|
| |
| |
| |
[Het Taelverbond 1849/1850, deel 6]
Blinde Rosa door Hendrik Conscience
I.
Op eenen schoonen zomerdag van het jaer 1846, rolde de diligentie van Antwerpen op Turnhout volgens gewoonte over den steenweg. De peerden trappelden, de wielen knarsten, het rytuig kraekte, de voerder herhaelde zonder poozen zyn aendryvend kletteren met de tong.... de honden blaften in de verte, de vogelen schoten uit de velden in de hoogte.... de zonneschaduw liep nevens de diligentie en danste met zonderlinge sprongen tusschen boomen en heesters voort....
Eensklaps hield de voerder niet verre van eene eenzame herberg zyne peerden staen.
Hy sprong van zynen zetel, opende zonder iets te zeggen de deure des rytuigs, sloeg de yzeren trede neder en reikte de hand tot eenen reiziger die, met eene lederen mael in de hand, op den steenweg stapte.
Even sprakeloos vouwde de voerder de trede op, sloeg de deure toe, klom op den zetel, en gaf, door een zacht gefluit, het teeken tot het vertrek.
| |
| |
De peerden hernamen hunnen loop.... en daer rolde het wanstaltig gebouw alweder in stille eentoonige vaert vooruit.
Intusschen was de reiziger in de herberg gegaen en had zich voor een glas bier by eene tafel nedergezet. Hy was een man van merkelyk hooge gestalte en scheen omtrent vyftig jaren oud. Men zou hem zelfs wel voor een zestiger hebben kunnen aenzien, indien niet zyne moedige houding, zyn levendige oogslag en een nog jeugdige grimlach op zyne lippen hadden getoond, dat hart en ziel in hem jonger waren dan het aengezigt. Inderdaed, zyne haren waren grys, zyn voorhoofd en wangen met menigvuldige rimpelen overtogen, en zyn gansch gelaet overtaend met de onnoembare verw van afgematheid, welke arbeid en verdriet als een teeken van vervroegden ouderdom op het aengezigt printen. En eventwel, men kon zyne borst zien jagen, zyn hoofd stond trotsch op zynen hals, en in zyne oogen vonkelde nog iets mannelyks en magtigs.
Zyne kleeding deed in hem een ryk burger vermoeden, en dezelve zou welligt niemands aendacht gevestigd hebben, ware niet zyn kleed tot onder de kin toegeknoopt geweest, byzonderheid die, met de groote meerschuimen pyp, welke hem nevens de borst hing, een krygsman of een Duitscher scheen aen te duiden.
De lieden van den huize, na den reiziger bediend te hebben, hadden, zonder meer aendacht op hem te geven, hunnen gewoonen arbeid hernomen. Hy zag de twee dochters gaen en komen, den pachter hout en schadden by het vuer storten, de moeder den koeketel vullen, doch niemand sprak een woord tot hem, ofschoon zyne oogen ieder met vriendelyk verlangen volgden en toelachten en hy, door zyne zoete blikken, scheen te zeggen: ‘Ach, herkent gy my dan niet?’
Eensklaps kwam de slag van een uerwerk zyn oor treffen. - Alsof die klank pynlyk op hem werkte, betrok eene uitdrukking van treurige verwondering zyn gelaet en jaegde den grimlach van zyne lippen. Hy stond op en bezag als verstoord het uerwerk, tot dat de negen slagen, een voor een, door de kamer hadden gegalmd.
| |
| |
De moeder des huizes had de onbegrypelyke aendoening des reizigers bespeurd en was verwonderd nevens hem komen staen, insgelyks naer het uerwerk opziende alsof daer iets vreemds te ontdekken ware.
‘Niet waer, mynheer, die klok klinkt schoon?’ sprak zy. ‘Reeds twintig jaer loopt zy, zonder dat de uerwerker er handen aen gesteken hebbe!’
‘Reeds twintig jaer!’ zuchtte de reiziger. ‘En waer is dan het uerwerk gebleven, dat hier te voren hing? En waer is de schoone Lieve-Vrouw, die daer boven op de schouwplaet stond? Weg, verbryzeld, vergeten, niet waer?’
De vrouw aenzag den vreemdeling met verbaesdheid en antwoordde:
‘Met het Lieve-Vrouwenbeeld heeft onze Zanna gespeeld toen ze nog een kind was, en ze heeft het gebroken. Het was toch zoo bitter slecht gemaekt, dat de pastor zelf ons zegde dat wy een ander moesten koopen. Daer staet er een nieuw. Is dit niet veel schooner?’
De reiziger schudde ontkennend met het hoofd.
‘En het uerwerk zult gy straks wel hooren’ ging zy voort. ‘Het is een leelyk oud spinnewiel dat altyd achter blyft. Het hangt al eene eeuwigheid op onze kelderkamer. Luister, daer begint het!’
Uit een ander vertrek drong nu een zonderling geluid de herberg binnen. Het was als eene vogelenstem, die zong: Koekoek, koekoek, koekoek, - en zoo tot negenmael toe.
Maer vooraleer dit gezang ten halve ware, kwam een heldere lach het gelaet des reizigers beglansen, en hy liep, door de vrouw gevolgd, naer het kelderkamerken, waer hy, met eene onzeggelyke vreugde in de oogen, het oud uerwerk aenzag, terwyl de koekoek zyn negenmatig lied eindigde.
Intusschen waren de beide dochters der pachteresse vol nieuwsgierigheid by den vreemdeling komen staen en gaepten hem met verbaesdheid aen, hare groote blauwe oogen ondervragend op hem en op hare moeder sturende. De blikken der maegden riepen
| |
| |
den vreemdeling tot het besef van zynen toestand, en hy keerde als voldaen terug in de benedenkamer, waer zyne dry geleidsters hem even verwonderd volgden.
Gewis, een gevoel van geluk had zyn hart overstroomd; want op zyn gelaet stond zulke zoete uitdrukking van levenslust en van liefde; zyn oogappel, bevochtigd door ontroering, blonk zoo glinsterend, dat de beide dochters, met zigtbare belangstelling, veel digter by hem kwamen staen.
Hy vatte van elk eene hand, en zegde:
‘Wat ik doe is wel zonderling, niet waer, kinderen? Gy kunt niet begrypen waerom de stem van den ouden Koekoek my zoo ontstelt? Ach, ik ben ook kind geweest...... en dan kwam myn vader des zondags, na het Lof, hier zyn pintje drinken. Als ik wys was dan mogt ik medegaen. En dan stond ik uren lang voor de klok te wachten tot dat de lieve Koekoek zyn deurken opendeed; ik danste en huppelde op de maet van zynen zang, en in myn kindelyk gemoed bewonderde ik den armen vogel als een onbegrypelyk meesterstuk der kunst...... En de Lieve Vrouw, die eene van u gebroken heeft, beminde ik omdat zy zulken schoonen blauwen mantel had - en omdat haer kindeken naer my de hand uitstak en lachte als ik lachte...... Het kind is nu byna zestig jaer oud, zyn hair is grys en zyn aengezigt verslenst. Vier-en-dertig jaer heeft het doorgebragt in de woestynen van Rusland...... en toch gedenkt het zich der Lieve Vrouw en des Koekoeks alsof slechts een enkele dag verloopen ware, sedert dat de hand zyns vaders hem hier voor de laetste mael geleidde.’
‘Zyt gy dan van ons dorp?’ vroeg Zanna.
‘Ach, ja!’ antwoordde de reiziger met vrolyke uitstorting; - maer het uitwerksel van dit gezegde was niet zoo als hy had verwacht: een meer gemeenzame grimlach verlevendigde het gelaet der maegden; doch dit was alles: zy schenen noch verrast noch verheugd over de openbaring des reizigers.
Deze vroeg dan aen de moeder:
‘Maer, wae is de oude Baes Joostens?’
| |
| |
‘Baes Jan meent gy?’ antwoordde de weerdinne; ‘hy is dood van over vyf-en-twintig jaer.’
‘En zyne vrouw, de goede dikke Peeternelle?’
‘Ook dood’ was het antwoord.
‘Dood! dood!’ zuchtte de vreemdeling. - ‘En de jonge Schaper Andries, die zulke schoone korven vlechten kon?’
‘Ook dood’ herhaelde de pachteresse.
De reiziger boog het hoofd op de borst en zonk in treurige overwegingen weg.
Intusschen ging de moeder naer de schuer en vertelde haren man haer wedervaren met den onbekende. De pachter kwam met tragen stap de kamer binnen en wekte door het gerucht zyner klompen den reiziger uit zyne bittere mymering op.
Deze stond regt en liep met de handen vooruit en juichend tot den pachter, die zyne hand met koelheid aengreep en hem intusschen byna onverschillig bezag.
