Het Taelverbond. Jaargang 4

[p. 489]

Kort begrip eener geschiedenis der Nederduitsche letterkunde.
(Vervolg en slot, zie bladz. 288 V^de deel.)

Zesde tydvak.

Na eene slaepzucht van meer dan éene eeuw, werden de zuidelyke Nederlanden eindelyk in hunne beschavingsontwikkeling door het staetsbestuer geholpen. Maria Theresia stichtte te Brussel eene Akademie van wetenschappen en geschiedenis. Ongelukkiglyk waren de mannen die deze inrigting bedachten en in werking stelden onzer tale vreemd; ze begrepen het nut niet, dat er voor de beschaving in de sprake van de meerderheid der bevolking lag: de Akademie zelve maekte met het nederlandsch geene kennis, dan by middel van eenige door haer bekroonde verhandelingen. Wy stonden onder het beheer dier toenmalige overrynsche baronnen, die, wel verre van de geringste aendacht op de volkstale der grootere helft van Belgie te vestigen, zelfs hunne eigene spraek zich weinig aentrokken. Het heette trouwens goede smaek onder den hoogduitschen adel, zoo wel den pruissischen als den oostenrykschen, eene vooringenomenheid te laten blyken voor het fransch. Frederik de Groote was een doorluchtig toonbeeld voor alwie zyne moedertael, als onvoldoende voor de behoeften der

[p. 490]

hoogere kringen, misachtte. Gelukkiglyk voor Duitschland, bezat dat land een' Klopstock en een' Gellert, en waren deze schryvers moedig genoeg om voor den vorst zelven de valsche rigting te berispen, welke men den openbaren geest deed inslaen. Maer Belgie, nog onder den verdoovenden invloed der eeuw, mogt niet éen landlievend genie opnoemen, gelyk deze overrynsche groote mannen, of als jonkvrouw de Lannoy, zy die zoo geestig de haegsche hofjonkers wist te gispen. En al hadden ten onzent zoodanige edele geesten zich vertoond, het land bezat geene bestuerders, bekwaem om hen te begrypen. Althans niet de zuiver platonische stem van den wysgeerigen bisschop van Antwerpen, De Nelis, kon voldoende zyn om de vooringenomenheid te verdryven der grooten en der vreemden, die zich van hen hadde meester gemaekt, tegen eene tael welke men het nog niet vergeven kon, dat zy des spaenschen alleenheerschers hoogmoed had doen buigen. Deze invloed van hooger hand had sedert byna twee eeuwen zoodanig den nationalen geest verzwakt, dat met uitzondering van den Jesuit Van den Abeele, misschien nog niet eens een Zuidnederlander, en een gering getal spraekkunstenaers, wy verlegen zouden zyn éenen tot de laetste helft der achttiende eeuw behoorenden belgischen schryver, bekwaem om zuiver zyne tael te schryven, op te noemen. Wat een verschil met den toenmaligen toestand der letterkunde in de vereenigde gewesten! By 't beschouwen van de houding in 't begin der achtiende eeuw door Vlaenderen genomen, mogt men vermoeden dat Holland in het spoor der letterkunde welhaest ging worden voorbygestreefd. Maer het was een vlugtig schemerlicht, eene afgezonderde poging van enkele mannen, wier denkbeelden den tyd niet hadden in de menigte door te dringen. De rederykkamers, wel is waer, vermenigvuldigden aenmerkelyk in de steden en ten platten lande; onder eene goede leiding hadden deze inrigtingen voor vast de aendrift voortgezet, eens door eenen Labare, eenen De Meyer eenen Stevens gegeven. In Holland verloren de dagelyks opkomende vereenigingen het karakter van klubs, sedert eene eeuw zoo nadeelig aen den gang der beschaving. Uit dezelve gingen

[p. 491]

onderscheidene tydschriften uit, waerin de letterkundigen voor een bekwaem en onzydig publiek in de geleerdste geschillen zich wikkelden.

In die dagen kenschetste zich de literarische beweging in Holland door den invloed eener dichteres. Lucretia Wilhelmina Van Merken, in 1722 te Amsterdam geboren, en aldaer in 1789 overleden, was de echtgenoote van Simon Van Winter, een' met geen minder dichterlyk genie begaefd man. Van goederen ryk bedeeld, vonden deze echtelingen er geluk in, de fraeije geesten van Hollands hoofdstad zich aen te trekken. Zoo mild bedeeld van kiesch gevoel als van kunstspraek, had mevrouw Van Winter het geluk onder de menigte de jonge geniën te erkennen, die later aen de letterkunde den ouden luister zouden teruggeven. Deze beroemde vrouw gaf onderscheidene gedichten en treurspelen uit, van eene opregte zucht voor 's lands welzyn betuigende. Het nut der tegenspoeden kan de proef doorstaen met het beste dat in 't vak van leerpoëzy geschreven is: twee heldendichten, David en Germanicus bewyzen dat zy eene hoogere vlugt wagen mogt. Gelyk reeds door my is opgemerkt, had men van de eerste tyden der hervorming tot op Vondel de heilige schriftuer op het tooneel gebragt; na dat Hoogvliet in 't begin der achttiende eeuw zynen Abraham de Aartsvader, een heldendicht dat in Holland en Belgie even veel ophef maekte, had uitgegeven, tokkelden verscheidene dichters de snaren voor onderwerpen aen de gewyde bladen of de levens der heiligen ontleend. De David mag onder de gelukkigste proeven in dit vak gerekend worden. Wat den Germanicus betreft, men mag de dichteresse te laste leggen, voor held den overwinnaer onzer voorvaderen te hebben gekozen, in stede van eenen dier fiere Germanen, die voor de vryheid van den geboortegrond tegen Rome streden; ten ware misschien dat, van den bynaem van barbaren, gewoonlyk aen de Germanen gegeven uitgaende, de schryfster de opkomst eener nieuwe beschaving heeft willen bezingen. Wat er ook van zy, steeds ontvouwt mevrouw Van Winter eene harer kunne ongewone veerkracht. Wel is waer werd zy hierin door sommige na haer optredende dichters overtroffen; doch alles

[p. 492]

in die vrouw was edel, haer gantsche leven was een weêrschyn van den kunstenaers- en vaderlandschen geestdrift die haer beheerschte: zy kondigde dat groote tydvak aen, waervan de groote mannen reeds met haer begonnen te wedyveren. Deze verhevene rigting in het huis van Van Winter aen de letterkunde gegeven, werkte met eene byzondere kracht op het tooneel, waeraen nog de groote Punt en zyne gade, alsmede zyne gelukkige mededingers Duim en Corver, de schitterendste gaven van voordragt en gebaerdenkunst leenden. Doch de vertaelwoede had op het tooneel te diep wortel geschoten, om voor den invloed van mevrouw Van Winter te wyken. De kunst was voor den eene een louter tydverdryf, voor den andere eene schrale broodwinning geworden. Eene algemeenere oorzaek van verval kwam daerby het nederlandsch tooneel treffen: het opera nam voor vast zyn' zetel ook onder ons, en bezat welhaest een uitgebreiden voorraed. Jakob Neyts, van Brugge, rigtte in 't midden der achttiende eeuw eene troep operisten op, met welke hy vlaemsch Belgie en Holland doorreisde, en overal den uitbundigsten lof inoogste, ja zelfs de nieuwsgierigheid van het brusselsch hof gaende maekte. Het was voor de eerste mael dat men in Vlaenderen eene eigenlyke tooneeltroep bezat. Te Amsterdam speelde Neyts op de groote schouwburg, toen op den elfden mei 1772, by de opvoering van de Deserteur, dat prachtig gebouw de prooi der vlammen werd. Dit schrikkelyk ongeval, waerby zoo vele persoonen het leven inschoten, berokkende den ondergang van Neyts en van den aldaer gehuisvesten tooneelspeler Punt. Deze ging het Rotterdamsch tooneel verlevendigen, gene begaf zich terug naer de Oostenryksche Nederlanden. Doch de merkelyk verminderde troep had thans met nadeel te worstelen tegen de rederykkamers, op alle punten van Vlaenderen en Braband in 't leven gebragt door den geestdrift, welken Neyts overal voor het nationael gezang had opgewekt.

Zonder dit ongelukkig voorval, hetwelk Neyts' vooruitzichten teenemael in den grond boorde, had misschien deze man eene nieuwe omwenteling in de uitspraek der tale te weeg gebragt. Zyne troep

[p. 493]

uit Westvlamingen bestaende, bediende zich van den westvlaemschen tongval, onder zekere opzichten zachter dan de algemeen gesprokene tael, en die zeer in den smaek der vrouwen en dilettantis van Amsterdam viel; maer by het vertrek der Vlamingen verdoofden plaetselyk vooroordeel en gewoonte hetgeen op 't nationael gezang den gelukkigsten invloed had kunnen uitoefenen. De heropbeuring van den zachteren accent had daerby het nut gehad den taelklank tot zyne eerste harmonie terug te brengen, welke een zoo gevaerlyken schok onderstaen heeft sedert dat de oorspronkelyke klank der ij het onderspit heeft moeten delven.

Het opera evenwel was met de troep van Neyts Holland niet ontweken. Ruloffs, Pypers en anderen vertaelden mede, doch met meer kunstsmaek dan de Brugsche poëet, fransche stukken, terwyl Uylenbroek in het groot opera eene gelukkige proef deed met zynen Edipus te Kolone. In Belgie vond Neyts eenen mededinger in Cammaert, die voor het Brusselsch tooneel een aental van dezelfde stukken vertaelde, welke tot het repertorium van den reizenden tooneelist behoorden. Cammaert was reeds in 1745 als tooneeldichter opgetreden. Het was een zeer vruchtbare maer ook zeer middelmatige dichter, ofschoon weleens zyne oorspronkelyke treurspelen van dichterlyke kracht getuigen, welke zich tamelyk hoog had kunnen verheffen, indien hy met minder laetdunkenheid en meerder toelegging de geheimen der kunst en die der tael had nagespoord. Eene enkele daedzaek kenschetst den jammerlyken toestand, waerin destyds de volkstael zich te Brussel reeds bevond: Cammaert namelyk, die op elke bladzyde zyner werken eene volslagene onwetendheid van de grondregels der tael verraedt, wierp zich op als wetgever op den vlaemschen zangberg, met in ellendige rymen Boileau's Dichtkunde over te brengen.

