, met een magtig leger te verschynen. Men weigerde aen deze schoon allerverwaendste rede niet teenemael geloof; men dacht zelfs dat hy zoo iets zou ondernomen hebben, had eene onverwachte dood hem niet verrast. Hy werd door een' zyner trouwanten vermoord, en zyn ondergang verhaestte het einde des door hem begonnen oorlogs.

Vyftiende hoofdstuk.

Dit zyn de krygen, welke de magtigste koning gedurende zeven-en-veertig jaren - zoo vele jaren immers regeerde hy - in ver van elkander gelegene landstreken, met groote voorzichtigheid en geluk heeft gevoerd; waerdoor hy het ryk der Franken, dat hy van zyn' vader Pipyn, reeds groot en ontzaggelyk had ontvangen, zoo zeer vermeerderde, dat hy ten minste het dubbel daer by had gevoegd. Want alsdan strekte het zich niet verder uit in Gallië, van den Rhyn tot aen de Loire, den Oceaen en de Baleaersche zee; in Germanië van de grenzen van Saksen tot aen den Donauw, Rhyn en Saale, - die de Thuringers van de Sorben scheidt, - en door de Oostfranken werd bewoond; overigens waren de Alemannen en de Beijerschen van het ryk der Franken afhankelyk. Door gemelde oorlogen onderwierp hy eerst Aquitanië en Wasconië met de Pyreneesche bergketen, en het land tot aen den vloed Ebro, die zynen oorsprong in Navarren neemt, de vruchtbaerste velden van Spanje bespoeld en zich digt by de stad Tortosa in de Baleaersche zee verliest; dan gansch Italië, van Aosta tot in Neder-Calabrië, waer 't gebied der Grieken en dat des hertogen van Benevent hunne grenzen hebben, in eene lengte van meer dan tien honderd duizend schreden; daerna Saksen, dat geen onbeduidend deel van Germanië uitmaekt, en, zoo men denkt, twee mael de breedte heeft van het land door de Franken bewoond, en wel even lang zou kunnen zyn; nog beide Hongariën, en het aen den anderen Donauwoever gelegen Dacië; ook Istrië, Liburnië en Dalmatië, de zeesteden uitgezonderd, welke hy uit vriendschap en

[p. 56]

overeenkomstig het gesloten verbond aen den keizer van Constantinopel in bezit gaf; eindelyk bedwong hy al die barbaersche volkeren, die in Germanië tusschen den Rhyn en de Weissel, tusschen den Oceaen en de Donauw zyn gezeten, en maekte hen aen het ryk schatpligtig: zy zyn door gelykheid van tael naverwant, door zeden echter en kleedingswyzen zeer onderscheiden. De voorname dezer waren Welataben, Sorben, Abotriten en Bohemers; met dezen had hy te velde gestreden; de overigen, wier getal veel grooter is, gaven zich gewillig aen zyne magt over.

Zestiende hoofdstuk.

Ook vermeerderde hy den glans van zyne heerschappy door verscheiden koningen en volkeren by verdrag zich aen te sluiten. Adelfons, de koning van Galicië en Asturië, was hem zoo innig door tractaten verbonden, dat deze, 't zy hem brieven of gezanten werden toegezonden, niet anders als zyn onderhoorige genaemd wilde zyn. De koningen der Schotten had hy zoo naer zyne hand, door zyne goedertierenheid gebogen, dat zy hem nooit anders als hun' Heer en Vorst en zichzelven zyne onderhoorige dienaers noemden. Er bestaen nog brieven door hen hem toegezonden, welke in dezer voege, met het nederigst eerbewys zyn vervat. Met Aaron, den koning der Persen, die, Indië uitgezonderd, over gansch het oosten heerschte, onderhield hy eene zoo innige vriendschap dat deze zyne gunst hooger schatte dan de vriendschap en verbintenis van alle andere koningen en vorsten der gansche aerde, en hem alleen waerdig achtte om door giften en geschenken vereerd te worden. Als 's konings gezanten, met giften naer Onzes Heeren en Verlossers heilig graf, en ter plaets zyner verryzenis gezonden, voor hem verschenen, en de begeerte van hun' heer hem te kennen gaven, stond hy niet slechts het verzoek toe, maer stelde die heilige stad als onder zyn gebied; en toen de afgezanten terug keerden, voegde hy er een gezantschap by, dat hem onder meer andere oostersche kostbaerheden, kleederen en kruideryen als geschenken behandigde; zoo als hy hem weinige jaren vroeger den

[p. 57]

eenigen olifant, welke hy dan bezat op zyn verzoek had toegezonden. De keizers van Constantinopel, Nicephorus, Michael en Leo, begerende ook met hem een verdrag en verbond te sluiten, zonden hem meermaels gezanten toe, met welke hy eene vaste vrede sloot, opdat er geene gelegenheid meer bleve van mistrouwen; want daer hy den keizerlyken titel had aengenomen, hielden zy hem verdacht alsof hy het keizerryk hun had willen ontrukken. De magt der Franken bleef immer den Romeinen en Grieken verdacht; vanwaer dit grieksch spreekwoord ontstond: De Frank zy u tot vriend, maer zy uw nabuer nimmer.

Zeventiende hoofdstuk.