‘Hoe, gy ook, Peer Joostens, gy herkent my niet?’ riep hy met droefheid.
‘Neen, ik weet niet dat ik u ooit gezien heb, mynheer’ antwoordde de pachter.
‘Alzoo weet gy niet meer, wie met levensgevaer in het Veen onder het ys duikelde, om u van eene zekere dood te redden?’
De pachter haelde de schouders op.
Pynlyk getroffen, zuchtte de reiziger byna smeekend:
‘Gy hebt hem dus vergeten, den jongeling die u tegen uwe makkers beschermde, en u zoo vele vogeleijeren bragt om uwen meikrans te vermeerderen? Hem, die u tromp en fluit van der wilgen schors leerde maken, en u mede liet ryden als hy met de schoone karre van steenbakker's Pauwel ter markte voer?’
‘Er staet my wel iets van voor’ antwoordde de pachter met twyfel ‘myn vader zaliger heeft my inderdaed gezegd, dat ik in het groot Veen byna versmoorde toen ik zes jaer oud was. Maer het is Lange Jan die my er uit haelde; - en die is in den franschen tyd met het ander kanonnenvleesch van Napoleon opgetrokken. Wie weet waer zyne gebeenderen
| |
| |
nu in ongewyde aerde ergens rusten! God moge zyne arme ziel hebben!’
‘Ah, ah!’ riep de vreemdeling juichend ‘nu herkent ge my! Ik ben Lange Jan, of liever Jan Slaets van den hoogen Dries.’
En daer hy geen onmiddelyk antwoord bekwam, zegde hy als verwonderd:
‘Herinnert gy u dan den scherpschutter uit de Musschengilde niet meer?..... die in vier uren in 't ronde geroemd was als de beste jager? Die op wip en doel zynen man niet meer vinden kon, en benyd was van alle de andere jongens, omdat de meiskens hem te geerne zagen? Dat ben ik, Jan Slaets van den hoogen Dries.’
‘Het is mogelyk’ antwoordde de pachter met mistrouwen ‘ik ken u toch niet, mynheer, zonder dat gy het kwalyk moogt nemen. Er is geene Musschengilde in onze Gemeente; en waer eertyds de wip stond, daer staet nu een buitengoed, dat sedert voorleden jaer onbewoond blyft omdat de mevrouw gestorven is.’
Ontmoedigd door de koelheid des pachters, deed de reiziger geene pooging meer om zich door hem te doen herkennen. Hy hernam welhaest op stillen toon, terwyl hy zich oprigtte als om heen te gaen:
‘In het dorp woonen nog vele myner vrienden die my niet kunnen vergeten hebben. Gy, Peer Joostens, gy waert nog te bitter jong toen het geschiedde. Ik ben wel zeker dat steenbakker's Pauwel my om den hals zal vliegen zoohaest hy my ziet. Woont hy nog altyd in de Moeren?’
‘De steenbakkery is sedert lang afgebrand; de leemputten zyn gevuld. Daer groeit nu het schoonste hooi der Gemeente. Het is de weide van den ryken Tist.
‘En waer is Pauwel gebleven?’
‘Ja, het heel huis is na de ramp uiteengegaen: ik weet het niet...... dood, zeker! Maer ik hoor wel, mynheer, gy spreekt van grootvader's tyden; en het zal u wel moeijelyk vallen een goed
| |
| |
antwoord op alle uwe vragen te bekomen, ten zy gy by onzen grafmaker wilt gaen. Die weet alles op zyn duimken, van over honderd jaer en meer!’
‘Ik geloof het wel, pachter; Peer-Jan moet al over de negentig oud zyn.’
‘Peer-Jan? Zoo heet onze grafmaker niet: Lauw Stevens is zyn naem.’
Een grimlach van blydschap betrok het gelaet des reizigers.
‘God zy dank!’ riep hy uit ‘dat Hy ten minste eenen myner makkers gespaerd heeft!’
‘Is Lauw dan uw vriend geweest, mynheer!’
‘Myn vriend?’ zegde de reiziger het hoofd schuddende ‘dat is te zeggen, dat wy altyd vochten en in stryd waren: het zyn zaken van vryagie. Ik weet nog wel, dat ik hem eens, al worstelende, van het brugsken op de Kalvermoeren in de beek geworpen heb dat hy er byna in versmoorde; - maer het is nu meer dan dertig jaer geleden. Lauw zal blyde zyn dat hy my wederziet. Nu, pachter Joostens, geef my de hand; ik zal hier dikwyls een glas komen drinken.’
Hy betaelde, nam zyne mael onder den arm en stapte ter deure uit. Achter de herberg sloeg hy eene baen in, welke tusschen een jong mastbosch voortliep.
Hoe weinig verheugend de openbaringen des pachters ook waren, zy hadden in het hart des reizigers troost en vreugde gestort. Een zoete walm van vorige jaren ging rond hem op, en hy voelde zich herleven onder eenen vloed van herinneringen, die by elken stap in zynen geest ontstonden. Nochtans, het jong mastbosch dat hem langs alle zyden omsloot zegde hem niets; daer had eertyds een hoog dennenwoud gestaen, welks boomen zoo vele vogelnesten droegen! op welks boorden de verfrisschende krakebezie zoo mildelyk rypte! Maer het was met het woud gegaen gelyk met de bevolking van het dorp: de oude boomen waren gevallen of afgehakt; en hunne zonen hadden reeds de plaets ingenomen om eenen nieuwen levenskring te doorloopen. Zy waren dus vreemdelingen voor den reiziger en hem gansch onverschillig.
| |
| |
Maer der vogelen zang, die van alle kanten uit het loover galmde, was nog dezelfde; ook het klagend gesuis des winds als hy de spelden der masten beweegt; ook het geritsel der krekels, ook de heidelucht met hare liefelyke geuren: - de voorwerpen waren veranderd; het eeuwig uitwerksel der natuer was in alles toch onveranderd gebleven! Zulke gedachten onstonden in den geest des reizigers; en, ofschoon opgeruimd en vrolyk, stapte hy in zyne baen voort zonder van den grond op te zien, tot dat hy van tusschen het mastenbosch geraekte.
Hier spreidde zich voor zyn oog eene opvolging van weiden en velden uit, waertusschen eene beek in spelende bochten heen kronkelde; daer achter, op een vierendeel uers afstand, verhief zich de spitse kerktoren met den vergulden haen, die als eene dagsterre in het zonnelicht glinsterde; nog wat verder draeide de schoone windmolen met zyne roode vleugelen.
Door eene onbegrypelyke aendoening verrast, bleef de reiziger plotselings staen. Zyne oogen sprongen vol water; hy liet de mael ten gronde vallen en stak de handen vooruit, terwyl eene uitdrukking van liefde en van zielsverrukking zyn aengezigt beglanste.
Op dit oogenblik klepte de bedeklok het Angelus.
De reiziger knielde neder, boog het hoofd diep op de borst en bleef zoo eene wyle beweegloos, doch zigtbaer bevend, in zyne ontroering verslonden. Een gebed stroomde hem van hart en lippen; dit werd onmiskenbaer toen hy zyn oog in eene geestdriftvolle dankbetuiging hemelwaerts sloeg en de saemgevouwen handen tot God ophief. Dan zyne mael van den grond nemende, stapte hy met ongeduld voort en zegde, terwyl hy zynen blik op den toren gerigt hield:
‘Gy ten minste zyt niet veranderd, o nederig kerkje, waer ik werd gedoopt; waer het vreugde was toen ik myne eerste Communie deed; waer alles wonderbaer, schoon en heilig was...... Ah, ik zal haer nog zien de Onze-Lieve-Vrouw met haer gouden kleed en hare zilveren kroone; Sint Antonius met zyn aerdig verken; Sinte Ursula, en den zwarten duivel met zyne roode tong waer ik zoo dikwyls van droomde!..... En de orgel,
| |
| |
waerop Koster Sus zoo schoon kon spelen, terwyl wy met vole stemmen zongen:
Ave Maria,
Gratia plena!’
De laetste woorden zong de reiziger luid op; maer deze herinnering moest hem diep treffen, want uit elke zyner oogen rolde eene glinsterende traen. Zwygende stapte hy in vergetelheid voort, tot dat hy by eene kleine brugge kwam, die over de beek lag en in eene moerachtige weide bragt.
Een onuitlegbare grimlach verhelderde zyn aengezigt; het was alsof zyne ziel zelve zich op zyn gelaet vertoonde. Met ontsteltenis sprak hy:
‘Hier heb ik voor de eerste mael de hand van Rosa aengeraekt! Hier hebben onze oogen, voor de eerste mael, iets gezegd dat zaligheid op aerde geeft, dat het hart smelten doet en den hemel der jeugd ontsluit! Dan stonden daer ook de gele lischbloemen in de zon te pryken, dan kwaekten de vorschen ook als nu van levenslust, dan zong ook de leeuwerik boven onze hoofden.’
