Het Taelverbond. Jaargang 4

[p. 448]

Boekbeoordeeling.
Door J.F.J. Heremans.

Gedichten van Johan-Alfried De Laet. Antwerpen. P.-E. Janssens. 1848. 134 bl. in-8^o.

Menigeen zal ons, reeds van over lang, van onregtvaerdige vergetelheid beschuldigd hebben, daer wy niet eerder van een dichtbundel gewaegden, die zeker allezins de aendacht van den lezer verdient. Deze schynbare vergetelheid nogtans is alleen daeraen toe te wyten dat wy in de gedachte verkeerden, de groote gebeurtenissen, die by het verschynen des bundels Europa schokten en iedereen bezig hielden en bedwelmden, een weinig te moeten laten kalmen, vooraleer den vlaemschen lezer, welke zelfs in de stilste tyden weinig smaek in verzen vindt, op de Gedichten van den heer Johan Alfried De Laet het oog te doen vestigen. Wel is waer dat Europa verre is van tot dien rustigen toestand teruggekomen te zyn, die tot de beoefening der letterkunde en de waerdering van literarische voortbrengselen noodig is; doch wy leven in zulkdanige tyden, als dat de geest, afgemat door de beschouwing van al de ontzaggelyke verschynselen, welke zich dagelyks op de staetkundige kim vertoonen, en daerom walgend van al wat maer eenigzins naer politiek zweemt, nog al eens een oogenblik zyne toevlugt tot de vreedzame letterkunde neemt. Het is in die oogenblikken, welke wy over eenige maenden zelfs niet mogten genieten, dat wy de gedichten van den heer De Laet ter lezing aenbevelen.

Sedert dat de Almagt den gevoelvollen Ledeganck tot zich riep en den natuerlyken, eigenaerdigen Th. Van Ryswyck op eens, rampzalig, helaes! deed verstommen, kunnen wy slechts twee-drie namen opnoemen van dichters, welke inderdaed teeken van leven geven of gegeven hebben, en daeronder behooren de heer De Laet, over wien wy heden eenige woorden zeggen zullen, en de heer Van Duyse, wiens Klaverblad het voorwerp onzer aenstaende recensie zyn zal. Men zal immers niet eischen dat wy als hoeksteenen ter stichting van den vlaemschen tempel die vermolmde schilfers aenschouwen van hen, welke zich vergenoegen alle jaren een stukje in een jaerboekje of een tydschrift, en dat nog op het allerdringendst verzoek van den verzamelaer, te plaetsen! Doch - laten wy die

[p. 449]

liefhebbers thands met vrede: hunne beurt zal ook komen, en verwylen wy eenige stonden by de Gedichten van den heer De Laet.

Het fragment: Aen de Dichters, dat by zyne verschyning (1839) zeer veel opgang maekte, als dragende den stempel van eene kernvolle poëzy, waervan onze vlaemsche letterkunde, in dien tyde, nog zoo weinig voorbeelden had opgeleverd, opent zeer wel de verzameling. Het eerste gedeelte van dit fragment bevat een krachtig, geestdriftvol overzicht van al wat onze geschiedenis groots en heldhaftigs aenbiedt in tegenoverstelling aen de kleinmoedigheid en zwakheid des naneefs. Het tweede gedeelte vangt aen met eene overschoone vergelyking:

Zeg my, o Belgenland! Wat vergt ge van uw Barden,

Wat vraegt ge uw' zangren tot uw lust? -

Dat zy by heldenzang, by minnetoon volharden
Nu gy 't onedel spoor van vreemde stappen kust?
o Verg dan van den zoon dat hy op d'harpen koorde
De ontaerde moeder zing' die godloos in het bed

Des boels die zynen vader moorde,

Met vuige dartelheid zyn blanken naem besmet!

Het derde en het vierde gedeelte van dit fragment, ofschoon verre van onverdienstelyk te zyn, vallen nogtans by de twee eerste gedeelten af.