Ofschoon de vorst zich steeds in het vermeerderen des ryks, het onderwerpen van vreemde volkeren en dergelyke bezigheden bestendig onledig hield, had hy echter vele werken, op verscheiden plaetsen, ter verheerlyking en ten nutte van het ryk begonnen; en eenige ook voltrokken. Onder deze mogen met regt als de voornaemste aenzien worden, Onzer Vrouwen-kerk in eenen sierlyken styl te Aken gesticht, en de brug over den Rhyn by Ments van vyfhonderd stappen lengte, - zoo breed immers is de Rhyn aldaer; - deze brug werd één jaer voor zynen dood door het vuer verslonden, en hy was van voornemens ze in steen te herstellen, had de dood hem zoo schielyk niet weggerukt. Hy ontwierp ook paleizen van eene uitmuntende bouworde, het een niet ver van Ments, by het koninklyk hof, Ingelheim geheeten; het ander te Niemegen aen de Waal, die ten zuiden 't Bataefsche eiland bespoelt. Voornamelyk zorgde hy dat de kerken behoorlyk onderhouden werden, en deed de vervallene door de bisschoppen en prelaten, aen wie het toebehoorde, herstellen, en door afgevaerdigden nazien opdat zyne bevelen niet vermeden werden. Ook rustte hy eene vloot uit tegen de Noordmannen, en deed schepen timmeren by al de vloeden, die van Gallië en Germanië zich in den Noorder-Oceaen ontlossen; want de Noordmannen verwoesteden gedurig de kusten van Gallië en Germanië; in alle havens en aen alle mondingen der stroomen,

[p. 58]

die schepen konden houden, deed hy bolwerken aenleggen en met wachten voorzien, om den vyand het landen te beletten. Hetzelfde deed hy in 't zuiden aen de kust der landschappen Narbonne en Septimanië, en langs de gansche kust van Italië tot aen Rome, tegen de Mooren, die sinds korts begonnen waren aldaer strooptogten te ondernemen. Vervolgens hadden, gedurende zyne regering, Italië door de Mooren, Gallië en Germanië door de Noordmannen weinige schade te lyden, ten zy dat Civita-Vecchia (Centumcellae), eene stad in Etrurië, door verraed in de handen der Mooren viel en uitgeplonderd werd, en dat in Friesland eenige eilanden, aen de Duitsche kust gelegen, door de Noordmannen verwoest werden.

Achttiende hoofdstuk.

Dat hy zoo handelde ter verdediging en uitbreiding, alsook ter verheerlyking des ryks, is algemeen bekend. Hier zal ik dan een aenvang nemen met de gaven van zynen geest, zyne standvastigheid in voor- en tegenspoed, zyn inwendig en huiselyk leven te beschryven.

Toen hy, na zyns vaders dood, het ryk met zynen broeder verdeeld had, verdroeg hy den haet en de wederspannigheid dezes met zulk geduld, dat het elk een wonder scheen hoe hy zich nooit tot gramschap tegen hem liet vervoeren. Dan na hy op 't aenraden zyner moeder met de dochter van Desiderius, koning der Langobarden, gehuwd was, verstiet hy dezelve één jaer naderhand, zonder dat de regte oorzaek gekend was, en nam Hildegarde in echt, eene vrouw uit een aenzienlyk geslacht onder de Sweven, by wie hy drie zoonen won: Karel, Pipyn en Lodewyk, en even veel dochters: Rotdrude, Bertha en Gisla. Nog had hy drie dochters: Thedrade, Hildrude en Rotha; twee van zyne huisvrouw Fastrada, die uit een' Oostfrankisch, immers duitsch geslacht gesproten was, de derde van eene byzit, wier naem my thans niet invalt. Na Fastrades overlyden huwde hy met Ludgarde, eene alemaensche vrouw, by wie hy geene kinderen had. Na derzelver dood had hy

[p. 59]

vier byzitten, te weten: Mathalgarde, die hem eene dochter, met name Rothilde gaf; Gerswinde, uit een saksisch geslacht geboren, die Adeltrude ter wereld bragt; Regina, die Drogo en Hugo baerde, en Adellinde van wie hem Thederik geboren werd. Ook zyne moeder Berthrade leefde by hem in groote eere tot in haer hoogsten ouderdom, en nooit onstond tusschen beiden verkoeldheid, ten zy toen hy van de dochter van Desiderius scheidde, met welke hy op haren raed was gehuwd. Zy stierf eindelyk na den dood van Hildegarde, na zy reeds drie kleinzonen en even veel kleindochters in haers zoons huis had gezien; de koning deed ze met groote eer te S. Denys, waer zyn vader begraven was, ter aerde bestellen. Hy had eene eenige zuster, Gisla genaemd, die zich van hare teederste jaren aen de godsdienst wydde, en van hem op dezelfde wyze als zyne moeder met opregte liefde vereerd werd; zy stierf, weinige jaren vòor zynen dood, in het klooster, waer zy haer leven had doorgebragt.

Negentiende hoofdstuk.