De brugge overstappende trad hy de weide in en zegde tot zichzelven:
‘Eilaes, de vorschen die onze liefde zagen zyn dood! de bloemen zyn dood, de leeuwerikken zyn dood! Hunne kinderen begroeten nu den grysaerd, die terugkeert als eene schim uit verledene tyden. En Rosa, myne dierbare Rosa! Leeft zy nog? Misschien! Getrouwd zal zy zyn; kinderen zal zy hebben. Degene die blyven vergeten altyd den ongelukkigen broeder die verre van den geboortegrond dwalen gaet......’
Een soort van schertsenden grimlach bewoog zyne lippen.
‘Arme pelgrim!’ zuchtte hy ‘daer welt het gevoel der jaloezy in uwen boezem op, alsof het nog lente voor uw hart ware. De liefdetyd is immers lang voorby...... O, het geeft niet: als zy my slechts herkent en zich onzer vurige genegenheid herinnert; dan, o God, zal ik myne reize van achttien honderd mylen niet
| |
| |
betreuren en getroost ten grave dalen tusschen myne rustende ouders en vrienden.’
Wat verder en in de nabyheid van het dorp trad hy in eene herberg waer de Ploeg uithing en deed zich door de vrouw een glas bier tappen.
In den hoek van den haerd, by den grooten koeketel, zat een stokoud man, die, roerloos als een steenen beeld, in het vuer scheen te blikken.
Voor dat de vrouw uit den kelder gekomen ware, had de reiziger den ouderling herkend. Hy schoof haestig zynen stoel nevens hem, greep zyne hand en zegde dan met vreugde:
‘God zy gezegend, dat Hy u zoo lang leven liet, Baes Joris! Gy zyt nog van den goeden tyd. Herkent gy my niet meer? - Niet? De woeste jongen die altyd door uwe haeg kroop en uwe appelen opat voor dat ze ryp waren?’
‘Zes-en-negentig jaer!’ morde de grysaerd zonder zich te verroeren.
‘Het zy zoo!’ zuchtte de reiziger. ‘Maer zeg my toch, Baes Joris, leeft de wagenmaker's Rosa nog?’
‘Zes-en-negentig jaer!’ herhaelde de ouderling met holle stem.
De vrouw verscheen met het bier en zegde tot den reiziger:
‘Hy is blind en doof, mynheer. Spreek hem niet aen; hy hoort u toch niet.’
‘Blind en doof!’ mompelde de vreemdeling met wanhoop. - ‘Welke verwoestingen oefent de onverbiddelyke tyd in dertig jaren uit! Hemel, ik stap hier heen tusschen de puinhoopen van een geheel menschengeslacht!’
‘Gy vraegt naer eene wagenmaker's Rosa, mynheer?’ hernam de vrouw. ‘Onze wagenmaker heeft vyf dochters; maer daer is geene Rosa tusschen; want de oudste heet Beth, die is getrouwd met den briefdrager; de tweede heet Gonde, en zy doet het mutsenplooijen; de derde is Nele, en de kleinste heet Anneken, en het kind is onnoozel, och arme!’
‘Maer van die menschen spreek ik niet’ riep de vreemdeling met ongeduld ‘ik meen het huisgezin van Kob Meulinckx.’
| |
| |
‘Och, die zyn altemael lang dood, mynheer!’ was het antwoord der vrouw.
De diepgeschokte reiziger betaelde zyn bier en ging met koortsigen haest ter herberg uit. By de deure gekomen, sloeg hy zich de hand voor de oogen, en riep in vertwyfeling uit:
‘o, God, zy ook? Myne arme Rosa dood! Altyd, altyd dit onverbiddelyk woord: dood! dood! Niemand op aerde zal my dus herkennen? Geen enkel oog met vriendschap my aenzien!’
Met wankelende stappen, als een dronken mensch, liep hy tot achter den hoek van een mastbosch en bleef, van droefheid en rouw overstelpt, met het hoofd tegen eenen boom staen, tot dat zyne ontsteltenis allengskens verkalmde. Hy trad alsdan met trage stappen het dorp in. Zyne baen leidde hem op het eenzame kerkhof, waer hy voor den voet van het kruis met ontdekten hoofde bleef staen, en zegde:
‘Hier, voor het beeld van den gekruisten God, gaf Rosa my haer woord, dat zy my getrouw zou blyven en wachten zou op myne wederkomst. Wy verstikten van smart; op deze bank vielen onze tranen; en, bezwymende van verdriet, ontving zy het gouden hart, myn duer gekocht liefdepand...... Arme vriendinne, misschien sta ik op uw gebeente!’
By deze treurige overweging zonk hy moedeloos op de knielbank neder en bleef daer eene lange wyl als buiten bewustzyn zitten. Met trage blikken staerde hy over den grond van het kerkhof, waer kleine heuveltjes de jongste graven aenwezen. Hem deed het pyn te zien, hoe de houten kruiskens daer van ouderdom omverre gevallen lagen, zonder dat eene kinderhand er aen dacht, dit teeken des geheugens boven de rustplaets eens vaders of eener moeder weder op te rigten. - Zyne ouders lagen ook te slapen in dien grond; maer wie zou hem kunnen zeggen waer hunne graven waren?.....
Zeer lang droomde hy nare en akelige droomen; de ondoorgrondelyke eeuwigheid woog als een looden grafzerk op zynen geest...... toen menschenstappen hem uit zyne wanhopige mymering opwekten.
| |
| |
Ginds aen den kerkhofmuer kwam de oude grafmaker met zyne spade op den schouder aengetreden. Hy droeg de onmiskenbare sporen van afgesloofdheid en armoede; zyn rug was in de lenden gebogen, en zoo vergroeid door het onophoudend arbeiden met de spade. Zyn hair was wit en zyn aengezigt gansch met diepe rimpelen doorgroefd; doch in zyn oog was nog kracht en gemoedssterkte te lezen.
De reiziger herkende Lauw, zynen medevryer, by den eersten blik, en meende onmiddelyk tot hem te loopen; eventwel de bittere onttooveringen welke hy had ontmoet, weêrhielden hem, en deden hem nu besluiten niets te zeggen en te beproeven of Lauw hem nog zou herkennen.
De grafmaker bleef op eenige treden van hem staen, en na hem met eene schynbaer gewoone nieuwsgierigheid bezien te hebben, begon hy tusschen het gras met zyne spade een lang vierkant af te steken, om ter plaetse een nieuw graf te delven. Nochtans sloeg hy onophoudend eenen schuinschen blik naer dengenen die voor hem op de banke zat; welhaest blonk eene nydige vreugde in zyne oogen.
De reiziger, zich bedriegende over de uitdrukking welke op het aengezigt des grafmakers was verschenen, voelde zich het hart kloppen, in de verwachting dat Lauw tot hem zou komen en zynen naem ging noemen.
Maer de grafmaker bezag hem nog eens met eenen scherpen oogslag, en stak dan zyne hand in den binnenzak zyner armoedige vest. Hy haelde daer een oud boekje uit, dat met vuil perkament omtogen was, en waeraen een lederen snoer met een potlood hing. Zich omkeerende scheen hy iets in het boekje te schryven.
Deze daed, vergezeld door eene zegepralende uitdrukking des gelaets, verraste den reiziger zoodanig, dat hy opstond, tot den grafmaker ging en hem met verwondering vroeg:
‘Wat schryft gy dan in het boekje?’
‘Dat zyn myne zaken!’ antwoordde Lauw Stevens. ‘Gy staet al schrikkelyk lang open op mynen lyst; ik maek een kruis aen uwen naem.’
| |
| |
‘Ah, gy herkent my dus?’ riep de reiziger met vreugde.
‘Herkennen?’ schertste de grafmaker ‘ik weet het niet; maer ik herinner my, alsof het gister gebeurd ware, dat een booze nydigaerd my in de beek wierp en my byna versmoorde, omdat ik bemind was door de wagenmaker's Rosa. Er zyn sedert dien tyd al veel paeschkeersen gewyd nochtans......’
‘Gy, bemind door Rosa?’ viel de vreemdeling uit. ‘Het is niet waer, zeg ik u!’
‘Ah, gy wist het wel, afgunstige dat gy waert. Heeft zy niet, een jaer lang, den zilveren gewyden ring gedragen, dien ik voor haer van Scherpenheuvel medebragt? En zyt gy het niet die met geweld den ring haer ontnaemt en in de beke smeet?’
Op het aengezigt des reizigers verscheen een droeve grimlach.