Even als in Noordnederland begon men zich in Belgie met de theorie der kunst te bemoeijen. Ofschoon slechts proeven, waren deze pogingen niet te min weldadig, doordien zy de aendacht op de meesterstukken uit de vorige eeuw trokken. Wat de spraekkunstige werken betreft, noch doorzicht, noch onderzoek gaf aen deze eenige blyvende waerde. Desroches, die later de yverige

[p. 494]

secretaris der Brusselsche akademie werd, dreef de gedweeheid voor den slenter zoo ver dat hy, tegen zyn beter weten aen, het voorstel niet dorst doen tot zekere eigenschappen der tale, waervan men sedert eene eeuw vooral in Belgie was afgeweken, terug te keeren. Stugheid belette Zuidnederland voordeel te trekken uit de taelkundige werkzaemheden van eenen Hinlopen, eenen Alewyn, eenen Fortman, eenen Kluit, eenen Lelyveld, eenen Clignett, waerdige opvolgers van Ten Kate en Huydecoper.

De meeste dezer yverige geleerden maekten deel van de maetschappy van nederlandsche letterkunde te Leiden. Eventydig omtrent opgerigt als de Brusselsche akademie, steeg dit genootschap, ofschoon van alle hoogere ondersteuning verstoken, al spoedig in aenzien en verdiende door zyne werkzaemheden dat het voor vraegbake der nederlandsche letterkunde gehouden werd. Noch de hollandsche maetschappy van letterkunde, onder het toezicht van het staetsbestuer opgerigt, noch het hollandsch instituet, in navolging van het fransch instituet, door koning Lodewyk gesticht, waren later in staet deszelfs luister te verdooven. De bemoeijingen der Leidsche maetschappy betroffen bepaeldelyk tael- en letterkunde. De meeste harer leden waren nogtans verre van aen de wysbegeerte en de geschiedenis vreemd te zyn. Kluit onder anderen, een van de sieraden der Leidsche hoogeschool, heeft eene aenzienlyke plaets onder de hedendaegsche geschied-schryvers weten in te nemen. Scherp van oordeel, grondig in de staetkunde, en boven alles een voortreffelyk burger, bragt hy er veel aen toe om in de vereenigde gewesten den openbaren geest tot een vorstelyk regeringstelsel voor te bereiden.

De tyd door Kluit beleefd was ryk aen voorname geschiedschryvers: het scheen dat de taelkundige en historische nasporingen met elkander gelyk opgingen. Wagenaar gaf zyne uitgebreide Vaderlandsche historie uit, een verdienstelyk werk ten opzichte van den styl zoo wel als der opzoekingen, en dat later gedeeltelyk werd voortgezet door 's ryks geschiedschryver, Martinus Stuart. Simon Styl schreef een grondig wysgeerig werk, dat alle mogelyke wisselvalligheden in onze letterkunde trotseeren zal, over de

[p. 495]

Opkomst en bloei der vereenigde Nederlanden; Wiselius, meer bekend als tooneeldichter, gaf een merkwaerdig gewrocht uit over De staatkundige verlichting der Nederlanden. Bondam, Van den Spiegel, W. Te Water en anderen verzamelden de noodige stoffen om een beter begrip van de grondvesten, waerop de tegenwoordige staetsregeling rust, te erlangen. Alles kondigde eene ontwaking der natie aen.

De eigenlyke fraeije letteren deelden spoedig in dezen grooten arbeid van herlevendiging. De nationale geestdrift vond nieuwe krachten in 't belang dat men stelde in den onafhankelykheids-oorlog der Noordamerikanen tegen Engeland, Hollands onverzoenlyke tegenstrever, aen welken oorlog men welhaest een werkdadig deel nam. Van zynen kant gaf het zich zelven bewust gerakende Duitschland met woeker aen Nederland terug, wat het vóor onderhalf eeuw van de school van Heinsius ontleend had. Drie aenzienlyke dichters kenmerkten voornamelyk de opkomst onder ons van dien hoogduitschen geest: het waren Bellamy, Nieuwland en Van Alphen. De eerste stierf in den bloei zyns levens, op het oogenblik dat hy het woelige en noeste studentenleven met de nederige woning eener dorpspastory ging verruilen. Boven alles een man van harte, offerde Bellamy beurtelings aen de liefde, de vriendschap en 't vaderland. Steeds eenvoudig, weet hy steeds het gemoed te roeren, en zyne vaderlandsche gezangen doen de ziel in hare geheimste verborgenheden trillen. De bekende romance Roosje mag als een meesterstuk van eenvoudigheid en tederheid geroemd worden. Bellamy bezat de noodige hoedanigheden om een onzer grootste dichters te worden; hem ontbrak alleen nog een weinig beschaving van styl en rypheid van overleg. Nieuwland even als Bellamy een kind uit het volk, en die mede in de vaeg des levens bezweek, was een wondermensch in de wiskunde, waerdoor nogtans zyn dichterlyken geest de minste hinder niet toegebragt werd, gelyk men zich kan overtuigen by de beschouwing van den Orion en de zoo gevoelige treurzangen op de dood zyner vrouw en van zyn kindje. Van Alphen voegde de theorie by de pratyk. Nadat hy het vaderland van zyne toonryke en grootsche poëzy den smaek gegeven had,

[p. 496]

wilde hy zyne landgenooten met de geheimen der kunst, welke hy zoo eigenaerdig behandelde, bekend maken. Van Alphen is daerenboven de vinder van een byzonder dichtsoort - van de kindergedichten. Het is inderdaed aendoenlyk een der eerste geniën van 't land, een' staetsman, zyne uren te zien opofferen aen het zedelyk welzyn der kinderwereld, nog nauwelyks aen de eerste zorgen der moederen ontwassen. Doch ook hier straelt deze, onzer letterkunde zoo eigenaerdige hoedanigheid, de didaktische geest, welken wy in alle tydperken onzer geschiedenis opmerkten, door. In dit dichtvak heeft Van Alphen verscheiden navolgers van beide kunnen, en de nationale opvoeding is er de schitterendste uitkomsten aen verschuldigd.

Wanneer by eenige oorzaek de kunst vervalt, is degene die eene nieuwe baen uitsteekt reeds daerdoor een merkwaerdig man, en mag hy gewis aenspraek maken op dankbaerheid, al mogten zelfs zyne pogingen schynbaer zonder gevolg blyven. Over den ellendigen toestand, waerin de nederlandsche poëzy by de meerderheid der zoogenaemde fraeije geesten vervallen was, verontwaerdigd, gaven de drie gemelde dichters het voorbeeld tot het invoeren der rymlooze verzen, tot nog toe by ons weinig beoefend. Van haren toovermantel beroofd, moest de dichtkunst meerder juistheid in de uitdrukking, meerder vastheid in de gedachte najagen; vryer geworden, moest zy meerder bevalligheid van form aen den dag leggen: en mogt al op den duer het rymloos vers tegen het rym den stryd niet uitharden, hetzy dit soort te zeer de gewoonte tegen zich had, hetzy de genomene proeven over het algemeen niet ten onregte van eentoonigheid beschuldigd werden, het maekte toch het publiek naer meer stoutheid, kracht en oorspronkelykheid begeerig, en hielp om aen de poëzy die meesterlykheid te hergeven, welke sedert Vondel verloren was gegaen. In Belgie vonden de rymlooze verzen een hevigen voorstander in den ongenoemden schryver der Historie, regels ende bemerkingen wegens de nederduytsche rym-konst, omstreeks 1773 gedrukt, doch reeds een dertigtal jaren vroeger opgesteld.

In de dagen van Bellamy had er in Holland en in Belgie gelyktydig

[p. 497]

eene maetschappelyke omwenteling plaets, welke evenwel in beide landen voor een oogenblik by kracht van wapenen gedempt werd. Die het meest in de zaek gewikkeld waren vlugtten op franschen bodem, om weldra tot gidsen en handlangers der republikaensche legers te dienen. De beide landen werden in naem der vryheid veroverd; doch Holland kocht voor eenige milioenen eene schynbare onafhankelykheid af, terwyl het minder goudryke Belgie met sabelslagen gedwongen werd zyne inlyving in Frankryk te vragen. Deze worsteling drukte zich in beide landen door literarische gewrochten van gantsch onderscheiden waerde uit: terwyl in Noordnederland alles eene degelyke werking des geestes aenkondigde, veropenbaerde de letterkunde in Belgie slechts de ontwaking van een uitgeput lichaem. In Noordnederland was het openbaer onderwys nationael: mogt al de landtael by de hoogescholen nog geene erkende plaets bekleeden, ten minste voorzagen vele leeraren in deze gaping door eigene uitgaven. Van een anderen kant werd in de algemeene opvoeding mildelyk voorzien door de Maetschappy Tot nut van 't Algemeen, eene inrigting van den eerwaerden Nieuwenhuyzen. Het kerkgezang der hervormden bekwam eindelyk verbeteringen, meer overeenkomstig met den voortgang der letterkunde.