Zyne kinderen dacht hy zoo te moeten opbrengen dat, zoowel de zonen als de dochters in de vrye kunsten, welke hy-zelf beoefende, werden onderwezen. Hy veronachtzaemde echter niet zyne zonen, zoohaest hunne jaren het toelieten, naer der Franken zede te leeren ryden, en zich in de wapenen en ter jagt te oefenen; zyne dochters liet hy aen den wolarbeid zich gewennen, en haren tyd in rokken en spinnen, en andere nuttige bezigheden besteden, opdat zy in ydele ledigheid niet verloomden. Van al deze kinderen verloor hy slechts twee zoonen en eene dochter vóor hy stierf: Karel, den oudsten zoon; Pipyn, wien hy tot koning van Italië had aengesteld, en Rotdrude, zyne oudste dochter, die aen den griekschen keizer Constantyn verloofd was. Pipyn liet eenen zoon, Bernard geheeten, en vyf dochters achter: Adelhaide, Atala, Guntrade, Berthaide en Thedrade; aen welke de koning niet weinig zyne vaderlyke liefde deed blyken, daer hy, na zyns zoons dood, den neef zynen vader op den troon liet volgen, en zyne

[p. 60]

nichten by zyne eigene dochters deed opbrengen. Hy betreurde den dood van zyne zonen en zyne dochter, meer dan men van zyne zielkracht te verwachten had, en werd door teederheid, die by hem niet klein was, tot tranen bewogen. Ook by de boodschap van het overlyden des roomschen pausen Adriaen, welken hy boven alle andere vrienden hoogschatte, weende hy zoo bitter, alsof hy zyn' broeder of eigenen zoon verloren had. Hy was in vriendschaps-verbindtenissen zoo voortreffelyk gestemd dat hy deze zoo ligt aensloot als standvastig getrouw bleef: en nimmer vergat hy degenen, die door dien heiligen band met hem waren verbonden. De zorg, welke hy, by het opbrengen zyner zonen en dochters nam, was zoo groot, dat hy te huis zynde nooit zonder hen ter tafel zat, noch geene reis zonder hen ondernam. Zyne zonen vergezelden hem te paerde, zyne dochters kwamen achter na, en dezer stoet werd door eene uitgekoren lyfwacht beschermd. Daer zy allerschoonst van aengezicht waren, en van hem uitermate bemind werden, is het te bewonderen dat hy geene, 't zy aen zyne huisgenooten of vreemden ten echt wilde geven; maer hy hield ze tot het einde zyns levens by zich te huis, zeggende dat hy haer gezelschap niet ontberen kon; en hier door, ofschoon hy anders gelukkig was, had hy eenige onaengename voorvallen te betreuren, welke hy zoo zeer verdook, alsof nooit eenige achterdocht of geruchten ontstaen waren.

Twintigste hoofdstuk.

Nog had hy by eene byzit eenen zoon, Pipyn genaemd, van welken ik onder zyne kinderen geen gewag maekte; deze was wel schoon van aengezicht, maer door eenen bult misvormd. Gedurende den oorlog tegen de Hunnen, toen Karel in Beijeren overwinterde, veinsde hy zich ziekelyk, en smeedde met eenige frankische grooten, die hem den koningstroon beloofden, eene samenzwering tegen zynen vader. Doch de aenslag werd ontdekt, en na de veroordeeling der saemgezworenen, werd hy met geschoren haire in het klooster te Pruim, nu reeds met zyne toestemming

[p. 61]

tot het geestelyk leven veroordeeld. Er was vroeger eene andere groote samenzwering tegen hem in Germanië aengelegd; de aenvoerders werden deels van het zicht beroofd, deels met ongeschonden leden, maer allen in ballingschap gezonden, en niet een met den dood gestraft, ten zy drie, welke om niet gevangen te worden, met ontbloote degens zich verdedigden en eenigen reeds hadden nedergeveld; daer men ze anders niet bedwingen kon, werden zy in 't gevecht gedood. Men gelooft dat de wreedheid der koningin Fastrade, de reden en oorzaek was dezer samenzweringen, en dat beide door haer tegen den koning ontstonden, daer hy, de wreedheid zyner gemalin nagevend, eensklaps van zyne ingeborene goedaerdigheid en gewoonlyke grootmoedigheid ontbloot scheen te zyn. Overigens was, gedurende zyn' ganschen levensloop, zyn handel, zoo in- als buitenlands, allerzachtst, en werd hy zoo zeer van allen bemind, dat hy nooit van eenige onregtvaerdige of wreede daed werd betigt.

Een-en-twintigste hoofdstuk.

Hy beminde de vreemden, en had ten hunnen opzichte veel zorg; zoo dat hun getal niet slechts in het hof als te talryk, maer ook aen het ryk met reden als te lastig mogt gehouden worden. Hy echter door zyne grootmoedigheid schatte dezen last niet hoog, wanneer hy den lof van milddadigheid of den loon van eenen goeden naem, deze groote opofferingen tegenstelde.

Twee-en-twintigste hoofdstuk.