‘Lauw, Lauw!’ riep hy ‘wy dwalen: wy worden weder kinderen door herinnering! Geloof my, Rosa heeft u niet bemind zoo als gy het meent; zy aenveerdde uwen ring uit vriendschap en om der wyding wille. Ik was in myne jeugd trotsch en barsch, en heb niet altyd edelmoedig met myne makkers gehandeld; maer, zullen vier-en-dertig jaren, die over alles, over menschen en zaken, zoo verdelgend zyn voorbygegaen, onze ergste driften alleen onverkoeld gelaten hebben? Ach, Lauw, zal de eenigste mensch, die my niet vergeten heeft, een vyand zyn en blyven? Kom, reik my uwe hand; laet ons vrienden zyn: ik zal u gelukkig maken voor het overige uws levens.’
De grafmaker trok zyne hand met bitsigheid terug en sprak op somberen toon:
‘Vergeten? Ik u vergeten? Het is te laet; gy hebt myn leven vergiftigd. Geen dag ging er voorby zonder dat ik aen u dacht. Was het om uwen naem te zegenen? Ah, ah, oordeel er zelf over, gy die my ongelukkig hebt gemaekt!’
Met de bevende handen te saem geslagen hief de reiziger zyne oogen ten hemel, en riep in wanhoop uit:
‘God! God! de haet alleen herkent my! De haet alleen vergeet niet!’
‘Gy hebt wel gedaen’ hernam de grafmaker lachend ‘dat gy
| |
| |
teruggekomen zyt om by uwe ouders zaliger te slapen. Ik heb u een goed graf bewaerd: ik zal den trotschen Lange Jan onder de kerkgoot leggen; dan zal het regenwater de boosheid van zyn lyk spoelen!’
Eene plotselinge siddering schokte de leden des reizigers en een bliksem van woede en verontweerdiging ontschoot zyner oogen. Deze geweldige ontsteltenis verdween echter spoedig, om plaets te maken aen een gevoel van moedeloosheid en van medelyden.
‘Gy weigert de hand eens broeders, die na vier-en-dertig jaer terugkeert: de eerste groet die gy uwen ouden makker toestuert is bittere spot? o, Lauw, gy doet niet wel. - Het zy zoo: spreken wy er niet meer van. Zeg my slechts waer myne zalige ouders begraven liggen?’
‘Ik weet het niet’ mompelde de grafmaker. ‘Het is wel vyf-en-twintig jaer geleden. Sedert dien tyd heb ik al drymael op dezelfde plaets putten gemaekt....’
Er lag in dit gezegde iets zoo uiterst pynlyk voor den reiziger, dat zyn hoofd ontzenuwd op de borste zonk, terwyl hy, met den blik halsstarrig ten gronde gevestigd, in eene grievende wanhoop verzonken bleef.
De grafmaker hernam zynen arbeid, doch met trage bewegingen alsof hy ook eensklaps door eene diepe overweging ware weggerukt geworden. Hy zag en doorgrondde het bitter lyden des reizigers en verschrikte innerlyk over de geheime wraekzucht die zich in hem had verklaerd, en hem had aengedreven om eenen mensch zoo onmeêdoogend te martelen. De gemoedsomkeering werd ook zigtbaer op zyn gelaet: de scherpe grimlach verdween van zyne lippen en hy aenschouwde zynen treurenden makker eenigen tyd met klimmend medegevoel, waerna hy langzaem tot hem ging, hem de hand vatte, en met stille doch indringende stemme zegde:
‘Jan, vriend, vergeeft ge my wat ik heb gedaen en gezegd? Ik heb wreedelyk en boos gehandeld; maer, Jan, wist gy wat ik door u heb geleden!’
‘Lauw’ riep de andere hem met ontroering de handen
| |
| |
aengrypende ‘het zyn dwalingen onzer jongheid. En zie, hoe weinig ik aen onze vyandschap dacht: dat gy mynen naem noemdet is my reeds een onzeggelyk geluk.... ik ben er u nog dankbaer voor, alhoewel gy my het hart onder uwen akeligen spot verbryzeld hebt.... En nu, Lauw, zeg my, waer ligt Rosa begraven? Zy zal zich in den hemel verblyden, als zy ons verzoend en verbroederd by hare laetste rustplaets zal zien staen!’
‘Begraven?’ herhaelde de grafmaker ‘gave God dat zy begraven ware, och arme!’
‘Wat? Wat wilt gy zeggen?’ riep de reiziger ‘leeft Rosa nog?’
‘Ja, zy leeft’ was het antwoord ‘indien men dit leven noemen mag, het schrikkelyk lot dat zy te dragen heeft.’
‘Gy doet my beven. Om Gods wille, spreek, welke ramp heeft haer dan getroffen?’
‘Zy is blind.’
‘Blind? Rosa blind! Geene oogen meer om my te aenschouwen! Eilaes, eilaes!’
Door de smart overstelpt ging hy zwymelend naer de bank en liet er zich op nedervallen.
De grafmaker kwam voor hem staen en zegde:
‘Sedert tien jaer is zy blind - en zy bedelt om haer dagelyksch brood.... en ik geef haer alle weken twee stuivers; en als wy bakken dan is er altyd een klein kramikken-brood voor haer by.’
De reiziger sprong op en de hand des grafmakers met kracht drukkende, riep hy:
‘Dank, dank! God zegene u voor uwe liefde tot haer! Ik belast my, met u, in zynen heiligen naem, te beloonen. Ik ben ryk, zeer ryk. Heden nog zullen wy elkander wederzien. Maer nu, zonder uitstel, my gezegd waer Rosa is; elk oogenblik is een tyd van ellende voor haer....’
Met deze woorden toog hy den grafmaker by de hand voort en rigtte zich naer den uitgang des kerkhofs. By den muer wees Lauw met den vinger in de verte vooruit en sprak:
‘Ziet gy ginds, tegen den boschkant, dit schouwken rooken?
| |
| |
Het is de hut van den bessembinder Nelis Ooms. Daer woont zy.’
Zonder verdere uitleggingen af te wachten stapte de reiziger door het dorp en begaf zich in de aengewezene rigting. Welhaest bereikte hy de eenzame wooning.
Het was eene nederige hut van ryshout en klei te samen gevoegd, doch langs buiten zindelyk met witten kalk overschilderd.
Op eenige stappen van de deur lagen vier kleine kinderen onder de gulle zon in de aerde te wroetelen, en verlustigden zich in het maken van een kermisperk uit blauwe Korenbloemen en roode Kollen. Zy waren barrevoets en byna half naekt: het oudste, dat een jongsken van zes jaer kon zyn, had niets aen het lyf dan een lynwaden hemdelyn. - Terwyl zyne dry zusterkens met schuchterheid en als beschaemd den onbekende aenblikten, bezag het jongsken hem integendeel met eenen vrymoedigen oogslag, waerin verwondering en onderzoek te lezen stonden.
De reiziger lachte de kinderen tegen, doch trad zonder verwylen binnen de hut, waer hy den man in eenen hoek aen het binden van bessemen zag arbeiden en de vrouwe by den haerd aen het spinnewiel vond.
Deze lieden konden nauwelyks dertig jaer bereikt hebben en schenen by den eersten blik te vrede met hun lot. Overigens was alles aen en rondom hen zoo zuiver als het landleven in zulke nauwe wooning het toelaet.
Zyne intrede verraste hen zeer weinig, alhoewel zy uit beleefdheid tot hem kwamen als om hem ten dienste te staen. Gewis dachten zy, dat hy hun naer den weg kwam vragen, want even spoedig scheen de man geneigd om tot de deure te gaen en hem te wyzen.... Maer toen hy, zigtbaer ontroerd en van ongeduld bevend, hun vroeg: ‘Is het hier dat Rosa Meulinckx woont?’ dan wisselden de beide echtgenoten eenen onuitlegbaren blik met elkander, en zy ook wisten door ontsteltenis byna niet wat zy zegden.
‘Ja, mynheer’ antwoordde eindelyk de man ‘Rosa woont
| |
| |
hier; maer zy is uit bedelen gegaen. Zoudt gy haer geerne spreken?’
‘God, God!’ riep de reiziger ‘waer is zy? Kan men haer niet onmiddelyk vinden?’
‘Dat ware moeijelyk, mynheer; zy is met ons Trientje hare wekelyksche ronde gaen doen; doch binnen een uer zal zy zeker te huis zyn: dat faelt nooit.’
‘Mag ik hier dan wat wachten, goede lieden?’ vroeg de reiziger.