Niets van dien aert zag men in Belgie; de Leuvensche universiteit was verslonden van schoolsche twistredenen en zaken van inwendig beheer. De leeraren konden niet ernstig aen den voortgang der natie denken, en uit het onderwys kwam geen enkel werk te voorschyn, dat van eene eenigzins grondige kennis der tale getuigde. Waer zy in de Nederlanden verschenen, hadden de jesuïten dan toch altyd van eene eigene uitspraek zich bediend, welke overal even wel aengenomen werd. Na de vernietiging der orde bezigden de kanselredenaers, gelyk zulks nog vry algemeen geplogen wordt, overal den plaetselyken tongval. Hoe zouden, in 't midden van die verwaerloozing der geschrevene en der gesprokene tael, gevoegd by het meest volslagen gebrek aen literarische kritiek, hoe zouden verdienstelyke werken uit den boezem kunnen ontloken zyn van een volk, dat sedert lang er aen ontwend was in de

[p. 498]

letteroefeningen iets anders te zien dan een aengenaem tydverdryf, zonder werkelyk doel? Ook waren, by de brabandsche omwenteling, de dichterlyke voortbrengselen een voor vryheid blakend volk op verre na niet waerdig. Gunstigere voorteekenen bestraelden het proza; Verloo en Vonck, het hoofd der staetsparty die naer hem genaemd werd, bewezen door hunne schriften wat eene schoone toekomst van toen af de vaderlandsche letterkunde aenkondigde, ware de omwenteling met een gunstigeren uitslag bekroond geweest. Maer na de noodlottige ontknoping der worsteling tegen Oostenryk, werden de vryzinnigen meerendeels onvoorwaerdelyke aenhangers van Frankryk; en door dezen magtigen beschermer en meester beschut, waende men zich ontslagen van alle verdere pogingen tot ontwikkeling van den volksgeest. Wat tot het nationael grondbeginsel behoorde geraekte in wanorde, en ten gevolge van den afval dergenen die onderwys bezaten, geraekte de kennis der tale dagelyks dieper onder de voet. De willekeurige maetregelen van het fransch bestuer tegen het officieel gebruik der volkstael, waren niet minder noodlottig. Een besluit van den veertienden prairial van 't jaer XI (13 juny 1803) zegt dat ‘in het gewezen Belgie en in de landen op den linkeren rynoever, waer de gewoonte mogt zyn gebleven akten in de landstale op te stellen, deze binnen éen jaer in het fransch zullen moeten geschreven worden.’ Zie daer hoe men handelde in naem van vryheid en menschheid! Deze kwellende maetregelen der republiek werden nog overtroffen door een keizerlyk dekreet van den 22 december 1812, waerby aen de vlaemsche dagbladen geboden werd met eene fransche vertaling te verschynen. Na eenigen tegenstand tegen zoo veel dwingelandy boog Brussel het hoofd onder het juk; 's lands aloude hoofdstad deed afstand van haren nationalen geest. Overal elders herleefde echter het gevoel van eigenwaerde, en door de zedelyke kracht tegen den wil van een bestuer, dat de wet aen byna gantsch Europa voorschreef, bygestaen, gaf dit gevoel zich overal lucht, trotsch de bevelschriften der republiek en des keizerryks. Westvlaenderen vooral was er getuige van. Onderscheidene steden en dorpen gaven

[p. 499]

dichtfeesten, waerop hulde gebragt werd aen al wat de vlaemsche nationaliteit herinnerde en de dichters het welverdiende loon hunner moedige pogingen ontvingen. In 1809 beschreef de rederykkamer van Ypre, Alpha en Omega, eenen wedstryd voor een gedicht op eenen welkdanigen vlaemschen held; het volgende jaer kozen de Katharinisten van Aelst voor onderwerp van een' pryskamp de lof der Belgen: een letterkundige, die reeds onder het Oostenryksch bestuer als dichter en geschiedschryver zich onderscheiden had, Verhoeven, van Mechelen, schreef een heldendicht in vyftien zangen, de Belgiade, by gebrek aen aenmoediging tot nog onuitgegeven. Sommigen vleiden zich geern met de gedachte dat het fransch staetsbestuer, althans in de persoonen zyner prefekten, de hand leenen zou ter opbeuring der tale. Wel is waer, te Gent slaegde men er in het verbod, dat op het vlaemsch tooneel drukte, krachteloos te maken; zelfs gaf Napoleon zyne toestemming voor den pryskamp der Fonteinisten aldaer in 1811 gevierd, evenwel niet vóor hy van de welwillende gevoelens der maetschappy te hemwaerts wel verzekerd was.

Een schryver vooral wilde het departementael bestuer in de vlaemsche zaek wikkelen, namelyk Van Dale, van Ypre, de eerste die in deze gewesten een letterkundig tydschrift uitzond. De byzondere verdienste van dezen schryver is veel te hebben toegebragt aen de verbetering van styl en versbouw, sedert zoo lang ellendig verwaerloosd. Er is merkbare voortgang in de vlaemsche poëzy sedert de verschyning van Van Dale's Tyd-verdryf en zyne nieuwe uitgave van Boileau 's vertaelde Art poétique, door Labare. Deze voortgang werd duchtig ondersteund door de met Holland nauwer aengeknoopte betrekkingen, sedert dat Noordnederland insgelyks deel van 't fransch keizerryk maekte. Hollandsche dichters dongen mede in vlaemsche pryskampen, en de eerste spelers van het hollandsch tooneel deden nationale toonen klinken, daer waer het aen de kamers van rhetorica ontzegd was de volksspraek te laten hooren. In weêrwil der vervolgingen worstelde het vlaemsch tooneel waerdiglyk. Ook mogt Belgie misschien te geenen tyde op een zoo groot getal goede tooneelspelers roemen, onder

[p. 500]

welke Wattié, in de vaeg zyns levens te Gent, zyne geboortestad, overleden, voor den aenzienlyksten moet gerekend worden. Onder de tooneelschryvers van dien tyd verdient de Kortrykenaer Hofman eene voorname plaets. Deze man was alles aen zichzelven verschuldigd, en zonder de voor de openbare opvoeding ongunstige tyden, ware hy ongetwyfeld een van de schoonste sieraden der nederlandsche letterkunde geworden. Hofman schreef verscheiden burgertreurspelen, eenige blyspelen en twee kleine opera's. By uitnemenheid poëtisch gestemd, bezat hy in hooge mate de gave voor de vuist te dichten; vele zyner tooneelstukken vloeiden uit zyne ader met eene snelheid, waervan de jaerboeken der letterkunde in Zuidnederland zeer weinig voorbeelden vertoonen.

Het wordt tyd onze aendacht naer 't Noorden te wenden, waer eene merkwaerdige werkzaemheid des geestes de gantsche natie in beweging bragt. Wy zagen vroeger dat de eerwaerde Nieuwenhuyzen, op 't laetst der achttiende eeuw, de grondvesten legde van de maetschappy Tot nut van 't Algemeen, een genootschap dat voor doel heeft alle takken van menschelyke kennissen onder alle standen te verspreiden, en van de eerste dagen zyner wording op de gelukkigste uitkomsten zich beroemen mogt. Met de omwenteling van 1795 hield de hervormde godsdienst op godsdienst van staet te zyn, en werden de leden van elke andere kerkelyke gemeente bekwaem verklaerd tot het waernemen van staetsambten. Dit was eene gewigtige gebeurtenis voor een land als de vereenigde gewesten, waer de godsdienstige gemeenten zoo menigvuldig zyn, en dat toenmaels binnen zyn grenzen nog streken telde tot dan nog als veroverde landen beheerscht. Wat meer is, de nieuwe volksvertegenwoordiging opende aen de welsprekendheid nieuwe wegen, terwyl ze menschen van onderscheidene tongvallen in onderlinge betrekkingen bragt. Dit volksbestuer in een nationalen zin geleid, wachtte niet lang om de hindernissen te weeren, welke tot nog toe eene ruimere ontwikkeling der letterkunde hinderlyk waren. Men rigtte leerstoelen van nederlandsche letterkunde op in de hoogescholen van Leiden en Franeker, en het staetsbestuer, den wensch van de maetschappy Tot nut van

[p. 501]

't Algemeen gehoor gevende, nam op zich de voortheerschende wanorde in de spelling der tale te doen ophouden. De netelige taek van een spellingstelsel voor te dragen werd toevertrouwd aen professor Siegenbeek, die er zich naer omstandigheden loffelyk van kweet. Van zynen kant gaf Weiland, bygestaen van andere letterkundigen, een taelkundig woordenboek uit, alsmede een woordenboek der synonimen, twee nog gantsch ontbrekende werken. Dezelfde schryver zond daerenboven eene spraekkunst in 't licht, welke van hoogerhandswege in alle gestichten van den staet afhangend werd ingevoerd. Deze als 't ware offlcieele spelling vond hevige tegenstanders, onder welke het genoeg is Bilderdyk te noemen. Doch Siegenbeek's stelsel, door Vander Palm ondersteund, overwon alle hindernissen: dit was een wezenlyk geluk voor de letterkunde; want van dan af werd de aendacht niet meer door het uiterlyke afgetrokken.