Dit stuk even als het meerendeel der andere, verscheen reeds vroeger; doch dit is geenszins eene reden om ze stilzwygend voorby te gaen: alle, een of twee misschien uitgezonderd, verdienden herdrukt te worden, en de dichter heeft eene wezenlyke dienst aen onze letterkunde bewezen met zyne lettervruchten, die op verschillende akkers verstrooid lagen en toch in den smaek van iedereen vielen, uit te lezen en te verzamelen.

De romance Zelinde is lief van gedachte en lief van vorm: wat dit laetste aengaet, laet echter de volgende strofe te wenschen over:

En Zelinde strooide zachtkens

In de trage beek

't Leste roosjen uit heur bloemtuil

Waer een traen op leek¹.

1 Leek kennen wy niet als onvolmaekt verleden tyd van lekken of leken. K. Van Mander gebruikt in den onvolmaekt verleden tyd lack: d' welck gedaen overvloedig het bloed daer lack; doch wy weten niet in welke streek men leek voor lekte of leekte zegt.

[p. 450]

Aen eek meisje dat zich op de beoefening der dichtkunst wilde toeleggen, is een voortreffelyk gedicht, zoo als wy er weinig bezitten, en waerop onze jonge letterkunde te regt roem mag dragen. Dat is poëzy in den vollen zin des woords! Geene ydele, holklinkende woorden, geen alledaegsch klatergoud, geen bombastisch gedommel of getrommel; maer gevoel, diep gevoel van het begin tot het einde, en harmony. Men leze en bewondere:

Dael niet van uw' roozentroon,
Meisje, gy wier gulle blikken
Ieders hart met bloemenstrikken
Kunnen binden aen uw schoon'!
Dael niet van uw' roozentroon,
Gy, de liefste by de lieven,
Ruil uw kroon van madelieven
Nimmer voor een lauwerkroon!

Wat zegt een handvol dorre blaêren,
Een handvol blaêren zonder kleur,
Voor Zefyrs lievling die den geur
Der frischste bloemen mag vergaêren;
Die op zyn wieken van satyn,
Van purperglansen ryk doorweven,
Van roozen mag op roozen zweven
Die slechts voor hem geschapen zyn?

Zal hy zyn lustwaranden vlieden,
Zyn stralenryk, zyn bloemendael (sic),
Om, als de schuchtre nachtegael,
Aen 't kille woud zyn stem te bieden?
Zal hy zyn zoeten morgendrank
Versmaden voor het zilt der stammen?
Zal hy zyn keurge wiekenvlammen
Verdooven voor een weinig klank?

o Neen! de vlinder mag behagen
Om bloemenvorm en bloemenkleur,
Niet om het opgeruimd geneur,
Niet om het zielverbrekend klagen
Des valen zangers van het woud,
- Dat ongetooid, gevleugeld orgel -
Die wel eens de aendacht op zyn gorgel
Doch nooit op zich gevestigd houdt.

[p. 451]

 

Dael dan ook niet van uw' troon

 

Meisje, gy wier gulle blikken

 

Ieders hart met bloemenstrikken

 

Kunnen binden aen uw schoon!

 

Dael niet van uw roozentroon

 

Gy, de liefste by de lieven,

 

Ruil uw kroon van madelieven

 

Nimmer voor een lauwerkroon!

Daerop volgt eene uitmuntende schildering van den waren dichter. Wy kunnen aen den lust niet wederstaen deze brok insgelyks onzen lezeren mede te deelen: dergelyke verzen kunnen niet genoeg verspreid worden; zy bewyzen oneindig meer ten voordeele onzer moedertael dan duizend brochuren tegen den franschen invloed:

Wat is een Dichter op deze aerde?
Een onheilzoon, een offerlam,
Die in zyn hart een sprank bewaerde
Van Godes eerste scheppingsvlam;
Een die in zich een geest hoort woelen,
Een geest aen enklen pas bekend;
Die meerder voelt dan de aerd' mag voelen,
En 't zoekende oog ten hemel wendt.