Nauwelyks waren deze woorden zynen mond ontvallen of de man liep in een nevenkamerken en bragt eenen zetel, die, ofschoon ruw en grof van vormen, eventwel zindelyker scheen dan de kreupele stoelen die in de voorkamer stonden. Daermede niet vergenoegd, haelde de vrouw eenen sneeuwwitten doek uit eene kast, en denzelven op den aengeboden stoel spreidende, wilde zy den vreemdeling daerop doen nederzitten. Deze was verbaesd over zulke eenvoudige doch innig gemeende gulhartigheid, en gaf den doek onder luide dankzeggingen aen de vrouw terug; waerna hy zich nederzette en stilzwygend zyne oogen rond de kamer liet wandelen, als om iets te vinden dat hem van Rosa spreken mogt. Alzoo hy nu het hoofd naer de eene zyde had omgewend, voelde hy eensklaps eene kleine hand zachtjes in de zyne nedervallen en zyne vingeren streelen. Door dit teeken van genegenheid verrast, keerde hy het hoofd naer de andere zyde.
Daer viel zyn blik in de blauwe oogen van het jongsken, dat met eenen hemelschen lach van liefde hem bleef aenzien, als ware hy het een vader of een broeder geweest.
‘Kom hier, Peerken’ riep de moeder ‘gy moogt zoo frank niet zyn, kind.’
Maer Peerken scheen deze vermaning niet te hooren en bleef den onbekende aenstaren en streelen, dat deze gansch verdwaelde onder den onbegrypelyken indruk van des kindes vriendschap.
‘Lief jongsken’ zuchtte hy ‘wat zyn uwe blauwe oogskens toch wonder zoet: zy ontroeren my tot in de ziel! Kom, ik wil u iets geven, omdat gy zoo minnelyk zyt.’
Hy stak de hand in zyn kleed; haelde daeruit een schoon
| |
| |
geldbeurzeken met zilveren beugel en bonte peerlen versierd, liet er eenige kleine muntstukken in en gaf het den jongen, die het wel met verrukking bezag, doch de hand des reizigers niet losliet.
De moeder naderde en zegde verwytend tot den kleine:
‘Peerken, Peerken, gy moogt niet onbeleefd zyn; bedank Mynheer en kus uwe hand.’
Het jongsken kuste zyne hand, boog ditmael het hoofd en zegde met klare stem:
‘Dank u, Mynheer Lange Jan......’
Een bliksemslag zou den reiziger niet geweldiger hebben getroffen, dan het uitspreken van zynen naem door dit onschuldig kind. Tranen sprongen tegen zynen wil over zyne wangen; hy nam het jongsken op zynen schoot en bezag het nu insgelyks diep in de oogen, terwyl hy uitriep:
‘o, Gy engeltje lief, gy kent my! My, die gy nooit gezien hebt! Wie leerde u dan mynen naem?’
‘Blinde Rosa!’ was het antwoord.
‘Maer hoe is het mogelyk dat gy my herkend hebt, of is het God zelf die uw kindelyk gemoed verlichtte?’
‘Och, ik kende u meteenen’ vertelde Peerken ‘als ik Rosa te bedelen leid, dan spreekt zy altyd van u; en zy zegt dat gy zoo groot zyt, en zwarte oogen hebt die vonkelen; en dat gy wederkomen zoudt en ons alle schoone dingen zoudt brengen...... en ik was niet verveerd van u, Mynheer; want Rosa heeft gezegd dat ik u geerne moet zien, en dat gy my eenen grooten boog en eenen pyl geven zult.’
De reiziger verdwaelde gansch by de zoete eenvoudige veropenbaringen des kinds. Eensklaps hief hy het van den grond op, zoende het met liefde en zegde dan op plegtigen toon:
‘Vader, moeder, dit kind is ryk! Ik zal het doen opvoeden, doen onderwyzen, et het mildelyk begiftigen. Dat het my herkend heeft, moet zyn geluk op aerde zyn!’
De ouders stonden gansch verslagen van verwondering en van vreugde. De man antwoordde stamelend:
‘Och, het is te veel goedheid. Wy herkenden u altemael; doch
| |
| |
wy durfden er niet zeker van zyn. Rosa heeft ons niet gezegd dat gy een ryke mynheer zyt.’
‘En gy ook, goede lieden’ riep de reiziger ‘gy kent my? Ik ben dus hier tusschen vrienden: ik vind een huisgezin, een maegschap, - daer, waer tot nu toe, dood en vergetelheid alleen my te gemoet kwamen!’
De vrouw wees op een berookt Lieve Vrouwe beeld, dat boven de schouwtafel stond, en zegde:
‘Alle zaterdagen wordt daer eene keerse ontsteken voor de terugkomst...... of voor de ziel van Jan Slaets!’
Met aenbiddenden blik sloeg de reiziger zyne oogen hemelwaerts en in geestontheffing riep hy uit:
‘o God, wees gezegend dat gy de liefde toch magtiger dan den haet hebt gemaekt!..... Myn vyand heeft mynen naem, met het somber aendenken zyner vete, in zyn hart opgesloten gehouden; - myne vriendinne heeft in myne gedachtenis geleefd; alles rondom haer bezield met hare liefde; my hier aenwezig gemaekt en doen beminnen...... terwyl achttien honderd mylen my van haer scheidden! Dank, o God, ik ben genoeg beloond!’
Er volgde eene lange wyl stilte eer Jan Slaets de ontsteltenis zyns gemoeds meester werd. Ondertusschen eerbiedigden de lieden van den huize zyne zigtbare ontroering. Zelfs had de man zyn werk hernomen, eventwel acht gevende om, op het minste teeken, zynen gast ten dienste te vliegen.
Deze had Peerken op zyne knie genomen, en vroeg nu met bedaerdheid:
‘Moeder, woont Rosa al lang by u?’
De vrouw, alsof zy zich bereiden wilde om hem eene lange verklaring te geven, bragt haer spinnewiel nader tot hem, en zich daer nedergezet hebbende, antwoordde zy:
‘Dat zal ik u zeggen, Mynheer, hoe zy by ons geraekt is. Gy moet weten, als de oude Meulinckx dood waren, dan hebben de kinderen gedeeld; en Rosa, die voor al het goud van de wereld geen huwelyk zou aenveerd hebben - het is niet noodig dat ik u zegge waerom - Rosa heeft haer deel aen haren broeder afgestaen,
| |
| |
op voorwaerde dat hy haer levenslang in zyn huis zou laten woonen. Daerby is zy dan het mutsenplooijen gaen doen, en zy won al eenen schoonen stuiver, en zy moest dat geld aen haren broeder niet inbrengen. Al hare winst gaf zy aen goede werken; zy ging de zieken bezoeken, en deed den doctor op hare eigene kosten komen als de menschen er te nauw moesten op zien. Zy had altyd een goed woord in den mond om ieder te troosten en iets verkwikkends in den zak om de zieken te verblyden. Zoo is het gebeurd - wy waren nog geene zes maenden getrouwd - dat myn man met eene doodelyke ondervlogendheid naer huis kwam - hoor, het is daervan dat hy dien kuch gehouden heeft. - Dat mogen wy onzen lieven Heer en de goede Rosa dankwyten, dat onze arme Nelis niet op het kerkhof ligt. Och, mynheer, hadt gy het kunnen zien, wat zy uit enkele liefde voor ons deed! Zy bragt dekens - want het was koud en wy waren bitter arm; - zy deed nog twee doctors van andere Gemeenten komen om samen over onzen Nelis raed te slagen; zy waekte by mynen man, verlichtte zyn lyden en myn verdriet door hare minnelyke woorden en gaf ons al het geld dat er noodig was om eten te koopen en de fleschkens te betalen; - want Rosa was van iedereen bemind, en als zy by de mevrouw van het Hof, of by de goede pachters om hulp voor den armen ging vragen, dan werd haer nooit eene milde aelmoes geweigerd. - En dat heeft zoo zes weken geduerd, Mynheer, dat onze Nelis plat te bed bleef liggen - en Rosa heeft ons beschermd en geholpen tot dat hy weder al stillekens kon beginnen te werken......’
‘Wat moet gy de arme blinde geerne zien!’ zuchtte de reiziger.
De man hief het hoofd van zynen arbeid op; tranen blonken in zyne oogen, en met waren geestdrift was het dat hy riep:
‘Kon myn bloed haer het gezigt wedergeven, ik liete het my aftappen tot den laetsten druppel!’