Wy spraken zoo even van Vander Palm. Hy was bedienaer van Gods woord by de hervormde gemeente en professor in de oostersche letterkunde by de hoogeschool te Leiden, wanneer de omwenteling hem tydelyk aen 't hoofd van het openbaer onderwys bragt. Het was de eerste kanselredenaer en de eerste prozaschryver van zyn' tyd, en onder deze dubbele betrekking is hem de nederlandsche letterkunde zeer veel verpligt. Van in 't midden der zeventiende eeuw had het ondicht langzamerhand zyne kracht en zyn nederlandsch karakter verloren, om eerst op 't laetst der achttiende zich te verheffen. Maer zonder de nieuw opgerigte leerstoelen voor inlandsche letterkunde, is het te vermoeden dat het zich by eenige meesterstukken van kansel- en staetswelsprekendheid zou bepaeld hebben, om nogmaels den voorrang te laten aen de poëzy. De nieuwigheid zelve dier leergangen stond het nationael gevoel op zyde, en overal door kundige mannen ondersteund, kwam de tael krachtig en levendig uit de hoogescholen, haer heilig vuer stortende op de dorste wetenschappen. Vander Palm vooral wierp op ons hedendaegsch proza dien glans, waermede het sedert eene halve eeuw schittert: zyne talryke schriften dragen op elke bladzyde het merk van dat

[p. 502]

uitgebreid genie, hetwelk de strenge redeneering, de diepe doorgronding aen een krachtigen, geschakeerden, ryken, lossen styl wist te paren. Een overgroot getal leerredenen, verhandelingen en akademische redevoeringen, de eene al merkwaerdiger dan de andere, vloeiden uit de onvermoeibare pen van den beroemden hoogleeraer. Een byzonder voorwerp zyner aendacht was de Bybel die hy met aenteekeningen, de vrucht zyner uitgebreide kennissen in de oostersche oudheden, uitgaf, en daerom misschien het belangrykste werk van dien aert dat in eenige tael bestaet. Daerenboven gaf hy nog eenen Bybel voor de jeugd uit, alsmede uitbreidingen op de spreuken Salomon's, een ware schat van wysheid, in een zoo helderen als welluidenden styl opgesteld.

Vander Palm schitterde in 't midden van een aental uitstekende mannen in de onderscheidene door hem beoefende vakken. De kanselwelsprekendheid telde in de onderscheidene christelyke gemeenten hare waerdige vertegenwoordigers. Borger, Kist, Ypey, Clarisse, Muntinghe, Stuart en zoovele anderen verwierven welverdienden roem als gereformeerde predikanten. Borger vooral zou aen zyn grooten ambtgenoot by de Leidsche hoogeschool den lauwer kunnen betwist hebben, ware zyne levensbaen langer geweest. Uit Frieslands burgerklasse gesproten, bezat hy eene zoo kloeke ziel als iemand onder zyne landgenooten; zyn krachtig en uitgebreid genie beheerschte de wetenschap, waerop hy zich toelegde, in hare volste uitgestrektheid. Nauwelyks in de manbare jaren getreden, bragt hy in een klein tydsbestek verscheiden meesterstukken van welsprekendheid en wysbegeerte te voorschyn, waeronder zyne latynsche verhandeling over de Mystiek eene byzondere melding verdient.

Gelyk de kanselwelsprekendheid zoo werd die der pleitzael den weldadigen invloed gewaer der nationale herleving, en Holland mogt zich overtuigen dat het andere landen niets te misgunnen had, wanneer een Kemper of een Meijer de verdediging der onschuld op zich namen. Meijer is de wereld door bekend door zyn fransch werk over den geest en de herkomst der regterlyke instellingen; doch zyne hooge verdiensten schitteren niet minder in zyne

[p. 503]

nederlandsche schriften. Omkransd van een' wereldroem, stond hy in zyn vaderland byna op zich zelve: hy was namelyk een hevige voorstander der fransche wetboeken, en wilde desaengaende aen de nationale eigenliefde niets toegeven. Dit griefde zyne landgenooten des te meer, daer Meijer, als lid der israëlitische gemeente, kan aenzien worden als eerder denkbeelden van wereldburgeschap genegen, dan deelend in het algemeen volksleven. Wat er ook van zy, en al moet men in Meijer's nederlandsche geschriften eene te groote voorliefde voor den franschen volzin afkeuren, die geschriften verdienen niet te min eene byzondere melding; zoowel om de form als om den geest die er in heerscht: ze getuigen van eene innige overtuiging, wat nimmer kleingeestig kan voorkomen. Onze eeuw heeft onder de Nederlanders meer voorbeelden opgeleverd van mannen die op zich zelven stonden; zulke afwykingen zyn bewyzen van algemeene kracht.

Die algemeene kracht verraedde zich in alle vakken. Om van de godgeleerde wetenschappen niet meer te gewagen, men zag de staetswelsprekendheid waerin de bovengenoemde Kemper, benevens een Stijl en een Kantelaar, uitmuntte, meesterstukken voortbrengen van geschiedenis, van staethuishoudkunde, waerin Karel Gysbert Van Hogendorp, de ontwerper der nederlandsche grondwet, schitterde. Doch het was de dichtkunst die onder den gunstigsten invloed zich voornamelyk ontwikkelde. Het voorbeeld van Bellamy, Nieuwland en Van Alphen, door de hier boven genoemde oorzaken geholpen, gaven aen de bataefsche lier eene kracht, waeraen men zich niet verwachten kon by den kleinen omvang van grondgebied en den verbrokenen invloed der republiek op de lotgevallen van ons werelddeel. Het was als het zinnebeeld eener wanhopige worsteling, door een op den oever van zyn verderf staende volk gewaegd. Die krachtontwikkeling was Hollands redster; want na den val van het koningryk van éenen dag door Napoleon voor een' zyner broeders opgerigt, bevond zich Noordnederland, thans in het fransch keizerryk ingelyfd, in staet om zonder bezwyken de overheerschende beschaving van het veroverende volk te verdragen.

[p. 504]

Wy merkten het reeds vroeger op: aengaende de letterkunde was het vooral Duitschland dat op het laetst der vorige eeuw in Noordnederland zynen invloed deed gevoelen. De droomerige, overgevoelige letterkunde had zich wel in alle eeuwen op den Nederlandschen grond van zelf vertoond; zy nam nogtans eene zekere ontwikkeling maer eerst met het overkomen op het vaste land van Richardson's romans en Ossiaen's en Young's poëzy. Gelyk Duitschland zelf, door de engelsche literatuer voorbereid, viel Holland in geestdrift voor den Werther van Göthe. Feith was de zendeling der nieuwe school: hy bestuerde den sentimenteelen smaek door eenige zyner brieven over verscheidene onderwerpen, door zyne romans en zyne leerdichten het Graf en de Ouderdom. Eene vooringenomenheid met het nare sombere, en eene overdrevene gevoeligheid kenschetsten deze school. De goede hoedanigheden der republikeinsche gezindheid paerden zich in de tedere zielen met poëtische droomeryen, om in eene platonische liefde de geheele natuer te omvatten: het sentimenteele was het zinnelyke onder godsdienstige formen met onzekere neiging tot algodery: het was de droom van een aerdsch paradys door wysgeeren uit de achttiende eeuw gevormd. Doch bood deze neiging al eenig gevaer voor de veerkracht van het volkskarakter aen, in de Nederlanden hielp ze ten minste om uit de letterkunde die menigte van zedelooze geschriften te weeren, waervan de geest tot op het tooneel nog weêrgalm vond.

Aen de sentimenteele school komt de eer toe, de eerste stappen te hebben geleid van mannen die later als eerste sterren aen onzen dichterlyken hemel schitterden. Behalve den hoofdman, een onzer eerste lierdichters, en van wien wy een paer hoogstverdienstelyke treurspelen in den klassiken vorm bezitten, zal het genoeg wezen den naem van Tollens te vermelden.

Deze beminnelyke dichter, uit gentsche ouders te Rotterdam geboren, is onder onze hedendaegsche schryvers degene misschien die het zekerst de nationale zenuw geraekt heeft. Over 't algemeen pralen de nederlandsche zangers te veel met geleerdheid, een grove misslag by een ontalryk volk, by wien de kring der lezers

[p. 505]

reeds genoeg beperkt is, dan dat men dien nog nauwer zou willen toehalen. Ofschoon Nederland het geluk heeft den geliefden zanger nog te bezitten, mogen wy Tollens by uitstek den eerenaem van volksdichter toevoegen, een' eerenaem zoowel in Belgie als in Noordnederland door de eenparige stem des volks hem toegewezen. Deze volksgunst is Tollens verschuldigd aen eene gantsch nederlandsche oorspronkelykheid, in het volkskarakter en in den volkssmaek geput. Dichter van den huisselyken haerd, ademen zyne verzen het volkomen levensgenot: hetzy hy de huisselyke gebeurtenissen viert of een liefdegeval verhaelt, hetzy hy zich in roer zet by den roem der vaderen, hetzy hy de godsdienstige en staetkundige verdraegzaemheid aenbeveelt, steeds deelt hy moed, troost en geluk mede. Deze hoedanigheden worden verhoogd door eene schitterende verbeelding, een zuiveren styl, een gemakkelyken en toch niet eentoonigen versbouw. Ook maken de gedichten van Tollens de wellust uit van al de rangen der maetschappy; en in een land, befaemd als de letteroefeningen weinig gunstig, mag het opzien baren dat eene tweede oplage voor tien duizend inschryvers van nieuwe herdrukken, ja van Zuidnederlandsche nadrukken van naby is gevolgd geworden.

Ik zou hier niet ophalen dat in Tollens het nationael gevoel in hooge mate heerscht, had hy zich niet byzonder onderscheiden door het volkslied:

‘Wien Neêrlands bloed door de aadren vloeit’

een lied van vrede en van liefde, nauwkeurige uitdrukking van den openbaren geest in Nederland.