Hy was groot van lichaem en sterk; hoog van gestalte, doch regelmatig van leden; want hy was zeven zyner voeten lang. Zyn schedel was rond; zyne oogen groot en vurig; de neus overtrof een weinig de middelmaet; ofschoon grys van hair had hy een bly en open gelaet, welk, 't zy hy stond of zat, niet weinig aen de waerdigheid en het ontzag toedroeg. Hoewel zyn nek dik en

[p. 62]

kort, en zyn lichaem te vollyvig mogten schynen, werd dit nagenoeg door de regelmatigheid der overige leden verdoken. Hy had een' vasten gang, en in 't algemeen eene mannelyke houding; zyne stem was helder, maer al te schaterend voor de groote zyns lichaems. Hy genoot eene groote gezondheid, ten zy dat hy gedurende de vier jaren vóor zynen dood, veeltyds door koortsen werd overvallen, en op het einde zyns levens was hy hinkende aen eene zyde. En by deze aenvallen volgde hy meer zyn goeddunken dan den raed der heelmeesters, die hem hatelyk waren, omdat zy hem aenraedden het gebraed, zyne gewoonlyke spyze, weg te laten, en zich aen gezoden vleesch te gewennen. Het paerdenryden en de jagt waren zyne dagelyksche oefeningen, en beide schenen hem als aengeboren, want geen volk ter aerde wordt gevonden, dat in deze kunst de Franken gelykstaet. Hy nam veel vermaek in het zwemmen in warm bronwater, en zwom zoo goed dat geen hem daerin overtrof. Om deze reden ook stichtte hy zyn koninklyk hof te Aken, en daer verbleef hy bestendig, gedurende de laetste jaren zyns levens tot zynen dood. Niet slechts ging hy met zyne zonen tot de badplaets, maer hy noodigde ook vrienden en grooten uit, soms wel eene geheele bende trouwanten en lyfwachten, zoo dat er niet zelden honderd of meer in getal, zich te gelyk baedden.

Drie-en-twintigste hoofdstuk.

Hy behield de vaderlandsche kleeding, dat is, de frankische: hy droeg op zyn lichaem een linnen hemde en korte linnen onderhoozen; een onderkleed, dat met zyden boordsel versierd was en lange beenkleedselen; dan overbond hy zyne beenen met gekleurde linten, en schoeide zich de voeten: des winters bedekte hy de schouderen en borst met een wambuis of jas van ottervellen. Als overkleed droeg hy eenen venetiaenschen mantel, en steeds was hy met het zwaerd omgord, wiens greep en scheede van goud of zilver waren; somwylen droeg hy eenen met edele gesteenten versierden degen, doch dit was slechts ter gelegenheid van groote

[p. 63]

feestelykheden of by het aenwezen van vreemde gezanten. Uitlandsche kleederdragt, zelfs de schoonste, verachtte hy, en nooit kleedde hy zich met dezelve, ten zy te Rome eens op verzoek van paus Adriaen, en eens op dat van deszelfs opvolger, Leo, trok hy een sleepkleed en wyden mantel aen, en schoenen naer de roomsche wyze vervaerdigd. By plegtigheden omhulde hem een met goud doorwrocht overkleed; deszelfs schoenen waren met edele gesteenten versierd; de mantel met eene gouden gesp vastgevest en eene kroon van goud en edelsteenen bedekte zyn schedel; op andere dagen verschilde zyne kleeding weinig van de gewoonlyke burgerdragt.

Vier-en-twintigste hoofdstuk.

In eten en drinken was hy matig, maer allermatigst in den drank; hy had eenen gruwel van de dronkenschap in allen mensch, en haette ze nog veel meer aen zich en de zynen. Hy kon zich van spyze niet lang onthouden, en veeltyds gaf hy te kennen dat het vasten aen zyne gezondheid nadeelig was. Zelden hield hy gastmael en dit was slechts op voorname feestdagen; maer dan echter met een talryk gezelschap. Zyn dagelyksch mael bestond slechts uit vier schotelen boven het gebraed, dat de jagers gewoonlyk aen de speten inbragten en dat hy liever dan alle andere spyzen at. Onder den maeltyd hoorde hy eenig gezang of eene voorlezing, gebeurtenissen of heldendaden der oude tyden vervattende. Hy nam veel vermaek in de werken van S. Augustinus, voornamelyk in diegene, welke ten titel voerden: Van den staet Gods. Hy was zoo matig in wyn of anderen drank, dat hy over het mael zelden meer dan driewerf dronk. Gedurende den zomer nam hy na het noenmael eenig fruit, en dronk slechts éenmael; dan ook ontdeed hy zich van kleederen en schoenen als des nachts en rustte twee of drie uren. Des nachts ontwaekte hy niet slechts vier of vyf malen, maer stond ook telkens op. 't Zy hy zich schoeide of kleedde, liet hy zyne vrienden in zyne tegenwoordigheid toe, en wanneer de hof- of paltsgraef eene zaek moest wyzen, welke zonder 's Keizers bevel niet kon

[p. 64]

geslecht worden, gebood hy dat de partyen voor hem verschenen, en daer in het geregt zittende, na de zaek onderzocht te hebben, streek hy het vonnis. Niet slechts buitengewoone zaken eindigde hy dan; maer ook al hetgene hy gedurende den dag te verrigten had, en stuerde zyne bevelen den ambtenaers en bedienden toe.

Vyf-en-twintigste hoofdstuk.