Een die in hooger sfeeren wandelt,
Op de aerde met bedroefdheid ziet,
In haren dampkring leeft en handelt
En denkt en lydt, maer nooit geniet;
Een die zyn slapen laet verzengen
Aen 't kunstenvuer; - die alles proeft
Wat eenig zoet kan medebrengen
Of rimplen diep in 't voorhoofd groeft;

Een die als Adam heeft gezondigd;
Dien by den boom van Goed en Kwaed,
Als eeuwge vloekstraf, werd verkondigd
't Geheim van elke menschendaed;
Een die in 't meer der aerdsche snoodheid
Zyn blik liet dalen tot den grond;
By 't zien van elke wereldgrootheid
Een gryns voelt zweven om zyn mond;

[p. 452]

 

Een wien een gier aen de ingewanden,

 

Als Prometheus, gedurig knaegt

 

Een die des Noodlots merrekbranden

 

Gestempeld op het voorhoofd draegt;

 

Een banneling uit andere oorden,

 

Die smachtend naer zyn vaderland,

 

Zyn zinbetoovrend(e?) harpakkoorden

 

Laet hooren op het vreemde strand!

Doch genoeg: - wy mogen niet alles afschryven en moeten nog iets ter bewondering van den lezer overlaten.

De Ballade de Vloek des pelgrims, is verdienstelyk in haer slach. De romance Aen Laura is een tour de force van versificatie, doch is, naer ons dunken, drie-vier strofen te lang. Het stuk wordt te eentoonig en bevalt niet meer. De volgende strofe is duister, en behaegde ons weinig:

Lieve Laura, waerom plaegt ge

My sinds gister onverpoosd!

Is uw heimwee dan niet, vraegt ge

Heilbaer by vriendinnentroost?

Is er een zoo nare smarte

Ingedrongen in uw harte

Dat geen deeling het ontloost? (?)

Hoor, nieuwsgierig meisje, klaegt ge

Toch van my niet zoo ge bloost......

Lieve Laura, waerom plaegt ge

My sinds gister onverpoosd.

Sedert Wellekens heeft onze letterkunde reeds vele visschersliederen¹;

1 Wy hebben, onder andere, er een van Th. Van Ryswyck in zyne Volksliedjes en een van A.C.W. Staring in zyne Nieuwe Gedichten. Waerom nu juist Staring genoemd? vraegt men welligt. Wel, lezer, omdat er de volgende en andere dergelyke strofen in voorkomen:

Het meisje, met blosjes op voorhoofd en wang,

Stond peinzend aen 't ruim van de ree;

Daar klonk uit den hoogen een Toovergezang;

Daar murmelde 't zacht, langs de zeê:

‘Ga varen, Lief Kind, ga varen!

De morgenzon glanst op de baren:

Gij voert het Geluk met u meê.

En is die maet niet diegene van een overbekend lied, en zyn er geene versjes in die eenige strofe, wy zwygen van de overige, welke veel naer de verzen van dit overbekend lied zweemen?...

[p. 453]

doch weinige die aen het Visscherslied van den heer De Laet kunnen vergeleken worden, hetwelk dan ook onder de beste kleinere gedichten des bundels behoort. De Eendragt deed opmerken dat gevuerd in de volgende versen, wel Antwerpsch doch geen Nederduitsch is, en daerin heeft de Eendragt volkomen gelyk:

Nog eenmael door branding en ysschol,

Door ysschol en branding gestuerd
En 'k bouw U een zindelik huisje,
Een zindelik huisje in de buert;
En heb ik U dan eens, myn liefste,
Myn liefste, ter kerke gevuerd,
Dan krygen wy ook wel een zoontje,
Een zoontje dat frisch op u tuert!