Tollens' lied behoort tot den tyd van het Nederlandsch koningryk. De hollandsche natie van Helmers dagteekent van 1812, toen Frankryk met al zyn keizerlyk gewigt op Holland drukte. Het gewrocht van den Amsterdamschen dichter, wien de dood alleen aen de gevangenis ontsnappen deed, is een middelsoort tusschen het heldendicht en het lierdicht: hetzelve verheerlykt den roem door het nederlandsch volk behaeld ter zee en te velde, in de wetenschappen, de letteren en fraeije kunsten. Opmerkelyk is het dat De hollandsche natie byna eventydig verscheen met de

[p. 506]

dichtstukken op de Belgen door de stad Aelst bekroond; en ik ben niet ongeneigd te vermoeden dat de vlaemsche kampstryd, tydig gegeven by een volk dat niet vergaen wilde, den hollandschen dichter kan ontvlamd hebben. Deze gelyktydige behoefte aen 't uitdrukken van een gronddenkbeeld is ook misschien eene reden dat het gedicht van Helmers zeer vroeg in Zuidnederland bekend geraekte: het is immers uitgemaekt dat de beste hollandsche werken sedert eene halve eeuw gedrukt, schaersch by ons verspreid zyn, en dat Helmers' meesterstuk, als 't ware, den weg van Vlaenderen aen de hedendaegsche hollandsche dichters geopend heeft. Die onderscheiding verdient het te regt; want ongemerkt eenige gezwollenheid, aen den aert van 't gewrocht en de tydsomstandigheden meest toe te wyten, munt het uit door kracht en lieflykheid, en zal het immer als een der schoone gedenkzuilen schitteren uit dit aen allerlei meesterstukken zoo ryk tydperk.

Helmers had tot zwager Cornelis Loots, even als hy van literarische opleiding verstoken, maer met een verhevenen en krachtigen dichtgeest bezield, dergelyk het land noodig had, vervallen als het was van zyne vorige grootheid en welvaert, en onder het juk gebragt des vreemdelings. De gedichten van Loots verraden een meer zuiveren styl dan degene van Helmers, en zyn niet zoo ontsierd door bombast. Holland bezat toen meer dichters, wien het aen geregelde beoefening der letterkunde had gefaeld. Zoo zyn nog Messchert, de gemoedelyke zanger der bekoorlyke Gouden Bruiloft, en de twee gebroeders Klijn. By den verhinderden toegang tot de klassike talen, sloegen de meesten hunner een anderen weg in, en kwamen op de baen waerin Engeland en Duitschland zoo helder schitteren. De ballade en de romance, in de Nederlanden gelyk in geheel Noordduitschland vroeger met voorliefde beoefend, hernamen hare eereplaets, en Tollens vooral bewees, door zyne gelukkige navolgingen, wat er al natuerlyks, bevalligs in dit zoo ten onregt verwaerloosd dichtsoort ligt. Indien dit nog vooreerst, in de oogen zyner landgenooten, Tollens als eene voorname verdienste niet kan worden aengerekend, wy vermeenen den grooten dichter meerder regt verschuldigd te zyn; trouwens het is

[p. 507]

sedert zyne bemoeijingen dat dit dichtsoort op eene twee eeuwsche verwaerlozing zich is beginnen te wreken. Deze eerherstelling in het openbaer gevoelen zal nog vergrooten van 't oogenblik dat muzyk en dichtkunst zich vereenigen zullen, om aen de tael die zachte harmonie terug te geven, waerop zy nog ten tyde van Hooft zoo trotsch was. Ten andere is de zending der poëzy geenszins, tot byzonder voertuig te dienen aen de denkbeelden van den kamergeleerde; zy behoort der gantsche natie: en het is met den kring zyner toehoorderen meest mogelyk te verwyderen, het is met al de leden van een zelfde huisgezin toe te spreken, dat men de meeste aenspraek op den titel van volksdichter verwerft. Het is met vooral dezen weg te volgen, met in kleine verhaeldichten het innige leven te schetsen dat sommige dichters, door hunnen duisteren styl zoo wel als om hunnen maetschappelyken stand van de menigte verwyderd, evenwel de volksgunst zyn meester geworden. Ik beroep my maer op den onlangs overledenen Staring, een der eersten die op het laetst der vorige eeuw het voorbeeld gaf der nationale romance. Deze by uitstek gespierde en bytende dichter verlevendigde met de poëzy de geschiedenis en de zeden van zyn geboortegrond, Gelderland, het land by uitnemenheid der middeleeuwsche oorlogsknechten en sprookvertellers.

Ik ga een aental aenzienlyke dichters voorby, om ons wat langer by den grootsten van allen, den doorluchtigen Bilderdyk, op te houden.

In 1831 in een vyfenzeventigjarigen ouderdom overleden, gelyktydig byna met twee andere groote geesten: Walter Scott en Göthe, hield Willem Bilderdyk gedurende ruim een halve eeuw den scepter der poëzy. In de school der ouden opgekweekt, met een gezond oordeel en eene schitterende verbeeldingskracht bedeeld, bezat hy ter zyner beschikking al de hulpbronnen, welke eenige tael ooit aen eenen schryver ten dienste heeft kunnen stellen. Ingewyd in de wis-, zede-, staet- en natuerkundige wetenschappen, in de fraeije kunsten, vertrouwd met de klassike talen van het oosten en van het westen en met de meeste nieuwere talen van Europa, in éen woord met eene universele begaefdheid bedeeld,

[p. 508]

was hy veeleer de letterkundige vertegenwoordiger dier oude vereenigde gewesten, terwyl zy nog den gantschen aerdbodem overzagen, dan dier bataefsche republiek in hare laetste stuiptrekkingen, of van dat koningryk Holland voor den vreedzaemsten der Bonaparten geschapen. Alles in dien man was groot, zyne eigene wederwaerdigheden gelyk zyne literarische fortuin, zyne gebreken gelyk zyne deugden. Door zyne medeborgers van den vadergrond verdreven, werd hy er, na eene tien jarenlange ballingschap, door eenen vreemdeling terug geroepen, en na al den roem genoten te hebben, waerop een zoo buitengewone geest regt heeft, bevond hy zich meermalen op het punt onder vrienden en bewonderaers van honger te vergaen. Zyn huisselyk lot lachte hem niet gunstiger toe dan zyn openbaer leven: tot op zyn vyftiende jaer op een smartbedde gebonden, kende hy slechts onvreugde in een eerste huwelyk, en toen na eene echtscheiding de hemel hem, aen de zyde eener meer gelykaerdende echtgenoote, gunstigere dagen scheen toe te bedeelen, had de ongelukkige vader herhaelde tranen te storten op het graf van een talryk kroost. Meer dan honderd vyftig boekdeelen zyn de uitdrukking van dat ontstuimig leven, alle schitterende van die mannelyke geniekracht, waeronder het volk den hals krommen moet. Als dichter staet hy dikmaels naest Vondel om de verheffing, om de stoutheid van uitdrukking, om den versbouw, steeds boven Vondel om de juistheid. Hy beoefende alle dichtsoorten buiten het blyspel, in allen bragt hy meesterstukken voort. Minne- en hekeldichten, godsdienstige poëzy, leer- en heldendichten, treurspelen, al wat uit zyne vruchtbare pen vloeide verwekte de algemeene bewondering. Zyne talryke navolgingen uit de grieksche, latynsche, oostersche en nieuwere vreemde dichters, dongen in waerde om den prys met zyne oorspronkelyke gewrochten, en maken eene gantsch eigenaerdige algemeene bloemlezing uit. Ter uitzondering der lieve dichtstukjes van Anakreon, waervan het donzige, volgens my, in de hand van Bilderdyk verloren is gegaen, staen zyne vertalingen, of eerder zyne vrye navolgingen, de vergelyking uit met het oorspronkelyke; het gebeurt zelfs dat in zyne pen de vertaling het oorspronkelyke overtreft; het Buitenleven,

[p. 509]

naer de Lille's l'Homme des champs, zy hiervan een bewys. Maer deze wyze van eenen schryver in eene andere tael over te brengen levert hare zwarigheden op, vooral indien men zich door stelselgeest laet geleiden. Bilderdyk, die by zyne eerste stappen in de letterkundige baen reeds neigingen voor de vorstelyke regeringsvorm verraedde, werd later aenhanger van het goddelyk regt, welk stelsel hy tot in deszelfs uiterste palen doordreef, om eindelyk tegen den geest der eeuw uit te vallen. Bilderdyk hield geene stipte rekening van de gedachte des schryvers dien hy overbragt: hy leende hem integendeel woorden toe, welke hy, volgens hem, had moeten bezigen, byaldien hy genoegzame kracht bezeten had om zichzelve gelyk te blyven. Zoo behandelt hy Pope in het gedicht de Mensch; en, men is gedwongen het te belyden, het gewrocht van den navolger is nogmaels een meesterstuk. Maer door deze handelwyze ontbond Bilderdyk de woede zyner staetkundige vyanden, en sedert dien (1808) vonden zyne werken geene genade meer. Het was de tyd dat hy voor het tooneel begon te schryven; de kabael belette de opvoering zyner stukken. De gelukkige plaetsing aen het hof van Lodewyk Bonaparte liet hem een heldendicht, de Ondergang der eerste wareld aenleggen: de troonsafstand van dezen vorst en dien ten gevolge Bilderdyk's eigen ondergang, benamen aen den zanger den moed zyn grootsch gewrocht voort te zetten. Zyne vyanden overlaedden hem met bitteren spot om deze onderbrokene poging; en wanneer hy later tot het uitgeven der vier en een half afgewerkte zangen overkwam en hy den lezer verbaesde door alles wat de poëzy verhevens bezit, dan viel men op des dichters staetkundige gezindheid, gezindheid die men in den mond der eerste kinderen van den mensch ging opzoeken. Zelfs zyne taelkundige werken, waervan de eersten toen het licht zagen, en die eene omwenteling in het waerdeeren van den aert onzer tale te weeg bragten, wikkelden hem in hevige geschillen. Men moet het bekennen, veelal was hy oorzaek dier oneenigheden: van den vadergrond verjaegd om gevoelens buiten de mode, moest hy er zich op vreemden grond in verharden. Eigene ongelukken en 't verval van zyn vaderland waren weinig geschikt om aen zyn

[p. 510]

zoo ligt geraekt als hoogmoedig karakter de noodige inschikkelykheid te geven voor hem tegenstrydige gevoelens. Ook waren zyne twisten met de aenzienlykste geleerden onder zyne tydgenooten, met eenen Vander Palm, eenen Kinker, enz., allerbeklagelykst; ze deelen aen sommige zyner geschriften eene scherpheid mede, die het harte bloeden doet. Maer zoodanig is het gezag van het genie, zoodanig is de begoocheling van die reuzenslagen, dat wy, op een onzydigen grond voor zyne buitensporigheden veilig, verstomd blyven staen voor die diepte van gedachte, die strenge redeneering, die stoute uitdrukking, alles omkleed met den schitterenden mantel der rykste poëzy.