Hy was overvloedig en onuitputtelyk in 't spreken, en kon hetgeen hy wilde, zeer gemakkelyk uitdrukken. Met de kennis zyner moedertael niet te vrede, legde hy zich ook op het aenleeren van vreemde talen toe, en het latyn sprak hy zoo wel als zyne moedertael; het grieksch daerentegen verstond hy beter dan hy het spreken kon. Hy was zoo welsprekend dat hy zelfs als leermeester daervan had kunnen optreden. Hy oefende zich met groote vlyt in de vrye kunsten en vereerde hoogelyk de geleerden, welke hy door geschenken zich verknochtte. Over de grammatiek hoorde hy de lessen van den diaken Pieter van Pisa; in de overige wetenschappen had hy Albinus tot onderwyzer: deze was ook diaken en werd Alcuinus genaemd; hy was een allergeleerdst man, van saksische afkomst, in Britannië geboren. By dezen leerde hy de Rhetoriek en de Dialectiek; maer voornamelyk de sterrekunde, om wier kennis te bekomen hy veel tyd en arbeid besteedde. Hy oefende zich ook in de rekenkunst, en vorschte scherpzinnig en vlytig den loop der sterren na. Hy leerde ook schryven en was gewoon bladeren en tafelen met zich te voeren, en in zyn bed onder zyn hoofdkussen te leggen, om, als hy er tyd toe had, zyne vingeren tot het namaken der letters te gewennen. Doch deze proeven waren niet gelukkig, daer hy er te laet zich op toelegde.

Zes-en-twintigste hoofdstuk.

Hy was de christen godsdienst, waerin hy van zyne jeugd af opgebragt werd, zeer toegenegen, en bewees haer veel onderhoorigheid en eerbied. Te harer eer deed hy de prachtige domkerk te Aken stichten, welke hy met goud en zilver versierde, en met vensters,

[p. 65]

deuren en traliewerk in brons voorzag. Daer hy elders geene zuilen kon bekomen, deed hy deze van Rome en Ravenna overvoeren. Onvermoeid bezocht hy 's morgens en 's avonds de kerk, ook des nachts ter lezing der getyden voor zoo veel zyne gezondheid het toeliet. Hy zorgde grootelyks dat de diensten er met de noodige plegtigheid geschiedden, en beval strengelyk de kerkmeesters, dat zy er niets onbetamelyks of onreins in mogten brengen, of gedogen dat het er in bleef. Hy voorzag de kerk van zoo vele heilige vaten in goud en zilver, van zoo veel priester-gewaed, dat zelfs de deurwaerders, die den laegsten stand der geestelykheid uitmaken, gedurende het vieren der missen, niet genoodzaekt waren in hunne gewoonlyke kleederen te dienen. Hy besteedde groote zorg tot het verbeteren van kerkzang en voorlezing; in beide immers was hy zeer kundig, schoon hy zelf in 't openbaer niet las noch zong, ten zy in lager toon by algemeenen zang.

Zeven-en-twintigste hoofdstuk.

Jegens de armen was hy zeer mild en schonk tot hunnen onderstand overvloedige giften, welke de Grieken aelmoezen noemen; niet slechts in zyn vaderland en binnen zyn ryk deed hy dergelyke uitdeelen; maer ook over zee, waer hy vernam dat christenen in armoede leefden, als in Syrië, Aegypten en Africa, te Jerusalem, Alexandrië en Carthago, was hy gewoon uit medelyden eenigen onderstand in geld te zenden. Ten dezen einde ook trachtte hy met overzeesche mogendheden vredeverbonden te sluiten, opdat de christenen onder hun bestuer eenige verzachting en geestversterking mogten bekomen. Onder alle heilige en vereerde plaetsen hield hy S. Pieterskerk by Rome hoogst in waerde; een grooten rykdom in goud en zilver, als ook in edele gesteenten, legde hy aldaer als gift ter schatkamer neder. Vele en ontelbare geschenken zond hy aen de pauzen, en gedurende al den tyd zyner regering had hy niets meer ter harte, dan dat Rome door zyn toedoen haer oud gezag wederbekwame, en de kerk van S. Pieter niet slechts

[p. 66]

door hem beschut en verdedigd, maer ook door zynen onderstand boven alle andere kerken versierd en begiftigd werde. Ofschoon hy deze zoo hoog achtte, trok hy echter gedurende de zeven-en-veertig jaren dat hy heerschte, slechts viermael daer heen om zyne beloften te volbrengen en aldaer te bidden.

Acht-en-twintigste hoofdstuk.

By zyne laetste reis derwaerts voegde zich nog de oorzaek dat de Romeinen paus Leo zeer mishandeld hadden; zy hadden zyne oogen uitgestoken en zyne tong afgesneden, en eindelyk verzochten zy 's konings onderstand. Daer hy te Rome kwam om den beroerden staet der kerk te herstellen, verbleef hy aldaer den ganschen wintertyd. Ten dezen tyde ontving hy ook den titel van Keizer en Vermeerder des ryks, van welken hy eerst afkeerig was, en zoo hy verzekerde, ware hy dien dag, hoe groot de feestdag ook was, de kerk niet binnengetreden had hy des pauzen besluit gekend. De afgunst echter, die de aengenomen titel by de keizers van Constantinopel veroorzaekte, droeg hy met groot geduld, en overwon hunne hardnekkigheid, door zyne grootmoedigheid, waer in hy hen ver overtrof, daer hy ze met vele gezantschappen vereerde, en ze in zyne brieven Broeders noemde.