De heer De Laet weet zoo wel als iedereen dat gevuerd elders dan in Antwerpen weinig zal verstaen worden. Doch waerom al die stelselmatige aerdigheden? telt onze literatuer dan reeds al te veel lezers en zyn er reeds niet genoeg onder onze land- en taelgenooten, die beweren ons nederduitsch niet te begrypen?

Klinkt de titel aen een zangerINNE ons niet al te wel in het oor, het dichtstuk zelf mag ons hart des te aengenamer treffen. Het is een gedicht in den aerd van Aen een meisje, enz., en frisch van gedachte als dit heerlyke stuk.

Frans Hendrik Key is een der eerste voortbrengselen van den heer De Laet, en nogtans een der beste. Het stuk wademt overal een dieptreurigen, ontmoedigenden, medesleependen geur die den lezer, hoe koel anders ook, aen de vergankelykheid van al het ondermaensche doet mymeren. Neen, zulk een lykzang is geen alledaegsche lykzang, en de ziel die aldus by den dood eens vriends gevoelt, is geene alledaegsche ziel: het is de ziel eens waren dichters.

De heer De Laet wisselt in zynen bundel de ernstige poëzy ook wel eens met luimige (witzige zou de duitscher zeggen) gedichten af, en dit met het beste gevolg. Men leze slechts: Aen Lenora, Het Hart, de Twee Haentjes. - Het Drinklied nogtans gelooven wy den dichter gantsch onwaerdig.

De stukken Aen myn Zoontje en het Lied des Dichters, verschenen vroeger in het Taelverbond en droegen ieders goedkeuring weg. Over het rymloos gedicht: Diva Pax deelden wy in den afgeloopen jaergang ons gunstig gevoelen mede.

[p. 454]

Schicht en Zeis, eene herinnering uit de kinderjaren des dichters, is wel verteld; doch misschien niet belangryk genoeg om zeven bladzyden te beslaen.

De bundel bevat nog eenige klinkdichten, en alhoewel wy verre zyn van met den oudenmans praet van Boileau in te stemmen, wanneer deze wetgever van den Parnas zegt dat:

Un sonnet sans défaut vaut seul un long poème,

en wy liefst dit zonderling rymenspel aen de

Rimeurs français

van Boileau's tyd zagen overgelaten, zoo moeten wy toch bekennen, dat de heer De Laet er ons eenige, niet onaerdige leverde.

In een paer Psalmen Davids gebruikt de heer De Laet het oude du en dyn. Wy zyn geenszins vyandig aen de herinvoering van dit voornaemwoord, en wenschen in tegendeel het welhaest van iederen schryver gebruikt, maer vooral van elken lezer verstaen te zien. Doch, wy vragen het in gemoede, legt men het daertoe wel aen? Reeds lang moest men, indien men wil dat de herinvoering niet belachelyk en den lezer onverdragelyk worde, den vorm vastgesteld hebben, welke er dient gebruikt te worden; dan zou de eene niet zels du, bist du, en de andere zals du, zys du, en een derde niet zuls du, heefs du, hebs du of heb doe, en God weet wat al nog niet, schryven. Men zie toe dat door al die verwarring, die schoone vorm niet eeuwig uit onze geschrevene tael gebannen worde.

In het algemeen hebben de herdrukte stukken der Gedichten merkelyke verbeteringen in tael en versificatie ondergaen; wy zagen echter gaerne de herziening, wat het afkappen der e voor de by ons steeds uit te spreken h betreft, eenigzins verder gaen. Wy weten dat wy die afkapping insgelyks enkele malen by Ledeganck ontmoeten; dit zy nogtans geene reden om die tegen den aert onzer tael strydende dichterlyke vryheid in de Nederduitsche versificatie burgerregt te geven.

Ten slotte wenschen wy den Dichter De Laet dat hy weldra uit den sluimer moge opstaen, waerin hy, na de uitgave van zynen bundel, schynt gevallen te zyn. De vaderlandsche letterkunde zou er zeker niet weinig by winnen; zyn bundel uitmuntende Gedichten is daer om daerover iedereen te overtuigen.