Bilderdyk was by uitnemendheid Nederlander, en zyne vaderlandsliefde dreef hy tot de hoogste vervoering, hetgeen hem nu tegen Engeland, dan tegen Frankryk en eindelyk tegen Duitschland in 't harnas joeg. Daervan dat hy nu eens Napoleon vergoodt, dan al zyn dichterlyk genie uitput om, in 't midden van deszelfs grootheid, den man der eeuw te verguizen. Op zyne beurt moest Duitschland den schok zyner aenvallen gevoelen. Hier evenwel was het geen vyand die met de wapenen in de hand Hollands bestaen bedreigde, of een' aenslag belei op deszelfs vloten en overzeesche bezittingen; maer het was duitsche onzin, het was duitsche taelverknoeijing, gelyk de man zich uitdrukt, en waer tegen hy de nuchterheid zyner natie niet bestand rekende, wat hem de gal in beweging bragt. De nieuwerwetsche wysbegeerte en de zoogenaemde romantiek hielden hem gestadig in beweging. In zyn oog was van den eenen kant het christendom, van den anderen de achting voor de oude letterkunde bedreigd. Men kan niet zeggen dat hy zoo mis zag; wel bood hy te halstarrig een driftigen wederstand. Göthe en hy zyn de twee tegenpunten in de hedendaegsche worsteling des geestes: leenspreukig mag men zeggen dat de hoogduitsche dichter het ongebreideld rennend paerd is, de nederlandsche de onvertsaegde ruiter die het temmen wil. Het volle gevoel van wat hy vermogt bezat hy; maer zyne oploopenheid verhinderde hem een stelsel tot volle rypheid te laten komen; gekrenkte eigenliefde benam hem de noodige bedaerdheid om in 't behandelen van taelkundige punten al het

[p. 511]

verstand by te dragen waervan hy beschikken kon. Het zelfde geldt ten opzichte van 's lands geschiedenis, die hy gedurende ettelyke jaren onderwees en van 't standpunt beschouwde zyner staetkundige en godsdienstige gevoelens. Zyne verkleefdheid aen de regels van Aristoteles maekte hem tot een uitsluitenden voorstander der fransche tragedie. Dit is nogtans de reden niet dat zyne stukken zoo weinig byval vonden; want nergens werd het fransch tooneel zoo algemeen en zoo gelukkiglyk nagevolgd als in Holland; maer het was zyne wysbegeerte die overal doorstak, en welke men als der beschaving hinderlyk verwierp. Dit belette dien grooten genie niet eene historische en zelfs eene wysgeerige school te vormen, even als hy volgelingen maekte in dicht- en taelkunde. En uit hem zyn mannen van groote bekwaemheid gegaen, die elk in zyn vak met den meester om de kroon dingen.

Men heeft eene vergelyking willen daerstellen tusschen Feith en Bilderdyk. Als mannen van genie, zelfs van geleerdheid, is zulks ongerymd. Feith bezit een zuiveren styl, in zyne oden weet hy zich te verheffen en den lezer mede te slepen, en over de theorie der kunst schryft hy aengenaem. Maer Feith raekt de zaken maer eventjes aen, terwyl Bilderdyk zyn onderwerp grondig behandelt. Indien men het Graf van den eene vergelykt met de Ziekte der geleerden van den andere, de schoonste lierzangen van Feith met de Ode aan Napoleon van Bilderdyk, den Mucius Scevola van den gemeenebestgezinde met den Floris de vijfde van den absolutist, zonder Feith's begaefdheden en de diensten door hem aen de letterkunde bewezen in 't minste te miskennen, zal men zich echter overtuigen van den grooten afstand die beide schryvers van elkander scheidt. Is er al een, onder onze hoofddichters die in 't begin dezer eeuw bloeiden, bekwaem de vergelyking met den letterkundigen reus uit te staen, het is voorzeker Kinker; ik geloof zelfs dat de beschouwing der werken van den luikschen professor noodwendiglyk met de studie van Bilderdyk's werken moet gepaerd gaen. Beiden dichter, taelgeleerde en wysgeer, vonden zy zich steeds op het zelfde veld tegenover elkander. Kinker vertegenwoordigde het natuerregt en de wysbegeerte van

[p. 512]

Kant en van Fichte; zelfs stelde hy een pantheïstisch dichtstuk op, het Alleven of de Wereldziel, lynregt tegen de gevoelens in van zynen tegenstrever, die even gaern over de genade en de erfzonde uitweidde. Dat deze beide mannen elkander in den stryd waerdig waren, bewyst Kinker's overzicht van Bilderdyk's Spraakleer. Waren zy al eens van het zelfde gevoelen, het was ten opzichte van de theorie der kunst, welke zy met gelyke grondigheid en gelyk gevoel voor het schoone behandelden. De hekelroede was voor Kinker een handig wapen: de Brieven van Sophie aan Feith, als antwoord op de Brieven aan Sophie door den schryver van het Graf, zyn een bytend pleidooi ten voordeele der duitsche wysbegeerte: scherp hekelde hy in zyn Vaarwel aan het IJ, Bilderdyk's woorden-afleidkunde; hy paste de homoeopathische geneeswyze toe op het najagen van het verschrikkelyke in het burgerdrama. De beste staet- en letterkundige tydschriften, van 1795 tot 1815 verschenen, telden hem onder hunne stichters.

De poëzy van Kinker is weleens nevelig gelyk de wysbegeerte, welke hy tegen de groote meerderheid der natie verdedigde. Al overlaedde hy Feith met spotredenen, het gelukte hem niet beter in verzen dan Van Hemert in proza, om het stelsel van den wysgeer van Koningsberg de voorkeur te doen geven; zyn pantheïsmus maekte weinig gerucht, en zyne twistschriften tegen Bilderdyk werden niet volkomen naer verdienste gewaerdeerd. Zyne bevordering tot hoogleeraer in de wysbegeerte en nederlandsche letterkunde by de hoogeschool te Luik, was eerder eene eerlyke ballingschap, ten einde hem van Amsterdam te verwyderen, waer de wending van zyn' geest sommige hooge persoonaedjes hinderlyk was. Het onderwys was de ware zending van dezen diepdenker. Het valt alleenlyk te bejammeren dat Kinker, in plaets van te Luik, niet eerder in de vlaemsche gewesten geplaetst werd, waer een meer gekuischte dichtgeest aen de hand der bestaende liefde voor de tael diende opgeleid te worden.

Zeker zouden zyne wysgeerige denkbeelden, te Gent of te Leuven voorgedragen, aen het staetsbestuer moeijelykheden berokkend hebben, welke men in Luik niet te duchten had, waer Kinker's

[p. 513]

openhartigheid hem weldra aller harten won; doch opregt gesproken, de zending om in de vlaemsche gewesten den volksgeest herop te wekken liet zich niet gunstiger beschouwen voor den katholyken priester dan voor den pantheïst. Het stond vast dat welkdanig hoogleeraer in de nederlandsche letterkunde, van wege de menners van den openbaren geest, stelselmatig zou bestreden worden.

Is de blinde partygeest gevaerlyk, hy is het vooral in een niet volkomen gelykslachtig land. Het koningryk der Nederlanden, uit byna al de nederduitschsprekende en uit eenige waelsche gewesten van het voormalig erfgoed der hertogen van Burgonje bestaende, werd van de eenen beschouwd als eene vergrooting van grondgebied, in vergoeding voor overzeesche bezittingen, van de anderen als eene verwezenlyking der monarchie van Albertus en Isabella. Dit laetste gevoelen behoorde natuerlyk in de zuidelyke gewesten thuis en vond zyne byzondere kracht in de vlaemsche geestelykheid. De tael door het fransch beheer uit het openbaer leven verjaegd, door koning Willem in hare regten hersteld, ontmoette eerst een krachtigen steun in de vlaemsche geestelykheid; maer een tegenstand, waervan het misschien nog ontydig is de oorzaken te onderzoeken, veropenbaerde zich welhaest tegen het zoogenaemd hollandsch, dat men volstrekt grondelyk van het vlaemsch wilde onderscheiden hebben. Deze omkeering van gevoelen by degenen die gedeeltelyk het openbaer onderwys in handen hadden, stelde eene groote hinderpael aen de studie der volkstael. Zoo zag het vlaemsch, verlaten van de regtsgeleerden, die sedert het vierde eener eeuw aen het fransch beheer gewend waren, bespot van uit hun land gevlugte vreemdelingen, diegenen zich tegen hem keeren, welke tot dan zyn kloeksten steun hadden uitgemaekt; en door eene ongehoorde dubbelzinnigheid gelukte men er in het volk tegen zyn dierbaerst eigendom op te hitsen.