Negen-en-twintigste hoofdstuk.

Dan, als hy de keizerlyke waerdigheid aengenomen had, deed hy de wetboeken van zyn volk, - de Franken hebben immers twee wetboeken, elkander op verscheiden plaetsen zeer verschillend - in overzicht nemen, om het ontbrekende er by te voegen, het tegenstrydige tot eenheid te brengen en het valsche en onnauwkeurige te verbeteren. Maer hy heeft dit niet verder gebragt dan eenige weinige kapittels, en deze nog onvolstandig er by te voegen. De wetten echter van al de volkeren, die onder zyn

[p. 67]

beheer stonden, en die niet geschreven waren, liet hy opteekenen en in geschrift brengen. Hy deed ook de barbaersche en aloude volkszangen, waerin de heldendaden en krygen der voormalige koningen bezongen werden, schryven, om ze zoo aen de vergetenheid te onttrekken. Hy begon ook eene grammatiek der vaderlandsche sprake; en gaf der maenden benamingen aen de landstael ontleend; vóor zynen tyd immers werden zy deels door barbaersche, deels door latynsche benamingen aengewezen. Hy vond ook eigene woorden om de twaelf winden aen te duiden, daer vroeger slechts vier namen van winden bestonden. Onder de maenden noemde hy January Wintarmanoth, February Hornung, Maert Lentzinmanoth, April Ostarmanoth, Mei Winnemanoth, Juny Brachmanoth, July Heuvimanoth, Augustus Aranmanoth, September Witumanoth, October Windumemanoth, November Herbistmanoth, December Heilagmanoth. Den winden gaf hy de volgende namen: Subsolanus Ostroniwint of oosterwint, Eurus Ostsundroniwint, Euroauster Sundostroniwint, Auster Sundroniwint of zuiderwind, Austroafricus Sundwestroniwint, Africus Westsundroniwint, Zephyrus Westroniwint, Corus Westnordroniwint, Circius Nordwestroniwint, Septemtrio Nordroniwint of noorderwint, Aquilo Nordostroniwint, Vulturnus Oostnordroniwint.

Dertigste hoofdstuk.

In den laetsten tyd zyns levens, daer hy door ouderdom en ziekelykheden reeds zeer verzwakt was, riep hy zynen zoon Lodewyk, koning van Aquitainë, by zich. Deze was van de kinderen, welke hy by Hildegarde won, alleen nog overig gebleven, en in de tegenwoordigheid der voornaemsten onder de Franken, daertoe plegtig vergaderd, stelde hy hem, na hunnen raed genomen te hebben, als ryksgenoot en erfgenaem van den keizerlyken naem aen; dan plaetste hy hem de kroon op den schedel en gebood dat men hem als keizer huldigde. Dit besluit werd door allen, die daer tegenwoordig waren, met vele toejuichingen bejegend;

[p. 68]

want het scheen als door God zelven ingegeven te zyn voor de rust en den voorspoed van geheel het ryk. Dit vermeerderde ook zyne majesteit en boezemde den vreemde volkeren niet weinig vrees in. Daerna keerde zyn zoon in Aquitanië terug, en hy, ofschoon door ouderdom overvallen, verlustigde zich naer gewoone wyze ter jagt in de omstreken der koningsburgt te Aken, en daer hy in deze bezigheid het einde van den herfst doorgebragt had, kwam hy omtrent het begin van november naer Aken weder. Toen hy daer den winter overbragt, werd hy in de maend january, door eene hevige koorts aengetast; men verbood hem, zoo als men gewoon is in dergelyke aenvallen te doen, het nutten van spyzen, denkende hierdoor de ziekte zoo niet te verdryven, ten minste te verminderen. Maer daer eene ontsteking in de zyde, by de Grieken pleuresis genaemd, zich by de koorts voegde, en hy nog steeds vastte en het lichaem met niets dan een weinig drank voedde, stierf hy den zevenden dag zyner ziekte, na de kerkelyke regten ontvangen te hebben, in het twee-en-zeventigste jaer zyns ouderdoms en het zeven-en-veertigste zyner regering, den 28 january, om drie ure des namiddags.

Een-en-dertigste hoofdstuk.

Zyn lichaem werd, naer 't gebruik, plegtig gewasschen en bezorgd, en by den algemeenen rouwe des volks, naer de kerk gevoerd en aldaer begraven. Aenvankelyk was men besluiteloos ter welke plaets men hem ter aerde bestellen zou, daer hy hierover niets bevolen had. Eindelyk bleek het eeniegelyk dat hy nergens beter kon begraven worden, dan in die kerk, welke hy ter liefde Gods en Onzes Heeren Jesus-Christus, en ter eere der heilige en eeuwige Maegd, zyne Moeder, op eigene kosten in dit oord had gesticht. Aldaer ook werd hy, ten zelfden dage, op welken hy gestorven was, begraven, en over zyn graf werd een vergulden bogen met zyn beeld en een opschrift vervaerdigd; het opschrift luidde als volgt: ‘In dit graf rust het lichaem van Karel, den

[p. 69]

grooten en regtgeloovigen keizer, die het frankische ryk grootmoedig vermeerderde en zeven-en-veertig jaren gelukkig beheerschte. Hy overleed, een-en-zeventig jaren oud, ten jare Onzes Heeren 814, het zevende der Indictie, den 5 der kalenden van february.’