Deze uitroeping werkte geweldiglyk op Jan Slaets; de vrouw bespeurde het en deed een vermanend teeken met het hoofd tot haren man om hem de bedaerdheid te bevelen. Dan hernam zy:
| |
| |
‘Dry maenden daerna verleende God ons een kind: - het zit op uwen schoot. - Rosa, die al lang te voren van zyne komste wist, wilde het over de vonte houden, en Peer, de broeder van mynen man, zou Peter zyn. Maer op den dag dat men ten doop zou gaen werd er gevraegd welken naem men het kind geven zou. Rosa smeekte dat men het Joannes heeten zou; maer de Peter - hy is een goed mensch, maer koppig, het is niet om te zeggen - die wilde - en er was niets aen te doen - dat het Petrus zou heeten gelyk hy. Na lang twisten heeft men het dan Joannes-Petrus gedoopt, wy heeten het Peerken, omdat zyn Peter, - die toch meester daerover moet zyn, vermits het een jongsken is - omdat zyn Peter het zoo wil hebben, en boos zou zyn als wy anders deden. Maer Rosa wilt van geen Peerken hooren: zy noemt het kind nooit anders dan Janneken, en het schaep is eraen gewoon, en het weet dat het Janneken heet omdat dit uwen naem ook is, Mynheer......’
De reiziger drukte het kind met verdwaeldheid tegen zyne borst en zoende het vuriglyk. Hy bleef in sprakelooze beschouwing op het tegenlachend gelaet van het jongsken staren, terwyl zyn hart van zoete aendoening overstroomde.
De vrouw ging voort:
Rosa's broeder had zich verstaen met lieden van Antwerpen om alle soorten van eetwaren in de omstreken op te koopen en naer Engeland te sturen. Hy zou met dien handel ryk worden, zegde men; want hy voerde alle weken wel tien karren goeds naer Antwerpen. In den eersten was alles wel; maer op eenen keer ging er iemand te Antwerpen bankroet, en de ongelukkige Tist Meulinckx, die voor alles borg stond, geraekte op het strooi en werd zoo doodarm dat er nog niet de helft genoeg was om zyne schulden te betalen. Hy is ervan gestorven, ons Heer moge zyne ziel hebben! - Rosa is dan by Nand Flinck, in den winkel, op een klein kamerken gaen woonen; maer nog hetzelfde jaer is Karel, de zoon van Nand - die als loteling opgetrokken was - met zeere oogen naer huis gekomen. Nog geene vyftien dagen was de jongen te huis of hy werd blind. Rosa, die medelyden met hem
| |
| |
had en naer haer goed hart alleen luisterde, had hem in zyne ziekte bygestaen en leidde hem by den arm om hem wat te verkwikken. - Maer, och arme, Rosa kreeg ook de ziekte aen de oogen - en zy heeft sedert dien tyd geen licht meer gezien! Nand Flinck is gestorven en de kinderen zyn uiteengegaen. Blinde Karel is besteed op eene hoeve langs de kanten van Lier..... Wy zyn Rosa dan gaen bidden, by ons te komen woonen, en wy hebben haer beloofd dat wy ze geerne zouden zien en voor haer zouden werken onze levensdagen lang; - en zy is met blydschap gekomen, - en dat mogen wy zeggen, dat God het hoort: er zyn nu byna zes jaer voorby en zy heeft van ons nog niets anders gehoord dan woorden van vriendschap; want zy is de goedheid en de liefde zelven - en als er iets moet gedaen worden dat Rosa aengenaem kan zyn, dan vechten onze kinderen en sleuren malkaêr het hair uit het hoofd om de eerste te kunnen zyn.....’
‘En zy bedelt!’ zuchtte de reiziger.
‘Ja, maer, Mynheer’ sprak de vrouw met eene soort van spytige fierheid ‘dat is onze schuld niet! Geloof toch niet, dat wy vergeten hebben wat Rosa voor ons heeft gedaen - en al hadden wy in de ploeg moeten gaen en honger lyden voor haer, dan zou zy nog niet gebedeld hebben. Zoo dan! wat denkt gy wel van ons, Mynheer? Neen, wy hebben het meer dan zes maenden belet, en dit is de eenige droefheid die wy Rosa hebben aengedaen. - Toen ons huisgezin zoo spoedig vermeerderde, heeft Rosa in haer engelachtig gemoed gedacht dat zy ons ten laste kon worden, en zy heeft ons willen bystaen. Er was niets aen te doen: zy werd ziek van verdriet; wy zagen het wel, en wy hebben, na een half jaer smeekens, het haer toegestaen. Het is toch geene schande voor een blind mensch! En daerenboven, al zyn wy arm, wy hebben het, God zy geloofd, niet noodig. Van hetgeen zy rondhaelt dringt zy ons somwylen al een gedeelte op - wy kunnen toch niet altyd met het blind schaep in twist zyn! - en wy geven het haer dubbel weder; want alhoewel zy het niet weet, zy is kostelyker gekleed dan wy, en het eten dat wy haer voordienen is ook veel beter. Er staet altyd een byzonder potteken voor haer in de
| |
| |
assche. - Zie hier is het: een koppel eijeren en botersaus by hare pataten! - Van het overige dat zy rondhaelt, geloof ik aen hare woorden te hebben verstaen, dat zy eenen spaerpot maekt tegen dat onze kinderen groot zyn. Dank moet zy hebben voor hare liefde; maer wy kunnen er toch niet aendoen, Mynheer.’
De reiziger had in de diepste stilte op deze verklaring geluisterd; slechts een grimlach van zaligheid, die op zyn aengezigt stond, en eene ligte beweging der oogen getuigden dat zyn hart van zalige aendoening wegsmolt.
Reeds had de vrouw opgehouden te spreken en haer spinnewiel in gang gezet. Eene wyl nog bleef de reiziger in gedachten verzonken. Eensklaps zette hy het kind op den vloer, en tot den arbeidenden man gaende, zegde hy, als gave hy een dwingend bevel:
‘Schei uit met dit werk!’
De bessembinder begreep hem niet en stond als verstomd over den toon zyner stem.
‘Schei uit, zeg ik u - en geef my de hand, pachter Nelis.’
‘Pachter!’ mompelde de bessembinder met verwondering.
‘Kom, kom’ riep de reiziger ‘werp my die bessemen ter deur uit: ik geef u eene hoeve, vier melkbeesten, een kalf, twee peerden en alles wat er op eene goede boerdery noodig is.’
‘Gy gelooft my niet?’ hernam hy, terwyl hy den bessembinder een handvol gouden geld toonde ‘het is waer wat ik u zeg! Ik zou u van dit goud nu reeds geven; maer ik acht en bemin u te veel om geld in uwe hand te leggen! Eigenaer eener goede hoeve zal ik u maken, en ik zal u en uwe kinderen beschermen, zelfs na myne dood!’
De goede lieden bezagen elkander met vochtigen blik en schenen niet ten volle te beseffen wat er omging. Terwyl de reiziger hun nieuwe verzekeringen meende te geven, kwam Peerken aen zyne hand trekken, als hadde hy hem iets te zeggen.
‘Wat wilt gy, lief kind?’ vroeg hy.
‘Mynheer Jan’ antwoordde het jongsken ‘zie, de boeren
| |
| |
komen uit het veld. Ik weet wel waer Rosa is. Mag ik haer tegenloopen, om te zeggen dat gy gekomen zyt?’
De reiziger greep de hand van Peerken, en toog hem zelf naer de deur, zeggende:
‘Kom, kom, geleid my!’
En zonder op eene andere wyze van de huislieden afscheid te nemen dan door gebaren, volgde hy het kind, dat zich met haestige stappen naer het midden van het dorp rigtte. Toen zy de eerste huizen bereikten, kwamen de dorpelingen met verbaesdheid uit schuren en stallen geloopen en bleven hen gapend nazien, alsof er iets wonderlyks voor hunne oogen geschiedde. Inderdaed, het was een zonderling vertoog, een kind, in zyn hemdelyn en op zyne bloote voetjes, lachend en gemeenzaem sprekend, aen de hand van den onbekende te zien huppelen. De verbaesde lieden konden niet begrypen wat die ryke heer, die hun ten minste een Baron scheen, met het bessembinder's Peerken voor had. Nog grooter werd echter hunne verwondering, toen zy zagen dat de vreemdeling zich bukte en het kind kuste. Het eenigst gedacht, dat sommigen te binnenschoot en waerover men nu voor alle deuren zyne meening uitsprak, was dat de ryke heer het kind van zyne ouders had afgekocht om het als zynen eigen zoon te doen opvoeden. Zulks had men nog meer zien plegen door stadsmenschen, die geene kinderen bekomen; - en het bessembinder's Peerken was toch wel het schoonste jongsken van het dorp, met zyne groote blauwe oogen en zyn blond kroezelkoppeken! - Maer het was toch vreemd en aerdig, dat de ryke heer het kind in zyn hemd medenam!
Onderwyl stapte de reiziger voort. Nu scheen hem het gansche dorp met een hemelsch licht beglanst, het loover der boomen was van zachter groen, de nederige huisjes lachten hem tegen, de vogelen zongen betooverend schoon, de lucht was bezwangerd met levensvuer en balsemgeur......