Naest deze verschillende hindernissen, tegen de herstelling der volkstael in de zuidelyke gewesten, kwamen nog de halve maetregelen van de hooge regeering Het staetsbestuer wel is waer voegde aen het onderwys bekwame leeraren toe, die ons in de

[p. 514]

sedert twee eeuwen te leur gegane kennissen der tale inwydden; maer wat men hem tot misslag mag aenrekenen, is van zich uitsluitelyk bepaeld te hebben by hetgene zyn eerste pligt mag genaemd worden. Men wist niet de studenten by de hoogescholen zucht in te boezemen voor eene loopbaen, waerin de beoefening der nederlandsche letterkunde de hoofdzaek zyn zou: het tooneel wist men geene doelmatige aenmoediging te geven, wat anders niet moeijelyk zyn kon met de talryke rederykkamers in Vlaenderen en Braband bestaende, en de hollandsche tooneelgezelschappen, wier voornaemste leden, onder welke de tooneelkunstenaresse Wattier boven allen uitmuntte, de bewondering van Napoleon en van Talma verwekt hadden. Het eenige wat men te dien opzichte meende te moeten verrigten, was van tyd tot tyd het uitmuntend gezelschap van Majofsky eenige uitstapjes te laten doen naer Brussel, Antwerpen en Gent, en vleijende bewoordingen over te hebben voor de maetschappyen van rhetorica. Er rigtten zich wel, onder haer oppertoezicht, genootschappen op van nederlandsche tael- en letterkunde in de residentieplaets en in de beide hoofdsteden van Vlaenderen; maer deze genootschappen, in 't geheel niet ingerigt volgens den eigenen zuidnederlandschen aert, waren veeleer renperken, aen kuiperyen en 't jagen op plaetsen geopend, dan der nationale zake bevorderlyk. Ook gingen zy in den staetsstorm van 1830 onder, nauwelyks enkele wrakken nalatende. Een anderen groven misslag beging men met aen de Vlamingen den toegang tot de beste hedendaegsche schryvers niet te vergemakkelyken, terwyl men nadrukken van fransche werken onmatig bevorderde.

Het lot der tale bleef dus grootendeels aen de rederykkamers toevertrouwd. Was het deze genootschappen nog niet gelukt zich uit de banden van den slenter los te worstelen, ze bezaten ten minste het voorregt sedert eeuwen inheemsch te zyn en wezenlyke behoeften te vertegenwoordigen. De veelvuldige pryskampen door hen gegeven, bewyzen werkelyken voortgang van den goeden smaek en van de beoefening der tael. Om evenwel de werkdadigheid der natie behoorlyk aen te prikkelen, hielden de rederykkamers

[p. 515]

zich te zeer afgezonderd en te beperkt in hunne werkzaemheden. In Antwerpen was de gemeenschap grooter tusschen het publiek en de letterkundigen. Daer vonden des dichters zangen meer weêrklank; daer vonden de regten der tale koenere verdedigers. Het was in de eerste dagen van het koningryk der Nederlanden dat Willems daer opkwam, Willems gedurende meer dan het vierde eener eeuw de wezenlyke persoonverbeelding der nederlandsche letterkunde in Belgie en der vlaemsche beweging. In 1793 digt by Antwerpen geboren, voelde hy zich vroegtydig naer de hoofdstad der kunsten getrokken, waer, tusschen de menigvuldige vernielende grondstoffen, in de eerste zeestad van 't fransch keizerryk opgehoopt, de vaderlandsche letterkunde in de maetschappy ‘Tot nut der Jeugd’ zich een heiligdom had verschaft. Reeds in 1812 te Gent bekroond, waer de thans tachtigjarige Cornelissen den moed bezat, al wat ooit Vlaenderens roem had uitgemaekt te verheffen, drong Willems in 1818 door de menigte met het dichtstuk Aen de Belgen, een warm pleidooi ten gunste der volkstael, en misschien het beste gedicht dat sedert eene halve eeuw uit eene zuidnederlandsche pen gevloeid was. Hy liet zyn gedicht vergezeld gaen van eene fransche prozavertaling en van fransche aenteekeningen, ten dienste dergenen die onze tael niet lezen, en om regtstreeks te antwoorden op de aenvallen van sommige advokaten, reeds gedeeltelyk in den Spectateur Belge van den eerwaerden De Foere wederlegd. Gelyk het de regten gold van 't nederlandsch als officiëele tael in de gewesten waer het inheemsch is, zoo nam Willems voor die regten door de geschiedenis te bewyzen. Het was het volkenregt wreken op de fransche propaganda, het volkenverbond op eene twintig jarenlange overweldiging. Doch al was Frankryk te Leipzich en te Waterloo overwonnen, al was de invloed zyner spraek in Duitschland en in Holland vernield, nog bleef het een vasten voet in vlaemsch Belgie behouden. Willems won zyne zaek, niet evenwel zonder merkelyk nadeel zyner poëtische kracht; hetgeen onder zeker opzicht voor een groot onheil moet beschouwd worden, ingezien het gering getal verdienstelyke dichters in die eerste dagen

[p. 516]

van worsteling, en de lauwheid door het staetsbestuer aen den dag gelegd wanneer het er op aenkwam, aenmoedigings-maetregelen voor de herlevende letterkunde te nemen.

Staende zyne geschillen met de advokaten, had Willems een anderen stryd uit te staen tegen sommige geestelyken, wegens zyne Verhandeling over de nederduytsche tael- en letterkunde, opzigtelyk de zuydelyke provintien der Nederlanden (1819-1824); een werk door sierlyke voordragt, gezonde oordeelkunde en grondige geleerdheid merkwaerdig, doch dat in 't oog van sommigen de hollandsche dichters te zeer ten nadeele der vlaemsche verhief. De meeste heftigheid tegen den jongen schryver kwam van den kant van twee geestelyken, Bulens en Thys. De eerste, die omtrent eventydig een' pennestryd had met den Vicaris-generael van Mechelen Verheylewegen, over een sermoen door dezen uitgesproken en uitgegeven, bewees door zyne eigene geschriften, dat er voor alwie aen een gekuischten styl prys hecht, inderdaed geen onderscheid te maken is tusschen hollandsch en vlaemsch. Thys, voorheen heiligschryver in de abdy van Tongerloo, thans lid der brusselsche Akademie, had zich op het laetst der vorige en in 't begin dezer eeuw doen kennen onder de edelmoedige mannen die de pen hebben opgevat tot de uitbreiding der akkerbouwwetenschap. Eene prysvraeg van het letterkundig genootschap van Antwerpen bragt Thys in den doolhof der taelkunde, en deed er hem in verloren loopen. Even als Schrieckius en Becanus, even als zyn tydgenoot De Grave, schreef hy onzer tale een fabelachtigen ouderdom toe. Willems handelde wyzer: op het spoor van Ypey, den schryver van het klassiek werk ‘Beknopte Geschiedenis der nederlandsche tale (1812 en 1833), beschouwde hy het nederduitsch onder de hedendaegsche teutoonsche spraektakken voor de minstverwyderde van den indisch-germaenschen moederstam. Onder de reeds weinige zuidnederlandsche beoefenaren der tale, behoorde Willems tot het gering getal dergenen die er de innige bewerktuiging van begrepen, bewerktuiging zoo ruim ontvouwd door Bilderdyk, ruimer nog door Hamaker in zyne Academische Voorlezingen, een merkwaerdig werk over de wording en de verwantschap

[p. 517]

der talen, korts vóor des schryvers overlyden (1835) verschenen. Doch keeren wy tot Willems terug.

Er stond hem nog de eenzelvigheid van het hollandsch en het vlaemsch te bewyzen, en de oorzaken van een schynbaer onderscheid aen te toonen. Deze taek volbragt hy in eene verhandeling Over de hollandsche en vlaemsche schryfwyze van het Nederduitsch (1824). In dat werksken sloeg hy eene gemengde spelling voor, welke hy sedert gebruikte, en die tot grondslag diende der bemoeijingen van het taelcongres, ten jare 1841 te Gent gehouden. Zoo lang evenwel het koningryk der Nederlanden bestond, werd zyn stelsel door niemand gevolgd. De gestichten, den voortgang der tale gunstig, namen de spelling van Siegenbeek aen, terwyl zyne tegenstrevers zich een' schild maekten van de ellendige spraekkunst van Desroches.

Het koningryk der Nederlanden genoot een oogenblik rust; het was de tyd waerop het nieuwere vlaemsch geslacht zyne eerste krachten beproefde. D'Hulster, de zuiverste en de meest klassike onder de toenmalige vlaemsche dichters, stond op 't hoogste zyner magt, en Willems zelve, in 't midden der ernstigste geschied- en taelkundige navorschingen, wist aen zyne lier eenige schoone verzen af te vragen. Welhaest hernieuwde het verbond tusschen de katholiken en de liberalen den stryd tegen de tael, welke door Willems tegen de voornaemste kopstukken der oppositie verdedigd werd met alle de kracht eener diepe overtuiging. De omwenteling barstte uit: ze behandelde het vlaemsch als verwonneling en zond deszelfs hoofdverdediger, die een openbaer ambt bekleedde, naer een onaenzienlyk stadje: treurig, maer verheven zinnebeeld van het lot der tale voorbeschikt, welke, ondanks een aenmerkelyk verlies van grondgebied, toch de tale is gebleven der meerderheid. Laten wy evenwel onze beschuldiging niet overdryven. Verloren de Vlamingen hun overwigt, het is dat zy van langerhand tot eenen val bereid waren. Het blyft niettemin waer dat het de pligt was van elk edelmoedig harte, zoodra de gezichteinder begon op te klaren, op middelen bedacht te zyn om de volkstael in hare eer en in haer regt te herstellen. Het staet aen de volkverblindende partyen niet vry over een

[p. 518]

gemeen goed te beschikken, gewis niet; en evenmin als zyn land is men geregtigd zyne spraek te vervreemden. Dat was waerschynlyk wat Willems gevoelde, toen hy in 1834 zyne overzetting in hedendaegsch nederlandsch van Reinaert de Vos van eene voorrede vergezelde, waerin hy een levendig, doch waerachtig tafereel ophangt van den beklagenswaerdigen staet der volkstael. Dit koene gedrag trok Willems, reeds in de voor een oogenblik opgeschorte Commissie voor 's lands geschiedenis heringetreden, uit zyn ballingschap, en opende hem de deuren der Akademie, welke men zelfs vóor de omwenteling hem gesloten had gehouden, onder voorwendsel dat het staetsbestuer de gelegenheid zocht om dat geleerd genootschap te vernederlandschen.