Twee-en-dertigste hoofdstuk.

Vele voorteekenen hadden zyn einde voorspelt, zoo dat niet slechts anderen, maer hy-zelf den naderenden dood had bemerkt. Gedurende de drie laetste jaren van zynen levensloop, hadden vele verduisternissen aen zon en maen plaets, en in de zon werd zeven dagen lang eene zwartkleurige vlek gezien. De gaendery, welke hy met grooten kost, tusschen de kerk en zyn hof had gesticht, stortte op Onzes Heeren Hemelvaert schielyk tot den gronde neder. De brug over den Rhyn te Mentz, die hy tien jaren lang met grooten arbeid en verwonderingwaerdige kunst, van hout zoo had gesticht, dat zy scheen eeuwen te kunnen duren, werd door eenen brand in drie uren tyds zoo zeer vernietigd, dat geen pyler ongeschonden bleef, ten zy degene, die door het water overdekt waren. Hy-zelf, als hy den laetsten togt naer Saksen, tegen Godefried, koning der Denen, ondernam, en eens daegs vóor zonnenopstand de legerplaets verliet en nauwelyk in aentogt was, zag eensklaps een brandend luchtteeken uit de wolken vallen, in de anders heldere lucht van de regte tot de linke zyde dwars doorloopen; zyn gevolg bewonderde nog dit teeken, niet wetende wat het beduiden mogt, als plotselyk het paerd, waerop de keizer zat, met het hoofd neder op de aerde viel, en den keizer zoo zeer in den grond sloeg dat de gesp van zyn mantel brak en de gordel van zyn zwaerd scheurde, en door de toesnellende dienaers zonder mantel en wapen werd opgeheven. De werpspies, welke hy dan juist in de hand had, was zoo ver heen gevlogen, dat hy meer dan twintig voeten van daer lag. Hierby kwam nog het veelmalig wankelen van de burgt te Aken, en het gedurig

[p. 70]

kraken der houten wandbeschutselen in de kamers, door den Keizer bewoond. De domkerk ook, waerin men hem naderhand ter aerde bestelde, werd door het hemelvuer getroffen, en de gouden appel, die de spits des daks versierde, door den bliksem geslagen, werd over des bisschops huis, dat digt by de kerk stond, heengeworpen. In dezelfde kerk, op den rand der kroonlyst, die inwendig tusschen de hoogste en laegste bogens voortliep, stond een kort opschrift, met menie geschreven, den stichter der kerk aenduidende, en op het einde las men de woorden: vorst karel (Carolus princeps). Hier werd door eenigen aengemerkt dat het jaer zyns overlydens, slechts weinige maenden voor zynen dood, de letteren, die het woord vorst (Princeps) samenstellen, zoo verbleekten, dat men ze nauwelyks kon onderscheiden. Maer op al deze teekenen nam hy geen acht, of beschouwde ze als met hem in geen verband staende.

Drie-en-dertigste hoofdstuk.

Hy had besloten een testament te maken, opdat zyne dochters en de kinderen buiten den echt geboren, een gedeelte mogten erven; maer te laet begonnen, kon hy het niet voltrekken. Hy verdeelde nogtans in de tegenwoordigheid van vrienden en dienaers, drie jaren vóor hy stierf, zyne schatten: geld, kleederen en andere roerende haven, hen biddende dat zy, na zynen dood, deze verdeeling door hem vastgesteld, zouden behouden en ten uitvoer brengen. Wat hy met deze verdeelde goederen wilde gedaen hebben, was in een kort geschrift vervat, waervan de inhoud en eigene bewoording luidde, als volgt:

In naem des Heeren, des almagtigen Gods, des vaders, des zoons en des heiligen geests. Hier begint de beschryving en verdeeling, welke de roemryke en allergodvruchtigste heer Karel, Keizer en vermeerder des ryks maekte in 't jaer der menschwording Onzes Heeren Jesus Christus acht honderd en elf, het drie en veertigste jaer zyner regering in Frankenland, het zes en dertigste in Italië,

[p. 71]