Reeds had hy zyne aendacht van het kind afgewend om deze nieuwe zaligheid te smaken. Hy hield eventwel zyn oog in de verte gerigt en poogde met den blik door het geboomte te
| |
| |
dringen, dat aen het ander einde van het dorp de baen scheen af te sluiten.
Eensklaps trok het kind met geweld aen zyne hand en riep met luider stemme:
‘Daer! daer! Ginder komt Rosa met ons Trientje!’
Inderdaed, eene oude blinde vrouw, door een vyfjarig meisken geleid, was daereven van achter een huis op de breede dorpbaen getreden.
De reiziger, in stede van aen de haest des kindes te gehoorzamen, bleef staen en bezag, met pyn en droefheid, de arme blinde die in de verte langzaem kwam aengestapt. Was dit nu zyne Rosa? de schoone minnelyke maegd, wier beeld in zyn hart nog zoo frisch en zoo jong stond geprent?
Maer deze overweging verdween onmiddelyk; hy trok het kind voort en liep zyne vriendinne te gemoet. Op een vyftigtal stappen tot haer genaderd, kon hy zich niet meer bedwingen: de naem ‘Rosa! Rosa!’ ontsprong met begeesterden galm uit zyne borst.
Toen deze stem haer oor trof, rukte de blinde hare hand uit de hand harer geleidster en begon te beven alsof haer een zenuwslag getroffen hadde. Zy stak de armen zoekend vooruit en antwoordende met den schreeuw ‘Jan! o, Jan!’ liep zy regtstreeks tot hem die haer geroepen had. Intusschen haelde zy iets uit hare borst, trok het snoer dat haren hals omvatte aen stukken en toonde met onzekere gebaren een gouden kruisken.
Zoo viel zy in de armen van Jan Slaets, die onder onverstaenbare woorden haer wilde omhelzen. De blinde duwde hem eventwel zachtjes met de handen van haer weg. Terwyl hy door deze weigering zich pynlyk voelde getroffen, vatte zy zyne hand en zegde:
‘o, Jan, Jan, ik zal bezwyken van geluk...... maer ik heb eene belofte aen God gedaen...... Kom, kom, volg my: leidt my op het kerkhof!’
Jan Slaets begreep niet wat Rosa zeggen wilde, doch de toon harer stemme deed hem gevoelen dat iets ernstigs, iets heiligs misschien, hem gebood zonder tegenspraek het verlangen zyner vriendinne te voldoen.
| |
| |
Zonder acht te geven op de dorpelingen, die waren toegeloopen en hem nu omringden, leidde hy de blinde op het kerkhof. Hier rigtte zy zich naer de bank onder het kruis en dwong hem nevens haer te knielen, met de woorden:
‘Bid, bid, ik heb het God beloofd!’
Zy hief hare handen in de hoogte, bleef eene wyl mompelend bidden en sloeg dan hare beide armen om den hals haers vriends, hem zoenende tot dat de krachten haer begaven en zy sprakeloos, doch lachend, met het hoofd tegen zyne borste zonk.
Onderwyl stond Peerken by de dorpelingen te dansen, in de handen te kletsen en te roepen:
‘Het is Lange Jan! Het is Lange Jan!’
Op eenen schoonen herfstdag van het jaer 1846, rolde de diligentie van Antwerpen op Turnhout, volgens gewoonte over den steenweg...... Eensklaps hield de voerder, niet verre van eene eenzame herberg, zyne peerden staen en opende de deure des rytuigs. Twee jonge reizigers sprongen lachend en juichend op den steenweg, en bewogen de armen als ontsnapte vogelen, die hunne vlerken weder in volle vryheid beproeven. Zy zagen naer de boomen en in de schoone blauwe herfstlucht, met die blyde gulzige blikken, welke beduiden dat men de stad verlaten heeft en men de breede en aenlachende natuer als met den adem in zyne longen wil slokken. Eensklaps keerde de jongere gezel het gezigt veldwaerts in, en, terwyl eene dichterlyke ontheffing op zyn gelaet zich schetste, zegde hy:
‘Luister! luister!’
Eenige onbestemde toonen van verwyderd muziek herklonken ginder achter het mastbosch. De maet was ligt en huppelend; men zou gedacht hebben dat men het getrappel van den dans er by hoorde.
| |
| |
Terwyl de jongere gezel in stilzwygende verrukking met den vinger vooruit wees, zegde zyn makker, als wilde hy spotten:
‘En ginds by de linden klonk vedel en trom,
Daer draeide en daer zwaeide de vrolyke drom,
Daer woelde en krioelde het alles dooreen;
En lyden en sterven daeraen dacht er geen!’
‘Kom, kom, vriend Jan, begeester u zoo vroeg niet. Het is waerschynlyk de nieuwe burgemeester dien men inhaelt.’
‘Neen, neen, het is geene ambtelyke vreugd. Laet ons er naertoe gaen! De boerinnekens zien dansen...... het is toch zoo wonder schoon!’
‘Vooreerst zullen wy by Baes Joostens een glas gaen drinken en hem vragen wat er in het dorp gaende is.’
‘En de toovergeur van het onverwachte ons ontnemen, niet waer? Prosa!!’
De twee reizigers traden ter herberg in, en borsten uit in eenen langen schaterlach, zoohaest zy het hoofd binnen de kamer hadden gesteken.
Baes Joostens stond, zoo regt als een pyl en styf als eene sparre, nevens den schoorsteen. Zyn lange blauwe paeschjas, nog vol hoekige plooijen, hing hem byna tot op de voeten. Hy groette de hem bekende gasten met eenen bedwongen grimlach waerin zekere schaemte zich erkennen liet, en durfde zich in het minste niet verroeren omdat zyn hooge styve hemdsband hem by elke beweging hevig onder de ooren krabde.
By de intrede der reizigers riep hy met ongeduld, doch zonder het hoofd af te wenden:
‘Zanna, Zanna, dan! Ik hoor het muziek. Heb ik het niet gezegd, dat gy te laet komen zoudt?’
Zanna kwam met eene mand vol bloemen binnen geloopen. Oh, zy was zoo schoon met hare kanten plooimuts, met haren frisellen rok, haer rooskleurig lyfken, haer groot gouden hart op de borst en de lieve bellekens in de ooren! Haer aengezigt was rood van
| |
| |
vrolyk verlangen, en geleek aen eene reusachtige bloem die hare hooggekleurde bladen zou ontplooijen.
‘Lieve majestatische pioen, die op eenen schoonen meidag ontwelkt!’ zuchtte de jongere gezel.
Terwyl had Zanna de twee glazen bier gehaeld, en liep nu, zingend en lachend, met hare bloemen ter deure uit.
Met nog grooter ongeduld riep de Baes uit alle zyne magt:
‘Beth! Beth! als ge niet gauw beneden komt vertrek ik alleen, zoo waer als ik hier sta!’
Een oud uerwerk, dat aen den muer hing, wees op dit oogenblik negen ure en eene vogelenstem riep op droeven toon:
‘Koekoek, koekoek, koekoek.....’
‘Wat goesting is dit nu?’ vroeg een der reizigers ‘hebt gy het schoon uerwerk, dat hier te voren hing, gaen verkoopen om het gansch jaer met dien doodschen zang geplaegd te zyn?’
‘Ja, ja’ sprak de pachter met slimmen lach ‘spot maer met dien vogel; hy brengt my vyftig hollandsche guldens per jaer op: een bunder goed land..... dat niet moet gemest worden.’
Vier kanonscheuten borsten te gelyk in de verte los.
‘Och God!’ schreeuwde de Baes ‘het feest is begonnen! Dat wyf zal my nog eene geraektheid op het lyf jagen, met haer sammelen en talmen!’
‘Maer, pachter Joostens’ vroeg de oudere gezel ‘wat gaet hier altemael om? Is het vandaeg kermis? Dit zou al aerdig zyn op eenen donderdag! Of komt de Koning in het dorp?’
‘Het zyn al vreemder dingen’ antwoordde de Baes. ‘Het is nog nooit gehoord! Zoo gy dat altemael eens wist, dan zoudt gy dezen keer de menschen toch geene ooren moeten aennaeijen en leugens verzinnen om uwe boeken vol te krygen. En die oude Koekoek is ook al voor een kindsgedeelte tusschen de historie van Blinde Rosa.’
‘Blinde Rosa!’ zuchtte de jongere gezel met blyde verrassing ‘o, wat schoone titel! Dit zou een goede tegenhanger voor den Zieken jongeling zyn!!’
‘Hola zoo niet!’ zegde de andere. ‘Zyn wy samen op zoek
| |
| |
naer geschiedenissen, dan moet de vond ook eerlyk gedeeld worden.’
‘Nu, nu, wy zullen straks strooiken-trek doen’ mompelde de jongere met halve doefheid.