De vyf jaren zyner afzondering besteedde Willems bepaeldelyk om aen de Vlamingen den weg tot de middeleeuwsche letterkunde, zoo byzonder geschikt ter opwekking van 't nationael gevoel, te openen. Deze studien deden des schryvers grondige kennissen in geschied- en taelkunde aen den dag komen, te gelyk dat ze den yver der vlaemsche jeugd opwekten, hetgeen te regte Willems voor het hoofd der vlaemsche beweging beschouwen deed. De rederykers herleefden en in de voornaemste steden rezen nieuwe middelpunten voor de vaderlandsche letterkunde op. Men had beweerd dat by de nieuwe orde van zaken het vlaemsch gedood was: in den geest zyner vyanden was zyn ontwaken niet meer dan een zwanezang. Een allerdichterlykst denkbeeld inderdaed: van eene levendige, vuer- en yvervolle jeugd te verzamelen om haer een laetsten zang aen 't stervend vaderland te laten toewyden. Die zang verklaerde zich door een den volksraed aengeboden krachtig vertoog tegen de ongeregtigheden der tale onzer vaderen aengedaen, en hetwelk gevolgd werd van een plegtig feest in Vlaenderens hoofdstad, by gelegenheid van een taelcongres den 23 october 1841 gehouden. Dit feest, des te beteekenisvoller omdat staetsministers er het woord in de volkstael namen, was de eerste plegtige daed der vlaemsche beweging.

Men vergist zich doorgaens nopens het wezen der vlaemsche beweging, omdat de meesten die er over wilden oordeelen,

[p. 519]

eerder aen het vooroordeel dan aen de overweging gehoor gaven. Zoo maekte men er nog onlangs een staetkundig en godsdienstig vraegpunt van, volgens dat men tot de liberale of katholike party behoorde; de vreesachtigen zien er de schemering in eener nieuwe scheiding. Voor de betweters ligt in de vlaemsche beweging een booze aenslag der geestelykheid, ten einde allen beschavings-geest in onze gewesten te verdooven; en de groote steden vergelykt men by de Oasissen in de wyde wildernis. Wie bevat niet dat de ware vyanden der beschaving juist die mannen zyn, welke eene edele zaek aen de afgunstige driften der partyen willen slachtofferen! Maer de vlaemsche beweging heeft zich om dien leugenachtigen en valschaerdigen tegenstand gantsch niet meer te bekommeren: zy streeft regt naer heur doel, en ondanks alle mogelyke hinderpalen zal zy haer doel bereiken. Zy streeft voort onder een zelfde vaendel met al wie in Europa een edelmoedig harte in den boezem voelt kloppen, met alle verdrukte volkeren die hunne individueele vryheid, hunne stameigenzelvigheid, de eenige ware vryheid eischen. Zy zal haer doel bereiken, omdat de aendrift die haer bewegen doet uit hare innige bewerktuiging voortvloeit.

Vlaenderen ligt thans in 't ongeluk gedompeld, het lydt zoo bitter. Sommigen meenen den vinger op de wonde te leggen met het verval aen te wyzen der handspinnery, waervan keizer Karel, zegt men, met een snedig gezegde al het belang aengetoond heeft. Maer zyn louter stoffelyke oorzaken wel vermogend genoeg, om schielyk een volk zoodanig neêr te slaen, gelyk de Vlamingen zyn, en moet men niet dieper de wonde tenten, misschien om de waerheid te erkennen van 't geen een volksvertegenwoordiger dacht van het spreekgestoelte te mogen aenkondigen: dat het eene gedeelte des lands onmogelyk eene ernstige worsteling met het andere kan uitharden? Deze beweering, die elken echten Vlaming van verontwaerdiging trillen doet, is waerachtig wanneer men onze nationaliteit van het standpunt beschouwt dat door sommigen in Belgie en door de Franschen in 't algemeen gekozen is: zy immers kennen aen 't vlaemsch noch staetkundige regten noch beschavende streving toe. Een zoo onzalig gevoelen, dat in

[p. 520]

Vlaenderen zelf grooten steun vindt in 't volkomen gebrek aen nationale opvoeding, werd tot nog toe maer al te zeer door het staetsbestuer in de hand gewerkt.

Gesproten uit eene beweging, van haren aert onzer tale weinig gunstig, heeft het staetsbestuer, ook ten opzichte der vlaemsche zaek, voor grondregel aengenomen alleen daedzaken te erkennen. Welnu, achter dezen grondregel hield het zich steeds schuil om enkel aenschouwer te schynen van eenen stryd, waeraen het een middelyk groot deel had. De grondwet waerborgt het verkieslyk gebruik der in Belgie levende talen; maer onder degenen die by ons eenig openbaer gezag bekleeden zyn er, die het drientwintigste artikel onzer grondwet op eene wyze uitleggen bekwaem om eenen alleenheerscher terug te doen deinzen. Verkiest men een voorbeeld van de wyze hoe de vryheid van sprake in Belgie verstaen wordt? Een Vlaming bevindt zich op de bank der beschuldigden; hy is alleen zyne moedertael, by de grondwet erkend, magtig: en nogtans het openbaer ministerie beschuldigt in 't fransch, voorgevende dat hem zoo goed als den beschuldigde het regt is toegekend, naer verkiezen van eene der beide talen zich te bedienen. En is het niet gebeurd dat een ter dood veroordeelde, door den magistraet gevraegd of hy nog iets ter zyne verdediging by te brengen had, de gantsche vergaderzael deed sidderen by het antwoord, dat hy niets, volstrekt niets van de pleidooijen had verstaen? Het zelfde zonderling vryheidsstelsel beheerschte tot in deze dagen het middelbaer onderwys (de moedertael is daedzakelyk uit de hoogescholen gebannen). De wedstryd tusschen de onderscheidene gestichten heeft noodzakelyk in de vlaemsche gewesten aen het fransch als grondsteen van 't onderwys het overwigt gegeven: doch in de atheneums en kollegien wordt de volkstael nog meer of min beschermd, volgens den graed van vaderlandsliefde der bestuerders of der stedelyke regeeringen. Dit scheen echter aen het staetsbestuer geene genoegzame beweegreden om het nederlandsch in den pryskamp deel te laten nemen. Men beroept de belgische dichters op eenen kampstryd voor een zangstuk of een opera-relibtto, en er wordt ambtelyk op de gevraegde inlichtingen

[p. 521]

geantwoord, dat het fransch alleen tot den wedstryd is toegelaten. Ten minste uit billykheid doet het staetsbestuer eene dergelyke oproeping aen de vlaemsche dichters? Eenmael was het staetsbestuer zoo gelukkig bezield. In 1834 werd alwie in Belgie de fransche of de vlaemsche dichtveder voerde uitgenoodigd, de nationale onafhankelykheid te bezingen. Degenen die in Maerlant's tale naer den lauwer dongen waren in veel geringer getal dan de fransche dichters: slechts twee en dertig mededingers boden zich aen; maer de vergelykende beschouwing der bekroonde stukken viel ten eenemael gunstig uit voor de vlaemsche. Niet dat ik my op dezen wedstryd beroep om eene vergelyking daer te stellen ten opzichte van de verdienste der vlaemsche en der fransche poëzy in Belgie; ik begryp maer al te wel hoe veel toevalligs zulke literarische oefeningen vertoonen. Maer wat ik er wil uit afleiden, is dat, na zoo eene roemryke proef, het vlaemsch niet verdiende by gelyke gelegenheden later op zyde te worden geschoven.

De gekroonde vlaemsche dichter was Ledeganck, weinige maenden slechts na Willems aen 't vaderland ontrukt, en eveneens in de volle kracht des levens. Erkent men aen het proza van den beroemden hoofdman der vlaemsche beweging by uitstek zuiverheid en helderheid van uitdrukking toe, de zelfde hoedanigheden hechten zich aen Ledeganck's gevoelvolle poëzy. Deze schryver verdiende op de eerste ry te staen, niet dat hy de oorspronkelykste, de stoutste of de verhevenste onder onze hedendaegsche dichters was; maer de gewrochten tot de tien laetste jaren zyns levens behoorende, waren zonder tegenspraek de meest klassike, dat is, waervan het plan met de meeste wysheid aengelegd was.

Hier zou ik in beschouwingen moeten treden, welke te zeer het tegenwoordig geslacht raken, om ze met de noodige vryheid te kunnen behandelen. Ik zal alleen zeggen dat onze steeds miskende letterkunde hare krachten eerder heeft moeten ontwikkelen om hare vyanden te bestryden dan om haer eigen gebouw op te trekken; dat zy in de oogenblikken van rust meer getracht heeft het harte te boeijen dan door diepte van gedachte uit te munten. Doch hare onbetwistbare verdienste, hare verdienste by uitnemenheid,

[p. 522]

ligt in eene volle uitdrukking van eigen volksgevoel; dit is ook de eenige onderscheidende karaktertrek, welke het in hare magt was in deszelfs volheid ten toon te spreiden. Zal deze werkende kracht zich steeds blyven afslyten zonder het doel harer pogingen te bereiken? Is zy geroepen het land te redden, onder het afkondigen der volkenopwekkende tooverspreuk: help u zelf, zoo helpt u God? Of zal het staetsbestuer gemoedelyk der vlaemsche letterkunde en der vlaemsche beweging de hand reiken, ten einde aen onze gewesten de noodige kracht te helpen hergeven, om de stoffelyke en zedelyke hinderpalen te boven te komen, welke hen verhinderde den rang te hernemen, weleer zoo eervol bezeten, en dien zy gewis nog waerdig zyn?

F.A. Snellaert.