het elfde van zyn keizerryk, het vierde der indictie: welke verdeeling hy, door stichtende en voorzichtige beweegredenen aengepord, besloten had te maken en door Gods toestemming voltrok, van alle schatten en rykdom, welke op gemelden dag in zyne schatkamer gevonden werden. Voornamelyk wilde hy hier door zorgen dat niet slechts de almoezen, welke naer christelyk gebruik van de goederen der gestorvenen werden geschonken, ook voor hem naer zyn vermogen met orde en regt werden uitgedeeld; maer ook dat zyne erfgenamen zonder eenigen twyfel weten mogten 't geen elk hunner toekwam, en het goed waerin zy onderlinge geregtigd waren, zonder twist of tweedragt verdeeld werde. Ten dezen einde en met deze voordacht deelde hy al zyne goederen en roerende have, welke op bovenstaenden dag, zoo gezegd is, in zyne schatkamer gevonden werden, in goud, zilver of edelgesteenten vooreerst in drie loten; dan verdeelde hy twee dezer loten in een en twintig smaldeelen, en het derde lot bleef ongeschonden. De reden waerom hy deze twee deelen tot een en twintig smaldeelen bragt, was omdat zyn ryk een en twintig hoofdsteden bezat; en hy begeerde dat elke hoofdkerk een dezer deelen uit de handen zyner erfgenamen of vrienden in aelmoezen bekwam; en dat de aertsbisschoppen, alsdan aen het hoofd dier kerken staende, het hem toegekende deel met zyne onderhoorige kerkvoogden zouden deelen, in dezer voege dat een derde aen zyne kerk bleve, de twee overige aen zyne suffraganen toegezonden werden. De deelen, welke uit de twee eerste loten gemaekt zyn, en naer het getal der kerken in een-en-twintig bestaen, liggen het een van het ander gescheiden, in verschillende plaetsen, en met het opschrift van den naem der stads, waer heen zy moesten vervoerd worden. De namen der hoofdsteden, aen welke deze giften bestemd waren, zyn de volgende: Rome, Ravenna, Milanen, Frioul, Grado, Keulen, Ments, Juvanum, ook Saltsburg genaemd, Trier, Sens, Besançon, Lyons, Rouen, Riemen, Arles, Vienne, Moustiers in Tarantaise, Yverdon, Bordeaux, Tours, Bourges. Ten opzichte van het derde lot, dat onverdeeld is gebleven, werd besloten, daer de twee verdeelde loten onder zegel bewaerd bleven, hetzelve tot het dagelyksch gebruik te behouden

[p. 72]

als goed, dat door geene belofte uit het beheer des bezitters is gesteld, en dit zoo lang hy leefde en het gebruik er van noodig oordeelde. Na zynen dood echter of den vrywilligen afstand der aerdsche goederen, zou dit lot in vier gescheiden worden; een derzelve zou by de een-en-twintig bovengenoemde deelen gevoegd; het tweede onder zyne zonen en dochters, kleinzonen en kleindochters op eene regtvaerdige en redelyke wyze verdeeld worden; het derde immers, naer het gebruik der christenen zou aen de armen worden uitgedeeld; en het vierde op dezelfde wyze als gift ter onderhouding der huisgezinnen van knechten en meiden. Hy wilde dat by dit derde groote lot van zyn gansch vermogen, welk als de andere in goud en zilver bestond, gevoegd werden al de schotelen en huisraed in koper, yzer en ander metael, als ook zyne wapenen en kleederen, en al ander tot verschillende gebruik bestemd huisgerief, van grootere en mindere waerde, als gordynen, matrassen, tapyten, vilt- en ledergoed, zadelen, en al 't gene dat ten dezen dage in de schat- en kleedkamers gevonden werd, opdat de onderdeelen van dit lot grooter werden, en de uitdeeling der aelmoezen tot een grooter getal zich zou uitstrekken. De kapelle, dat is, het kerksieraed, welk hy-zelf deels gekocht en vergaderd had, deels door erfenis van zynen vader bekomen had, beval hy onverdeeld te laten. Indien er vaten of boeken, of andere versierselen ergens gevonden werden, welke hy nooit aen de kapelle had geschonken, hy begeerde dat eeniegelyk deze, mids den prys derzelve betalende, mogt koopen en behouden. Insgelyks stond hy toe dat de talryke boeken, welke hy in zyne bibliotheek verzamelde, dengenen die ze begeeren mogten verkocht werden, mids de waerde er van betalende, welke aen de armen ook zou uitgedeeld worden. Onder zyne overige schatten bezat hy drie zilveren tafels en eene gouden, van niet geringe grootte en gewigt. Hy beval eene dezer, vierkantig van vorm, in teekening Constantinopel verbeeldende, nevens de andere giften, die daer moesten gestuerd worden, naer Sint Pieterskerk te Rome over te zenden; de tweede tafel, zynde rondvormig, en waerop Rome afgebeeld was, zond hy aen den bisschop

[p. 73]

van Ravenna; de derde, welke de andere zoo in gewigt als in schoonheid van werk ver overtrof, en waerop in drie cirkels de beschryving der gansche wereld kunstig gedreven was, en de gouden tafel, welke zoo wy zegden de vierde is, voegde hy by het derde lot, dat aen zyne erfgenamen en de armen moest verdeeld worden. Deze schikkingen en besluiten werden genomen in de tegenwoordigheid der bisschoppen, abten, graven, die daer konden verschynen. Derzelver namen laten wy hier volgen: de bisschoppen Hildebald, Richulf, Arn, Wolfar, Bernoin, Laidrad, Johannes, Theodulf, Jesse, Heito, Waltgand; de abten Fridegis, Adalung Engelbert, Irmino; de graven Walach, Meginher, Othulf, Stephan, Unroch, Burchart, Meginhart, Hatto, Richwin, Edo, Erchangar, Gerold, Bero, Hildegern, Roculf.

Deszelfs zoon Lodewyk, die hem by goddelyk regt opvolgde, zorgde dat deze schikkingen, na 's vaders dood, met de grootste vlyt en nauwkeurigheid werden volbragt.