‘Met al dat’ riep de andere ‘weten wy nog niets. Nu, Baes Joris, doe dien leelyken hemdsband van onder uwe ooren en begin ons dat eens vriendelyk te vertellen. Gy krygt het boek voor niet als het gedrukt is.’
‘Ja, ik kan het nu niet uitleggen’ antwoordde de Baes. ‘Daer hoor ik myne vrouw de trappen afkomen; maer gaet mede naer het dorp: onderwege zal ik u uitleggen waerom men met kanonnen schiet en muziek speelt......’
De vrouw trad de kamer in, gansch opgesmukt met een tooisel dat door zyn hevig rood, blauw, geel en wit, de oogen van den jongsten reiziger-schemeren deed.
Zy liep tot haren man, trok zynen hemdsband nog wat naer omhoog en vatte hem by den arm, hem met haest ter deure uitleidende.
Zy werden door de beide gezellen opgevolgd. Baes Joostens begon al gaende de gansche geschiedenis van Lange Jan en Blinde Rosa aen zyne gretige toehoorders te vertellen; en, ofschoon hy zich byna gansch buiten adem gesproken had, hielden de reizigers niet op hem met allerhande vragen te bestormen.
Hy verhaelde hun ook, hoe Mynheer Slaets den ouden koekoek van hem had afgekocht en hem elk jaer vyftig guldens had versproken, om het versleten uerwerk in zyne herberg te hangen; - hoe Lange Jan vier-en-dertig jaer in Rusland was gebleven en schatryk was geworden met den handel in dierenvellen; hoe hy het buitengoed van de oude Mevrouw had gekocht en het ging bewoonen met Rosa en met het huisgezin van Nelis, den bessembinder, wiens kinderen hy altemael voor de zynen had aengenomen; - hoe hy den grafmaker eenen grooten schat gelds gegeven had; en eindelyk, hoe het dien avond groot boerenfeest op het hof zou zyn, waer men een geheel kalf te braden had gelegd en twee groote koeketels ryspap aen het koken was......
| |
| |
Baes Joostens was nog bezig met spreken toen zy van achter een huis op de breede dorpsbaen stapten.
De reizigers luisterden niet meer op hetgene hy zegde; want nu zagen zy zich de oogen uit het hoofd over al het aerdige en schoone dat zich voor hen aenbood.
Het gansche dorp, langs de huizen, was versierd met groene mastboomkens, aen elkander verbonden door sneeuwwitte behangsels of door prachtige bloemkransen. Daer tusschen, boven de hoofden der aenschouwers, hingen allerlei jaerschriften, met hunne groote roode letteren, te wapperen. Hier en daer verhief zich een prachtige meiboom, met zyne honderd krakende vaentjes van klatergoud, zyne kransen van vogeleijeren en zyne zingende glazen staefkens. Op den grond, nevens de baen, hadden de knapen en meiskens, op zilverwit heidezand, perken van bloemen gemaekt en daerin, naer gewoonte, de naemteekens van Jesus en Maria nagebootst. Een enkel verbeeldde eene dooreengestrikte JR; het beduidde Jan-Rosa en de schoolmeester had het uitgevonden.
Tusschen al dit schoone wemelde eene menigte volks, die uit de naburige dorpen was toegestroomd, om de zonderlinge bruiloftfeest te aenschouwen.
De jonge reizigers gingen van den eenen hoop tot den anderen om af te luisteren wat de lieden zegden. Eventwel, toen de stoet, die door de velden aenkwam, het dorp naderde, liepen zy naer den ingang van het kerkhof en bleven daer op eene hoogte staen om alles nauwkeuriglyk te kunnen zien.
Met een soort van ontzag blikten zy op den stoet...... en inderdaed, hy was zoo schoon en indrukwekkend, dat het hart des jongeren reizigers in zyne borst klopte van dichterlyke ontroering.
Meer dan zestig jonge meiskens, van vyf tot tien jaer oud, in het wit gekleed, kwamen met zoelen kinderlach op het gelaet aengedreven, als een hoop schaepwolkjes op den blauwen hemel. Boven hare blozende aengezigtjes, op hare losse vlottende haren, wiegelde eene kroon van maendroozen, die in stryd schenen om den prys der liefelykheid met de lachende lippekens der kinderen.
| |
| |
‘Het is een tooververhael van Andersen’ mompelde de jongere gezel ‘de sylphen hebben het hart der bloemen verlaten. Onnoozelheid, zuiverheid, jeugd, blydschap, - God, wat is het toch schoon!’
‘Ah, ah’ zegde de andere ‘daer zyn de pioenen! En Zanna Joostens gaet vooraen!’
Maer de jongere was te zeer getroffen om aendacht op deze onpoëtische woorden te geven. Hy blikte met eene soort van verrukking op een aental huwbare maegden, die, in vollen tooi en glansend van levensvreugd en gezondheid, achter de kinderen stapten. Ach, hoe fyn schenen de trekken dezer jonge ontluikende vrouwen onder de sneeuwwitte kanten plooimuts! hoe verrukkend blonk de stille maegdelyke schaemte op haer gelaet! Hoe betooverend was hy, de schuchtere grimlach die soms om hare lippen dartelde, gelyk de rimpelende rondekens, die de zephir op den vyver maekt, als hy des zomers met het water speelt en het lachen doet!
Ah, daer is blinde Rosa met Mynheer Slaets, haren bruidegom. Wat moet de arme vrouw zalig zyn! Zy heeft zooveel geleden! Zy is vernederd geweest tot den bedelstaf; zy heeft vier-en-dertig jaer getreurd en hare ziel gestreeld met eene hoop die zy zelf ydel waende.... en daer is hy nu, de vriend harer kindschheid, harer jeugd! Aen zynen arm stapt zy nu naer het altaer van den God die haer heeft verhoord. Het woord onder het kruis op het kerkhof gegeven gaet zich dan toch verwezentlyken: zy wordt zyne bruid! Op hare borst glinstert nu ook nog het eenvoudig gouden kruis dat Lange Jan haer gaf! Nu hoort zy vreugde, welkomgroeten, zang en muziek die zyne wederkomst met liefde vieren.... Zy beeft van ontroering en drukt den arm haers echtgenoots met kracht, als twyfelde zy aen de wezentlykheid van haer geluk.
Achter haer volgt Nelis met zyne vrouw en kinderen. Zy zyn gekleed als ryke buitenmenschen. De beide ouders gaen met het hoofd gebogen en vagen tranen van bewondering en dankbaerheid uit hunne oogen, telkens dat zy tot hunne blinde weldoenster opzien. Peerken heft het hoofd met losse fierheid in de hoogte en schudt zyne blonde dansende lokken rond zynen hals. Hy leidt zyne zusterkens by de hand.
| |
| |
Maer wat is dit voor eene bende? Overblyfsel van een leger dat verslagen werd door het zweerd des tyds! Een twintigtal oude mannen volgen op de kinderen van Nelis. Het is een zonderling schouwspel, inderdaed: allen zyn grys of kael; veler rug is diep gekromd; de meeste leunen zwaer op eenen gaenstok, twee gaen er met krukken, een enkele is blind en doof; doch allen zyn zoo afgesloofd, zoo gebroken onder de jaren en den arbeid, dat men eene kudde waent te zien, door de dood met eene zweep naer het graf gedreven!
Lauw Stevens, die byna met de handen aen de aerde raekt, gaet vooraen; de blinde baes uit de Ploeg wordt door den grootvader van den molenaer geleid.
Deze ouderlingen alleen hadden geleefd toen Lange Jan de haen van het dorp was en ieder voor zynen jeugdigen moed en zyne jongelingstrotschheid zwichten deed.
Na hen volgden de lieden van het dorp, mannen en vrouwen, welke op de bruiloft, in den hof van het kasteel, genoodigd waren.
De stoet stapte ter kerk in; - men hoorde van buiten het orgel een plegtlied aenheffen.
De jongere reiziger trok zynen makker ter zyde op het kerkhof. Hy boog zich tot den grond, keerde zich om en bood den anderen zyne geslotene hand, waeruit twee grashalmen opstaken.
‘Nu reeds? Gy zyt zoo haestig!’ zegde de andere.
‘Kom, kom, ik brand op dit sujekt; en ik wil weten of ik het zal mogen schryven of niet.’
De oudere gezel trok een strooiken. De jongere liet het zyne vallen en zuchtte met weemoed:
‘Ik heb verloren!’
En zoo is het gekomen, beminde lezers, dat de oudere gezel u de geschiedenis van Blinde Rosa heeft verteld. Het is spyt: nu hebt gy ze in proza, anders hadt gy ze in bezielde trippelende rymen kunnen lezen. Een andermael moge het lot u gunstiger zyn!
|
|
Auteursrechtvrij